Институты

кіріктіріле жүргізіліп, дене шынықтырумен тығыз байланыс- 
тыра өткізіледі.
С о л ай д е се к те б а л а н ы ң э с т е т и к а л ы қ т а л ғ а м ы н
қалыптастыруда м узы кальщ білім беру шешупгі орын алады. 
Сол себептен ү л т т ы қ -м у з ы к а л ы к ж а н р л а р ға баса н а за р
аудары лады . М узы калы қ сазды өуендерді тыңдай отырып, 
м узы каға деген сүйіспеншілік пен күш тарлы кты төрбиелеу 
керек. Ән айту аркы лы есту кабілетін, дауысты ж етілдіру, 
өннід мазмүнын дүрыс түсіне отырып, бейнелі, көркем қимыл- 
қозғалыс ж асау қажет.
М у з ы к а ғ а сө й к ес ы р ғ а қ т ы қ и м ы л д а р , ү л т т ы қ би 
элем енттерін еркін кол д ан а білуге ж атты кты ру; баланы ң 
өнерге деген ы н та-ы қы л асы н артты ры п, ш ы ғар м аш ы л ы к 
белсещцлігін дамыту.
«Өнер көзі — халы қта». Әр хальпстьщ үрпак төрбиесінде 
өзіндік үлттьгқ ьщпалы болады. Халықтьщ өнердің өсер етуі
— б а л а ғ а а й н а л а с ы н д а ғ ы б ай м ү р а н ы ң ә с е м д іг і м ен 
өсерлыгігінің түсінікті болуында. Өнердің өзіне тән ерекшелігі
— бейнелеу өнері, кескіндеме, мүсіндеу, сөулет өнері, сөндік 
колданбалы өнердегі үлттьщ айш ықтар арқылы айкындалады. 
Біздің мақсат — баланы осы тамаш а көріністерді білуге, өнерді 
сезінуге төрбиелеу. Ш еберлердің қолы нан (мүсіншілердің, 
суретшілердің) ш ы ққан ағаш тан, темірден, жүннен, матадан 
ж асалған бүйымдар арқы лы хальщ өнерінің сипатьш, үлтты к 
еңбектің нөтижесін сезініл, қорш аған дүниеге үңіле карауға, 
ой-қиялы н дам ы туға өсер ететіндей көркем өнер туы нды- 
ларымен таныстыру, осы түсіш ктерін өдеби м үралар арқы лы
ти ян актау . Б ү л м ақ сатқ а ж е ту үш ін төрбиеш і көркем дік 
төрбиеден сауатты, өнер саласынан хабардар болып жөне өз 
б іл ік т іл ігін үд ай ы ш ы ң д ап оты р у ы қ а ж е т . Б а л а л а р м е н
ж үргізілетін іс-әрекет барысында сурет салу, мүсіндеу, қиып 
ж апсыру, қүрасты ру дағды лары н калыптасты ру көзделеді. 
Б ір т ү та с кеш енді өтілетін төрбие сөттерінде ай н алад ағы
дүниеден, табиғатты бакы лаудан, қ ы лк ал ам ш еберлерінің 
көркем туындыларынан алған өсерлерін өздігінен орьщцалатьш 
ж үмыс барысында дүрыс көрсетіп, бейнелеу қүралдарьш, бояу 
т ү р л е р ін п ай д ал а н а б іл у ге ү й р е т у ж ү м ы с та р ы сөбилер 
тобынан басталып, топтан-тоіщ а өткен сайын меңгертілуге 
тиісті бағдарлам алы білім м азм үн ы н а орай күрд елілен іп
отьфады.
Балалар үлттьщ ою-өрнектердің бейнелеу нақьпптарыньщ 
сырын үғыньш, ойындар а р қы л ы ою тарм актары ны ң нені
132

бейнелейтіні ж айлы түсінік алады. Өзіне танымал күнделікті 
өм ірге к а ж е т т і қар ап ай ы м бүйы м дарды дербес іс-өрекет 
ү стін д е ж а с а й б іл у ге ү й р ен ед і. Е р т егі, ж ү м б а к , өдеби 
ш ы ғ а р м а л а р о к ы п , ты ң д а т у , с у р е т т е р д і, ү л т т ы к сөн- 
салтанатты киім дерді, б үрала толқы ған қи м ы л өсемдігін 
көрсетіп, түсіндірш отыру балабакша мен отбасы төрбиесінде 
сабақтас ж үргізіледі. Б аланы өмірдің, өнердің, табиғаттың 
таң ғаж ай ы п сы ры на қаны қты ры п , оны бейнелеу өнеріне 
баулып, көркемдік талғамы н дамыту аркы лы эстетикалы к 
төрбие жүзеге асырылады.
Іскерлік дағды ларды ж етілдіру, сурет салуға қ а ж е тт і 
қүрал-жабдықтарды пайдалану икемділіктерш дамыту. Сурет 
салу кезінде бейнелеу өнерінің мөнерлеу күралдары н орынды 
колдану төсілдерін менгерту.
З а т қ а қ а р а п сурет с ал у д а ғд ы л а р ы н қ а л ы п т а с ты р у . 
Заттың пігпінін, көлемін жөне өзіне лайы қты бояу түстерін 
таңдап алуға үйрету, сызыктарды, нөзік сы зы ктарды түзу, 
шебер ж үргізу, қары вдаш ты қатты баспай, кағаз бетіне із 
түсіру. Б ояум ен ж ү м ы с істеудің м аш ы қ тар ы н м еңгерту. 
Қылқалам үшымен жіщпгке сызьщ, көлбеу басьш, ж уан сызык 
түсіру. Н ү к тел ерд і салуда тік бағы ттау немесе дөңгелек 
таякш ан ы пайдалануға ж атты қты ру. З аттар ды ң өр түрлі 
көлемдегі бейнесін бере білуге үйрету, оның ереш еліктерін 
б а й қ ай білу. Б и ік , а л а с а , үзы н , к ы с қ а , ж у а н , ж ің іш к е , 
салыстырмалы көлемдерді беруде түстердің үйлесіміділігін 
тандай білу. Ү лтты к ою-өрнек элементтерімен таныстыру. 
Қазактьщ ою-өрнек элементтері: «Қошкар мүйіз», «Қүс канаты*, 
«Қүс түмсық», «Бүршік», «Қызғалдак», «Қой ізі», «Ботакөз», 
«Бс^амойын». Қылқаламмен сызьжтарды жеңіл жүргізу, түзу, 
к и с ы қ , т ү й ы к , д о ға т ә р із д і, д ө ң г е л е к ж ө н е т о л к ы н д ы
сы зы ктарды еркін сы зуға ж атты қты ру . Сулау техникасы
аркы лы сурет салу дағды лары н қалы птасты ру. (Қ уы рш ақ 
көйлегіне мата дайындаймыз, жаңбырдан кейінгі күзгі орман 
т. б.). Затты қ такырыпта сурет салуды жетілдіру. Мазмүнды 
сурет салу дағдыларьш қалыптастыру. Айналадан көргендерін, 
а л ған өсерін бейнелеуге үйрету. Е ртегі, өлең, т а к п а қ т а р
мазмүны бойынша сурет салу, қағаз бетін толык. пайдалануға 
д ағд ы лан д ы р у . С әндік сурет салуд а ү л т т ы қ тү т ы н а ты н
бүйымдарды бейнелей білуге үйрету.
К өркем өн ер т у ы н д ы л а р ы н эм о ц и о н ал д ы қ а б ы л д а у . 
Өнердің м өнерлілігін сезіне білуге баулу (ү лтты к нақы ш , 
киімдердің өдемі үлгілері, сурет мазмүны). Кейіпкерлердің
133

көңіл-күйін, қимыл-қозғалысын байқай білу. Алган өсерлерін 
бейнелеу іс-өрекетінде бере білу.
Бос у ақ ы т та р ы н д а дербес көркем өнер бұрыш ы нда өз 
еркімен қауырсынмен сурет салу, бояуды үрлеп, белгілі бір 
бейнеге келтіру, таяқш аларды пайдалану, сулы матаға сурет 
салу жөне түрлі-түсті борлар, көмір, қарындаш тар, ретушь 
қарындаштармен жұмыс істеуге үйрету.
М ү с ін д е у . 
М үсіндеудің
өд іс-тө сіл д ер ін
м ең геру 
м а ш ы қ т а р ы н ж е т іл д ір у . Т аны с за тт ар д ы көріп оты ры п 
мүсіндеу. Затты ң ж еке бөліктерін, ерекшеліктерін, сипатын 
ашып бере білуге дагдыландыру. Ж еке заттарды мүсіндеуді 
меңгергеннен кейін біртектес бірнеше заттарды , біртіндеп 
өртектес өр түрлі заттарды мүсіндеп, мазмүн бере білуге, кесек 
саз балш ықтан көз мөлшерімен үзіп алып, заттың бөлектерін 
ж асап, оны біріктіруге үйрету. Т аяқш аларды пайдаланып 
тегістеу, қы рнап ж ону, бедерін түсіру төсілдерін меңгерту, 
за тты ң н е гізгі б ел гіл ер ін е к а р а й сип аты н көрсете білу. 
Мүсіндеген затты ң дене бөліктерінің қатынасын, бір-біріне 
б ір ік т ір у д е б е р ік т іг ін қ а д а ғ а л а у ж ө н е т ү ғы р ға дүры с 
о р н а л а с т ы р у д ағды сы н қ а л ы п т а с т ы р у . З а т т ы ң п іш інін 
м үсіндеуге сөйкес әдіс-төсілдердің тиім дісін таңдап алу. 
(Қүрастырылмалы, иілгіштік, аралас, домалақтау, илеу, есу, 
ж а л п а қ та у , ш ы м ш ы п созу, батыру, бедерлеу, таяқш ам ен
кесу).т.б. Мүсіндеп жасаған бейнені сулы шүберекпен тегістеу, 
кейбір түстарын еселеп толықтыру. Адамньщ, жануарлардың, 
қүстарды ң бейнесін қар ап ай ы м түрде сомдау. Ү ж ы м ды қ 
жүмыста еңбек нөтижесіне бірлесіп жетуге үйрету.
С өндік м ү с ін д е у . Х а л ы қ ты қ о й ы н ш ы қ тар негізінде 
қыштан, фарфордан, ағаштан, темірден жасалған ыдыстардьщ, 
түрлі заттардьщ ж асалу жолдарымен таныстыру, өшекейлеу 
тәсілдерін түсіндіру, (ыдыс-аяқтар: тостаған, табақ, қүман, 
шелек т. б.).
Рельефті бейнелер бедерлеу. Ж үкаяк, сандық, дөңгелек 
үстел т. б.
Ж а п с ы р у . Қ ай ш ы м ен ж ү м ы с істеу и к е м д іл ік т е р ін
м еңгерту. Д өңгелек, сопақш а, тік төртбүрьіш , үш бүры ш
заттарды бейнелеп, өрнектеу. Тік төртбүрыш ты күры лы м 
ж асап , безендіру, өдемі, сөндік бүйы м дарды өш екейлеу. 
Мерекелік безендірулерге қатысу, топ бөлмесін өсемдеп, ата- 
а н а л а р ға т а р т у ө зір л е у . Қос б үктеу, қ а т п а р л а п бүктеу 
төсілдерімен қиюды меңгерту. Бірдей заттың бірнеше піпгінш 
қабаттап қойып қиып алу. Әр түрлі пішіндерді киьпі, мазмүн 
бойынша жапсыру. Қарапайым бейнелерді нобайы бойынша 
қию. Мазмүнды жапсыруға қаж етті ж үлмалап қию төсілдерін
134

меңгерту. Табиғи материалдарды қиып жапсыру іскерліктерін 
меңгерту.
О р и гам а ж өне қ а ғ а з п л а с т и к а ө діс-төсілдерім ен
тан ы сты ру. К ом позиция қ ұ р а у ар қы л ы балаларды ң ой- 
қиялы н дамыту. Қағазды қос бүктеу, симметрияны нақты 
беруге ж аттықтыру. Қағаз түстерін таңдай білу, оны 2, 4, 6 
бөліктерге қабаттап бүктеуге дағдыландыру. Ж еке жөне 
үжы мдық ж үмыста мазмүн қүра білуге, жүмысты ретімен 
оры ндауға үйрету: ж алп ы негізгі фонға ж еке бөліктерді 
орналастыра композиция күру, бүктеп жасаған бейнелермен 
толықтыру (оригама түріндегі).
Б А Ғ Д А Р Л А М А Н Ы ІС К Е А С Ы Р У Ғ А Қ А Ж Е Т Т І 
Т А Қ Ы Р Ы П Т А Р
О т б а с ы . Осы та қ ы р ы п н егізін д е м ең герген білім
дағдыларын қайталап естеріне түсіру. Үй ішіндегі адамдар, 
олардың аты-жөні, қайда, не істейтіні жайында өңгімелесу. 
Үйде қанша адам бар? Олардьщ үлкен-кіптісі (аға, іні, қарындас, 
апа) қариялар (өке-шеше, апай, өпке) жайында өздігінен түсініп 
айта білуге үйрету. Білімдерін тереңдету. Тақырыпқа қатысты 
жаңа сөздерді меңгерту. Төрбиеші қойған сүрақ төңірегінде 
ү л кен -к іш кен е, ж ас, көрі, қ а р и я , дихан, емш і, м үғалім , 
инженер, тігішпі, оқупзы, студент т. б. мамандықтарға қатысты 
сөздерді қосып, толы қ ж ау ап беруге үйрету. Үй-ішіндегі 
бірнеше адам «отбасы» деп аталатынын үғындыру. Отбасы, 
адам — жалпы үғымды беретін сөздер екенін түсіндіру.
Үй ж иһаздары н, үлтты қ бүйымдарды (сырмақ, алаш а, 
гүскиіз, шымылдық, текемет, қүрақ, көрпе, кебеже, сандық) 
ганы п, д үры с а т а й білу. Б ү г ін г і кілем , ж ол кіл ем ш е, 
гөсеніштермен салыстьфып, басты айырмашылығы, өсемделуі, 
эмірге қолайлы жақтарын айта білу. Ү йге қажетті заттьщ бәрі 
5ір сөзбен — үй жиһаздары деп аталатынын үғындыру.
Ү л т т ы қ к и ім д е р д і қ а з ір г і к и ім д ер м ен с а л ы с т ы р у . 
Қазақтың қос етек сөнді көйлегі, камзолы, үкілі тақиясы , 
зөукелесі, кебісі, мөсісі, жүзігі, шолпысы. Айналадағы өмірден 
■сөрген-түйгенін, қүбылыстар мен заттардың, ыдыс-аяқтар, 
зергерлік бүйымдардьщ пішіні, түсі, неден жасалғанын, түр- 
гүсі, ө р н ектер ін , ж еке б өліктерін ай тқ ы зу . Осы за т т а р
ірасындағы байланыстарды түсіндіру. «Киім тігу» ойынын 
зйнату. Аталған бүйымдарды кімдер, қайда, неден жасайтыны, 
сөркемдеу материалдары (оқа, моншақ, зер) туралы өңгімелесе 
угырып, үғындыру, көрсетіп түсіндіру. «Өнер көзі халықта» 
іеген тақы ры п төңірегінде өңгімелесу. О йын-ж аттығулар
135

орындату (қуы рш аққа киім тігу, киіз үй жасау, оларды ою- 
өрнектермен өсемдеу т. б. жұмыстарға қатыстыру). Қалада, 
ауылда аты белгілі зергерлерді, киім, бұйым тігетін, жасайтьш 
шеберлерді шақырып (мүмкіндігінше) кездесу өткізу. Ойын- 
ж атты ғу кезінде алаш а тоқыту, киіз басу, оюлау жүмыстарын 
оры нд ауға ү йрету. Ж ү н түту, ж іп иіру, ү р ш ы қ сөздерін 
түсініп айту.
Әдеби ш ы ға р м а л а р . Әңгімелеу. С. Көбеев «Атасы мен 
немересі», М. Т өреж анов «Ертеңге қ ал д ы р у ға бола ма?», 
«Қүттықтау», С. Түрдалыүлы «Ай мен күн», Т. Әбдірайымүлы 
«Жанар қалай кір жуды?», Ж . Әбдіреев «Сары уыз».
Оқьш түсіндіру. Б.Соқпақбаев «Құлып», Б. Досымов «Екі 
дос», Зейнел-Ғаби Иманбаев «Мал баққанда», «Қостың дөмі», 
Т.Момбекүлы «Мінез», А. Оспанов «Ана пейілі», А .Бақтыгереева 
«Анаға сыйлаймыз» Қ. М ырзалиев «Өзің пісірген ас төтті», 
Қ.Ж үмағалиев «Жеті үлы бар бір үйдің».
Ж а т т а т у . С. М өуленов «Ата», А. Б ақты гереева «Менін 
апам», Р. Қ у н ақ о в а «Ж алқау», Е. Ө тетілеуов «Өсіп келе 
ж аты рмы з», С. Оспанов «Әжем», Б. Тікебаева «Туған күн», 
Н .Ж анаев «Мен бөпеме қараймы ш .
Әуенді кимыл-қозғалы с. Отбасына байланысты өже, ана, 
өке туралы өндерді ты ңдату, үйрету. «Бесік жыры» — өні
А.Лядовтікі, «Бесік жыры» — өні А. Гречаниновтікі «Анашыма
— өні Р. Байқоңыровтікі, сөзі Н. Әлімқүловтікі. «Ақ мамам» — 
өні Ә. Бейсеуовтікі, сөзі Ә. Дүйсенбиевтікі. «Екеуіміз өйбаі 
балам ы з» — өні И. Н үсіп б аевтікі, сөзі О. Ө уб ө кіровтікі 
«Өжемнің өлдиі» — өні Е. Қүсайыновтікі, «Атамньщ өңгімесі<
— өні Е. Өміровтікі, «Ақ мамам» — өні Е. Х асанғалиевтікі 
«Бесік жыры» — өні А. Лядовтікі «Бесік жыры», «Анашым» — 
өні К. Қуатбаевтікі, «Айдана» — өні С. Байтерековтікі.
Негізгі қим ы л ж аттығулары:
Әр түрлі төсілдермен — жүрелеп, сөл отьфа, өкшеден аяі 
басьша қарай ауысып, өкшеге қойьш аяқты алға соза жүру 
аяқты ң үшымен, тізені ж оғары көтере адымдап ж үру; бі] 
орында қос аяқтап, қайшылап, аяқты екі ж а қ қ а алма-кезеі 
а л ғ а т а с т а п се к ір у ; доп ты ж о ға р ы л а қ т ы р ы п , 10 ре' 
қатарьшан қағьш алу; 3-4 м қаш ықтыққа допты баспен итер* 
е ң б ек теу ; іл ін ге н а р қ а н н а н , с ы р ы қ та н ү с та п т а р т ы л у
шектеулі зат үстінен аяқты өкшеге тақай, тепе-теңдік сақта] 
өту;
Ойын: «Аққу-қаздар», «Кім шапшаң?», «Секіре түс», «До: 
мектебі», «Допты домалату».
136

О й ы н . «Теріс ж ү р у » , «А сы қ үй іру». 
Әлем х а л ы к
ойындары; «Қуып жет!», «Түсаулы аттар». Ы рғақты қиыл- 
қозғалыс: «Би».
Отбасы туралы сурет бойынша өңгімелету: үлттық заттар, 
ки ім -кеш ек, ы ды с-аяқ ж ай ы н д а м еңгертілген білімдерін 
бейнелеу, мүсіндеу, жапсыру жүмыстарымен сабактастыра 
жүргізіп, сөздік қорын, өсемдік талғамын дамыту, қаж етті 
заттардың түр-түсін анықтап, сурет салдыру.
Ж апсыру. Қос бүктеу төсілімен көбелек, ою-өрнек, қүмыра, 
қағазды беттестіріп сала отырып, бірнеше, бірдей пішінді қию 
(гүл, дөңгелектер, үш бүрыш тар, ж апы рақтар). Қатпарлап, 
б үктеп қию төсіл ім ен ү л т т ы қ ки ім ки ген қ ы з, көңілді 
қуырш ақтар, үй жанындағы ағаш, гүлдің қасындағы балапан, 
ою-өрнек қиып жапсыру. Ою-өрнектердің мағынасына қарай 
бөлін уіне б ай л ан ы сты ко м п о зи ц и я ж а с а у д ағды лар ы н
қ а л ы п т а с т ы р у . Б ү л топ та ү й р е тіл ген білім дағды лары
«Сыңарын тап», «Түс таңда», «Оюлы сырмақ», «Түскиіз», 
«Өрнекті кілем», *Бүл оюда не бар?» төрізді дидактикалык 
ойындар арқылы тереңдетіліп, тиянақталады.
Дербес көркемөнер бүрыпш нда бейнелеу өнері күрал- 
жабдықтарын іс-өрекет түріне қарай орналастыру. Өз еркінше 
сурет салу. М үсіндеу, ж ап сы руд а белсенділікке үйрету. 
Ж асайтын заттарында лайьщты өдіс-төсілдерді таңдап алу, 
көркемөнер туьшдыларьш көрсетіп, өңгімелесу. Балаларды 
қағазбен, сазбалшьщпен, бояумен жұмыс істеу іскерліктеріне 
үйрету. Кесілген қиьшдылармен (трафарет, шаблон) жүмыс 
істеу, бояу түстерін араласты ру дағдысына үйрету. Сөндік 
қ о л д ан б ал ы өнер ту ы н д ы л ар ы м ен , о л арды ң ж а с а л у
жолдарының қарапайым төсілдерімен таныстыру.
С урет с а л у . Қ ы м ы з қ ү я т ы н тостаған . Ү лтты қ киім 
(шапан).т.б.
Мүсіндеу. Ыдыстар (қалауы бойынша), рельефті бедерлеу 
(панно, ою-өрнектер). т.б.
Ж апсыру. Оригама. Қоржын. Аяққап. Көбелек. Ою-өрнек. 
Қос мүйіз (бүктеу төсілімен).
Қүрылыс материальш пайдаланып, түрлі қоршаулар, кеме, 
ж үк мапшнасы (3—4 түрін), сюжетті қүрылыстар, хайуанаттар 
бағы, көше, балабақша үйі, т. б. балаларға жасату.
Ойын. «Ойлан тап», «Тігіншіге тігу үшін не жетіспейді?», 
«Кімге қандай сы йлы қ керек?», «Достарыңның аты кім?» 
ойындары арқы лы түрм ы с-салт көркемдігін, қон ақ күту, 
үлтты қ тағам ж асау (нан, токаш , бауы рсақ пісіру, қүрт- 
ірімш ілік қайнату, күрт жасау) дөстүрлерін көрсету. Ойын 
ойнау барысында бірлесіп еңбек ете білуге, ж олдасты ққа, 
инабаттылыкка төрбиелеу. Дербес ецбек өрекетіне үйрету.

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: