Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы

596 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

YABAN VE BEYAZ GEMİ’DE YENİDEN DOĞUŞ ARKETİPİ 

Doç. Dr. Şahika KARACA



 

Özet:  Bu  bildiride  Yakup  Kadri  Karaosmanoğlu’nun  Yaban’ı  ile  Cengiz  Aytmatov’un  Beyaz  Gemi 

romanlarında  yeniden  doğuş  arketipi  değerlendirilmiştir.  İki  romanda  da  yeniden  doğuş  arketipi  çocuk 

kahramanlar  üzerinden  verilmiştir.  Çocuk  saflık  bilinci  ve  müstakbel  vatandaş  olması  sebebiyle  her  iki 

yazarın da milletlerinin ebediliğine olan güvenlerini güçlendirmektedir. 

Anahtar Kelimeler: Yaban, Beyaz Gemi, Yeniden Doğuş Arketipi, Müstakbel Vatandaşlar. 

Rebirth Archetype of the Wild and White Ship 

Abstract: In this paper, novels of Chingiz Aitmatov’s White Ship with Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s Wild 

are evaluated rebirth archetype. Rebirth Archetype is given over two child heroes in novels. Due to the purity 

of  children  and  future  citizens  aware  of  both  authors  are  strengthening  their  trust  in  the  immortality  of  the 

nation. 

Keywords: Wild, White Ship, Rebirth Archetype, Future Citizens. 

Edebî eserlerin yapısının belli bir sistem üzerinden değerlendirildiği arketipçi eleştiri

 

toplumların 

kökenlerini edebî eser üzerinden dikkatlere sunmaktadır. Berna Moran ana örnek, ilk örnek gibi anlamlara 

gelen arketipi evrensel ve genel ilk model olarak değerlendirir ve edebiyat eserlerinde bu genel arketipin 

çok  az  farklı  şekillerde  tekrarlandığını  söyler  (Moran  1999,  s.  219).  Arketipçi  eleştirinin  en  önemli 

kaynağı ise Carl Jung’dur. Jung mitosların insan ırkının ortak bilinç dışına ait olduğunu ve bu nedenden 

de arketiplerin edebiyatta tekrarlandığını söyler. 

Bu  bildiride  üzerinde  duracağımız  konu  da  bu  bağlamda  Türkiye  ve  Kırgız  Türklerinin  millet 

olarak  varlıklarını  devam  ettirme  süreçlerinde  sıkıntı  içerisinde  oldukları  dönemi  yansıtan  Yaban  ve 

Beyaz  Gemi  romanlarında  yeniden  doğuş  arketipinin  iki  çocuk  kahraman  üzerinden  izini  sürmektir. 

Milletlerin sıkıntılı dönemlerinde ya da yok olma süreçlerinde edebî eserlerinde varoluş kaygısıyla ilgili 

arketipler  sıklıkla  kullanılır.  Yakup  Kadri  ve  Cengiz  Aytmatov  da  edebî  metnin  imkânlarından 

yararlanarak Yaban ve Beyaz Gemi isimli romanlarında milletlerinin varlıklarını devam ettirme sancısını 

işlemişlerdir.  İki  romanda  da  karşımıza  çıkan  yeniden  doğuş  arketipi  çocuk  kahraman  üzerinden 

işlenmiştir. Yaban'da Çoban Hasan, Beyaz Gemi'de ise adı bile belirtilmeyen çocuğun ölümü küllerinden 

yeniden doğacak iki milleti simgelemektedir.  

Dünyaya Bırakılmış İki Çocuk: Kozmosun Oğulları 

İki  romanda  da  çocuklar,  ebeveynleri  tarafından  terk  edilmiştirler.  Yaban’da  anne  babasını 

kaybeden küçük Hasan köyde ninesi Emeti Kadın tarafından büyütülmektedir ve çobanlık yapmaktadır. 

Beyaz Gemi romanında ise romanda adı belirtilmeyen henüz 7 yaşındaki çocuk anne ve babası tarafından 

terk edilmiştir ve dedesi Mümin’le birlikte yaşamaktadır. “Hayatta ona en büyük sadakat, en büyük ilgi 

gösteren  ve  kendisini  canı  kadar  sevdiğinden  emin  olduğu  tek  kişi  varsa  o  da  dedesiydi.”  (Aytmatov 

2012:  19)  Her  iki  romanda  da  çocuk  kahramanların  ebeveynleri  yoktur,  nine  ve  dedelerine 

bırakılmışlardır. Burada anne-baba yokluğu dede-nine-torun arasındaki milli kimlik noktasındaki sorunlu 

neslin  aradan  çıkarıldığının  göstergesidir.  Diğer  taraftan  ise  iki  çocuğun  da  yalnızlığı  anne-baba 

yokluğuyla  belirginleştirilmiştir.  Yalnızlaşan  iki  çocuğun  kutsal  figüre  dönüşümü  de  böylece 

kolaylaşmıştır. 

İki  romanda  da  yalnızlaşan  çocuklar,  yalnızlıktan  tabiata  sığınarak  kurtulmaktadırlar.  Hasan 

çobandır  ve  sık  sık  Ahmet  Celal’le  birlikte  onu  tepelerde  gezerken  görürüz.  Celal  de  köylülerden 

uzaklaştıkça  bu  küçük  çocuğa  sığınır  ve  her  akşam  sürüsüyle  birlikte  onun  köye  dönüşünü  seyreder. 

“Bazı akşamlar onun, uzak tepelerden sürüsüyle beraber köye dönüşünü seyrettiğim olurdu. Fakat, ona 

ancak bir alegori nazarıyla bakardım. Yakub’un oğullarından biri… Kısas-ı Enbiya şahısları sırasında 

geçen  bütün  küçük  çobanlardan  onu  ayırmak  lüzumunu  hissetmezdim.”  (Karaosmanoğlu  1999:132) 

Ahmet Celal sahip olduğu aydın kimliğiyle toplumu yönlendirerek çobanlık yaparken küçük Hasan bizzat 

hayvan sürüsü güderek çobanlık yapmaktadır. Karaca, soyut ve somut düzlemde iki çobanın iyi arkadaş 

                                                      



 

Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, skaraca@erciyes.edu.tr 

598 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

olmasını  dikkat  çekici  bulur  ve  aralarındaki  farkın  ise  Ahmet  Celal’in  millî  meselelere  ne  kadar 

duyarlıysa Çoban Hasan’ın çocukluk bilinciyle o kadar uzak olduğunu söyler (Karaca 2015: 798).  

Her iki romanda da çocuklar, çocukluğun farklı dünyasında, gerçek dünya imgeleminden uzak bir 

masal  dünyasında  yaşamaktadırlar.  Yaban’da  Hasan,  çocuk  duyarlılığıyla  savaşın  oyun  olduğunu 

zanneder.  Küçük  Hasan  çocukluk  duyarlığıyla  bir  masal  dünyasında  yaşamaktadır.  Bachealard 

çocukların, mutsuzluğu insanlardan öğrendiğini, yalnızlıkta, acılarını gevşettiklerini ve insanların dünyası 

onları rahat bıraktığında, çocukların da kendilerini kozmozun oğlu saydıklarını söyler ( Bachelard 2012: 

106). 

 Beyaz  Gemi’de  de  çocuk  tabiatın  içinde  mutludur  ve  Hasan  gibi  hayal  dünyasında  yaşar.  Beyaz 

Gemi’de  çocuk  tabiatla  bütünleşmiştir.  Dedesinin  kendisine  verdiği  dürbünle  hemen  her  gün  Isık  Göl’ü 

seyreder.  Kayalara;  Yatan  Deve,  Ihlamış  Deve,  Eyer,  Kurt,  Tank  gibi  isimler  takmıştır.  Daha  başka 

kayaları  da  vardır:  İyi  kayalar,  kötü  kayalar,  kurnaz  kayalar,  aptal  kayalar.  Bitkiler  de  çeşit  çeşittir: 

sevimlileri, cesurları, korkakları, zararlıları. Çocuk kişileştirdiği bitkiler ve kayaların yanından geçerken 

onlarla bir insanla kurduğu diyalogu kurmaktadır.  “Arkadaşsız, yapayalnız çocuk, onu kuşatan bu basit 

saf çevresinde yaşayıp gidiyordu.” (Aytmatov 2012: 9) Çocuk yalnızdır ve doğa-insan diyalogu içerisinde 

kendi dünyasını oluşturarak yaşamını devam ettirmektedir.  

Ölüm ve Yeniden Diriliş 

İki romanda da çocuk kahramanların ölümün neliğine ilişkin zihinlerinde bir düşünce yokken her 

ikisi  de  ölümle  karşılaşırlar.  Böylece  iki  romanda  da  çocukların  ölümle  sonlanan  hayatları  etrafında 

yeniden  doğuş  imgesi  vurgulanmıştır.  Aytmatov  çocuk  kahraman  etrafında  yazmasının  nedenini  şöyle 

açıklar:  

"Çocuk kalbinin, çocuk ruhunun bağdaşamadığı her şeyi reddettin. İşte beni teselli eden de budur. 

Bir şimşek gibi yaşadın  sen. Bir defa çaktın ve söndün. Şimşeği çaktıran göktür. Ve gök ebedîdir. İşte 

budur beni teselli eden. Bir başka tesellim daha var: İnsandaki çocuk vicdanı, tohumdaki öz gibidir. Ve o 

öz olmadan tohum filizlenmez, gelişmez. Yeryüzünde bizi neler beklerse beklesin, insanoğlu doğdukça ve 

öldükçe, insanoğlu yaşadıkça, hak ve doğruluk denen şey de var olacaktır..." (Aytmatov 2012: 168) 

Aytmatov göğün ebedî olmasıyla milletin ebedîliğine dikkat çeker. Milletlerin istikbali çocukluğun 

özünde  saklıdır.  Toplumların  çocukluk  vicdanı  da  bu  özü  içinde  barındırır.  Çocukluk  insanın  henüz 

kirlenmemiş  özü  olarak  sonsuzla  birdir.  Eliade,  çocukların  saf  ve  bozulmamış  bir  bilinç  taşıdıklarını, 

çünkü  çocuğun  mitik  anlamda  cennete  özgü  bir  zamanda  yaşadığını  söyler.  (Eliade  2001:  105).  Bu 

sebeple çocuğun dünyası saf bilinçten oluşmaktadır. Yaban ve Beyaz Gemi'deki çocuk kahramanlar da bu 

saf bilinçleriyle, bozulmuş dünyanın kurbanları olurlar. 

Yaban’da Hasan henüz gerçek dünyanın farkında değildir. Düşman askerleri köye geldiğinde ise ilk 

öldürülenlerdendir.  Ahmet  Celal’in  ise  tersine  farkındalığı  yüksektir.  Ancak  o  millî  kimliğin  önemini 

vatan  delisi,  millet  divanesi  olacak  kadar  fark  etmekle  birlikte  milletine  olan  inancını  kaybetmiştir. 

Romanın  sonunda  Ahmet  Celal  yaralanmış  halde  düşman  askerlerinden  kaçmaktadır.  Burada  Yakup 

Kadri bir nesli atlayarak saf, bozulmamış çocuk kahraman Hasan etrafında vatanı için canını feda etme 

fikrini  vermiştir.    Aytmatov  da  çocuğun  anne-babasının  çocuğu  terk  etmeleriyle  bu  nesli  aradan 

çıkarmıştır. 

Yaban’da  Sığırtmaç  Hasan’nın  ölümüyle  kutsala  dönüşüm/yeniden  doğuş  gerçekleştirilmiştir. 

Düşman  askerleri  köyü  bastıklarında  öldürülen  Hasan’ın  cesedi  ortadan  yok  olur.    Ahmet  Celal  tüm 

köyde  Hasan’ın  cesedini  arar  ancak  cesedi  hiçbir  yerde  bulamaz.  Romanda  Hasan’ın  cesedinin  ortadan 

kaybolması Hz. İsa’nın çarmıha gerildikten sonra bedeninin göğe yükselişini hatırlatmaktadır. Hz. İsa’nın 

çarmıha gerildikten sonra göğe yükselişini Jung yeniden doğuşla açıklar: 

 “Buradaki  yenilenme,  transmutasyon  diye  nitelendirebileceğimiz  bir  varlık  değişimidir;  ölümlü 

varlığın  ölümsüz  varlığa,  insanın  tanrısal  varlığa  dönüşmesi  söz  konusudur.  Bu  dönüşümün  en  bilinen 

örneği İsa’nın transfigürasyonu ve yücelmesi ya da Tanrı Ana’sının ölümünden sonra bedeniyle birlikte 

göğe yükselişidir.” (Jung 2005: 48) 

Karaca, Yaban’da Hasan’ın bedeninin ölümünden sonra yok olmasının bir anlamda yeniden doğuş 

arketipini  simgelediğini,  yeniden  doğanın  ise  bireysel  olandan  toplumsal  olana  açılımla  parçalanma 

sürecindeki Osmanlı Devleti’nden Yeni Türkiye olduğunu söyler (Karaca 2015: 800). Yaban’da Hasan’ın 

ölümü  Hz.  İsa’nın  ölümüne  benzetilmiştir.  Jung’un  “Ölümlü  insanın  içinde  gizli  ölümsüz  dünyanın  en 

yüce simgesi İsa’dır.” (Jung: sözleri de küçük Hasan’ın etrafında parçalanan Osmanlı’nın yeni Türkiye 

599 

Doç. Dr. Şahika KARaCA/Yaban ve Beyaz Gemi’de Yeniden Doğuş Arketipi 

ile  yeniden  doğuşunu  hatırlatır.  Romanda  Ahmet  Celal  de,  “Hasan,  bir  genç  Tanrı  kadar  güzeldir” 

(Karaosmanoğlu 1999: 132) diyerek küçük çocuğu kutsallaştırır.  

“Ahmet  Celal’in  köyde  giderek  yalnızlaştığını  hissettiğinde  kendisine  arkadaş  olarak  bu  küçük 

çocuğu  seçmesi  de  bir  anlamda  yeni  Türkiye’nin  kuruluşunu  küçük  Hasan’ın  şahsında  müstakbel 

vatandaşlara  emanet  ettiğini  göstermektedir.  Çünkü  millet  ona  göre  yoktur  ve  Yeni  Türkiye  bu  küçük 

çocukların omzunda yeniden kurulacaktır.” (Karaca 2015: 800) 

Beyaz  Gemi'de  Mümin  de  millî  değerlerine  bağlıdır.  Torununu  milletlerinin  mitik  değerlerine 

farkındalıkla,  köklerinin  Boynuzlu  Maral  Ana'ya  dayandığı  efsanesiyle  büyütür.  Çocuğun  dedesi 

haricinde arkadaşı yoktur ve Mümin torununun gelenekle olan bağlantısını sağlayan tek bağdır. Mümin'in 

sık sık anlattığı Boynuzlu Maral Ana efsanesi ve balığa dönüşerek Beyaz Gemi’ye ulaşma isteği çocuğun 

imgeleminde iki ana unsurdur. "Onun iki masalı vardı. Biri kendisinindi ve başka kimse bilmezdi. Ötekini 

ise  dedesi  anlatmıştı  ona.  Sonra  ikisi  de  yok  olup  gitti."  (Aytmatov  2012:  5)  Çocuğun  birinci  masalı 

Beyaz  Gemi’ye/babasına  ulaşma  hayalidir.  Çocuk  babasının  Beyaz  Gemi’de  olduğuna  çocuksu  bir 

duyarlıkla inanmaktadır. "Uzun uzun baktı gemiye. Ne zaman bir balığa dönüşeceğini, çaya atlayıp yüze 

yüze  ona,  o  Beyaz  Gemi’ye  ne  zaman  ulaşacağını  düşünüyordu  hep..."  (Aytmatov  2012:  36)  Çocuğun 

balığa  dönüşmek  istemesi  içinde  yaşadığı  hayattan  memnun  olmamasıyla  açıklanabilir.  Babasız  çocuk, 

halasının  kocası  Orozkul’un  tahakkümü  altında  dedesiyle  sürdürdüğü  yaşamında  kendisine  sığınak 

aramaktadır. Bu sığınak ise zihninde baba imgesiyle birleşmektedir. Babasını Beyaz Gemi’de hayal eden 

çocuk  balığa  dönüşüp  Beyaz  Gemi’ye  yüzerek  gidip  babasına  ulaşmayı  hedeflemektedir.  Balık  tarih 

boyunca  kimi  zaman  değişik  anlamlar  kazansa  da  yenilenme,  doğurganlık  ve  değişimin  sembolüdür. 

Joseph Campbell, Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’nda büyülü eşikten geçişin bir yeniden doğum alanına 

geçme olduğu fikrini, dünyanın her yerinde rahim imgesi olan balina karnıyla simgelendiğini, kahramanın 

eşiğin  gücünü  ele  geçirmek  ya  da  onunla  uzlaşmak  yerine  bilinmeyenin  içinde  kaybolup  ölmüş  gibi 

göründüğünü söyler (Campbell 2010: 107). Bunun en iyi örneği Yunus peygamberin hikâyesinde görülür. 

Yunus  peygamber  Ninova  halkına  kızar,  Allah’a  karşı  çıkarak  bir  gemiye  biner  ve  buradan  uzaklaşır. 

Denizde  büyük  bir  fırtına  çıkar  ve  fırtınanın  Allah’ın  kendisine  duyduğu  öfkeden  kaynaklandığını 

düşünen Yunus peygamber denizcilere kendisini denize atmalarını söyler. Denizciler Yunus peygamberi 

denize  attıktan  sonra  denizdeki  fırtına  diner  ve  Yunus  peygamberi  de  büyük  bir  balık  yutar.  Yunus 

peygamber  balığın  karnında  iç  benliğine  döner  ve  değişim  sürecine  girer.  Balığın  karnından  çıktığında 

artık  imanı  güçlü  bambaşka  biridir.  Dolayısıyla  balık  değişimin  sembolü  niteliğine  bürünür.  Beyaz 

Gemi’de  de  çocuk  balığa  dönüşüp  Beyaz  Gemi’ye  ulaşarak  değişimi  hedeflemektedir.  Böylece  baba 

imgesiyle güçlenecektir.  

"Merhaba Beyaz Gemi, ben geldim, ben!(...) Her zaman yolunu gözleyen, sana dürbünle bakan ben 

idim!  O  zaman  gemideki  insanlar  da  şaşırarak,  o  harikayı  görmek  için  koşup  geleceklerdi.  Ve  yine  o 

zaman gemici babasına seslenecekti: "Selam baba! Ben senin oğlunum, seni görmeye geldim! -Sen nasıl 

benim oğlum olursun, yarı insan, yarı balıksın!, - Sen beni gemiye çıkar, senin oğlun oluveririm!, - Çok 

tuhaf! Pekâlâ, gel de görelim." (Aytmatov 2012: 39) 

Çocuğun Isık Gölün derinliklerinden Beyaz Gemi’ye ulaşma isteği mutsuzluk-mutluluk ikileminde 

mutluluğa ulaşma isteğinden de kaynaklanmaktadır. Altay yaratılış destanlarında da önemli bir yeri olan 

balık,  “Türk  kozmolojisinde  gök  gürültüsü  unsurunun  hayvan  biçimli  timsalidir.  Özellikle  göl  ve  nehir 

kıyılarında yaşayan Türk topluluklarında bereket, refah ve bolluk timsali olarak görülmüştür.” (Çoruhlu 

2012 144) Beyaz Gemi’de de çocuğun mutluluğa ulaşmak için balığa dönüşerek göle atlama isteğini bu 

durumla  yorumlayabiliriz.  "Yeter  ki  bir  balık  gibi  yüzebilsin...  Neler  vermezdi  suda  balık  olmak  için!.." 

(Aytmatov  2012:  32)  Jung,  balık  simgesinin  kendi  enerjisini  kendisi  üretemeyen  bilincin  yaşam 

aktivitesini sürekli bir enerji akışıyla sağlayan bilinçdışı içeriklerin besleyici etkisi olduğunu söyler (Jung 

2005:  72).  Beyaz  Gemi’de  de  çocuğun  balığa  dönüşmeyi  bu  kadar  çok  istemesi  bilincin  mutlu 

olamayışında  bilinçdışının  derinliklerine,  suyun  karanlıklarına  gömülme  isteği  olarak  yorumlanabilir. 

Nitekim  Jung,  balığın  Yaratan’ın  karanlık  dünyasından  gelen  gölgenin,  bedensel  insanın  babası  Nun’a 

işaret ettiğini de belirtir (Jung 2005: 69). Böylelikle çocuk benliğinin derinliklerindeki atalarının sesine de 

suya  kendisini  bırakarak  yönelecek,  sonlu  varlığından  sonsuz  varlığına  kendisini  bırakarak 

kahramanlaşacaktır. Ananda K. Coomaraswamy, hiçbir yaratığın varolmayı bırakmadan daha yüksek bir 

doğa  elde  edemeyeceğini  söyler  (Akt.  Campbell  2010:  109;  Coomaraswamy  1940:  6)  ).  Çocuk  da 

romanın  sonunda  maralın  bizzat  millî  değerlerini  kaybetmiş  Orozkul’un  emriyle  dedesi  eliyle 

öldürülmesiyle kökleriyle olan bağlantı umudunu kaybeder. Ve kendisini Isık Göl’ün derinliklerine balığa 

600 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

dönüşeceği  umuduyla  bırakır.  Yeniden  doğmak  için  ölümün  sessiz  derin  sularında  kaybolmak 

gerekecektir. 

Çocuk  dedesinden  dinlediği  Maral  Ana'yı  dileklerini  yerine  getirecek  kutsallıkla  donatır.  Ancak 

Maral  Ana'nın  ölümü  Mümin'in  eliyle  gerçekleşir.  Damadı  Orozkul'un  maralı  öldürme  isteğini 

reddedecek güçte olmayan Mümin maralı hem öldürür, hem de parçalar ve pişirir. Çocuk dedesinin tüm 

bunları millî değerlerini tamamen kaybetmiş Orozkul'un emriyle yaptığını öğrendiğinde artık onu hayata 

bağlayacak hiçbir şey kalmamıştır. Dünyadaki varlığını yok ederek herkesten öç almak ister. Ve balığa 

dönüşmek  için  suya  atlayarak  kendisini  Isık  Göl’ün  derinliklerine  bırakır.  Çocuğun  görünürdeki  ölüme 

kendini  bırakışı  babasına  kavuşmak  isteğidir.  Ancak  asıl  sebep  kökleriyle  olan  bağlantısının  geleneği 

temsil eden dedesi Mümin tarafından yok edilmesidir. Dedesinden dinlediği Maral Ana efsanesinin yanı 

sıra yine ondan dinlediği özgürlüğüne düşkün bir Han’ın hikâyesi de çocuğu çok etkiler. Bu Han tutsak 

düştüğünde onu tutsak alan Han ya esareti tercih etmesini ya da istediği son bir şeyi yerine getirerek onu 

öldüreceğini söylediğinde: 

"Köle  olarak  yaşamak  istemiyorum,  beni  öldür  daha  iyi.  Ancak  öldürmeden  önce,  benim 

vatanımdan  herhangi  bir  çobanı  buraya  getirtmeni  istiyorum."  "-Ne  yapacaksın  o  çobanı?"  "-Ölmeden 

önce  ondan  bir  türkü  dinlemek  istiyorum."  Dedem  diyor  ki,  işte  böyle  vatanlarının  bir  türküsü  için 

canlarını  feda  eden  insanlar  varmış.  Böyle  insanları  görmeyi  ne  kadar  isterdim!  Herhalde  onlar  büyük 

şehirlerde yaşıyorlar. 

Türküyü  dinlerken  dedem  kulağıma  fısıldar:  "İlâhî!  Ne  büyük  insanlarmış  eski  insanlar!  Ne 

türküler yakmışlar ya Rabbim!" (Aytmatov 2012: 43) 

Çocuk  dedesinden  dinlediği  bu  hikâyede  dedesine  nedenini  bilmeden  acır.  Aslında  dedesinden 

dinlediği bu özgürlük hikâyesiyle dedesinin sistemi temsil eden Orozkul’un esareti altında olması karşıt 

iki varoluşu temsil etmektedir. Çocuğun romanın sonunda ölüme gidişi esarete karşılık özgürlüğü tercih 

etmesindendir.  Dedesi  Mümin’in  Orozkul’un  emriyle  maralı  öldürmesi/mitik  kutsalın  öldürülmesi 

çocuğun tek dayanağı dedesinin/hayallerinin/kutsalının yerle bir olmasına neden olmuştur. Çocuk da tıpkı 

dedesinden  dinlediği  Maral  Ana  efsanesindeki  Yenisey  nehri  gibi  özgürlüğe  kendisini  bırakmıştır. 

"Senden geniş nehir var mı Enesay?, Senden aziz bir yurt var mı Enesay?, Senden derin bir dert var mı 

Enesay?, Senden özgür olan var mı Enesay?, Senden geniş bir nehir yok Enesay, Senden aziz bir vatan 

yok Enesay, Senden derin bir dert de yok Enesay, Senden özgür özgürlük yok Enesay..." (Aytmatov 2012: 

54)  Böylece  çocuk  balığa  dönüşerek  Beyaz  Gemi’ye  çıkacak,  yani  baba  imgesiyle  yeniden  doğacaktır. 

Çocuğun yeniden doğuşu, esaret altındaki Kırgız milletinin yeniden doğuşunu simgelemektedir.   

Sonuç 

Yaban  ve  Beyaz  Gemi’de,  Türkiye  ve  Kırgız  Türklerinin  varoluş  mücadelesinin  yeniden  doğuş 

arketipi  etrafında  kurgulandığı  dikkatleri  çekmektedir.  İki  romanda  da  çocuk  kahramanlar  etrafında 

yeniden  doğuş  arketipi  işlenmiştir.  Yakup  Kadri  ve  Aytmatov  yok  olma  tehlikesi  geçiren  milletlerinin 

yeniden  dirilişini  çocuk  kahraman  üzerinden  vererek  vatanın  istikbalini  müstakbel  vatandaşlara  emanet 

ettiklerini vurgulamışlardır. Bir taraftan da çocuklar saflık bilinciyle, kirlenmemişliğiyle yeniden doğuşu 

güçlendiren, iki milletin de ebediliğini bozulmamış özleriyle muhafaza edecek bir anlam yüklenmişlerdir. 

Böylelikle  hem  Yakup  Kadri  hem  de  Aytmatov  romanlarıyla  milletlerinin  ebediliğine  güvenlerini 

vurgulamışlardır.  

KAYNAKÇA 

Aytmatov, C. (2012). Beyaz Gemi, İstanbul: Ötüken. 

Bachelard, G. (2012).  Düşlemenin Poetikası, İstanbul: İthaki. 

Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İstanbul: Kabalcı. 

Coomaraswamy, A. K. (1940). “Akimcanna: Self-Naughting”, New Indian Antiquary, c. III. 

Çoruhlu, Y. (2002).  Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı. 

Eliade, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu, Ankara: İmge. 

Jung, C. G. (2005). Dört Arketip, İstanbul: Metis. 

Karaca,  Ş.  (2015).  “Dinî  İmgeden  Millî  İmgeye:  Türk  Edebiyatında  Çoban  İmgesinin  Dönüşümü”,    XI.  Milli 

Türkoloji Kongresi Bildirileri 11-13 Kasım 2014, c. 1, s. 793-805.  

Karaosmanoğlu, Y. K. (1999). Yaban, İstanbul: İletişim. 

Moran, B. (1999). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim. 

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: