история государства    №2, 2012

-   66  -
-   67  -
история государства    №2, 2012
маңызды  шара  қолдағы  бар  жеке  меншік 
малды  ортақтастыру  болғандықтан,  яғни 
ең  басты  мақсат  малды  өндірістік  сипатта 
пайдалану  көзделді.  Тіпті  комиссия 
басшылары  комиссия  мүшелерінің  өздерін 
бұйрықты қалтқысыз орындаған жоқсыңдар 
деп  негізсіз  қамап  қойған  кездері  аз 
болмаған. Әрине шаруаларға төнген катерді 
белсенділердің  қателігі  не  қылмысы  деп 
үзілді-кесілді айта алмаймыз. Олар да зарлы 
заманның заңдылығынан аса алмаған.
Халықтың    аштық  нәубетіне  ұшырауы 
жаппай  ұжымдастыру  жылдарында-ақ 
көрініс  бере  бастады.  Бірақ  өкімет  оларға 
көмек  көрсетудің  орнына,  керісінше,  аш 
адамдар  ұжымдық  қордағы  астықты  жеп 
қоймауы  үшін  қамбаларға  күзет  қойылған, 
ал егістікке қатысты бөлінген астықты улап 
берген.  Осындай  қорлыққа  шыдамаған 
халық  үйі  мен  жерін  тастап  Сібір  мен 
Қытай  асып  кетті.  Бұдан  ұжымдастыру 
науқанының, яғни жеке меншіктен, жеке мен-
шік  психологиясынан  айыру  саясатының 
өз жемісін бере бастағандығын байқаймыз.   
Әрине, халықтың  жағдайы Қытай мен Сібірде
 
жақсара  қойған  жоқ.  Олар  ұжымдастыру 
саясатының  зорлығына  шыдамай  бас 
сауғалап кетті. Елге қайтып орылғандардың 
өзіне  дұрыс  жағдай  көрсетілмеді.  Ауыл 
шаруашылығын ұжымдастыру идеясы әуел 
бастан-ақ мейлінше қатаң жаппай қуғындау 
мен  террорға  негізделді.  Ұжымдастыру 
алдын ала даярлықсыз, жергілікті жағдайлар 
ескерілместен, көбінесе әкімшілдік-күштеу 
әдістерімен жеделдете жүргізілді. 
Қазақ халқы ғасырлар бойы қалыптас-
қан  тарихы  бар  және  жауының  алдында 
бас  имеген,  кесімді  ойы  мен  тұжырымды 
сөзін  айта  білген  халық.  Тек  оның  осынау 
ұлылығы  мен  ұлттық  санасына,  ұлттық 
болмысына  ұжымдастыру  үлкен  соққы 
берді.  Міне  ұжымдастырудың  қасіреті  де 
осында.
ӘдЕБиЕттЕр тІЗІмІ
1 Омарбеков Т. Ашаршылық апаты  // Ақикат. -  2004. -  № 7. 
2 Омарбеков Т. Ашаршылық ақиқаты  // Ақикат. - 1997. -  № 5. 
3 ШҚОҚЗТҚО (Шығыс Қазақстан қазіргі заман тарихы құжаттар орталығы).
4 3-қор, 1-т., 503 –іс, 99-п.
5 ШҚОҚЗТҚО. 7-қор, 1-т., 420 –іс, 205 б.
6 ШҚОҚЗТҚО. 548-қор, 1-т., 5 –іс, 205 б.
7 Из истории величайшей трагедии казахского народа 1932 - 1933гг.: Сборник документов. - 
Семипалатинск, 2005. - 268 с.
8 Халидуллин Ғ. Ашаршылық және демографиялық апат  // Ақиқат. - 2001. - № 8. 
9 ШҚОҚЗТҚО. 578-қор, 1-т., 172 –іс, 126-п.
10 ШҚОҚЗТҚО. 578-қор, 1-т., 172 –іс, 127-п.
11 ШҚОҚЗТҚО. 578-қор, 1-т., 230 –іс, 46-п.
12 ШҚОҚЗТҚО. 7 - қор, 1 - т,, 419 - іс, 32 - п.
13 ШҚОҚЗТҚО. 3 - қор, 1 - т., 209 - іс, 258 б.
14 ШҚОҚЗТҚО. 3 - қор, 4 - т., 110 - іс, 258 б.

-   68  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   69  -
история государства    №2, 2012
15 Алланиязов Т.К. Крестьянские выступления 1929 - 1932 гг. в Казахстане: опыт и проблемы 
изучения / Под ред.Т.О. Омарбекова. - Алматы: «Фонд XX век», 2002. - 287 с.
16 ШҚОҚЗТҚО. 15-қор, 1-т., 170 -іс, 191 - п.
рЕЗЮмЕ
Автор  статьи:  доктор  исторических  наук,  профессор  Семипалатинского  государственного 
педагогического института Байсарина Кымбат Кабидолдаевна.
Массовый  голод  1932-1933  годов  привел  к  резкому  увеличению  числа  беспризорных  детей. 
Данная статья посвящена тяжелой судьбе сирот Восточного Казахстана, лишившихся своих близких 
в то страшное время.
SUMMARY
Author of the article: Baisarina Kymbat Kabidoldaevna, doctor of historical sciences,  professor  of 
the Semey State Pedagogical Institute.
Famine of 1932-1933s led to a sharp increase in the number of street children. This article focuses on 
the plight of orphans in East Kazakhstan, who lost their loved ones in that terrible time.

-   68  -
-   69  -
история государства    №2, 2012
Конец  20-х  годов,  согласно  советской 
историографии,  принято  считать  началом 
развернутого  наступления  социализма 
по  всему  фронту,  в  контексте  которого 
и  колхозное  движение  вступает  в 
«новый,  решающий  период  развития  – 
период 
сплошной 
коллективизации». 
К  этому  времени  Сталину  и  его  «новой 
гвардии»  удалось  одержать  верх  над 
своими  сильнейшими  оппонентами  в 
идеологическом  фронте,  а  затем,  под 
флагом торжества диктатуры пролетариата, 
обеспечить  приоритеты  общественной 
собственность  на  основные  средства  в 
промышленности как закономерное явление 
на  пути  пострения  социалистического 
общества.  Подавляющее  большинство 
населения  стало  получать  заработную 
плату.  Отменена  была  карточная  система 
на 
получение 
продовольствия 
по 
сниженным  ценам  и  т.д.  Таким  образом 
власть  большевиков  сделала  очередной, 
по  их  твердому  убеждению,  успешный 
шаг  к  равному  в  социальном  отношении 
обществу.  Но  «Вместо  бесклассового  об-
щества,  которое  коммунистическая  партия 
превозносила  в  качестве  конечной  цели 
своих  устремлений...  в  Советском  союзе 
социальные  противоречия  достигли  такого 
размаха, что не могут не бросаться в глаза» 
- отмечал в последствии  Фридрих Вернер 
Шуленбург, заметив в то время нарастания 
противоречия в социалистическом обществе 
по  случаю  существенного  различия  между 
двумя  экономическими  основами  советс-
кого общества - крупной социалистической 
промышленностью и сельским хозяйством. 
Здесь  хуже  выглядело  особенно  крестьяне 
«которым,  находясь  на  положении  рабов, 
приходиться  своим  бесплатным  трудом 
оплачивать  индустриализацию  страны. 
Идеологическая  слепота  привела  к 
непродуманной  коллективизации» - считал  
Ф. Вернер [1, С. 44]. 
Сталин  и  его  сторонники  не  могли  не 
понимать, что в отличие от политических пе-
реворотов, которые могут быть совершены 
в  сравнительно  короткое  время,  переворот 
А.Н. Кашкимбаев
институт истории государства КН моН рК, 
заместитель директора, доцент
о НЕКоторЫх асПЕКтах гоЛодомора в КаЗахстаНЕ
аннотация
В статье автор описывает попытки идеологического обоснования своих необдуманных 
экспериментов в сельском хозяйстве, предпринятых руководством партии большевиков в 
20-30-х годах ХХ века.
Ключевые слова: наступление социализма по всему фронту, приоритеты обществен-
ной собственности, противоречия в социалистическом обществе, идеологическая слепота, 
эволюционный путь преобразования казахского аула, истоки нерентабельности сельского 
хозяйства.
УДК 94 (574) ''193''

-   70  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   71  -
история государства    №2, 2012
в  способе  производства  является  длитель-
ным  и  трудным  процессом.  Что  связано, 
прежде  всего  временным  пространством, 
в  течение  которого  тот  или  иной  способ 
производства  превращается  в  природную 
необходимость человеческой деятельности. 
И  чтобы  произвести  преобразования  в 
устоявщемся  способе  жизнеобеспеченнос-
ти  человека,  придется  затрагивать  вековые 
основы и традиции жизни и быта особенно 
крестьянства. 
К  числу  ученых,  которые  в  20-е  годы 
прошлого  столетия  ратовали  за  научно-
обоснованный  путь  развития  агросектора 
следует отнести талантливых  исследовате-
лей  Казахстана   того  периода  профессора 
С.П.  Швецова, автора изданной в  Алматы 
в  1926 году, книги «Казахское хозяйство в 
его  естественно-исторических  и  бытовых 
условиях», 
исследователя 
Казахстана 
профессора К.А. Вернера, считавшего, что 
казахское  кочевое  скотоводчество  крайне 
приспособлено  к  окружающей  среде,  что 
оно  должно  быть  признано  «наиболее 
продуктивным»  при  данных  условиях, 
известного 
исследователя 
Средней 
Азии  Д.  Букинича,  предполагавшего: 
«Кочевой  способ  эксплуатации  обширных 
пространств  неизбежен,  и  он  не  может 
быть 
изжитым, 
пока 
существуют 
определенные  естественно-исторические 
условия», известного экономиста-аграрника 
профессора Среднеазиатского университета 
Н.Н. Кожанова и других. На эволюционном 
пути  преобразования  казахского  села 
находился  и  Турар  Рыскуловюю  Эти 
люди  были  на  стороне  учета  естественно-
исторических особенностей, поднятия уров-
ня  сельскохозяйственного  производства 
Казахстана  и  Средней  Азии  при  плановом 
их  развитии.«Кто  установил  и  на  каком 
основании
, 
что  казахский  аул  должен 
перейти  в  оседлое  состояние?  -  писал 
Турар  Рыскулов  19  апреля  1926  года 
на  страницах  республиканской  газеты 
«Советская  степь»,  -  Тенденция  развития 
в  эту  сторону  будет,  но  завершится  в 
далеком  будущем,  а  пока  естественные 
условия  и  возможности  развития  говорят 
об иных соотношениях. Говорить, обобщая, 
о  переходе  от  скотоводства  (думаю,  что 
все  казахи  исключительно  занимаются 
скотоводством) к земледелию – это выражать 
свое  полное  незнание  современной 
казахской  обстановки»  [2,  С.  165].  По 
мнению  современных  исследователей  до 
середины  20-х  годов  им  не  противостояли 
серьезные  оппоненты.  Но  в  1927  году  с 
появлением  книги  будущего  академика           
С.Г.  Струмилина  «Индустриализация  в 
СССР и эпигоны «народничества», а затем 
статьи  Г.  Зиновьева  «Манифест  кулацкой 
партии»  в  журнале  «Большевик»  №  13 
ситуация  изменилась в корне. Г. Зиновьев в 
частности писал: «В отличие от профессора 
Кондратьева,  характерной  особенностью 
всякого  хозяйственного  плана  мы  считаем 
не  элементы  вкрапленного  в  этот  план 
научного предвидения, а целевую установку 
плана как системы хозяйственных заданий 
и предуказаний».
К  концу  20-х  годов  руководство 
страны было абсолютно  уверено в том, что 
построение  социалистического  общества  в 
СССР дошло до успешного своего заверше-
ния  повсеместно,  что  преоразования 
сельского  хозяйства  в  национальных 
республиках и областях страны проводится 
с  учетом  общих  закономерностей  социа-
листического строительства в деревне. При 

-   70  -
-   71  -
история государства    №2, 2012
этом  лидеры  большевики  были  уверены  в 
успехе  именно  ленинского  кооперативного 
плана, который являлся «столбовой дорогой 
к социализму» и для трудящихся крестьян-
ства  Казахстана.  Подобная    твердолобая 
уверенность  не  была  поколеблена  даже 
тогда, когда крестьяне стали выражать свое 
недовольство выступать против небывалого 
темпа  коллективизации  и  насаждаемым  ее 
формам  на  местах.  Только  в  январе-марте 
1930 года были замечены 190 вооруженных 
выступлений в Актюбинском, Кустанайском, 
Кызыл-Ординском  округах  Казахстана  [3, 
С. 185].
Но  уже  однажды  перейдя  Рубикон, 
партия  решительно  отстаивала  темпы 
коллективизации  и  ее  формы  осуществле-
ния.  Она  решительно  отсекала  какие-либо 
протестные  действия  и  вступала  на  путь 
проведения  сплошной    коллективизации, 
которая  имела  страшные  последствия. 
Большевики  целенаправленно  шли  к 
физическому уничтожению целых народов. 
В годы разгара коллективизации в Украине 
умерли  от  голода  около  8  миллионов,  а  в 
Казахстане  чуть  ли  2  миллиона  человек, 
утверждают  современные  исследователи. 
Миллионы  людей  бросали  свою  родину  и 
уходили в неизвестные края для того, чтобы 
спасти семью, детей.
Причина  «голодомора»,  по  наше-
му  мнению,  в  допущенной  власть  пре-
держащими  большевиками,  в  политике 
грубости и насилия. Как же так получилось? 
Голодомором  были  охвачены  именно  те 
края, где казалось бы этого не должно было 
быть: Украина, Северный Кавказ, Нижняя и 
Средняя Волга, Южный Урал и Казахстан. 
Желая  «декретами»  облагодетель-
ствовать  народ,  руководство  партии  боль-
шевиков не думало о том, что их замыслы 
похожи на замыслы вавилонян: вместо благ 
приносят горькое разочарование. Партийно-
государственным  чинушам  по  душе  была 
«психология  толпы»,  где  не  дано  было 
проявиться положительным качествам. Где 
от  безысходности  толпа  зверела  и  тогда, 
против  нее  шла  вооруженная  последней 
техникой, армия.
Немецкий  историк,  профессор  исто-
рии  Восточной  Европы  в  Берлинском 
университете  имени  Гумбольдта  Йорг 
Баберовски  пишет:  «Огнем  и  мечом 
искореняла  эта  власть  любые  проявления 
ина комыслия: всякий, кто не умел говорить 
на языке большевиков, отвергал их ритуалы 
и  не  исповедовал  их  веры,  превращался  в 
их  врага.  ...  Даже  после  ужасов  Большого 
террора  1930-х  гг.  советское  общество  не 
обрело покоя» [4, С. 6]. 
Только  теперь,  пройдя  много  лет,  мы 
стали  понимать:  истоки  нерентабельности 
сельского 
хозяйства, 
относительно 
низкого уровня жизни казахов, негативных 
последствий  в  виде  «мертвых  советских 
хозяйств»  в  Казахстане,  сегодняшних  эко-
логических, нравственных катаклизмов сле-
дует искать и голодоморе 1928-1932 годов. 
Страх и испуг не позволяли противостоять 
натискам  партийно-советских  чиновникам, 
кои  решали  создавать  сотни  советских 
хозяйств  в  безводных,  безлюдных  степных 
просторах  Казахстана.  Теперь  же,  среди 
руин  отделения  «Амангельды»  совхоза 
«Кенеральский»  Акмолинской  области 
одиноко  возвышается  памятник  вождю 
партии  большевиков  –  Ульянову-Ленину, 
чьи  заветы  выполнял  неукоснительно 
–  Иосиф  Сталин.  Но  до  радости  было 
далеко.  Не  прошло  и  полвека  как  пос-
ледствия  насильственной  хозяйственной 

-   72  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   73  -
история государства    №2, 2012
сПисоК ЛитЕратурЫ
1 Ватлин Ю.А. Граф Фридрих Вернер фон дер Шуленбург  и эпоха массовых репрессий в СССР 
// Вопросы истории. - 2010. - февраль.
2 Михайлов В. Хроника великого джута. Документ. повествование  - Алматы, 1990. - 400 с.
3 История Коммунистической партии Советского Союза.  - Москва, 1971. - кн. 2.- Т. 4. - 607 с.
4  Баберовски  Й.  Красный  террор:  История  сталинизма  /  Пер.  С  нем.  -  Москва:  Российская 
политическая энциклопедия, 2007. - 278 с.
тҮЙІН
Мақаланың авторы: тарих ғылымдарының кандидаты, доцент,
 
ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы 
институты директорының орынбасары Қашқымбаев Амангелдi Нұркейұлы.
Мақалада ХХ ғасырдың 30 жылдары Қазақстанды жаппай қамтыған ашаршылықтың себептері 
мен зардаптары туралы айтылады. Осы мәселеге байланысты автордың өзіндік көзқарастары мен 
тұжырымдары  берілген.  Қасіретке  айналған  оқиғаға  ретроспективті  шолу  жасала  келе,  бүгінгі 
күннің проблемаларымен байланыстырылған
SUMMARY
Author of the article: Kashkymbayev Amangeldi Nurkeyuly, candidate of historical sciences, deputy 
director of the Institute of State History of the Committie of Science of the Ministry of Education and 
Science of the Republic of Kazakhstan.
The article deals with the causes and consequences  of massive famine of 1930s of XX century in 
Kazakhstan. The author’s outlook and conceptions concerning this issue is also considered. This disastrous 
event was analyzed retrospectively and connected with today’s problems.
деятельности  нашли  новый  облик  в  лице 
безмолвных и никому не нужных советских 
хозяйства  и  на  огромной  территории 
Казахстана.

-   72  -
-   73  -
история государства    №2, 2012
1. азаттық белгісі
Қазақ  Елінің  азаттығы  қарсаңында 
және  Тәуелсіздік  жарияланғаннан  бері 
қарай  төл  тарихымызға  жаңаша  көзқарас 
қалыптасты.  1989  жылы  Мәскеудегi 
«Мемориал» қозғалысы үлгiсiмен құрылған 
«Әділет»  тарихи  –  ағарту  қоғамы  (Манаш 
Қозыбаев, Бейбіт Қойшыбаев) Ашаршылық 
нәубеті  және  Жаппай  саяси  қуғын-
сүргін  құрбандарын  ақтау  мәселелерін 
жалпыұлттық  деңгейге  көтерді.  Сол 
кезде  елімізде  қалыптасқан  жағдайдың 
ауырлығына  қарамастан,  мемлекет  та-
рапынан 1991 жылы 11 қарашада құрылған 
арнайы 
комиссияның 
қорытындысы, 
1992  жылы  «32-жылғы  нәубетке  60  жыл 
толуына»  орай  ұйымдастырылған  «32-нiң 
зұлматы»  тарихи  зерттеу  экспедициясы 
(әл-Фараби  атындағы  ҚҰУ),  Смағұл 
Елубаевтың  «Алаш  жұртына  ашық  хаты»,  
1992  жылы  желтоқсанда  ҚазОАК  мен 
ҚАКСР ХКК-нiң 1928 жылғы 27 тамыздағы 
«Бай  шаруашылықтарды  тәркiлеу  туралы», 
1928 жылғы 13 қыркүйектегi «Аса iрi және 
жартылай  феодал  байларды  тәркiлеу  және 
жер  аударуға  қарсы  әрекет  жасағаны  үшiн 
қылмыстық  жауаптылық  туралы»,  1930 
жылғы 19 ақпандағы «Жаппай ұжымдасты-
К.М. Iлиясова 
Қр БҒм ҒК мемлекет тарихы институты, 
 индустриалды-инновациялық даму және этноәлеуметтік үдерістер тарихы 
бөлімінің бастығы
,  
доцент
аШарШЫЛЫҚ БастауЛарЫ
«...ол жердегі совет үкіметі Түркістан кедейлерінің 
өліктерінің үстінде орнады, әйелдер мен балалардың 
өліктерін  құрбандыққа шалып орнады
 (Рысқұлов, Сорокин, Сафаровтардың куәліктерінен қараңыз)».
Мұстафа Шоқай 
аннотация
Аталмыш мақалада 1920-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті, әсіресе кеңестік биліктің 
«ашаршылық  саясаты»  және  оның  ауыр  салдары  мен  зардаптары  туралы  жазылған. 
Ашаршылықтың шығу көздері 1917 жылғы қазан төңкерісінде жатыр, сол кезден бастап 
большевиктердің ұстанымы белгілі болды. Олар таптық  қағидаларды басшылыққа алды. 
1928 жылы басталған жаппай ұжымдастыру саясатының ақыры қазақтардың мал-мүлкін 
талан-таражға салып, дәстүрлі мал шаруашылығын күйретумен аяқталды. Тіршілік көзі-
нен айырылған қазақтар «қынадай» қырылды. Ал, көзі ашық зиялы қауым өкілдері жаппай 
саяси қуғын-сүргіннің құрбаны болды. 
Мақалада ашаршылыққа қатысты мәселелер соңғы зерттеулер негізінде жүйеленген.
түйінді сөздер: кеңестік билік, ашаршылық саясаты, қазан төңкерісі, большевиктердің 
ұстанымы, жаппай ұжымдастыру саясаты.
УДК [94:612.391] (574) ''193''

-   74  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   75  -
история государства    №2, 2012
ру  аудандарында  ауыл  шаруашылығын 
социалистiк жолмен қайта құруды нығайту 
жөнiндегi  және  кулактар  мен  байларға 
қарсы  күрес  жөнiндегi  шаралар  туралы» 
қаулыларын  зерттеу  жөнiндегi  Қазақстан 
Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Төралқасы 
комиссиясының  қорытындылары  мен  ұсы-
ныстары туралы Қаулысы жарияланды.
1993  жылы  14  сәуiрде  ҚР  жаппай 
саяси  қуғын-сүргiндер  құрбандарын  ақтау 
туралы  Заң  шықты,  1995  жылы  ҚР-ның 
Президентi жанындағы Мемлекеттiк саясат 
жөнiндегi  Ұлттық  Кеңестiң  мәжiлiсiнде 
«Қазақстан  Республикасында  тарихи  сана-
ны  қалыптастыру  тұжырымдамасы»,  1996 
жылы  30  желтоқсанда  ҚР  Президентiнiң 
«1997  жылды  Жалпыұлттық  татулық  пен 
саяси  қуғын-сүргiн  құрбандарын  еске  алу 
жылы  деп  жариялау  туралы»  Жарлығы,  
1997  жылдың  31  мамырын  саяси  қуғын-
сүргiн     құрбандарын     еске     алу      күнi 
ретінде    бекiту   туралы    ҚР     Президентi                 
Н.Ә.  Назарбаевтың  Өкiмi,  соған  сәйкес 
«Келешек  күндерiмiздiң  бәрi  жарық 
болғай»  деген  атаумен  ҚР-ның  Президентi 
Нұрсұлтан 
Әбiшұлы 
Назарбаевтың 
Қазақстан  азаматтарына  Үндеуi  жарық 
көрді.  Осылайша,  аталған  ресми  құжаттар 
мен  материалдар  болашақ  ізденушілердің 
жаңа зерттеу бағыттарын анықтап берді. 
Дегенмен, тәуелсіздік жылдарында күн 
тәртібінен түспей келе жатқан  тақырып бар. 
Ол – ашаршылық нәубеті мен жаппай саяси 
қуғын-сүргін  мәселесін  дербес  қарастыру, 
соған сәйкес ашаршылық құрбандарына ар-
налған азалы күнді белгілеу. Осы ретте бұл 
мәселені ұзақ жылдар бойы көтеріп жүрген 
Смағұл  Елубаевтың  еңбегін  ерекше  атаған 
жөн. Жақында дәл осы мәселені Ашаршылық 
қасіретіне 80 жыл толуына орай Қазақстан 
Республикасы     Парламенті      Сенатының 
бір     топ     делегаттары     (М. Бахтиярұлы, 
А.  Судьин,  Е.  Астаев,  Ж.  Ерғалиев) 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  бас-
шысы  К.Қ.  Мәсімовке  сауалнама  арқылы 
жолдап, қайта жаңғыртты. Шын мәнісінде, 
түйіні шешілмеген бұл мәселенің ара-жігін 
ажырататын  мезгіл  жетті.  Оған  1920-30 
жылдардағы  Қазақ  тарихының  қасіретке 
толы беттері айқын дәлел. 
Ұлттық  тарихтың  осындай  өзекті 
мәселелерін  қайта  зерделеуде  Әлихан 
Бөкейхан  мен  Мұстафа  Шоқай  бастаған 
зиялылар  шоғырының  ізінен  ерген,  бүгінгі 
Азат  Еліміздің  азат  ойлы  азаматтарының 
тұруы қуантарлық жағдай.

жүктеу/скачать 3,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: