Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы

XX. YÜZYILDA BİR KLASİK TÜRK ŞİİRİ TAKİPÇİSİ: AZERBAYCANLI ŞAİR ALİAĞA 

VAHİD 

Prof. Dr. Şener DEMİREL



 

Özet: Türk Dünyası Edebiyatı içinde Azerbaycan edebiyatının ayrı bir yeri vardır. Özellikle XIV. yüzyılda 

Seyyid Nesimî ve  XVI.  yüzyılda  da  Fuzûlî başta olmak üzere  söz  konusu edebiyat  dairesi içinde  yetişmiş, 

etkileri  bütün  bir  Türk  edebiyatına  yayılmış  çok  sayıda  sanatçı  bulunmaktadır.  XX.  yüzyılın  ilk  yarısında 

bütün  dünyada  baş  gösteren  savaşlar  ve  toplumsal  olaylar  sanatçılar  üzerinde  farklı  biçimlerde  yansımalar 

meydana  getirmiş;    bununla  birlikte  kimi  sanatçılar  da  eserlerinde,  özellikle  şiirlerinde  geleneğe  önemli 

derecede yer vermeye çalışmışlardır. Söz konusu geleneğe hatırı derecede yer veren şairlerin başında Aliağa 

Vahid  gelmektedir.  Özellikle  Fuzûlî’nin  şair  üzerindeki  etkisi  başlı  başına  bir  inceleme  konusu  olabilecek 

boyuttadır.  

Bu  bildiride  Azerbaycan  edebiyatının  XX.  yüzyılda  yetiştirdiği  ve  şiirlerinde  Klasik  Türk  şiirinden  dikkat 

çekici  izler  taşıyan  Aliağa  Vahid’in  gazellerinden  hareketle  onun  edebi  kişiliği  ve  Klasik  Türk  şiirinden 

etkilenmeleri üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler: Klasik Türk Şiiri, Azerbaycan, Aliağa Vahid, Şiir, Gazel 

A Classical Turkish Poem Follower in 20th Century: Aliaga Vahid the Poet From Azerbaıjan 

Abstract:  Azeri  literature  has  a  special  place  in  Turkish  world  literature. There  are  many  artists  who  were 

raised  in  the  aforementioned  literature  circle  and  who  affected  whole  Turkish  literature  such  as  Seyyid 

Nesimi in 14th century and Fuzuli in 16th century. The wars and public events occurred all over the world in 

the first half of 20th century caused different reflections on artists and accordingly some artists tried to give 

significant  place  to  tradition  in  their  pieces  of  art,  especially  poems.  One  of  the  most  important  poets  who 

gave place to aforementioned tradition is Aliağa Vahid. Especially the effect of Fuzuli on the poet is at such a 

level that it can be subject to research. 

 In  this  announcement  the  focus  point  will  be  the  tradition,  love  of  country,  pothouse  type,  music  and 

especially  influencing  from  classical  Turkish  poetry  which  constitute  the  very  important  dimensions  of  the 

literate personality of Aliaga Vahid (who is an important poet raised by Azerbaijan literature in 20th century 

and whose poems bear the traces from classical Turkish poetry) based on his gazelles. 

Keywords : Classical Turkish poetry, Azerbaijan, Aliağa Vahid, poem, gazelle 

 

1. Aliağa Vahid’in Hayatı ve Edebî Kişiliği  

1.1. Hayatı 

15 

Ekim 

1895’te 

Bakü’de 

dünyaya 

gelen 

Eliağa 

Vâhid 

(Memmedguluoğlu 

İskenderov)/Masazır/1895-1965  XX.  Azerbaycan  edebiyatının  yetiştirdiği  en  önde  gelen  şairlerden 

biridir.

1

  Babası  Mehemmedgulu  bir  marangoz  ustasıdır  ve  oğlu  Eliağa  Vâhid  de  ilk  mesleki  eğitimine 

babasının  yanında  başlamıştır.  Oldukça  küçük  sayılabilecek  bir  yaşta  anne  ve  babasını  kaybeden  şair, 

kendisinin ve ailesinin geçimini sağlamak amacıyla baba mesleği marangozluk yapmıştır. Ancak ilerleyen 

yıllarda  sanayinin  ilerlemesiyle  marangozluk  mesleği  itibarını  kaybetmiş  ve  Eliağa  Vâhid  de  bir  tütün 

fabrikasında çalışmak zorunda kalmıştır.  

Eliağa Vâhid, bir yandan kendisinin ve ailesinin geçimini sağlamak için çalışırken bir yandan da 

basın-yayın dünyası içinde kendisine yer edinmeye başlamış, bu bağlamda 1914-1915 yıllardan itibaren 

"Basiret",  "İgbal",  "Tereqqi",  "Babayi  Emir"  gibi  dergi  ve  gazetelerde  boy  göstermeye  başlamıştır. 

Mizahi  yazılarını,  gazel,  meyxana  ve  kısa  hikâyelerini  "İgbal",  "Zehmet",  "Bayrağ-ı  Edalet",  "Besiret", 

"Tuti", "Mezeli" gibi gazete ve dergilerde yayınlatmıştır. 

I.Dünya  Savaşı  yıllarında  Rusya’da  patlak  veren  Bolşevik  ihtilali  zaman  içinde  halkın  üzerinde 

ciddi bir baskı unsuru hâline gelir.  Eliağa Vâhid böyle bir ortamda içinde bulunduğu toplumun  maruz 

                                                      



 Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, sdemirel63@gmail.com 

1

  Eliağa  Vâhid’in  hayatı,  sanatı  ve  klasik  şiirden  etkilenmelerinin  konu  edildiği  bu  bildiri  metni  Sempozyum 

Düzenleme Kuruluna gönderildikten sonra Yrd. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya tarafından “Türk Dünyasının Son Büyük 

Gazel Şairi, Eliaga Vâhid ve Gazelleri, Vizyon Yayınları, Ankara 2015” isimli bir çalışma yayımlanmıştır. Henüz 

elimize geçmemiş olan bu çalışma ile Eliağa Vâhid’in Türkiye’de daha geniş bir okur kitlesi tarafından tanınacağı 

muhakkaktır. 

620 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

kaldığı baskı ve şiddet karşısında duyarsız kalmamış ve toplum hayatında baş gösteren kimi aksaklık ve 

eksiklikleri hem hiciv hem de mizahî bir üslupla kaleme almaya çalışmıştır. Vâhid'in üslubundaki mizah 

ve  lirizm,  Bolşevik  ihtilâlinden  sonra  da  devam  eder.  Yazıları  "Kommünist",  "Maarif  ve  Medeniyyet", 

"Şerg Qadmı", "Yeni Yol", "Genç İşçi" ve benzeri yayın organlarında sık sık görülmeye başlayan Eliağa 

Vâhid,  II.  Dünya  Savaşının  ortaya  koyduğu  maddî-manevî  sıkıntıların  bir  sonucu  olarak  birkaç 

arkadaşıyla birlikte meydana getirdikleri küçük bir tiyatro grubuyla propaganda komitelerinde yer alarak 

köy köy, fabrika fabrika dolaşır ve halkı Hitler’e ve faşizmle mücadeleye çağırmıştır (TDTEA, 2002:85).  

Eliağa  Vâhid’in  bu  çalışmaları  yönetim  tarafından  takdirle  karşılanmış  ve  23  Ağustos  1943 

tarihinde  düzenlenen  bir  törenle  kendisine  bir  ödül  verilmiştir.  Ödülün  verilişi  sırasında  Eliağa  Vâhid 

hakkında  şu  sözler  söylenmiştir:  “Vatanımızın  bu  ağır  günlerinde  öz  galemini  süngü  ile  evaz  eden 

şairlerimizden biri olan Eliağa Mehemmedgulu İskenderov, Eliağa Vâhid hal-i suretin 1943 yılı, 23 Agust 

tarihli fermanıyla emekdar ince sened hadimi fahradiyle teltif olunur. Son iki il muharebe illerinde Eliağa 

Vâhid teşvikat gazeteleriyle kendi emekdarları yüzlerle çıkış edip özünün keskin satirik şiirleriyle Alman 

Faşizminin canavar tabiatını vatandaşlara açıp gösterübdür.

2

  

Gerçekte  Eliağa,  bu  sürece  gönüllü  bir  biçimde  katılmamıştır.  Dönemin  aşırı  baskıcı  yönetimi, 

sanatçıyı  böylesi  bir  hareket  içinde  olmaya  zorlamıştır.  Öte  yandan  yeni  bir  toplumsal  yapı  meydana 

getirilmeye  çalışılırken,  toplumun  eli  kalem  tutan  kişilere  ihtiyacı  vardı  ve  bu  da  yeni  bir  edebiyat 

ihtiyacını  ortaya  çıkarıyordu.  İşte  böylesi  bir  ortamda  Eliağa  Vâhid  “Kommünist”  gazetesi 

redaktörlüğünde  edebiyat  işçisi  olarak  çalışmış  ve  yine  Azerbaycan  Devlet  Neşriyatında  da  musahhih 

olarak görev yapmıştır. Bu süreç neredeyse ömrünün sonuna kadar devam etmiş; sürekli bir şekilde sanat 

faaliyetlerinin içinde kalabilmesine imkân tanımıştır. 

Eliağa Vâhid, 30 Eylül 1965’te Bakü’de vefat etmiş, Fehri Hıyaban’da defnedilmiştir. 

1.2. Edebî Kişiliği 

Aliağa Vahid, klasik Türk şiiri tarzındaki gazelleri, hicivden mizaha birbirinden farklı konulardaki 

şiirleri ve yazılarıyla XX. yüzyıl Azerbaycan edebiyatının yetiştirdiği önemli isimlerden biridir. Sanatçı 

üzerine  yapılan  çalışmalarda  üzerinde  mutabakata  varılan  ortak  görüşlerin  başında  onun  Azerbaycan 

edebiyatında  geçmiş  ile  geleceği,  gelenekle  yeniyi  birleştiren  bir  edebi  şahsiyet  olması  gelmektedir. 

Vahid aynı zamanda klasik Türk şiirinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Fuzûlî’yi anlamanın ve ona 

ulaşmanın  önde  gelen  bağlantı  noktasıdır.  Bir  başka  ifadeyle  XX.  Yüzyıl  Azerbaycan  sanat  ve 

sanatçısının Fuzûlî’yi anlama ve yorumlayabilmesi için öncelikle Aliağa Vahid gibi şairleri tanıması ve 

onun  şiirlerini  anlaması  gerekmektedir.  Bununla  birlikte  şairin  etkisi  altında  kaldığı  şairler  Fuzûlî  ile 

sınırlı  değildir.  Özellikle  klasik  Azerbaycan  edebiyatının  önde  gelen  şahsiyetlerinden  olan  Nizamî, 

Hakanî, Felekî ve Nevâî gibi şairlerin şiirlerinden tercümeler yapması, onu klasik Azerbaycan  edebiyatı 

geleneğinin XX. yüzyıldaki en önde gelen temsilcilerinden biri yapmıştır. 

Safura  Guliyeva  (2005),  Vahid’in  edebi  kişiliği  ile  ilgili  olarak  “Aliaga  Vahid,  Seçme  Eserleri, 

2005” adlı çalışmanın ön sözünde onun gazellerinde halk dilindeki ifadelerin yer aldığını, mazmunların 

yeni  bir  bakış  açısıyla  işlendiğini,  samimi,  içten  ve  zarif  bir  âşıkı  temsil  ettiğini  vurgular  ve  özellikle 

şairin “Bir denesen” , “Gözlerin garadır”, “Kimin istekli yansan”, “Hoşum gelir”,  redifli gazellerinin halk 

dili  ve  söyleyişine  uygun  olarak  başarılı  bir  biçimde  ifade  edildiğine  dikkat  çeker.  (Guliyeva,  Seçme 

Eserleri, 2005:8). 

Musa Vakıf  (1993:5), Vahid’in  gazellerinden  yola  çıkarak,  ondaki  Fuzûlî  etkisini  şu  sözlere  dile 

getirir: Fuzûlî’nin sanatını devam ettiren ve kendini onun öğrencilerinden biri olarak kabul eden Vahid, 

Azerbaycan edebiyatında gazel türünün büyük temsilcisi olarak kabul edilir. 

İlk  şiirlerini  1914’te  yayımlayan  Aliağa  Vahid’in  edebî  kişiliğinden,  özellikle  gazellerinden 

bahseden kaynaklar, onun çok belirgin bir biçimde klasik Türk şiiri geleneğinden etkilendiği konusunda 

hem fikirdirler. Aliağa Vahid’in gazelleri de yukarıda dile getirilen gelenek bağlamında değerlendirildiği 

zaman, aşkın, lirizmin, ıstırabın ve tasavvufun belli ölçülerde rindane-arifane bir söylem çerçevesinde dile 

getirildiği görülür: 

Aşk âleminde bunca belâlar ki çekmişem 

Maksad tavâf-ı ârız-ı cânânedir bana (Aliaga Vahid, Seçme Eserleri; 2005 s.65) 

                                                      

2

  Bu  yazı  Ali  Ağa  Vâhid’in  önemli  katkıda  bulunduğu  meyhane  türü  ve  kendi  hayatının  bir  yönüne  ışık  tutan    ve 

1991 yılında gösterilen Aliağa Vâhid Qezelxan adlı filmdeki bir sahneden alınmıştır. 

621 

Prof. Dr. Şener DEMİREL/XX. Yüzyılda Bir Klasik Türk Şiiri Takipçisi: Azerbaycanlı Şair Aliağa Vahid  

diyen  şair,  Fuzûlî’yi  çağrıştırmaktadır.  Aşk  âlemi,  belâ,  cân  gibi  kelimeler,  şairin  söyleminin  en 

belirgin  unsurlarıdır.  Şair yukarıdaki  beytinde  çok  çarpıcı  bir  biçimde  klasik  şiirin  birçok  unsurunu  bir 

arada kullanarak gelenekten ne oranda beslendiğini ortaya koymuştur. 

Hasan Mecid-zâde (1962:5) ise Vahid’in edebî kişiliği ile ilgili olarak şunları söyler: “Vahid, gazel 

sahasına, sade, canlı yeni bir ruh getirmiştir. Onun insanlara doğruluğu ve yüksek ahlaklı olmayı telkin 

eden ifade tarzındaki sadelik, güzellik onu gelmiş geçmiş tüm gazelhanlar seviyesinden çok daha yükseğe 

çıkarmıştır.  O  gazellerinde  orijinaldir.  Gazeli,  şiir  gibi  muasırlaştıran,  halk  dilinde  güzel  numunelerini 

yazmaya nail olan Vahid, haklı olarak Azerbaycan Sovyet şiirinin öncüleri arasında olmuştur.” 

Vahid’in  edebi  kişiliğinin  önemli  göstergelerinden  biri  de  şiirlerinde  yer  yer  karşımıza  çıkan 

ârifâne-hikemî-tasavvufî-rindâne  söylemdir.  Fuzûlî’yi  andıran  bu  söylem,  aynı  zamanda  klasik  Türk 

şiirinin şair üzerindeki hatırı sayılır bir etkisi olarak da açıklanabilir. Vahid’in aşağıya alınan iki beytinde 

dile  getirilen  duygu  ve  düşünceler  bile,  esasında  onun  gelenekten  ne  ölçüde  beslendiğini  göstermeye 

yetmektedir: 

Gözyaşım akdıkça artar sûz-ı aşkım sînede 

Yoktur ümmidüm halâs etsin bu oddan su beni 

 

İncelib zülfün hayaliyle vücudum öyle kim 

Târ-ı zülfünden hesâb eyler gören bir mû beni  

 

 

 

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005.100) 

İlk  beyitte  geçen  gözyaşı,  sûz-ı  aşk,  sîne,  od  ve  su  kelimeleri,  Fuzûlî’nin  ünlü  “su”  redifli 

kasidesinin ilk beytindeki şu ifadeleri çağrıştırır: 

Saçma ey göz eşkden gönlümdeki odlara su 

Kim bu denlü dutuşan odlara kılmaz çâre su  

(Akyüz ve Diğerleri, 1990:31). 

Akpınar,  Vahid’in  edebi  kişiliğinden  bahsederken,  onun  yanlış  zamanda  ve  yanlış  yerde 

bulunduğunu, birbirine zıt iki unsurun (içinde bulunulan zaman ve gelenekten beslenen şiir anlayışı) karşı 

karşıya geldiğini belirtir ve şöyle der: “Aliağa Vahid’in güzellik ve aşk anlayışı o dönem şairlerinden çok 

farklıdır. Çünkü artık bu dönemde klasik şiir anlayışındaki soyut mefhumlar, somut hâl almış, dönemin 

yaşantısı, mücadeleler bunları hayaller ülkesine bırakmıştır. Bu nedenle Aliağa Vahid için yanlış zamanda 

dünyaya gelmiş, devri ile uzlaşamamış bir rind şairdir, denilebilir.” (Akpınar, 1994:75). 

Buraya kadar yapılan tespit ve değerlendirmeler ışığında Vahid’in, özellikle gazelleri ile ön plana 

çıkmış, başta Fuzûlî olmak üzere birçok şairden etkilenmiş,  klasik şiirin mazmun, kafiye ve redif gibi 

birçok unsuruna son derece vakıf bir sanatçı olarak kendi edebi kişiliğini ortaya koymuştur, diyebiliriz. 

1.3. Vahid’de Vatan Sevgisi 

Vahid’in edebi kişiliğinin en önemli özelliklerinden biri de şiirlerinde çok sık bir biçimde işlediği 

vatan  temidir.  Esasında  XX.  yüzyıl  Azerbaycan’ın  içinde  bulunduğu  siyasi  ve sosyal  ortam  dolayısıyla 

şairlerin vatan temine yöneldikleri eserlerinde bu temayı mümkün oldukça fazla kullanmaya çalıştıkları 

bir gerçektir. Söz konusu sanatçılardan biri olan Vahid birçok şiirinde kendini vatansever bir şair olarak 

tanımlamış,  birçok  şiirinde  ülkesinden  ve  onun  şehirlerinden  bahsetmiştir.  Örneğin,  aşağıya  alınan 

beyitlerde şairin vatanı bağımsız Azerbaycan’a, Bakü’ye ve kendi halkına duyduğu hisler yer almaktadır: 

Ne tabiat görüp ömründe ne dünya yitirip 

O güzeller ki bizim Azerbaycan’da olur  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:296) 

 

Her taraf güldür çiçeklidir bu âzâd ülkemiz 

Dâ’im öz hoş-baht halkın bahtiyâr ister gönül  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri; 2005:130) 

 

Men esîr-i aşkıyım öz halkımın öz yurdumun 

Sevmeyen öz halkını öz yurdunu dîvânedir  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri; 2005:271) 

Aliağa  Vahid’in  şiirlerinde  önemli  bir  yer  tutan  “vatan”  temi,  kendisi  en  somut  bir  biçimde 

“Bakü’de”, Lerik’de ve “Vatan” adlı şiirlerde kendisini gösterir. 12 beyitten meydana gelen “Bakü’de” 

622 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

redifli  gazelde  şair,  Bakü’nün  güzelliğine  değinir  ve  Hazar  sahili  ile  cennet  bağını  andıran  Bakü’yü 

gelecek zaman içinde çok güzel günlerin beklediğini, Bakü’de yaşayan halkın saadet içinde olduğunu dile 

getirir. Aynı şiirde Vahid, Bakü’yü yurdunun merkezi olarak görür ve onun güzelliğiyle vatan evlatlarını 

şereflendirdiğini söyler:  

Vardır indi, gözelim, başka melâhet Bakü’de  

Gel edek şevk ile her yanı seyâhat Bakü’de 

 

Gelecek nesle bu tarihi şerâfetdir ki 

Görürüz özge sefa, özge letâfet Bakü’de  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:13-14) 

“Lerik’de”  redifli  şiirde  de  Bakü’ye  hissettiği  duyguların  benzerini  dile  getirir  ve  aşağıya  alınan 

beyitte  “gül  ve  bülbül”  mazmunu  çerçevesinde  Lerik’te  gönlünün  bir  güzele  vurulduğunu,  bülbül  gibi 

feryat etmeye başladığını” dile getiri: 

Gönlüm vurulub bir gül ü reyhane Lerik’de,  

Bülbül kimi geldim yine efgâne Lerik’de  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:39). 

 “Vatan”  adlı  şiirinde  ise  vatanından  ayrı  kalmanın  vermiş  olduğu  üzüntüyle  vatan  sevgisinin 

boyutlarını “dumandan hayme/çadır, tufan gibi destan” gibi farklı çağrışımlarla şöyle dile getirmiştir:  

Dumanlı dağların başında durdum 

Dumandan özüme bir hayme kurdum 

Geçdi hayalimden o güzel yurdum 

Dumanlar başımda duman göründü  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:355 ) 

Çok  kısa  süre  içinde  vatanına  barış  ve  huzurun  geleceğine  inanan  Vahid,  bunun  için  vatan 

evlatlarının çok çalışmaları gerektiğini belirtmiştir. Şair, onların çabaları ile ufukta zafer ışığının sonsuza 

kadar  yanacağını,  insanlara  değerin  sadece  bu  diyarda  verildiğini,  bu  nedenle  bütün  dünyada  örnek  bir 

diyar olacağını söylemiştir. 

Cihan ışıklanacak sülh ile edalet ile 

Bizim ufukda zafer nuru payidar olacak. 

 

Bizim diyardadır kadr ü kıymet insana, 

Bütün cihana nümune bizim diyar olacak!  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:121) 

Bir şiirinde öldükten sonra dahi bağ u baharının solmaması için vatana, halka hizmet etmek için 

çalıştığını şöyle dile getirmiştir: 

Vatana, halka, çalışdım ebedi hizmet edem, 

Solmasın bağ u baharım, men ölenden sonra.  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:23) 

1.4. Vahid’de Musikî 

Aliağa Vahid’in edebi kişiliğinin ve gazellerinin önemli bir boyutunu da musiki oluşturmaktadır. 

Aynı  zamanda  bir  “gazelhân”  olan şairin  gazellerinde  kendisini  gösteren  musikî  ve  musikî  terimlerinin 

izlerini “meyhane” türündeki şiirlerinde ve yer yer gazellerinde daha net bir biçimde görmek mümkündür. 

Şair  musîkî  ifadesini  birkaç  kere  kullandığı  aşağıdaki  beyitlerde  musîkî  meclisinin  yeni  birtakım 

alametleri olduğunu ve bu alametler içinde can yakıcı hikâyelerin bulunduğu; herkesin musîkîden zevk 

alamayacağını,  bunun  için  musîkîye  vakıf  olmak  gerektiğini  belirtir.  Şairin  hayatını  konu  alan  bir 

filmdeki  bazı  sahneler  şairin  musikî  ile  ne  kadar  yakından  ilgilendiğini  göstermesi  açısından  dikkate 

değerdir: 

Mûsîkî zevkine ol kes ki değildir vâkıf 

Bu besâtin ne bilir ki ne şerâfetleri var  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:46) 

Şaire  göre  mescit  ehlinin  musikiden  zevk  alabilmesi  mümkün  değildir;  çünkü  onlar  bu  konuda 

cahildirler: 

Mescid ehli ne bilir mûsîkî zevkin Vahid 

623 

Prof. Dr. Şener DEMİREL/XX. Yüzyılda Bir Klasik Türk Şiiri Takipçisi: Azerbaycanlı Şair Aliağa Vahid  

Çünki câhildiler oldukça cehâletleri var  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:246) 

Vahid  “Değer”  redifli  gazelinin  her  bir  beytinde  musikiyi  farklı  çağrışımlarla  ele  alır.  Örneğin 

aşağıya alınan beyitlerde musikinin bin sevgiliye değer olduğunu”; “mûsikînin her hastaya ilâç olduğunu, 

bu ilacın Lokman’ın bin ilacına bedel olduğunu”vb. duygularını dile getirir: 

Musiki neşesi min sevgili cânâna değer 

Eser-i-nâle-yi ney ârif üçün câne değer.  

 

Mûsikîyle ola her hastaya âlemde ilaç 

Bu tebâbet yine min çâre Lokman’a değer  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005: 263) 

2. Vâhid’de Klasik Türk Şiiri Etkisi 

Aliağa  Vahid’in  gazellerindeki  klasik  Türk  şiirinin  izlerine  dair  tespit  ve  değerlendirmelere 

geçmeden önce Ahmet Pirverdioğlu’nun ‘Azerbaycan Divan Edebiyatı’ adlı yazısının sonlarında konuyu 

Aliaga  Vahid’e  getirirek  şunları  söylemiştir:  “Divan  şiiri  gelenekleri  Azerbaycan’da  hiçbir  zaman 

tümüyle yok olmamış, ayrı ayrı şair ve yazarlar ta XX. yy’ın sonlarına kadar bu türden şiirler yazarak bu 

geleneği  sürdürmüşler.  XX.  yy  ortalarında  Aliağa  Vahid  gibi  bir  gazel  ustasının  ortaya  çıkması  bu 

faaliyetlerin  sonucudur.” 

3

  diyerek  Vahid’in  Azerbaycan  Divan  şiirinin  son  temsilcisi  olduğuna  vurgu 

yapar. 

Vahid’in  şiirlerindeki  genelde  klasik  Türk  şiiri  özelde  ise  Fuzûlî  etkisi  kendisi  özellikle  söylem 

boyutunda  çok  belli  eder.  Bu  bağlamda  Fuzûlî’nin  şiirlerinde  ön  plana  çıkan  aşk-lirizm-tasavvuf-ıstırap 

temlerinin  Vahid’in  şiirleri  için  de  büyük  oranda  geçerli  olduğunu  belirtmek  mümkündür,  diyebiliriz. 

Aliağa  Vahid’in  gazellerindeki  mahlas  beyitleri  bir  yana  bırakılacak  olursa  eğer,  söz  konusu  şiirlerin 

özellikle  Fuzûlî  başta  olmak  üzere  Nedim,  Neşatî  Dede,  Rif’at  Dede  gibi  birçok  şairin  şiirinden  izler 

taşıdığı görülür. Bu noktada Vahid’deki Fuzûlî etkisinin, aynı coğrafya, aynı kültür, aynı hayat tarzı gibi 

birçok farklı nedenden kaynaklanmış olabileceği ileri sürülebilir.  

Kendisini  “Fuzûlî’nin  ayağının  toprağının  bir  parçası”  olarak  kabul  eden  Aliağa  Vahid’in 

şiirlerinde  Fuzûlî’dekine  benzer  bir  biçimde  aşk-ıstırap  ve  lirizmin  insanî-irfanî  bir  kaynaktan  neşet 

etmesi üzerinde durulması gereken hususlardan biri olsa gerek. Konuyu daha somut kılmak adına Fuzûlî 

ve Vahid’den aşağıya alınan örneklere bakmakta fayda vardır sanırım. Fuzûlî’nin ünlü, 

Mende Mecnûndan füzûn âşıklık isti’dâdı var 

Âşık-ı sâdık benem Mecnûn’un ancak adı var  

(Akyüz ve Diğerleri, 1990:167) 

beyti Aliağa Vahid’in şiir dilinde şöyle şekillenir: 

 

Menim ‘âşıklığım Mecnûndan artıkdır, bilir ‘âlem 

Onu yâd eylemez her kim men rüsvâya bahdıkda  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:15) 

Vahid, Fuzûlî gibi âşıklık konusunda kendisini sürekli olarak Mecnûn ile kıyaslar ve aşağıya alınan 

beyitlerde kendisiyle Mecnûn arasında kurduğu farklı ilgiler ile karşımıza çıkarak şunları söyler. 

Menden evvel yohdu bir âşık diyar-ı aşkta 

‘Aşk dersin men gidip Mecnûn’a ilân etmişim  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005: 143) 

 

Bir mübtelâ-yı aşkam, Mecnûn nedir yanımda,  

Kaldım bu gam çölünde avare, neyleyim men?  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005: 192) 

Vahid’in  klasik  Türk  şiirinden  etkilenmesi  Fuzûlî  ile  sınırlı  değildir.  Fuzûlî’den  çok  farklı  bir 

kişiliğe  ve  sanat  anlayışına  sahip  olan  XVIII.  yüzyılın  önde  gelen  şairlerden  biri  olan  Nedim’in  bazı 

şiirlerinden Vahid7in etkilendiği görülmektedir. Bu noktada ıstırap, gam ve keder gibi konularda Fuzûlî 

etkisini  belirgin  bir  biçimde  hissettiren  şair,  eğlence,  zevk,  içki  meclisi,  güzeller  vb.  gibi  konularda  ise 

Nedim’i hatırlatan beyitlerle karşımıza çıkar. Örneğin Nedim’in 

                                                      

3

 https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=357562 (08.07.2015) 

624 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Gizlice arasam ağzın lebin emsem sorsam 

Hîç bir çâre bilir mi dil-i bîmâre ‘aceb  

(Macit, 1997) 

beyti Vahid’in kaleminden 

Emdikçe o gül leblerini neş’elendim 

Sermest gözün tek gece gündüz lâ’l olaydım  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:164) 

biçiminde hayat bulurken, aşağıdaki,  

Şarâb ola men olam bir de nâzlı dilber ola 

Bir özge âlemi vardır eğer müyesser ola 

 

Safâ-yı meclis-i mey min behiştten artıkdır 

Bir elde gül tuta cânân bir elde sâgar ola  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:16-17)  

beyitleri ise Nedim’in ünlü,  

Bir elinde gül bir elde câm geldin sâkiyâ  

Kangısın alsam gülü yâhud ki camı yâ seni  

(Macit, 1997) 

beytini çağrıştırmaktadır. 

Vahid’in etkisinde kaldığı şairler Fuzûlî ve Nedim ile sınırlı değildir. XIX. yüzyılda yaşamış olan 

Rif’at Dede’nin ünlü 

Ben şehîd-i bâdeyem dostlar demim yâd eyleyin 

Türbemi meyhâne enkâzıyla bünyâd eyleyin

4

 

matlaıyla  başlayan  gazelinde  türbesinin  meyhane  enkazıyla  yapılmasını  isterken,  Vahid  de  musikî 

eşliğinde defn edilmek istediğini şöyle dile getirmiştir: 

Musîkî ile meni defn eyleseler Vahid eğer 

Kabrim toprağı min ravza-i Rıdvâne değer  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:264) 

Aşağıdaki beyitlerde ise klasik şiirin önemli karakterlerinden biri olan âşık ve rind tipinin söylemi 

kendisini  gösterir  ve  “Ey  gönül  vefasız  nazlı  yâre  yalvarma,  bu  beş  günlük  ömür  için  de  rüzgâra 

yalvarma.” 

Könül, vefasız olan nazlı yare yalvarma, 

Ne itibâr ona, bî-itibâre yalvarma! 

 

Darıhma, yahşı yaman rûzigârımız geçecek,  

Bu beş gün ömre göre rûzigâre yalvarma!  

(Aliaga Vahid, Seçme Eserleri, 2005:19) 

Vahid’den  vereceğimiz son örnek olan, 

Mecnûnun aşkı Leylinin attırdı şöhretin,  

Gadri bilinmez idi gülün, bülbül olmasa!  

(Aliaga Vahid, Seçme  Eserleri, 2005:23)  

beyti ise Âşık Veysel’in ünlü  

Güzelliğin on par'etmez 

Şu bendeki aşk olmasa 

Eğlenecek yer bulaman 

Gönlümdeki köşk olmasa 

dizelerinin habercisidir. 

Sonuç itibariyle Aliağa Vahid, özellikle gazellerinde çok belirgin bir biçimde Klasik Türk şiirinin 

konularını  ve  mazmunlarını  kullanarak,  Klasik  şiir  geleneğimizin  XX.  yüzyıldaki  en  önemli 

temsilcilerinden  biri  olduğunu  ortaya  koymuştur.  Şairin  şiirlerinde  kendisini  gösteren  başta  Fuzûlî 

                                                      

4

 http://www.mared.org.tr/Icerik/r%C4%B1fat-dede-d1807-%C3%B61869-1733 (12.05.2015) 

625 

Prof. Dr. Şener DEMİREL/XX. Yüzyılda Bir Klasik Türk Şiiri Takipçisi: Azerbaycanlı Şair Aliağa Vahid  

etkisinin  hem  geleneğin  hem  aynı  coğrafyanın  hem  de  şairin  yaratılışının  bir  sonucu  olarak  hayat 

bulduğunu dile getirmek mümkündür.  

Vahid’in edebi kişiliği ile ilgili olarak burada söylenenler muhakkak ki onun edebi kişiliğini bütün 

yönleriyle yansıtmaktan uzaktır. Bir bildiri sınırları içerisinde hazırlamaya çalıştığımız bu konunun çok 

daha  ayrıntılı  bir  çalışmaya,  hatta  çalışmalara  açık  olduğunu  muhakkaktır.  Bu  arada  Vahid’in  belli 

sayıdaki  gazelleri  üzerine  Türkiye’de  bir  yüksek  lisans  tezinin  yapıldığını,  ancak  şairin  edebi  kişiliğini 

tam anlamıyla ortaya koyacak bir doktora çalışmasına da ihtiyaç olduğunu, bununla onun edebi kişiliğinin 

bütün yönleriyle ortaya konulabileceğini belirtmek gerekir. 

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: