Issn 2073-333x международный научный журнал
жүктеу/скачать 7,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Наука и жизнь Казахстана №3 2020 РСИУ (1)
| А.М.Селезнев шығармашылық процестің мынадай сатыларын ұсынды:
1) ғылыми проблеманы табу, зерттеу пәнін табу, зерттеудің мақсаты мен міндеттерін қою; 2) ақпараттар жинау мен зерттеу әдістемесін таңдау; 3) ғылыми проблеманы шешу жолдарын іздестіру, жаңа ғылыми идеяны ұсыну; 4) ғылыми жаңалық ашу, ғылыми идеяның тууы; 5) ғалымдарға жаңалық болып ашылған құбылыстың идеалды үлгісін жасау;ғылыми түрде алынған жаңалықтарды логикалық үйлесімді жүйеге келтіру. Шығармашылық мәселесі – қоғамның өрлеуі мен тоқырауының индикаторы. Бұл мәселені зерт- теуде де өрлеулер мен құлдыраулар болғаны белгілі. Шығармашылық жолы – ол үміттер мен күдіктер, жеңілістер мен жеңістер жолы. Осы жолдан өзіне сабақ ала білу, жетер биігін белгілей білу, өзінің жетістіктері мен кемшіл тұстарын талдай алу- оқушының өзін-өзі шығармашылықпен дамытудағы стратегиялық бағыттары болып табылады. Шығармашылық – адамның өмір шындығында өзін – өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі ке- рек. Адам бойындағы біліктіліктерді дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін -өзі тануына көмектеседі. Мәселен, шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл- Фараби:«...Сана ешқашан сарқылмайды, ол әлеуеттене отырып, бардың мәнін түсінуге әкеледі», деген ой айтады. Сондай -ақ, әл-Фараби өзінің «Философиялық трактаттарында» адам бойындағы біліктілікті былайша тұжырымдайды: «Адам пайда болысымен оның бойына ең алдымен бітетін нәрсе – күш, ол осы күш арқылы қоректенеді. Сондықтан бұл қоректендіргіш күш болады. Бұдан соң түйсінетін нәрсені, мәселен, жылылық пен суықтықты таңдауға мүмкіндік беретін және дем, иіс, дыбыс, түр, түс сияқтыларды, сәуле тәрізді көзге көрінетін зат біткенді аңдатқызатын күш пайда болады. Сезімнің пайда болуымен бірге адамда сезімдік аппа- рат пайда болады, оны өзінің түйсінген нәрсесін ұнатуға немесе ұнатпауға мәжбүр ететін осы аппа- рат. Сонан соң, оның бойына екінші күш бітеді, осы күш арқылы ол түйсінген, әсер алған нәрсенің сезімдік байқау әсері ғайып болғаннан кейінгі жерде жадында сақтайды; бұл – қиялдау күші. Мұның өзі түйсік біткенді өзара біріктіреді немесе әр алуан үйлесімдер мен жіктерге бөледі, біреулері – жалған екінші біреулері-ақиқат, сонымен қатар бұл күш қиялдағы нәрсеге ынтыққан талапты демеуші бола- ды. Ақырында, оның бойында ойлау күші пайда болады, осы арқылы ол интеллектің пайымдағыш объектілерін аңғарады, сұлулықты сұмпайылықтан айырады, сөйтіп өнер мен ғылымғы ие болады. Бұл күш те пайымдалатын нәрсеге ынтыққан талапты демеуші болады. Шығармашылық іс-әрекет-оқушының өзі жеке шығармашылық қажеттігіне және шығармашылық өнім, нәтиже туғызуға бағытталған жауапкершілігін қамтитын әрекет. Іс-әрекет-адамның ақиқат дүниемен өзара белсенді әрекеттестігінің іс жүзіндегі көрінісі.Әрекет іс-қимыл бірлігі; саналы түрдегі мақсатқа жетуге бағытталған тікелей жасалатын белсенділік. Шығармашылық іс-әрекет шәкірттің білімге, нәтижеге жетуге деген өте белсенді, дербес танымдық іс-әрекеті. Оқушылардың шығармашылық дербестігі оның танымдық іс- әрекетті оңтайлы ұйымдастыруымен, оқу жұмысына шығармашылық мақсат қою, оны жүзеге асыруда көптеген қасиеттерді зеректік, ізденімпаздық, шабыт, мақсаткерлік, қызығушылық және өмірлік белсенді ұстаным, танымдық шығармашылық біліктерді талап етеді. Шығармашылық іс-әрекет- бұл өзінің жеке тұлғалық қасиетін тереңірек, жаңа қырынан көрсете білу. Бұрын да шығармашылық іс-әрекеттер аспектілерін психологиялық тұрғыдан қарастыру ба- сым болса, бүгінгі таңда шығармашылықтың философиялық әлеуметтік теориясын жасауға баса мән беріліп отыр. Даму бар жерде шығармашылық та бар. Іс – әрекет тіршілік етудің әлеуметтік белсенділікті көрсетудің амалы. Шын мәнінде таным субъектінің объектіге қарым-қатынасы, бірақ ол шығармашылық мүмкіншілікті кең көлемде көрсете алмайды. Тек еңбек әрекеті ғана адамның шығармашылық мүмкіншілігінің ауқымын толық аша алады. Еңбек өмірлік қажеттілікке айналғанда ғана адам болып қалыптасады, еңбек шығармашылық сипатқа ие болады. Бұдан біз табиғатында шығармашылықтың әлеуметтік мәнін көреміз, ол жеке бастың жан дүниесімен шектелмейді, оның нәтижесі практика жүзінде қолданылады. Шығармашылық барлық танымдық процесті қамтиды. Субъектінің шығармашылық белсенділігі тиімді ойлау сатысында, теориялық таным деңгейінде анық көрінеді. Бірақ та сезімдік сатыда да шығармашылық болады. Бейнелеу ішкі жай ретіндегі, өзіне қарама- қарсылық пен диалектикалық Наука и жизнь Казахстана. №3 2020 169 жоққа шығару ретіндегі шығармашылықтан тұратындығын есепке алады. Бір-біріне қарама -қарсы болғанымен, бейнелеу мен шығармашылық бір- бірінсіз өмір сүре алмайды, өзара бір- бірін толықтырып, бір-біріне енеді. Сонымен, шығармашылық пен бейнелеу әртүрлі, бірақ өзара байланысқан құбылыстар. Шығармашылықты адам мен адамзаттың мақсаттары мен мұқтаждықтарына сай табиғат пен әлеуметтік өмірді шындықтың объективтік заңдарына сәйкес өзгеретін адам әрекеті ретінде түсіндіріледі. Шығармашылықта материалдық және рухани процестердің диалектикасы орын алады, ол танымдық және практикалық іс-әрекетті қамтиды. Шығармашылықтың әлеуметтік жағын қарастыра отырып, сонымен бірге жеке бастың қасиеттері мен дарынын, рухани психологиялық ахуалын, оның біліктілігін естен шығармаған жөн. Шығармашылық процестің, ішкі механизмін тереңірек меңгеру, адамның шығармашылық мүмкіншілігінің мәнін түсінуге көмектеседі. Белгілі философ Ә.Нысанбаев адамның шығармашылық мүмкіндігін оятудың маңызының зор екенін көрсете келіп, негізгі үш түріне тоқталған», біріншіден, еңбек шығармашылығы өндірістегі же- келеген қызмет түрлерін ғана емес, өндірістің барлық салаларын түгел қамтиды. Міндет әрбір жұмыс орнындағы адам шығармашылықпен еңбек етуге мүдделі болып, оған жауапкершілікпен қарауы ке- рек. Екіншіден, жұмысқа барлық уақытта да еңбекке қанағаттану сезіміне байланысты қарау. Өзінің мамандығына көңілі толған адамның еңбегіде сапалы болады. Үшіншіден, шығармашылықпен еңбек етудің басты көрсеткіштері өнертапқыштық болып саналады. Шын мәнінде, өзіне сеніп тапсырылған техниканың еңбек операцияларын, өндіріс технологиясын ұдайы жетілдіріп отыру ісіне барынша ат салыспау мүмкін емес. Бұдан шығатын қорытынды адамның субъект ретінде қалыптасуына кедергі бо- латын қайшылықтардан арылудың құралы, оның толық және сенімді ақпарат алып тұруы болып табы- лады. Сонда ғана бұл ақпараттар адамның өзінің шығармашылық қуатын оятуға, сөйтіп, тұлға ретінде қалыптасуына, сонымен бірге өзінің жаңаша жұмыс істеуіне мүдделілігін арттыруға бағыттайды. Өйткені,осы аталғандар адамның өзін-өзі танытуға ұмтылысымен сипатталады. Оқушының өз еңбегіне қанағаттану сезімі оның сабақтағы материалды меңгеруіне байланы- сты болады. Демек, өткен немесе жаңа сабақ бойынша берілген тапсырманы орындауы сапалы бо- лады.Шығармашылықпен еңбек етуге талаптанады. Оған балалардың өз шығармашылығымен еркін тақырыпқа құрастырған ертегілерінен, мәтін мазмұнына сәйкес қиялы бойынша салған суреттерінен, өткен тақырыпқа ұқсас өлең, тақпақ шығару, логикалық тапсырмаларды орындауынан, анаграмма, ребус құрастыруларынан көруге болады. Философиялық сөздікте «мотив-адамның белгілі бір қажеттерін қанағаттандыруға бағытталған мақсатқа итермелейтін сапалы әрекет», – деген анықтама берілген. Қажеттіліктің негізінде туа отырып, мотив оны бара-бара айтарлықтай дәрежеде бейнелендіреді. Мотив-ерік күштерінің әрекетін белгілі бір түрде негіздеу болып табылады. Оның өзі адамның қоғам талаптарына деген қатынасын көрсетеді. Мотив – адамның іс-әрекеті мен қылықтарына баға беруде маңызды рөл атқарады. Өйткені, адам іc -әрекетінің оның өзі үшін қандай субъективтік мәні болатыны осыған байланысты. Шығармашылық іс-әрекеттер оқушының жүйелі ойлау қабілетін, өздігінен білім алуға икемділігін, дағдыларын дамытады, білім алуға қызығушылығын туғызады, ал мұның негізінде оқушының өзіндік талпынысы, ерік жігері дамиды да сол арқылы оқу үдерісінде жоғары нәтижеге жетеді. Осыған бай- ланысты бүгінгі таңда білім беру үдерісінде оқушылардың шығармашыл ойлауы мен шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруға ерекше мән беріліп отыр. Өйткені, жеке тұлға өмірде кездесетін тосын жағдайларда икемділік пен ойлаудың талдағыштық қабілетін көрсете алатын болуы қажет. Жас ұрпақтың жан-жақты жетілуі олардың ойынға, оқуға, еңбекке, спортқа, қоғамдық және көркемдік іс-әрекетке белсенді араласуының арқасында іске асады. жүктеу/скачать 7,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|