Issn 1607-2782 Республикалық

 
77 
2.
 
Бордовская  Н.П.  Диалектика  педагогического  исследования.  Логико-методологические 
проблемы. –СПб.,2001. 
3.
 
Загвязинский В.И. Методология и методы психолого-педагогического исследования. – М., 
2006. 
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  методы  формирования  исследовательского  опыта  и 
методологической культуры начинающих исследователей. А также подробно  указан ряд ошибок в 
метологических подходах и в содержании исследования. 
 
 
Summary 
 
The  methods  of  formation  of  researching  experience  and  the  methodological  culture  of  the 
beginning  researchers  are  worked  out  in  this  article.  Also  the  line  of  mistakes  in  methodological 
approaches and in the content of research are pointed out in detail. 
 
 
 
ӘОЖ  301185.1:316.344.273.6 
 
ҤЗДІКСІЗ  КӚП  ДЕҢГЕЙЛІ  БІЛІМ  БЕРУ  ЖҤЙЕСІНДЕ  БОЛАШАҚ     МҦҒАЛІМДЕРДІ  
ДАЯРЛАУДЫ  ЖЕТІЛДІРУ  ҤДЕРІСІНІҢ  НЕГІЗІ 
 
С.Т.ТАЙМАН, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, 
С.Т. ЖАРБУЛОВА, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
 
Бүгінгі  таңда  Қазақстан  Республикасында  білім  беру  жүйесін  әлемдік  білім  кеңестігінің 
талаптарына  сәйкестендіру  талаптарына  байланысты  жоғары  кәсіби  педагогикалық  білім 
жүйесінің  функционалды-құрылымдық  және  мазмұндық  ӛзгертілуін  қажет  етеді.  Құрылымдық 
және  мазмұндық  ерекшелігі  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  дара  тұлғалық 
бағыттылықта  болашақ  мұғалімдерді  даярлауды  жетілдірудің  психолого-педагогикалық 
басылымдарда,  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесі  негізінде  жобалық  семинарлар  мен 
ғылыми-практикалық  конференцияларда  нақтылануда.  Кез-келген  тәжірибе  концептуалдық 
негізге  сүйенеді.    Сондықтан,  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  кәсіби  педагогикалық  білім  беру  жүйесінде 
болашақ  мұғалімдерді  даярлаудың  концептуалдық  негізі  деп  біз  маман  даярлаудың  кӛпаспектілі 
тұжырымдар жүйесінің дамушы және дамымалы білім жүйесінің инновациялық педагогикалық іс-
әрекеттерінің  нәтижелі  табысқа  бағдарланған  ӛздігінен  үздіксіз  шығармашылықпен  дамушы 
мұғалім  моделін  қарастырамыз.  Бұл,  біріншіден,  мұғалімді  даярлауды  жетілдіру  жоғары  кәсіби 
білім беру жүйесінің дамуының кешенді объективті заңдылықтарының әлеуметтік-экономикалық 
құрылымдық байланысы, екіншіден, жаңа ғаламдық сұраныс пен талаптарға сай дамушы модель 
тұлғасын құрастырудың құралы. Отандық кәсіби білім беру жүйесінің реформасы үздіксіз кәсіби 
педагогикалық кӛп деңгейлі білім беру жүйесінде мұғалім даярлауды жетілдірудің концептуалдық 
негізінің мазмұны кәсіби деңгейлі (бакалавр-магистр) даярлаудың құрылымына байланыстылығын 
нақтылайды.  
        Н.Ә. Назарбаев «... білім мен ғылымды ӛз дәрежесінде меңгерген елдер ғана әлемдік дамудың 
алдында, озық кӛштің бойда ұстар тұсында болады» [1] деп мемлекет тағдыры мен кәсіби білікті 
де  құзіретті  мамандар  даярлауды  негізгі  басымдықтар  деп  қатар  қояды.  Жоғары  кәсіптік  білім 
беруді интеграциялау процесін жүйелеу әрі жетілдіру мақсатында ӛзге мемлекеттерде де маңызды 
қадамдар  жасалуда.  Лиссабон  конвенциясы,  Сорбонна  және  Болонья  декларациясында 
қабылданған  шешімдер  осының  айғағы[2].  Болон  декларациясының    негізгі  мақсаттарының  бірі 
кәсіби  білім  беру  үдерісінің  сапасын  қамтамасыз  ету  деп  айқындалған.  Осы  орайда, 
бәсекегеқабілеттілік  тенденциясына  байланысты  елімізде  де  білім  беру  жүйесін  реформалау 
бағытында ауқымды істер жүзеге асырылуда.  
 Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  2015  жылға  дейін  дамыту  Тұжырымдамасының 

 
78 
және  Қазақстан  Республикасының  2010  жылға  дейінгі  Стратегиялық  даму  жоспарының 
басымдықтары негізінде елімізде кӛп деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін жасап,  оны 
әлемдік деңгейге кӛтеруде[3].  Кӛп деңгейлі құрылымды енгізуге байланысты педагогикалық білім 
берудің  бірінші  кезектегі  міндеттерінің  бірі  оның  мазмұнын  тереңдете  отырып  жаңарту  болып 
табылады[4].       
Мұғалімнің  кәсіптік  даярлығы  орта  немесе  жоғары  оқу  орнының  қабырғасында  ғана 
бітпейтінін  классикалық  педагогика  теориясында  дәлелденген,    ол  оның  кәсіптік  қызметінің 
барлық  кезеңінің  барысында  жалғастырылады.  Мұғалімнің  кәсіптік  білімінің  үздіксіздігі  оның 
шығармашылық  қабілеттерін  дамытудың  қажетті  алғы  шарты  және      жеке  тәжірибесін  ұдайы 
дамытудың белгісі.  Ең бастысы, ол ӛзінің іс-әрекетін оқушы танымдық қызметтің объектісі емес,  
субъектісі  болып  табылатын  оқыту  процесіне  бағытталған,    қазіргі  дидактикада  айқындалған 
үрдістерге сәйкес кәсіби білікті педагогты қалыптастыруға тиіс.  Бұл жерде басымдық іс-әрекеттің 
дербес  түрлеріне    болашақ  мұғалімдердің  ақпаратты  іздестіру,    ӛңдеу,    ой  елегінен  ӛткізу  және 
қолдану  жӛніндегі  жеке  белсенділігі  жатады.  Демек,  бұл  тұрғыда  жалпы  педагогикалық  білім 
берудің  құрылымы  мен  мазмұнын  жетілдірудің,      мұғалімдер  даярлаудың  сапасын  арттырудың 
міндеттерін шешу ӛзекті мәселе болып отыр.    
Кәсіби білім берудегі әлеуметтік қажеттіліктердің ӛзгеруі ғылыми мазмұнның күрделенуіне 
ықпал  жасап  отырғандықтан  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  кәсіби  қызметті 
біліктілікпен  жүзеге  асыратын  маманды  кәсіби  тұрғыдан  даярлаудың  теориялық  негіздерінің 
жеткіліксіздігі,    практикалық  тұрғыдан  әлеуметтік  сұраныстың  үйлесімсіздігі  арасында  қарама-
қайшылық  туындап  отыр.  Осы  қарама-қайшылықтар  деңгейлі  кәсіби  білім  беру  үдерісінде 
болашақ  мұғалімдерді  даярлауды  жетілдіруде  ұйымдастыру-технологиялық,  ғылыми-әдістемелік 
қамтамасыздандырылуы  тиіс  екендігін  білдіреді.  Белгіленген  қарама-қайшылықтарды  заманауй 
талаптарға  сәйкес  шешу  мақсатында  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  болашақ 
мұғалімдерді даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын теориялық-әдістемелік тұрғыдан 
негіздеу,  оны  ғылыми-әдістемелік  нұсқаулар  негізінде  жетілдіру,  тәжірибелік-эксперименттен 
ӛткізу, ғылыми негізделген ұсыныстар жасау міндеттері айқындалды. 
Егер,  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  болашақ  мұғалімдерді  даярлауды 
жетілдірудің  теориялық  негіздері  мен  педагогикалық  шарттары  айқындалып,  болашақ 
мұғалімдердің кәсіби-тұлғалық даралығын дамыту әдістері мен педагогикалық технология жүйесі 
жетілдірілсе,  онда  студенттердің  білімі,  біліктілігі,  дағдысы,  кәсіби  біліктілігі  бәсекеге 
қабілеттілікті  және  әлем  еңбек  рыногының  сұраныстары  талаптары    орындалады,  себебі    бұл 
қазіргі  білім  беру  саласындағы  қоғам  талабы.  Әлем  деңгейіндегі  кәсіби  білім  сұраныстарына 
байланысты отандық кӛп деңгейлі кәсіби педагогикалық білім беру жүйесінің  міндеттерінде: 
– үздіксіз  білім  беру  жүйесінде  бәсекеге  қабілетті  мұғалім  тұлғасын  қалыптастыруды 
теориялық тұрғыда  негіздеу және мәнін анықтау; 
– болашақ мұғалімдерді дайындауды жетілдірудің құрылымдық-мазмұндық моделін жасап, 
критерийлерін, белгілері  мен деңгейлерін анықтау; 
– үздіксіз  білім  беру  жүйесінде  болашақ  мұғалімдерді  даярлауды  жетілдірудің 
педагогикалық шарттарын айқындау; 
 
– үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  болашақ  мұғалімдерді  даярлауды  жетілдіру 
әдістері  мен    технологиясын  ұсынып,  нәтижесін  тәжірибелік-экспериментте  тексеру  және 
тәжірибеге ендіру.   
Кәсіби  даярлықтың  мақсаты  мен  күтілетін  нәтижесі,    педагогикалық  кәсіптің  мәні  мен 
маңызын түсіну және кәсіпке деген тұрақты қызығушылықтың негізінде болашақ  мұғалімдердің 
кәсіптік  педагогикалық  білім  беру  бағдарламаларын  меңгеруі  мен  кәсіби  қабілеттіліктерін 
деңгейлі  дамытуда  педагогикалық  технология  жүйесі  мен  компьютерлік  педагогикалық  тест 
технологиясын  пайдалану  болып  табылады.    Болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  бейімділігі  кәсіби-
тұлғалық  дамуының  реттеуші  жүйесі  деп  танылып,    соған  байланысты  арнайы  мамандардың 
кәсіби  бейімділігі  мен  қабілеттілігін  анықтауға  компьютерлік  тестік  бағдрламасы  жасалынып,  
қолдану  тиімділігі  анықталды.    Кәсіби  бейімділікті  жүйелі  басқара  отырып,  болашақ  
мұғалімдердің  кәсіби  білімі  ӛздігінен  үнемі  жетілдіріліп  отыру  арқылы    кәсіби  білімін 
шыңдандыруға  педагогикалық  технологиялар  мақсатты  жүйеленді,    нысанаға-үздіксіз  кӛп 
деңгейлі  білім  беру  жүйесінің  екінші  сатысы  -магистратурада  кәсіби  шеберлігін  ғылыммен 
ұштастырып жалғастыруға бағдарлау,  ынталандыру жүзеге асырылып, тәжірибеге ендірілді.   

 
79 
Болашақ  мұғалімдерді  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  даярлауды  жетілдіруді 
нақты  педагогикалық  шарттар  арқылы  (мазмұндық,  ұйымдастырушылық,  әдістемелік)  жүзеге 
асырылады:  
1)  мазмұндық  –  тұжырымдама  негізінде  жасалған  бағдарламалар,  оқулықтар  мен  құралдар 
жасаумен айқындалады;  
2)  Ұйымдастырушылық  –  оқу-тәрбие  үдерісінде  әртүрлі  жұмыс  формаларын,  әдіс-тәсілдерді, 
амал-жолдарды пайдаланумен айқындалады;  
3) әдістемелік – тәжірибелік тұрғыда негізделген жұмыстары;  
4)  болашақ  мұғалімдерді  үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  даярлауды  жетілдіруде  оқу 
материалдары  кешенді  түрде  (оқу  бағдарламалары,  оқу-әдістемелік  құралдар,  әдістемелік 
нұсқаулар)  қамтамасыздандырылуы  болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  білімін,  іскерлігін,  дағдысын, 
біліктілігін арттырады. 
       Үздіксіз  кӛп  деңгейлі  білім  беру  жүйесінде  болашақ  мұғалім  даярлаудың  міндеті  жан-жақты 
дамыған  бәсекеге  қабілетті  жеке  тұлғаны  қалыптастыру  болғандықтан,  кәсіби-тұлғалық  табыс 
нәтижесіне  бағдарлы  педагогикалық  технология  бойынша  әдістемелік  жүйенің  басты  бӛлігі  – 
кәсіби  білімдендіруді  кәсіби  ӛзін-ӛзі  айқындау  арқылы  кәсіби  шеберлікке  мақсатты  жету  болып 
табылады. Сондықтан болашақ мұғалімдердің кәсіби танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде 
белсендірілуі  қажет  және  әдістемелік  жүйенің  басқа  бӛліктерінің  де  (мазмұны,  әдіс,  оқыту  түрі 
мен  құралдарының)  ӛзара  байланысы  қалпында  ӛзгертілуін  талап  етеді.  Бұл  педагогикалық 
технология  жүйесінің  мақсаты  –  кәсіби  педагогикалық  білімдендіруді  ізгілендіру,  яғни 
студенттердің  ӛздігінен  кәсіби-танымдық  іс-әрекетін  жүргізе  алатын  қабілеттерін  дамытып, 
машықтандыру болуы керек.  
 
Әдебиеттер: 
1.  Н.Ә.Назарбаев  «Бәсекеге  қабілетті  Қазақстан  үшін,бәсекеге  қабілетті  экономика  үшін, 
бәсекеге  қабілетті  халық  үшін!»  Ел  Президентінің  Қазақстан  халқына  Жолдауы.//  Егемен 
Қазақстан. – 2004.- 19 наурыз. 
2. Лукичев Г.А. Болонская  декларация.// Высшее  образование  в  России. - 2003. - №7. - С. 
55-58. 
3.  Қазақстан    білім    беруді    дамытудың    2005-2010  жылдарға    арналған    Мемлекеттік  
бағдарламасы. // Егемен Қазақстан. - 2004. - 11 қазан. 
4.Концепция    непрерывного    педагогического    образования    педагога    новой    формации 
Республики Казахстан. // Казахстанская  правда. - 2005. - 18  августа. 
5.Жарбулова  С.Т.  Пути  совершенствования  университетского  образования//  «Интеграция 
науки  и  практики  в  условиях  мирового  образовательного  пространства»  материалы 
международной научно-практ. конф.- Алматы: АГУ имени Абая, 2003. - С.279-281. 
6.Жарбулова  С.Т.  О  проблемах  повышения  качества  образования  по  педагогическим 
специальностям.  //  «Жансугуровские  чтения»  материалы  международной  научно-практ. 
конф.Талдыкурган, Жетысуский государственный университет имени Жансугурова. – 2004. - С.47-
50. 
7.Жарбулова  С.Т.  О  необходимости  дифферинцированного  обучения  в  условиях 
двухступенчатого уровня  образования. // «Обеспечение научного и образовательного приоритетов 
развития  индустриально-инновационной  стратегии  в  РК  и  его  регионах».  Материалы 
международной научно-практ. конф.- Туркестан: МКТУ имени Х.А.Ясави. - 2005. – С.233-235. 
8.  Жарбулова  С.Т.  Модель  учителя  Казахстанской  средней  школы//  «Профессионализм 
педагога  –  сущность,  содержание,  перспективы  развития»  материаля  международной  научно-
практ. конф. – Москва: МПГУ, 2005.  – С.236-239. 
9.  Жарбулова  С.Т.  Пути  повышения  результативности  профессиональной  подготовки 
будущих учителей в условиях двухступенчатого уровня образования. // «Валихановские чтения – 
10»:  материалы  междунар.  научно-практ.  конф.-  Кокшетау:  -  КГУ  имени  Ч.Валиханова,  2005.  -
С.156-160. 
 
Резюме 
Внедрение системы непрерывного многоуровневого профессионального образования в  дело 
подготовки  будущих  учителей  обусловлено  вхождением  нашего  государства    в  мировое 

 
80 
образовательное  пространство.  Целью  совершенствования  профессионального  педагогического 
образования  является  создание  наиболее  благоприятных  педагогических  условий  для 
формирования  конкурентоспособной  личности  педагога,  способной  к  непрерывному    и 
систематическому профессиональному самообразованию.  
 
 
Summary 
Multi-level  professional  education  is  caused  by  entry  into  the  world  educational  space.  In  this 
regard,  a  strategic  objective  of  the  education  reform  in  Kazakhstan  in  the  development  of  a  national 
model  aimed  at  forming  a  continuous  selfimproving  personality  of  teacher  is  actualized.  The  aim  of 
improving professional pedagogical education is to create the most favorable conditions for the formation 
of competitive personality of teacher, capable of continuous and systematic professional self-education. 
                                                  
 
 
 

 
81 
ӘОЖ 537.363 + 541.183.5 : 661.185.4 
 
МОДИФИЦИРЛЕНГЕН БЕНТОНИТ САЗЫНА МЕТАЦИД АДСОРБЦИЯСЫ 
 
К.Б.МУСАБЕКОВ, химия ғылымдарының докторы, 
Н.К.ТУСУПБАЕВ, химия ғылымдарының кандидаты 
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 
Г.Т.БАЛЫҚБАЕВА, химия ғылымдарының кандидаты, 
 К.А.ЕРИМБЕТОВ, магистрант 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
 
Қышқылдық  активтелген  бентонит  сазы  бетіне  метацид  адсорбциясы  метацид  концентрациясы 
және ортаның рН мәніне сай зерттелінді.  
Бентонит сазы бӛлшектерінің теріс зарядының ӛсуіне сай ортаның рН мәні артқан сайын метацид 
адсорбциясы артатыны байқалды. 
Метацид (МЦ) тұзының  сулы  ерітіндісі  вегатативті  микроағзалар  түрлеріне    жоғары  
бактерицидтік қасиет кӛрсетеді [1].  
 [- (CH
2
)
6 
–NH – C – NH- ]n 
                             ||                                 
                            NH· HCl                         
Метацид (МЦ) рН мәнінің жоғары диапазонында  және  кӛп мӛлшердегі  органикалық қоспалар  
қатысында  да  жоғары  активтілігін    сақтайды.  Сондықтан  бактерицидті    препарат  алуда  термиялық  - 
қышқылдық  активтелген    бентонит    адсорбенті    бетіне    МЦ  адсорбциясы    зерттелінді.Барлық 
зерттелінетін  бентонит    үлгісінің  (табиғи,  термиялық  ӛңделген    және    термиялық-қышқылдық  
активтелген)  рентгенофазалық    зерттеу    нәтижелері    монтмориллонит  тобы    минералдарына    ұқсас, 
бірдей дифрактограмма  беретінін кӛрсетті. 
Термиялық активтелген бентониттің минерал құрамы табиғи  минерал  үлгісіне ұқсас. Термиялық 
- қышқылдық активтелген минерал құрамының айырмашылығы – мұндағы монтмориллонит - түссіз. 
Жоғары  молекулалық  қосылыстардың  саз бӛлшектеріне  адсорбциялану  кинетикасын  зерттеу  
маңыздылығы  бірнеше  себептерге  байланысты.  Біріншіден,    адсорбция    кинетикасы    дисперстік  
жүйелерді полимермен  флокуляциялауда және берілген процесс механизмін  анықтауда маңызды  роль 
атқарады  [2].    Екіншіден,  полимердің    әр  түрлі  уақытта    адсорбциялануы,    табиғаты    әр  түрлі 
бӛлшектердің  кӛп жағдайларда  минералдық  қоспалардан таңдамалы  бӛлінуіне мүмкіндік береді [3]. 
Сонымен    қатар    бактерицидті    полимердің    термиялық–  қышқылдық    активтелген    бентонит    сазы  
бӛлшектеріне    адсорбциялану  кинетикасын  білу,  Сырдарья  суын    ауру  тудырғыш    микробтардан  
тазалау процесіне  толық  бағыт береді. 
Бұл  жұмыста  термиялық  -  қышқылдық  активтелген  бентонит  сазының  бетіне    метацид 
адсорбциясының  кинетикасын  зерттеу  нәтижелері  келтірілді. Тәжірибе  нәтижелері  1,2-суреттерде  
кӛрсетіледі. Бұл суреттерден кӛріп отырғанымыздай, МЦ макромолекуласымен  бӛлшектердің араласу  
уақытының  ұзақтығы 5 минуттан 4 сағатқа дейінгі аралықта полимердің  меншікті  адсорбциялануы   
белгілі заңдылықпен  артатыны байқалады.  
 
Суреттегі белгілеулер: – 3 ∙10
-3
 (1); – 6∙10
-3
 (2); - 1 ∙10
-2 
 (3)  - 5 ∙10
-2
 (4) моль/л 
      Сурет 1 - Термиялық-қышқылдық  активтелген бентонитке  (pH=5,5)  метацидтің (МЦ) адсорбциялану  
кинетикасы 
0
 
1
 
2
 
3
 
4
 
0
 
10
 
20
 
30
 
40
 
50
 
 
, час
 
А,мг/г
 
4
 
3
 
2
 
1
 
БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯ
  
ҒЫЛЫМДАРЫ
 
 
ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 
1 (33) 2012 
 

 
82 
 
     Суреттегі белгілеулер - pH=3,2 (1); -pH=5,5 (2); - pH=7,5 (3); - pH=9 (4) 
     Сурет 2 - Термиялық-қышқылдық  активтелген бентонитке метацидтің [ МЦ ]  ортаның  рН мәніне 
тәуелді адсорбциялану  кинетикасы: Жүйедегі [ МЦ ] = 1∙
 
10
-2
  моль/л 
 
Сонымен  қатар  pH  мәні  артқан  сайын  (2-сурет)  метацидтің  термиялық  –  қышқылдық  
активтелген    бентонит    бетіне    адсорбциясы  артады.Термиялық  -  қышқылдық        активтелген  
бентонитте    оның  алмасу    сыйымдылығы  азаяды,  активтеуші  қышқылдың    сутегі  ионы  алмасу  
позициясынан      натрий,  кальций,  магний  алмасу  катиондарын      ығыстырумен  қатар, 
монтмориллонит  құрылысына    терең  еніп  және    құрылысынан    магний,    темір,  алюминий  және 
ӛзге металдарды да  ығыстыратыны [4] жұмыста кӛрсетіледі. Бұл монтмориллонит құрылысының 
бұзылуына, алмасу әсерінен сутегі ионымен  алюминий   катионының  пайда  болуына  әсер  етеді. 
Сонымен қатар  силикагельдің  кейбір мӛлшерінің бӛлінуінен  активтелген  үлгінің беттік  ауданы  
табиғи  бентониттің    беттік  ауданымен  салыстырғанда    2-4  есе  артады  және    кеуектіліктің  
іріленуінен  үлгінің де кеуектілігі артады 
Саз  бӛлшектеріне  полиэлектролиттер  адсорбциясының    ӛзіндік    ерекшелігі,  адсорбат  және  
адсорбенттің  қосымша  әрекеттесулеріне  байланысты  байқалады [3;5]. Зарядталған  беткі бӛлікке  
полиэлектролиттердің    адсорбциялану  шамасы,  элементарлы    топтардың      адсорбциялану  
энергиясына  ғана емес, адсорбат концентрациясына, үлгінің  молекулалық  массасына және т.б. 
(ионды  емес    полимерлер  жағдайында),  беткі  бӛліктегі    макроиондар  зарядының  тығыздығына, 
полиэлектролиттер  зарядының  экрандалу  дәрежесіне    тәуелді.Полимердің,  соның  ішінде  
метацидтің    адсорбция      кинетикасын  қарастырғанда,  яғни    беткі    қабатқа    макромолекула   
конформациясы      тепе  -  теңдікте  болуы  үшін  бӛлшек  бетіне  макромолекуланың  диффузиялану  
уақытын, адсорбция кинетикасын білу қажет. Тәжірибеде, келтірілген  екі фактормен  адсорбция  
шамасын ӛлшеу  анықталынады. 
Грегори [4]  шешіміне сай, дисперстік жүйеге  полимер ерітіндісін қосу  шартты  түрде  келесі 
сатыларға    бӛлінеді:  а)  бӛлшектер  аралығында  полимер    макромолекуласының    араласуы 
(таралуы);  б)  бӛлшек  бетіне  полимерлі    сегменттер    адсорбциясы;  в)  адсорбцияланған    тізбектің 
қайта  таралуы,  яғни  ерітіндідегі  бастапқы  макромолекула  конформациясының    бетке    тепе-
теңдікке дейін немесе тепе-теңдік  күйге жақын  ӛтуі; г) бӛлшектердің адсорбцияланған  полимер 
соқтығысуынан флокул  түзілуі. 
Практикада кӛлемі аз флокулянт ерітіндісімен кӛп кӛлемді  дисперсті бӛлшектер араласуына 
белгілі уақыт  қажет. Кейбір  бӛлшектер бетіне полимердің  артық мӛлшері  адсорбциялануынан 
олар  тұрақталады. Біздің тәжірибемізде мұндай шиеленісті болдырмау үшін тең кӛлемді метацид 
ерітіндісімен және дисперсті бӛлшектерді  жылдам  араластыру  қарастырылады. 
Бентонит  бӛлшегіне  негізінен  метацид  адсорбциясы,  беткі  бӛлікке  макромолекулалар 
диффузиясымен  емес  және  адсорбцияланған    гетеродисперсті    макромолекулалардың    уақыт 
бойынша    ірілігі,  кіші  молекуладан  ірі  молекулаға    бӛлініп  қайта  таралуындағы    екіншілей  
процеспен    анықталады.  Бірінші  процесс  бірнеше  секунд    немесе  бірнеше    ондаған      секунд 
аралығында  тез    жүреді  және  бӛлшектер  ӛлшемінің    концентрациясына    тәуелді  аяқталады.  Ал 
екінші процесс баяу жүреді (ондаған  минутта және сағатта) және меншікті адсорбцияның артуын 
болдырады. Берілген ерекшеліктерді ескеру арқылы, әсіресе ӛнеркәсіп жағдайындағы флокуляция 
процесінде,  макромолекулалардың  суспензия    бӛлшектерімен    араласу  уақыты    белгілі    минутта  
шектелінеді. Мұнда тӛменгі концентрациялы  ертіндіден  МЦ - тің толық  бӛлінуі, қисық сызық 
бойынша  жоғарылайды.  Бентонит сазы  бӛлшегінің  бетіне  МЦ –тің адсорбциялануы  әр түрлі  
күш әсерімен түсіндіріледі [5].  
0
 
1
 
2
 
3
 
4
 
0
 
20
 
40
 
60
 
80
 
 
, час
 
А, мг/г
 
4
 
3
 
2
 
1
 
ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 
1 (33) 2012 
 

 
83 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Афиногенов Г.Е., Панарин Е.Ф. Антимикробные полимеры. // Сб.Гиппократ. – 1993. -310 с. 
2.
 
Баран А.А., Тесленко А.Я. Флокулянты в биотехнологии. - Л.: Химия. 1990. -144с. 
3.
 
Батталова Ш.Б. Физико-химические основы получения и применения катализаторов и адсорбентов 
из бентонитов. – Алма-Ата: Наука, 1986. – 168 с. 
4.
 
Gregory J. Flocculation kinetics of zyncosulphids luminophora in the presense of cation polyelectrolytes. // 
Colloids and Surfaces. – 1988. – №31. – P.231-243. 
5.
 
Баран  А.А.,  Кочерга.  Кинетика  адсорбции  полиэтиленоксида  частицами  угольных  и  глинистых 
суспензий. // Коллоидн.ж.- 1990. - Т.52. -№ 3. –С. 419-423. 
Резюме 
Исследована адсорбция метацида (МЦ) на поверхности кислотоактивированной бенто-нитовой глины в 
зависимости  от  концентрации  МЦ  и  рН  среды.  Установлено,  что  с  увеличением  рН  среды  возрастает 
адсорбция МЦ, которая связана с ростом отрицательного заряда частиц бентонитовой глины.    
 
Summary 
 
Adsorption of metacide (MC) modificational bentonite clay depending on concentration of MC and pH of 
the medium was studied.   It  was  established,  that  the  rise  of  pH  increases  adsorption  of  MC.  It  is  explained  by 
growth of negative charge of particles of bentonite clay.  
 
 
 
ӘОЖ  574. 91. 001. 5 (574. 54) 
 

жүктеу/скачать 2,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: