Интернет-тәуелділіктің студент психологиясына әсері
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
| Зерттеу әдістері
Интернетке тәуелділікті анықтау үшін американдық психолог К.Янг әдістемесі бой- ынша негізі – патологиялық құмар ойындар- дың диагностикалық критерийлер принципі қолданылды. Бұл тест интернетке патологи- ялық тәуелділікті өздігінен диагностикалау құралы болып табылады. Оның тұжырымда- масы бойынша интернетке тәуелділік - бұл мінез-құлық пен ұмтылыстарды бақылау про- блемаларының тұтас топтамасын білдіретін күрделі кешенді құбылыс. К.Янг өз зерттеу- лерінде интернетке тәуелділіктің онға жуық белгілерін анықтады, соның ішінде желіде көп уақыт өткізу, шынайы әлемде алаңда- ушылықтың жоғарылауы, интернет кеңістігін- де өткізген уақыт мөлшерін жасыру немесе шынайы әлемде баяу жұмыс істеу және т.б. Бұл автор жүргізген зерттеулер виртуалды әлемде шамадан тыс болу әлеуметтік оқшау- лануға, күйзелістің күшеюіне, отбасының ыды- рауына, оқудағы сәтсіздіктерге, жұмысынан айырылуға және басқа да салдарға әкелетінін дәлелдеді. Жұмыстың бір бөлігі ретінде па- тологиялық бейімділіктің өзін-өзі диагности- калау құралы болып табылатын Кимберли Янгтың «Интернет тәуелділік сынағы» тест сауалнамы пайдаланылды. Бастапқыда тест 8 сұрақтан тұрды, оған иә/жоқ жауап беру ке- рек болатын. Бес және одан да көп оң жауап алған жағдайда респондент интернетке тәу- елді болып саналатын. Қазіргі таңда сауална- маның толық нұсқасы 40 тармақтан тұрады. Әрбір сұраққа зерттелуші 5 ұпайлық Лайкерт шкаласына сәйкес жауап беруі керек. Барлық сұрақтар бойынша ұпайлар қорытынды баға- ны анықтай отырып, қорытындыланады. Бұл тест сарапшылық кеңеске мұқтаж адамдар- дың интернетке тәуелділігін анықтау үшін скрининг құралы ретінде қызмет ете алады және тәуелділіктің алдын-алу, не тәуелділік- тен арылту бағытында пайдалануға болады. С.Н. Ченнің «Интернетке тәуелділік шка- ласы» бойынша диагностикалық критерий- лерге сәйкес барлық тәуелділіктерге әмбебап келетін диагностикалық компонентке жақын алты шкаланы анықтайды. Сонымен қатар, бұл сауалнаманың артықшылығы оның құр- лымында, өйткені жеке шкалалар арқылы және толық жиынтық жауап арқылы ин- тернетке тәуелділіктің белгілерін анықтауға болады. Тест бір мезгілде тәуелділіктің ерек- ше белгілерін өлшеуге мүмкіндік береді, со- ның ішінде: төзімділік, болдырмау белгілері, мәжбүрлік және сонымен бірге психологи- ялық аспектілер, мысалы: өз уақытын басқару қабілеті және жеке тұлғалық проблемалар- дың болуын анықтайды. Өлшемдердің жиынтығы интегративті көрсеткіштерді және жалпы жиынтық көрсет- кіштер көрсетіледі. 232 № 4(141)/2022 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. Педагогика. Психология. Әлеуметтану сериясы ISSN: 2616-6895, eISSN: 2663-2497 Тест 5 бағалау шкаласын қамтиды: 1. Мәжбүрлік белгілер шкаласы. 2. Болдырмау белгілерінің шкаласы. 3. Толеранттылық шкаласы. 4. Тұлға ішілік проблемалар мен денсау- лыққа байланысты проблемалардың шкала- сы. 5. Уақытты басқару шкаласы. Шкалалық бағалаудан басқа шкаладан жоғары критерийлердің 2 түрі бар: Алғашқы 3 шкала интернетке тікелей тәу- елділіктің интегралды (негізгі) белгілер мәні, соңғы 2 шкала интернетті пайдаланудың теріс салдар көрсеткіш критерийлері. Чен тестінің ерекше артықшылығы оның жан-жақтылығы, интернет ресурстарына бай- ланысты мінез-құлықтың бір континиумын бірнеше түрден анықтауға мүмкіндік береді. Л.Н. Юрьева және Т.Ю. Больбот әдісі бой- ынша компьютерлік (интернет) тәуелділік- тің скринингтік диагностикасы аддиктивті мінез-құлық туралы жалпы идеяларды және кибер тәуелділіктің диагностикасын жасауға көмектеседі. Бұл әдісті қолдану компьютер- лік (интернет) тәуелділіктің скринингтік ди- агностикасын жүргізуге, сонымен қатар жеке тұлғаның эмоционалдық жағдайын, оның ерікті қасиеттерін, өзін-өзі ұстау қабілетін, фи- зикалық және психологиялық жағдайын бір мезгілде бағалауға болады. Тест 11 сұрақтан тұрады. Ұсынылған әдістің айрықша белгілері қосымша бағалау критерийлері ретінде ара- лық жауап нұсқалары, атап айтқанда «си- рек» және «жиі» пайдалану болып табылады. Бұл күтілетін жауаптарды неғұрлым сенімді аймаққа әкеледі, жеке тұлғаның жағдайын икемді түсіндіруге ықпал етеді, сондықтан объективті түпкілікті нәтиже беруге мүмкін- дік береді. Тест нәтижелері жанама түрде психикалық және мінез-құлық бұзылыстарының дамуын болдырмауға бағытталған алдын-алу бағдар- ламаларды тиімді қолдану үшін интернет тәуелділік белгілері бар «қауып-қатер тобын» анықтауға мүмкіндік береді. Ғылыми әдебиеттердің теориялық негіз- ден талдай отырып, студенттердің интернетке тәуелділігінің пайда болуының келесі негізгі себептерін бөліп көрсетуге болады: 1. Психологиялық ахуал- тәуелділік мі- нез-құлқының салдарынан өмірдегі маңызды нәрселерге немқұрайлы қарау, нәтижесінде шынайы өмірді бағалауды тоқтатады және одан аулақ болуға ұмтылады. 2. Әлеуметтік бейімделу, жақын адамдармен қарым-қатынасының бұзылуы, отбасындағы және құрдастар, достар арасын- дағы қарым-қатынас проблемалары эмоци- оналдық әл-ауқатына теріс әсер етеді, олар жалғыздық сезімін, назардың жетіспеушілігін, алаңдаушылықты сезіне бастайды, бұл олар- дың өзін-өзі бағалауы мен өзіне деген сенімінің төмендеуі; маңызды қызығушылықтардың, әуесқойлықтардың, бос уақыттың көпті- гімен және ересектер тарапынан бақылаудың жоқтығы негіз болады; 3. Басқа адамдармен тіл табыса алмау, сондай-ақ жеке ерекшеліктері мен мінез ерек- шеліктері, мысалы, арамдық, ашкөздік, кек- шілдік, реніш, т.б. - байланыс орнатуға кедер- гі бола алатын барлық кедергілер. Виртуалды әлемде жаңа таныстар жасау әлдеқайда оңай. Виртуалды кеңістікте кез келген тақырыпты талқылауға, қызығушылық топтарына қо- сылуға болады. Интернет-тәуелділік сонымен қатар бірқа- тар психологиялық мәселелердің қалыпта- суына әкеліп соғады, бұл жастардың кезде- сетін қиындықтарын одан сайын күшейтеді. Шынайы өмірден гөрі виртуалды кеңістікті таңдау, әлеуметтік бейімделу қиындықтарын, өзін-өзі бақылаудың төмендеуі, интернетті пайдалану мүмкіндігі болмаған кезде ыңғай- сыздық сезімінің пайда болуы жатады. Студенттердің интернетке тәуелділіктің ал- дын алудың маңызды шарттары коммуника- тивті дағдыларды дамыту және студенттердің тұлғааралық өзара әрекеттесу мәселелерін жеңу, әлеуметтік желілер және тәуелді мі- нез-құлық туралы идеяларды қалыптастыру. Осыған сәйкес студенттер арасында ин- тернетке тәуелділіктің алдын алуға және қа- лыптасқан интернет тәуелділіктен арылтуға бағытталған бағдарлама әзірленді. Бағдарламаның мақсаты – студенттердің әлеуметтік және моральдық, психологиялық денсаулығына байланысты интернетке тәу- елділіктен арылту, олардың салауатты өмір Интернет-тәуелділіктің студент психологиясына әсері 233 № 4(141)/2022 ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия Педагогика. Психология. Социология BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. P edagogy. P sychology. S ociology S eries сүру салтын қалыптастыруға бағытталған көзқарасын, білімге құштар, жан-жақты да- мыған саналы тұлғаны қалыптастыру. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|