Ќысќаша µмірбаяны

Бұл шығармашылығы жарты ғасырға (ХІХ ғасырдың 80-
жылдарынан ХХ ғасырдың 30-жылдарына дейін) жуық 
уақытта қамтитын Көпеевтің дүниетанымы өте күрделі. Төл 
туындыларында өз кезеңі үшін өзекті мәселелерді көтеруі атап 
айтқанда, ел ішіндегі ұнамсыз қылықтарды сынап, би-
болыстар мен патша әкімдердің келеңсіздіктерін әшкерелеп, 
халықты оянуға, ұлттық мәдениет пен өнерді көтеруге 
шақыруы парасаттылығын, озық ой-көзқарасын байқатады. 
Оның айғағы «Дала уалаяты» газеті мен «Айқап» журналының 
беттерінде жарық көрген мақалалары және Қазан қаласында 
басылып шыққан кітаптары. Керзаманда «Аяғын көсіле алмай, 
қолын соза алмай, үнін шығара алмай, құрттай быжынаған 
тыңшы құрған, байлаған төбеттей, арпалысқан сензор қойып, 
ноқта кесті көмпіс, жетекші қылып алған жұрттың ортасында 
жүріп сөйлеген Мәшһүр Жүсіп Көпеев осы»,- деп патша 
өкіметінің бұратана халықты бұғауда ұстамақ арам ниетіне 
ашық қарсылық білдірген ақынды патша өкіметі саяси 
қудалауға алып, кітаптарын «зиянды» деп тапқан. Бұл 
жайында белгілі ғалым, марқұм Б. Кенжебаев былай дейді: 
«Мәшһүр Жүсіптің бұл ренжу, өкінулері оңың 1905–1907 
жылғы революциядан күткен көп үмітінің күйреуінен патша 
өкіметі органдарының оны қуғындауынан, кітаптарын 
таратпай, өзіне штраф салуынан (Цензур М.Ж. Көпеевтің 
«Сарыарқаның кімдікі екені» кітабын ұстаған авторға штраф 
салған. ЦРАҒА ТАССР ф.969, оп. І. п. 49. стр.49-50) деп білуіміз 
керек» [5].
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Дала уалаяты» газеті. – 1894. – №2.
2. Дүйсенбаев Ы. Ғасырлар сыры (Қазақ әдебиеті тарихынан 
очерктер). – А.: Жазушы, 1970. – 192-б.
3. Құнанбаев А. Шығармалары. 2-томдық. – А.: ҚМКӘБ, 1957.
4. Кәкішев Т. Сын сапары. – А.: Жазушы, 1971. – 176-б.
5. Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демо-
крат жазушылары. – А.: ҚКБ, 1958. – 308-б.
3. Халықты өнер мен ғылым үйренуге, оқып, білім алуға 
шақырған не көлемді туындылары
М.Ж. Көпеевтің өмір сүрген кезеңі әлеуметтік сілкінулер 
мен жаңаруларға толы дәуір еді. Әрқилы қайшылығы мол 
тарихи-саяси жағдайдың аса күрделі сыр-сипатын терең 
33

түсінуге қаламгерлердің бәрінің бірдей өресі жете бермейтіні 
белгілі. Солардың ішінен суырылып шығып, уақыт ауқымы 
мен әлеуметтік-мәдени талап-тілекті дұрыс таразылай білген 
Мәшһүр Жүсіп секілді қайраткерлер демократтық бағыттағы 
әдебиетті өркендетуге, өз шығармаларында халықтың арманы 
мен тілегін, күйініші мен сүйінішін бейнелеуге талпынды, 
заман ағысына ілесуге ұмтылды. Әрине, бұл ретте олар 
Абайдың эстетикалық-көркемдік принциптерін творчестволық 
жігермен пайдаланды.
Жаңа дәуір басында Абай қалыптастырған реалистік әдіс 
аясындағы әдебиеттің алуан салалары дәуір талабына сай 
жанры жағынан да, түрі жағынан да молайып, байи түсті.
Бұл ретте алмағайып кезеңдегі ниеті таза, мақсаты айқын 
қаламгерлердің қай-қайсысы болсын дәуір талабын жіті 
сезініп, азаматтық жүрекпен терең толғануының мән-маңызы 
ерекше. Заманы алға тартқан күрделі де көкейтесті мәселе-
лердің шешімін табуға ұмтылған көзі ашық, көкірегі ояу 
қайраткерлер халық өмірінің қат-қабат құбылыстары мен 
қоғамдық-әлеуметтік тіршіліктің алуан саласын рухани-
көркемдік електен өткізіп өз туындыларының өзегіне 
айналдырды.
Міне, осындай кезеңде әдебиет майданына араласқан 
М.Ж. Көпеев шығармашылығы көп қырлы. Оның 
мақалаларымен әңгімелерінің арқауы – жеке адам болмысы 
мен қоғам өмірінің байланысы, соған орай туындайтын алуан 
проблемелар. Бұл орайда, қаламгердің өз кезінің санасы 
сергек, ойы озық ағартушысы ретінде орны айырықша.
Шайырдың ағартушылық сарындағы өлеңдері де 
баршылық. Оның қазақ қоғамының экономикалық, әлеуметтік 
және рухани тыныс-тіршілігін, олқылықтарын терең 
түсінгендіктен еңсесі биік ел болуға уағыздап, үгіттеген 
туындылары – соның дәлелі. Айталық, «Қара өлең» деген 
өлеңінде:

жүктеу/скачать 393,22 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: