Институты

С урет с а л у . Д өң гелек, үш бүры ш , текш ен і өрнектеу, 
камзолды өшекейлеу (ирек, гүл), тақтайшаны өшекейлеу, әжеме 
орамал.
М үсіндеу. Үлттық тағам дар (күрт, шелпек, бауырсақ). 
Үлкен-кіші тостағандар. Әдемі кесе, дастарқанда жемістер.
Ж апсы ру. Сөукеле. Басқүр, дастарқан.
Д и дактикалы қ ойьгадар: «Әдемі гүлдер», «Қандай түс?», 
«Кім тез ж инайды ?», «Біздің ыдыстарымыз» т. б. Қ азіргі 
түрм ы ста қолданы латы н ү л тты к бүйымдарды салы стыра 
айтуға, басты айырмашылығын аңғара білуге үйрету.
«Отбасы», «Өзің п ісір ге н ас төтті», «Б есікке бөлеу», 
«Қы рқынан ш ыгару», «Төй-төй», «Тігінші», «Дөрігер» т. б. 
мазмүнды-рөлді ойындар ойнату. «Бір сөз ойлан», *Әр түрлі 
сөзді таңдап ал», «Бүл кім?», «Дүкен», «Кімнің үйі?», «Кім не 
істейді?», «Қуыршақпен ойнау» ойындары.
Б а л а б а қ ш а . Б ал аб ақш а туралы бүрын үйренгендерін 
қайталау, білімдерін кеңейту. Балабақш а қызметкерлері, кім 
не іс т е й т ін і т у р а л ы ө ң гім е л е су . « Б алаб ақш ад а» атты
ш ы ғар м аш ы л ы қ ойын ойн ату . Ойын бары сы нда үл тты к 
киімдермен таныстыру.
Балабақш а бөлмелері, онда кандай жүмыс іске асатыны 
ж айлы сүрау, түсіндіру. Өр бөлмедегі жүмыс түрін, қаж етті 
қүралдарды, олардьщ аты, не үшін қажет, неден жасалғаны, 
«Қайда?», «Кімде?», «Қандай?», «Кім?», «Не істеді?» сүрақтарьша 
д ү р ы с 
ж а у а п б еру ге, б а л а б а қ ш а д а өздері немен 
шүғылданатыны туралы өңгімелей білуге үйрету. Әр затты, 
бөлмені бір-бірімен салыстыра айтуға (кең, тар, ж арық, үлкен 
т. б.) үйрету.
Ойна да ойлан. Т ақы ры п қа орай топ бөлмесіндегі екі 
затты үшінші шартты өлшеуіштің көмегімен өлшеу арқылы 
көлемін аж ы р ата білуге баулу. Заттарды ң үзындығы, ені, 
б и ік т іг і, ж у а н -ж ің іш к е л іг ін е қ а р а й ө зг е р е т ін і ту р а л ы
түсініктерін нақтылау, тиянақтау. Пішіні өр түрлі заттарды 
сөзбен дүрыс атай білуге ж аттықтыру (үзынырақ, жіңішкелеу, 
жуандау т.с.с.).
К е ң іс тік ті, у а қ ы т т ы б а ғд а р л а й б іл у д ағд ы л ар ы
балабақш адағы іс-өрекет, ойын, серуен кездерінде нақты
мысалдармен тереңдетіле түседі
Әдеби ш ы ғарм алар. Әңгімелеу. Қ. Ыдырысов «Аспаз», Н. 
Сералиев «Мен сені тастамаймьш, өже».
О қып түсіндіру. Ә. Ш ынбатыров «Сеуле», Н. Сералиев 
«Жаңа таныстар».
Ж аттату . Р. Өкеев «Балабақш а үйіміз», А. Меңжанова 
«Тазалықтың досы», Ә. Мүсаханов «Менің мамам — дөрігер».
9 8

Әуенді қимыл-қозғалыс. Балабакша тақырыбы бойынша 
берілген өндер, ойындар сипатьша байланысты ырғақты қимыл- 
қозғалыстар, жаттығулар, халык биінің элементтерін жасау.
«Бакшага келемін» — өні Ө. Байділдаевтікі, «Бакшадағы өн- 
сауы қ« — өні Б. М о ж ж евел о втік і, «Балбөбек» — өні Ө. 
Байділдаевтікі, сөзі Қ. Аманжоловтікі, «Ойыншықтар» — И. 
Нүсіпбаевтікі, «Қуыршак» — өні Ә. Бестібаевтікі.
Ы рғақты қим ы л-қозғалы с: «Үршык» — украин халык 
өуені; «Кел, билейік» — өні Б. Байқадамовтікі.
Негізгі қимыл жаттығулары:
Бірінің артынан бірі ж ай немесе тез, төрбиешінің белгісі 
бойынша әр түрлі бағытта өз орнын тауып ж үру, жүгіру; 
тепе-теңдікті сақтау; екі қолын созып, алақанына қүм салынған 
қалташаны үстап, сызық бойымен; бөрене үстінен түзу жөне 
қырынан жүру; екі аяқпен, алға жы лж и секіру; (1,5-2 м);
Допты жоғары лақтыру, еденге соғу, қағьш алу;
Еңбектеу: гимнастикалы қ орындьщтың үстіне етпетінен 
жатып, алға қарай екі қолмен тартыла ішпен ж ы лж у;
Ойындар: «Қоян мен қасқыр», «Лақтьф да қағьш ал», /Гөрт 
ысқырық», «Ақ сандық — көк сандьщ».
Бақш адағы қол еңбегі, бейнелеу өнері, дербес көркемөнер 
бүрышы туралы түсінік беру, таныстырып көрсету. Музыка 
бөлмесіндегі үлтты қ м узы ка аспаптарын (домбыра, шертер, 
қобыз т. б.) көрсету, өңгімелесу.
«Кішкентай музыканттар» ойыньш үйымдастьфу, ерекше 
дарьшды балаларға баса назар аударып, үйірме аркылы өн 
өнеріне бейімдей төрбиелеу.
Балабақшаньщ ішкі құрылысымен таныстыру, топ бөлмесі, 
асхана, дөрігер бөлмесі т. б. айьфмашылығьш байқай білуге 
үйрету. Ауланың көгалдандырылуы, гүлдіктердің бақшаға 
көрік беретіндігш айтып түсіндіру.
Балабақшаның жалпы сыртқы, ішкі безендірілуі үлттык 
накышта, өр хальщтьщ өзіндік салт-дөстүрін бейнелейтіндей 
болуына көңіл бөлу.
Сурет салу. Үлттық ою-өрнек элементтерімен таныстыру 
(түмарша, омыртқа), аквариумдағы балыктар.
Мүсіндеу. Дөмді калаш тар, ертегілер еліне саяхат.
Ж апсы ру. Әдемі гүлдер. Азык-түлік таситын машина, 
үжымдық жүмыс.
Ойын: «Атын ата», «Не қажет», «Жалпақ заттарды ата»,
99

«Серуенге ш ығу үшін не керек?», «Ж үмбақ шешу», «Біздің 
бақша».
Қүрылыс материальшан үй (бірте-бірте, күрделінген 4-5 
т ү р л і қ ү р а с т ы р у л а р ); т р а м в а й , авто бус (3 -4 т ү р л і 
қүрылғылардан қүрастыру).
Сюжетті қүры лы стар: көше, балабақша алаңы, күркелер, 
үйшіктер, орьгадықтар.
Қ а ғ а з д а н
ж а с а л ғ а н
б ү й ы м : 
альбом , 
ш ы рш а 
ойыншықтары, автобус, үйшік т. б.
Т а б и ғи м а т е р и а л д а р д а н ж а с а л ғ а н з а т т а р : қ а л п а қ
(ж а п ы р а қ т а р д а н ), кір п і, к а й ы қ ш ы (ж а ң ғ а қ қ аб ы ғы н ан
жасалған).
Төрбиелік, білімдік, танымдық мазмүнына қарай ойының 
мына түрлерін алуға болады: үлттық, спорттык жарыс-сайыс, 
қим ы лды -сахналы қ, мазмүнды-рөлдік, күры лы с материал- 
д а р ы м е н , о й ы н ш ы қ та р м ен о й н а л ат ы н о й ы н -е р м е к т ер , 
шығармаш ылық ойындар.
Е ңбек, б а л а б а қ ш а д а ө зін е-өзі қы зм е т ету, та б и ға т 
бүрышындағы еңбек, кезекшілік, ауладағы ересектер еңбегіне 
бақылау ж әне көмектесу.
О й ы н ш ы қ т а р . Сөбилер тобы нда м ең ге р тіл ге н білім 
дағдыларын кайталау. Бөлмеде нелер бар, оларды кім өкелді, 
қайдан алуға болады, «Қандай?», «Неден жасалған?» сүрақтары 
төңірегінде өңгімелесу. Өздері күнде қарым-қатьшас жасайтын 
ойынш ы қтары туралы дүрыс ж ауап беруге, диалог түрінде 
сөйлесе білуге үйрету. О йы нш ы қтарды қай да, кім, неден 
жасайтыны туралы үғымдарын кеңейту.
Бөлмеде үлтты қ ойы нш ы қтар бүрышын, куы рш ақты ң 
отау үйін ж асау, ойынын ойнау. Ойынға қаж етті қазақш а 
киінген үл, қыз, ата, өже, сөндеп ж асалған ат әбзелдері, ер 
тоқым, күйм елі арба дайындау. Қ уы рш ақтарды пайдалана 
отырьш, сөздік, дидактикалык ойындар ойнату.
Ойна да ойлан.
Топ бөлмесіндегі ойыншьщтармен ойнауда математикалык 
түсініктерін өрі қарай ж етілдіру. Ойы нш ықтарды санына 
қарай теңестіру. 5-ке дейінгі реттік санау туралы үғымдарын 
кеңейту. Ойыншықтардың кеңістікте орналасуына байланысты 
меңгерген үғымдарын тиянақтау. Осы жөнінде өңгімелеп айта 
білуге жаттықтыру.*
Оқып түсіндіру. Ж . Смаков «Салдырмақ», А. Крачевская 
«Ысқырғыш».
Ж аттату. Ә. Табылдиев «Аю», «Сөйгүлік», «Ғарыш кемесі»,
Н. Ә лімкүлов «Ойыншықтар», А. Сопыбеков «Қуыршақ», 
Е.Ескендірова «Қүлыншак».
100

Ә деби ш ы ғ а р м а л а р . Ә ң гім ел еу . «А ры стан күш ігін
асыраған мысық» ертегісі.
Әуенді қим ы л-қозғалы с. «Керней», «Барабан» — өні Б. 
Жүсібалиевтікі, «Домбыра» — өні Қ. Шілдебаевтікі, «Керней»
— өні Д. Ботбаевтікі, «Айға үшамын» — өні М. Маңғытаевтікі, 
сөзі Ш. Смаханүлыныкі.
Негізгі кимыл жаттығулары:
Үлкен, кіші адым жасай жүру; бір сапта, қатармен, түрлі 
бағытта ж үгіру; зат астынан, сол жағымен арасынан өту; 
жерді айнала жоғары секіру;
Ойыш «Қуаласпақ», «Мысьщтар мен күшіктер», «Үшақтар».
Шектелген сызық бойы жүптасьш тепе-теңдік сақтап өту.
О йы н: «Аю, қоян» — орыс х ал ы к өндері, өңдеген Н. 
Римский-Корсаков.
С урет сал у . Өзің ж ақ сы көретін ойынш ық, ою-өрнек 
өлемімен таныстыру (гүл, тьппқан, із).
Мүсіндеу. Сыбызғы. Ойыншық аю.
Ж апсыру. Қуыршаққа көрпе қүрау. Ойыншық машина.
Ойын. «Допты қағып ал», «Бүзылған телефон», «Дүкен», 
«Сылдырмақты сылдырлат», «Түрлі автомобильдер», «Допты 
тордан асыра лақтыр», «Шеңберге дөл тигіз».
Еңбек. Ойыншық бүрыш ы ндағы ойы нш ы қтар аралас 
ж и н асты р ы л ад ы . Ер б а л а л а р мен қы з б алал ар өздеріне 
қ а ж е т т і о й ы н ш ы қтар д ы та у ы п ойнайды . М ысалы: қы з 
балалар қуы рш ақты шомылдыру, киіндіру, шашын тарау, 
ойынға қаж етті жасау-жабдықтарды таңдап пайдаланады. Үл 
б а л а л а р қ ү р ы л ы с м атер и ал д ар ы н ан қ у ы р ш а қ қ а бөлме, 
м аш и н алар қояты н га р а ж , мал қорасын ж асап ойнайды. 
Қ а р а п а й ы м еңбек д а гд ы л а р ы н а ү й р ен еді. К е зе к ш іл ік
міндеттерін атқаруда там ақ іш уге қаж етті жабды қтарды, 
төрбие жүмысьша керекті қүралдарды алдьш-ала дайындап 
қоюға үйренеді.
К іта п бүры ш ы т ү р л і-т ү с т і көркем безен д іріл ген
к іт а п ш а л а р м е н ж а б д ы қ т а л а д ы . К ейбір беті, м үқабасы
жьфтылған кітапшалар түптеліл, желімделіп ретке келтіріледі, 
осы жүмыстарға балалар тартылады.
Ж ы л мезгілдері
Ж о м а р т к ү з. Сөбилердің екінш і тобында м еңгерген 
материалдарын қайталап, естеріне түсіру.
К үз тү сті. Күн салқ ы н д ад ы . Ш өптер, гү л д ер, ағаш
101

ж апырақтары сарғая бастады. Күн қысқарып, түн ұзара түсті. 
Күздің бірінші айы — қыркүйек. Қыркүйек, қазан, қараш а — 
күз айлары. Ж аздың соңғы айы — тамыз. Осы айдан бастап 
егін, жеміс, көкөніс піседі. Күзгі табиғатқа, егіндікке, қырманға 
бау-бақшаға саяхат жасау, түсіндіру. «Алтьш күз» тақырыбына 
ойын-көріністер ж асату. Күз неліктен «алтын, жомарт» деп 
аталатьшы туралы сүрақ беріп, өңгімелесу, түсіндіру, өңгіме 
қүрастыру.
Ойна да ойлан. Ж емістер мен көкөністерді пішініне қарай 
(үш үлкен, екі кішкене жеміс, көкөніс т. б.) салыстырып айтуға 
үйрету. Заттарды екіден, үпгген топтап алып, барлығы екі не 
үш деп ж алпы санын айтуға жаттықтыру.
Күзгі мерекелер. Алтын күз мерекесі. Диқандардың сабан 
тойы, шопандар мерекесі. Озаттарға сыйлық тапсыру, атақ 
беру, ойы н-сауы қ, ж а й л а у төсіндегі той салтанаты , ауы л 
көрінісі.
Д алада, егіндік алкабы нда, қы рманда саяхатта болған 
кездерінде айналаны, кеңістікті бағдарлау ж айлы түсініктерін 
нақты мысалдар арқылы кеңейте түсу. (мысалы: оң ж ақта егін 
алқабы , ж олды ң сол ж ағы н д а қы рман, оның ар ж ағы нда 
ауыл). Сондай-ақ, уақы тты бағдарлауын жетілдіруде «үзақ, 
қы сқа» сәздерін түсініп ай ту ға үйрету (түн үзарады , күн 
қысқарады).
К ү згі к и ім д е р . К үзде ки етін киімдер ж өнінде сүрап, 
өңгімелесу. Киім аттары н — ж еңіл күрте, ш албар, бөтеңке 
аттарын дүрыс айтуға үйрету, осыған байланысты сездік қорын 
байыту.
К иім нің ж е к е б ө л ік тер ін е сөйкес беске дей ін сан ау
дағдыларын бекіту, бес көлемінде тура санауға үйрету. Қатар 
орналасқан көкөністер мен жемістерді ретімен санату. Ауызша 
сөйлесу барысьшда сандарды ажыратып айта білуге, қолдануға 
үйретіп, тілдід грамм атикалы қ қүрылысын сақтап сөйлесуге 
төселдіру. Сөз ішінде дыбысты дүрыс айтуға ж аттықтырып 
отыру.
Тақьфьш негізінде диалог, монолог түрінде сейлей білуді 
дамыту, айналасындағы адамдармен қарым-катынас кезінде 
ү й ренген сөздерді косы п а й та білу. Сөз қоры н антоним, 
синоним, бейнелі (көркем) сөздермен байытьш отыру.
Сурет көрсетіп өңгімелеу. К. Шаяхметов «Алтын күз», Ш. 
С ариев «П ейзаж » т. б. су р е тте р д і ке р с ету , ө ң гім ел ету . 
Сөйлемдегі сөздерді ж екеш е, көпше түрде байланыстырып 
сейлеуге ж атты қ ты р у . Сөйлем қүрату, ойы н-ж атты ғулар 
ж үргізу. Ерекше дарьгады балаларға арнайы тапсырмалар
102

үсынып, білімдерін тереңдетіп отыру. «Жомарт күз», «Бүл қай 
кезде болады?» тақырыбында сахналық ойындар үйымдастыру. 
«Алтын дөн» тақырыбына өңгіме қүрату.
Әдеби ш ы ға р м а л а р . Өңгімелеу. «Торғай мен түлкі», 
Ы.Алтынсарин «Бақша ағаштары», Б. Әділов «Ала қарбыз» 
ертегілері.
Оқып түсіндіру. М. Төрежанов «Не дөмді?», «К. Ахметова 
«Алтын дөн», А. Егеубаев «Күстар қайтқанда».
Ж а т т а т у . Е. Е л у б аев «Апорт», Н. Ж а н а е в «Күз», 
Ә.Табылдиев «Төрт мезгіл» (күз бөлімі), Қ. Ержанов «Ала 
қарбыз» Ә. Дүйсеков «Дән», Қ. Ыдырысов «Күз».
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: