Институты

қаңбақ), бақтағы жемістердің сыртқы түріне көңіл аударып, 
көлемі, түрі, дөмі жағынан салыстырып ажырата білу.
Қ ұ м ы р с қ а л а р т ір ш іл іг ін б а қ ы л а у . И леудің неден 
ж а с а л ғ а н ы н
көру. 
Қ ү м ы р сқ ан ы ң и леу ін
б ұ зб ау ға, 
қамқорльщпен қарауға баулу. Гүлзардағы гүлден өсімдіктерді 
атап, оларды өзара салыстыру (настурция, үкікөз).
Ә у е н д і 
қ и м ы л - қ о з ғ а л ы с . 
«Ж ем істер» 
— 
өні 
К.Қуатбаевтікі, бірлесіп орындау үшін таныс өндерді айту, 
б и лер м ен ой ы н д ард ы еске т ү с ір у . Х а л ы қ т ы қ м у зы к а
жанрларын кейіптендіру, музыкальщ-дидактикалық ойындар 
ойнату, ойын, би кезінде үрм алы аспаптарды пайдалануға 
үйрету. «Домбыра» — өні Ж . Түрсынбаевтікі, «Қандай ырғақ»
— өні К.Қуатбаевтікі, «Санамақ» — өні А. Тоқсанбаевтікі. 
Билерді, өндерді сахналату.
Негізгі қимыл жаттығулары:
Алмастыра жүру, жүгіру, секіру; 240 м қашықтықты баяу 
немесе ж үгіріп өту. 30 м каш ы қты қты неғүрлым жылдам 
ж үгіріп өту; тізе мен алақанды жерге тірей еңбектеу; 5—6 
допты аттап өту; орнында түрып үзындыққа (70 см) секіру; 
сумен ойнау, ж үзуге дайындьщ. Таяз жерде отырып аяқты
қимылдату. Судың түбімен қолымен ілгері-кейін жүру; (аяқты 
көлденеңнен созу)
Ойындар: «Су добы», «Доптың артынан жүгір», «Өкшеңді 
көрсет*
Ойын: «Сөлеметсіз бе, куы п жет», «Үйрек». Ж ы л бойы 
өткізілген негізгі қимылдарды ойын арқылы бекіту. Таза ауада 
ү л т т ы қ о й ы н д ар о й н а ту . Сумен, күн м ен ш ы н ы қты р у
жүмыстарын жүргізу.
Ж азғы ойын. «Қүрт жасау», «Суға түсу» (ойын), «Киіз үй 
тігу», «Киіз басу», Ж айлауға қонақ келді», «Орамал алу», «Тай 
үйрету», «Төл бағу» т. б.
Ж азғы еңбек. Үлкендер егінді, көкөністерді суарады, күтеді 
тү п тей д і. М алға шөп дай ы н д ай ды , б асты рад ы . П іскен 
жемістерді жинайды. Бидай орады, тазартады. Шие, алма, 
таңқурай, қарақат жазда піседі.
Қазақстан — Республикам менің. Бұрышы топтарда өткен 
қала жайындағы мағлүматтарды қайталау, білім дағдыларын 
тер ең д ете тү су . 
Қ а за қ с т а н Респ у б ли касы н ы ң өсем 
қалалары ны ң ғи м араттары ж айы ндағы суреттер көрсете 
отырып өңгімелету. Қ азакстанны ң бас каласы — А стана, 
бүрынғы астанасы — Алматы екенін түсіндіру, диафильмдер 
көрсету. Таспаға жазылған ертегі, өлең, өндерді тыңдату.
115

А у ы л мен қ а л а н ы с а л ы ст ы р м а л ы тү рд е тү с ін д ір у . 
М атематикалык үғымдарын кеңейту. Бір-бірлеп қосу немесе 
азайту арқылы сан жағынан тең емес топтан, саны бірдей тең 
топ қ ү р а у ғ а ү й р е т у . 5,4 сан д ар ы н ы ң б ір л ік те р д е н
қ ү р а л а т ы н ы н а н ы қ т а у (5 -1 ,1 ,1 ,1 ,1 ). Санның за тт ар д ы ң
арақаш ықтығьгаа байланыссыз екенін көрсету. Затты тең екі 
бөлікке бөлу. Бір бөлігін табу. Бүтін мен бөлікті салыстыру, 
кеңістік, көлем жайында білімдерін тиянақтау.
Қ а за қ с та н Республикасы , оның әсем қал асы А лм аты
жайындағы мағлүматтарды кеңейте отырып, Алатау туралы 
түсінік беру. Өздері түратьш аймақта «тау бар ма, болса қалай 
аталады?», — деп сүрау арқылы танымдарын кеңейту, тілін 
дамыту. «Алатау бөктеріндегі ауылда» деген ауыл көрінісін 
жасап көрсету. «Қонақ күту» ойынын ойнату.
Қаланы ң тарихи орындарына саяхаттар үйымдастыру, 
алған өсерлерін өңгімелеп айтуға үйрету. Әңгіме бойынша ез 
калауларымен сурет салғызу. Балалардың өсемдік талғамын 
қалыптастыру, тілін дамыту. Алматы туралы өн айту, тақпақ 
ж аттату.
Әдеби ш ы ғарм алар. Әңгімелеу. С. Сейфуллин «Қолқанат», 
Т. Молдағалиев «Алатау», Ә. Төжібаев «Балалар өтіп барады».
Оқыл түсіндіру. Ғ. Жүмабаев «Жайлауда», Ә. Табылдиев 
«Алтын қала» (үзінді), Ж . Қашқынов «Отан», М. Хакімжанова 
«Отан».
Ж а т т а т у . Ә. Т аб ы л д и ев « Қ ай ы р лы таң , б ал ал ар » , 
Ғ.Қайырбеков «Біз бақытты баламыз», С. Әлімқүлов «Отан» 
(үзінді).
Әуенді қимыл-қозғалыс. Ән тыңдау, айту. «Менің Отаным»
— өні Ә. Б а й д іл д а е в т ік і, «Біз ө м ір д ің гү л ім із» — өні 
Б.Ғизатовтікі, «Алматы» — өні Е. Хасанғалиевтікі, «Ағайьшбыз 
бөріміз» — өні М. Әбубөкіровтікі, «Қызылқүмда ауылым» — 
қазақты ң халы қ өні, өңдген Б. Дөлденбаев.
Негізгі қим ы л жаттығулары:
Бір-бірінің соңынан кібіртіктеп жүру; сапта жүріп аяқты
жоғары көтеру; қолдарын қатты сермеу. 20 метр қашьщтықты 
демалыссыз, тез, 1—1,5 минутта жүгіріп шығу. Допты оң, сол 
қолмен 5 рет қатарынан жерге соғып ыршыту; гимнастикалык 
қабырғаға өрмелеп шығу, тепе-теңдікті сақтап гимнастикалык 
орындыктың үстімен аяқтың үшымен жүру, қолды екі ж аққа 
созып, кедергіден аттап өту;
О й ы н д ар : «Қасқыр қақпада», «А рқан тарту», «Тақия
116

тастамақ», «Доп», «Канатпен жүруш ілер» (түрікмен халық 
ойыны), «Лөйлек».
А л м а ты н ы ң к ө р ік т і о р ы н д а р ы н а с а я х а т : «Орталық 
мүражай», «Үкімет үйі», «Цирк», «Аңдар паркі», «Республика 
сарайы», М. Әуезов атындағы драма театры, «Ортальщ стадион» 
т. б. б алаб ақш аға ж а қ ы н ж ерд егі мектеп, дүкен, почта, 
кітапхана, түрғын үйлердің жөне ауы лды қ ж ердің сөулет 
өнерлерінің айырмашылығы жайында түсінік беру.
Қ ала мен ауы л көріністерінің ерекш елігін бейнелейтін 
суреттер көрсетіп әңгімелеу.
Оңгімелеу. «Ңүрылыста», «Көп қабатты үйлер», «Ауыл 
көрінісі», «Қой ф ерм асы », «Менің қ а л а д а көргендерім », 
хайуанаттар бағына барғанда, сөулет өнерінен алған өсерлерін 
бейнелеу арқылы бере білуге үйрету.
Сурет салу. Көп қабатты үйлер, Туған өлке (тау, өзен, көл), 
Дала гүлдері.
М үсіндеу. «Түймедағы» (ромашка, рельефті бедерлеу). 
«Жайлауда» (үжымдық жүмыс). Қазан, аспандағы үшақтар.
Ж апсыру. Автобус. Ою-өрнек элементтерін қию. (Түмарша, 
омыртқа, гүл) Биік үйлер.
Еңбек. Балаларға еңбектің маңызын түсіндіру. Ерік күпгін 
ж үмсай білуге, іс-өрекетін м ақсатқа бағыттауға тәрбиелеу. 
«Ү лкендер м ен ж о л д а с т а р ы н а көм ек көрсетем» деген 
бастамасын м ад ақтау. Ү ж ы м ды қ тапсырманы орындауда 
бірлесіп еңбек етудің қарапайым төсілдерін, істелетін жүмыс 
туралы төрбиешінің көмегімен келісу, бір-біріне көмектесе 
отырып өрекет ж асау, бірлесе орындаған тапсырманы дер 
кезінде аяқтап шығу машықтарын қалыптастыру.
Ж ануар л ар дүниесі. Балаларға төрт түлік туралы, ата- 
бабаларымыздың оны қалай баптап, өсіргені ж айлы түсінік 
беру. Төрт түліктің пайдасы, олардан алынатын өнімдер, заттар 
ту р а л ы үғы м дары н, тех н и кал ы қ күралдарды , суреттерді 
пайдаланып, мүмкіндігіне қарай саяхатқа апарьш, танымдарын 
ж а н -ж а қ т ы к е ң е й ту . Х а л қ ы м ы зд ы ң төрт т ү л ік м ал д ы
дөріптеген өлең-жырларын, ертегі өңгімелерін түсіндіру, сүрау, 
мазмүнын жүйелі айта білуге үйрету.
Үй жануарлары мен жабайы жануарлар, үй қүстары мен 
түз күстары , оларды ң бір-бірінен айы рм аш ы лы ғы , ортақ 
б е л гіл е р і, қ о зға л ы с , т ір ш іл ік ө р ек еті, немен, қ а л а й
қоректенетіні, адамға келтіретін пайдасы туралы түсіндіру.
С өздік к о р л а р ы н ж а ң а сө зд ерм ен б ай ы ту . Ж а н у а р
жайында сипаттап айтуға үйрету. Үй жануарларының төлдері, 
оларды ң қал ай атал аты н ы жөнінде айту, м үм кіндігінш е 
кейбіреуін (қозы, бота, қүлын) көрсету.
117

Ж а н у а р л а р тақы ры б ы н м атем ати к ал ы қ санақтарм ен 
жалғастыру. Бұрын үйренгендерін (беске дейін) қайталау, тура, 
кері санату. Аз, көп, тең, тең емес, үлкен, кішкене (қой кішкене, 
сиы р үлкен т. б.) піш іні, заттарды ң кеңістікте орналасуы 
туралы үғымдарын тиянақтау.
С уреттер кө р с е тіп өңгім елеу. «Үй ж ан уар л ар ы жөне 
олардьщ төлдері», «Түз жануарлары» деген суреттерді көрсетіп 
ө ңгім елесу. «Не қ ай д а болады?», «Ненің м екені ж ақсы?» 
тақьфыбьш а сюжетті ойын ойнату.
К өркем ш ы ға р м а л а р д ы кең ін ен п а й д ал а н а оты ры п, 
баланың тілін дамыту, сөздің дыбыстық ж ағы н дүрыс айта 
білуге ж аттықтыру. Өз қалаулары бойынша өңгіме күрату.
Диалог, монолог бойьшша сөйлесуді жетілдіру бағытында 
орьшдалатьш ойын-жаттығулар: «Аңдар паркінде не көрдім?», 
«Ж айлауда», «Төлдер», «Мал фермасында», «Аңдар қайда 
қыстайды?», «Ненің үйі», «Ненің даусы?» т. б.
Ә деби ш ы ғ а р м а л а р . Ә ң гім ел еу . «Әтеш пен тоты», 
«Арыстан күш ігін асы раган мысық», «Арыстан мен кісі», 
«Көбелек пен маса», «Ж алқау мысық», «Түлкі мен қырғауыл», 
«Түлкі мен тырна», «Ж етім қозы мен қасқыр» ертегілері, 
Б.Түрлиев «Аққу».
О қы п түсін д іру. Е ртегілер — «Екі бүғы», «Күшік пен 
мысық», С. Көбеев «Қүстың үясы», С. Мөуленов «Кептер естіп 
қояды», «Күстың үясы», С. Сауытбеков «Ит пен мысык».
Ж аттату. I. Ж ансүгіров «Төрт түлік жыры», Қ. Баянбаев 
«Қозы», Н . Ж а н а е в «Лағым», С. Б оран баев «Талғампаз», 
Ә.Табылдиев «Төл шақыру», «Тауық пен тары», Т. Мүратов 
«Қүлыншақ», С. Жиенбаев «Сайра қүсым», А. Шаяхметов «Бала 
мен сиыр», Ү. Есдөулетов «Шүбар тауы қ», Б. Соқпақбаев 
«Мысық», Т. Б е р д и я р о в «Сүр қоян», М. М иревлиш вили 
«Лақтар», Е. Сөрсенбаев «Үяластар», «Батыл мысык».
Әуенді қим ы л-қозғалы с. «Ж ануарлар дүниесі» тақырыбы 
бой ы нш а б ер іл ген өндерді, о й ы н дарды си п аты н а қ ар ай
ы р ғ а қ т ы қ
қ и м ы л д а р , 
е л ік т е у
қ и м ы л -қ о зға л ы сы н
(қүлыншақтың ш апқылауы, лактың секіріп ойнауы, аю, қоян, 
түлкінің жүрісі) ж асау. Әрбір жануарлардың дыбыстануына 
еліктеу, оны аж ы рата білу.
«Әукешім» — өні Ө. Байділдаевтікі, «Ақ тайлақ» — өні 
Ә.Еспаевтікі, «Мысықтың айласы» — өні Б. Дөлденбаевтікі.
М у з ы к а л ы қ о й ы н . «Кім қ а л а й ш ақы р ад ы ?» — ән і 
Түрсынбаевтікі, «Соқыр теке» — өні Е. Өміровтікі, «Түлкі мен 
қаздар» — өні К. Қ уатбаевтікі, «Қоянды үстаңдар» — өні 
К.Қуатбаевтікі, «Қояндар мен аю» — орыстың халық өні.
118

Негізгі қимыл жатгығулары:
Заттармен (жалауша, орамал, күрсау) қолды өуенге сөйкес 
ауыстырып, ж еңіл, еркін, серпілм елі ж үріс ж асау; қы сқа 
секіртпемен 20—30 см биіктіктен секіру;
Допты алыстан кағып алу (биіктігі 1,5 м, ара қашықтығы
1,5—2 м).
Ойындар: «Үйі ж оқ қоян», «Жалауды тап».
Заттарды ң арасы нан, көлбеу тақтай , ги м н асти калы қ 
оры нды қ үстім ен еңбектеу; Қолды тү р л і қ ал ы п та үстап 
айналу.
Сурет салу. Күшік, мысьщ, аю (ойьш жаттыгу), өдемі күс.
Ж а н у а р л а р дү н и есі б а л а л а р д ы аса к ы зы қ ты р а ты н
тақы рып. Сөбилер тобында ж ануарларм ен қарым-қатынас 
бей н елеу өн ерін ің м ө н ер л еу қ ү р а л д а р ы ж ай ы н д ағы
түсініктерді (тік, көлденең, үзік сызықтар, шарбақ, қоршаулар, 
шөп т. б.)- байытады. Естиялар тобында балалар жануарлар 
бейнесінің қарапайым сипатьш сызып көрсетуге жаттығады.
Мүсіндеу. Көгалда жайылып жүрген лақ. Судағы балық 
жөне үлу. Табиғи материалдарды қолданып, инелік, көбелек, 
торғай жасату, «Үш аю» ертегісі бойьшпза мүсіндеу.
Ж апсы ру. Мысык, ты ш қан, қызыл-жасыл көбелектер, 
балықтар (оригама).
Ойын. «Қуыршақ ж айлауға барады», «Өрістегі малдар», 
«Шопан атаға көмек», «Қозы бақтым», «Жайлау», «Мал кора», 
«Жайлауға баратын жол», «Жайлаудағы киіз үйлер» көрінісін 
ж асату, ойнату, «Қасқыр мен қоян», «Мысық пен тьппқан», 
«Көжек қалай жуынады?», «Апандағы аю», «Тауық қорадағы 
түлкі», 
«А ттар», 
«Атпен серуендеу», «Қүс үш ты », 
«Ж ануарлардың дауысы». «Туысқандарда қонақта» ойыны, 
үлттьщ тағамдар, қүрт, ірімшік, бауырсақ, тоқаш, таба нан 
ж а с а т ы п к ө р сету , (саз б а л ш ы қ та н , п ласти ли н н ен ), не 
істегендері жайлы өңгімелету.
Е ң б ек. Ж а н -ж а н у а р л а р т ір ш іл іг ін б ақы л ау , күтіп - 
баптауға көмектесу. Шопан, бақташы, жылқышы, түйеші т. б. 
еңбегімен таныстыру. Олардың пайдасы жөнінде өңгімелеу, 
м акал-м өтелдар, өлең-тақпақтар, ертегілер айта отырып, 
жануарларға байланысты еңбек зейнетін түсіндіру.
119

Т А Қ Ы Р Ы П Б О Й Ы Н Ш А М ЕҢ ГЕРТІЛ ЕТІН СӨЗДЕР 
МЕН СӨЗ ТІРК ЕС ТЕРІ
Отбасы
Іні, қарындас, ол, сен, біз, ботақаным, кұльшшағым, сенің 
інің, сіздің қарындасыңыз, менің апайым, бөрік, камзол, мөсі, 
ү кіл і та қ и я, сүтқүйғы ш , нан салгыш, шөугім, қазан, ағаш
қасық, алаш а, сейсеп, ақ ж айма, шолпы, жүзік, сырға, алыс 
ж ақы н, жақсы-жаман, үзын-қысқа, биік-аласа, қылқаламмен 
боя, өрнекте, өрмеле, мүсінде, жалпақта, соз, бөліктерді біріктір, 
шымшы, т. б.
Балабақш а
Балабақш а үйі, медбике, өн-күй жетекшісі, музыка аспабы, 
дом бы ра, кү й сан д ы қ, д аңғы ра, дабыл, сы рғана, күн, ауа 
ваннасы, ш ыны қ, сал, өкел, желімде, соз, үз, үзіп ал, куб, 
цилиндр.
Ойыншықтар
Телефон, радио, телевизор, сыбызғы, ат өбзелдері, гараж, 
ж ар ы с, сайы с, үйш ік, ды м ковты қ ой ы н ш ы қтар, қы ш тан, 
фарфордан жасалған ойыншықтар, барабан, вокзал, темір жол, 
паравоз, бағдаршам, шығыршык, сақина, ж үк таситьш машина, 
самосвал, теплоход.
Ж омарт күз
Күз айлары — қыркүйек, қазан, қараш а. Сары алтындай, 
нөсер, бүршақ, қарлы жаңбыр, гүлдер солады, суык жел, пеш, 
отьга, дайьшдау, аралау, ағаш кесу, сүлу, тары, қырман, қойма, 
комбайн, кептірді, тазартты, алтьш дөн, шөрке, шөмеле салды, 
қораға тасыды, қой қырку, жеп-шөп дайындады, күздік шапан, 
қы сқа қоньппты етік, балалар жеміс жинады.
Қыс қызығы
Қызьщты қыс. Қыс айлары — желтоқсан, қантар, ақпан. 
Күмістей, мамықтай, мүз сүңгілері, боран, аяз, өзен, көл суы 
қатты, отын ж ару, от жағу, көмір, үйлердің үсті, ағаштардың 
басы а п п а қ қ а р , ж е р а қ көрп е ж а м ы л д ы , ж о л т а й ғ а қ , 
қыстайтын қүстар; суық торғай, қара торғай, карға, үя жасау, 
шаңғы, коньки тебу, аңцар — аю, түлкі, қасқьф, қоян, ізі, ін, 
үңгір, жейді, алдайды, ж ортады, үшады, үлиды, секеңдейді,
120

ащпы, тазы үстады, орманда, тауда, алыста, киіз етік, қасқыр 
ішік, үзын, жылы, байпақ, түбіт шөлі.
Көрікті көктем
Көктем айлары — наурыз, сөуір, мамыр. Қар, мүз еріді, күн 
бүлттанды, найзағай жарқылдады, ақ жауын, өткінші жауын, 
қазтабан гүлдеді, саңы рауқүлақ өсті, бүршік атты, наурыз 
көже, жент, қоспа, уыз, айран, қымыз, қүрт, ірімшік, қатық, 
ойын-сауық, өн, той, мереке, айтыс, жарыс, бесікке бөлеу, түсау 
кесу, қамшы, ер-тоқым, 8 Наурыз, 22 Наурыз — мерекелер.
Ж айдары жаз
Ж айдары ж аз келді. Ж аз айлары — маусым, шілде, тамыз. 
Ж ы л ы ж аңбы р, ш алғы н, ж айы лы м , үйдің іш кі ж и һазы , 
ж үкаяқ, сандық, ағаш тегене, келі, келсап, туырлық, түндік, 
басқүр, желбау, ішік, ши, тұмар, шашбау, сүтті пісірді, сүзді, 
қайнатты, күрт жасады, сөре, ошақ, мосы, диірмен, үн, нан, 
қарақат, қы зылқат, мойыл, долана, қүлпынай, таңқурай, 1 
Маусым — балаларды қорғау к ү н і
Қазақстан Республикасы
«Қазақстан — Республикам менің», көрікті, ж ері бай, 
алтын, күміс, көмір, көп, малға бай, жалау, Елтаңба, Ән үран, 
А та Заң, А латау, үкім ет үйі, Абай, А былайхан даңғылы, 
Республика сарайы, қ а за қ циркі, опера, драма театрлары, 
орталық спорт алаңы, Медеу мүз айдыны, аудан, ауыл, кой 
фермасы, аласа үйлер, кең, таза көшелер, ат арба.
Ж ануарлар
Ж ануарлар дүниесі, ж абайы аңдар, арыстан, жолбарыс, 
бөлтірік, қонжы қ, маймыл, бақташы мал бақты, төл, қора, 
қайы р, отар, күйседі, қү р ау -қү р ау , пүш өйт-пүш өйт, түйе 
сауды, түйе боздайды, шүбат, сүзбе, сүзді, жайды, кептірді.
Б А Л А Л А Р Д Ы Ң Б ІЛ ІМ І МЕН ТӘ РБИ ЕСІН Е 
Қ О Й Ы Л А Т Ы Н ТА ЛА П ТА Р
Бүл топтағылар мыналарды білуге тиісті:
Сөздің ды бы стык қүрам ы н дүрыс айту. Ауызша сөйлеуде 
түрлі мамандьщқа байланысты зат есім сөздерді сөйлем ішінде 
(менің өкем-шопан) айта білу, жалпы үғым беретін сөздерді 
күнделікті өмірде қажетіне қарай колдану, (киім, ыдыс, көкөніс, 
жеміс-жидек, ыдыс, қала, жануарлар, өсімдіктер); синоним,

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: