Қызметіне виртуалды экскурсия
жүктеу/скачать 242,59 Kb.
|
| Соғыс жылдары. Отан соғысы гидрометқызметтің дамуын бірнеше жылға шегерді. Қазақстанның гидрометеорологтары фашистік Германияны жеңуге айтарлықтай үлес қосты.
Метеорологиялық қызметтер Əскери – Əуе Күштері мен Əскери-Теңіз күштерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етті. Станциялардағы жер беті бақылауларының желісі атмосфера мен су объектілерінің жай-күйі туралы ақпарат алудың жалғыз көзі болды. Радиозондтық станциялар желісі даму үстінде болды. Радиозондтар тек 7-10 км-ге көтерілді. 2-3 км биіктікке дейін ұшақпен зондтау жəне шар пилотпен бақылау үлкен маңызға ие болды. Сондықтан барлық азаматтық гидрометеорологиялық қызметті толық əскери қызметке алу туралы шешім қабылданды. 1941 жылдың шілде айында Гидрометеорологиялық қызметтің Бас басқармасы (ГҚББ) өзінің барлық бөлімшелерімен КСРО Қарулы Күштерінің құрамына енгізілді жəне қызметтің аз ғана бөлігі – Агрометеорологиялық басқарма жəне республикалық жəне жергілікті басқармалардағы тиісті агрометеорологиялық станциялар мен бөлімдер ГҚББ құрамынан шығарылып, КСРО ауыл шаруашылығы Халық Комиссариатының жүйесіне берілді. ГҚББ басшысы Е. К. Федоров КСРО Қарулы Күштері Бас штабының басшысына тікелей бағынышты болды. 1941 жылдың қыркүйегінде Қазақ Гидрометқызмет басқармасы Орта Азия Əскери округінің (ОАƏО) қарамағына берілді жəне де ОАƏО Қазақ Гидрометқызмет Басқармасы болып атала бастады. Барлық əскер түрлерінің əскери іс-қимылдарының бұрын-соңды болмаған ауқымы, əскери операциялармен қамтылған орасан зор кеңістіктер, олардың ұзақтығы, түрлі ауа райы жағдайлары гидрометеорологиялық жағдайды ерекше есепке алуды талап етті. Қойылған міндеттерді қамтамасыз ету үшін жоғары білікті мамандар қажет болды. Жаудың шабуылы Балтық республикаларында, Беларуссияда, Молдовада, содан кейін Украинада жəне Смоленск облысында орналасқан басқармалар мен станцияларды көшіруге мəжбүр етті. Мəскеу мен Ленинградтан Ғылыми-зерттеу институттары Свердловскіге көшірілді. 1941 жылдың аяғында Гидрометқызмет қызметі қайта құрылды жəне майданды қамтамасыз етуге бағытталды. 1941-1942 жж. қысына кеңес əскерлері ЕСЖ батыс бөлігінің аумағын тастап кетуге мəжбүр болды. Синоптикалық талдау кезінде жау басып алған аумақта жауынгерлік операцияларды жүзеге асыратын біздің жəне одақтас ұшақтар экипаждарының бақылауларын алу жəне пайдалану жолға қойылды. 1943 жылы Қызыл Армия Гидрометеорологиялық қызметінің құрамында жау басып алған аумақтың үстінен ауа райын жүйелі барлау үшін арнайы авиаполк ұйымдастырылды. Метеорологиялық ақпаратты жеткізушілер партизандар мен барлаушылар болды. Портативті метеорологиялық құрылғылар көбінесе метеорологиялық бақылауларға арнайы дайындалған жауынгерлер қатысқан барлау топтары мен партизан отрядтарының жабдықтарын толықтырды. Ауа райы жағдайлары мен су объектілерінің жай-күйі туралы ақпаратқа, метеорологиялық жəне гидрологиялық болжамдарға негізделе отырып, қолбасшылық белгіленген операциялардың уақытын белгілеп, олардың сипатын нақтылады. Конструкторлар армия жағдайларына арналған əртүрлі құрылғыларды əзірлеуді жалғастырды. Соғысқа дейін автоматты метеостанциялар əзірленді, олардың бірі Охотск теңізіндегі Ион аралында орнатылды. Соғыс уақытында станция нұсқасы жасалды, оны ұшақтан жаудың артына тастауға болады. Парашютпен қонғаннан кейін ол автоматты түрде бұрылып, белгілі бір уақытта радиодан ауа райы туралы қарапайым мəліметтерді хабарлады. Жоғарғы Бас қолбасшылықтың ставкасы, Бас штаб, əскери штабтар жаңадан ұйымдастырылған гидрометеорологиялық қызметке үлкен назар аударды. 1942-1943 жылдары Қызмет құрамында атмосфераны тік зондтау үшін арнайы авиациялық бөлімшелер ұйымдастырылды. Оларды жабдықтау үшін Ұлыбритания жеткізетін «Харрикейн» ұшақтары қолданылды, олар жауынгерлік іс-қимылдарына мүлдем сəйкес келмеді. Алайда, сол кезде жеткілікті жоғары төбеге ие болғандықтан, олар метеорологиялық бақылаулар үшін пайдалы болды. Ауа райын ұзақ уақыт барлау үшін АҚШ-тан жеткізілген «Бостон» бомбалаушылары қолданылды. Соғыстың соңғы кезеңінде қолбасшылық Гидрометеорологиялық қызметке метеорологиялық зерттеулер үшін ұшу зертханаларына айналдыруға болатын ұшақтарды, сондай-ақ көлік ұшақтарын бөлді. Кеңес əскерлерінің басталған кезінде фашистерден босатылған аумақта гидрометеорологиялық станцияларды жəне барлық қызметті қалпына келтіру туралы мəселе өткір болды. Жағдай бұл мəселені шұғыл түрде шешуді талап етті – авиация мен құрлық əскерлері метеорологиялық жəне гидрологиялық ақпаратқа мұқтаж болды. Барлық құрылған байланыстар-бақылау пункттері, радиометеорологиялық орталықтар, аумақтық басқармалар жылжымалы-доңғалақтарда құрылды жəне тылда алдын-ала құрылды. Қабылданған жүйе станцияларды алдын-ала белгіленген қалалар мен ауылдар босатылғаннан кейінгі алғашқы сағаттарда ашуға мүмкіндік берді. Соғыс тəжірибесі Гидрометқызметтің соғыс уақытында əрекеттегі армия құрамына қосылуының дұрыстығын көрсетті. Соғыс аяқталғаннан кейін Гидрометқызметтің Бас басқармасы оның бөлімшелерімен бірге «əскерден босатылды», Қорғаныс министрлігінің құрамынан бөлініп, қайтадан КСРО үкіметінің тікелей бағынысына берілді. Соғыстың басында қазақ Гидрометқызмет басқармасынан 30-ға жуық адам жұмылдырылып, жұмыс істеп тұрған əскерге жіберілді. Олардың ішінде: А.Н. Плотников - болжамдар қызметі бөлімінің авиаинспекторы, В.Н. Тарасов - болжамдар қызметі бөлімінің басшысы, П.И. Сахаров – ауа райы Бюросының аға инженер - синоптигі, С.М. Савицкий – ауа райы бюросының бастығы, П. П. Загора– ауа райы Бюросының инженер- синоптигі, Н.И. Петров - желі бөлімінің инженер-гидрологы, Н.Г. Солдатов – Алма-Ата АМСГ инженер-аэрологы, Н.Т. Садомский - Орал АМСГ бастығы, А.У. Джунусов - Гурьев,АМСГ бастығы, П.Л. Медянников –Жамбыл АМСГ бастығы, П.П. Ткаченко - ауа райы Бюросының РУ аға радисті, В.Н. Мазалов – Бақанас метеостанциясының бақылаушысы, С.А. Черепанов – Көкшетау метеостанциясының бастығы, А.Ф. Сажин – Алматы геофизикалық обсерваториясының директоры. Авиацияға қызмет көрсету тобының жетекшісі И.Т. Угренинов, Алматы АМСГ бастығының м.а. П.И. Узких, Л.А. Ермолаев – соғыс кезінде барлауда қызмет еткен ауа райы Бюросының синоптигі майданға еріктілер болып аттанды. Біліктілікті арттыру курстарынан кейін бірден Ленинградтан əрекеттегі армияға Алматы АМСГ бастығы М.М. Шеховцов жіберілді. Метеорологиялық желі бөлімінің метеоролог инспекторы А.А. Аликеев Кавказда əскери метеоролог болып қызмет етті, кейіннен Кеңес Армиясының кадрларында қалып, армия метеорологиялық қызметінің бастығы болды. 1941-1942 жылдар аралығында гидрометқызметтің майданға жұмылдырылған қызметкерлерінің тізімі едəуір кеңейіп, тəжірибелі жетекші мамандар кетіп жатты. Тылда жұмыс істеуге негізінен майданға кеткен əкелерді, күйеулерді, ағаларды алмастырған əйелдер қалды. Мысалы, барлық көлемді тамаша сапамен бірге орындауға міндеттеме берген Пахта-Арал метеостанциясының жұмысшысы Н.Д. Кушнаренко мен Горковенконың соңынан Фурмановка, Мыңжылқы, Ақтоғай, Бақанас, Жарма жəне т. б. метеостанциялардың қызметкерлері ерді. Ауа райы бюросында қалған инженерлер Е.А. Новикова, Н.Ф. Бендюкова, В.Р. Кибасова, Е.Д. Кувалдина, М.Н. Шамасова – бұрынғы жұмыс көлемін қамтамасыз етті. Сол қиын уақытта ауа райы Бюросының техникалық қызметкерлері – З.Т. Струлева, В. П. Егорова, Т.Г. Ершова, К.Н. Герасимова, М.Ф. Ерещенко, П. М. Москвичева, С. Бекбулатова жəне т. б. үлкен жұмыс атқарды. Олардың көпшілігі инженерлік жұмысты игерді жəне еңбек жолының соңына дейін синоптиктер болып жұмыс істеді. Соғыс уақытында əскери бөлімшелерді, авиациялық жəне теміржол көлігін, қорғаныс маңызы бар өнеркəсіптік объектілерді метеоқамтамасыз ету ерекше маңызға ие болды. Бұл салаларға қызмет көрсету бойынша Н.Н. Маслов басқаратын авиация жəне халық шаруашылығына қызмет көрсету секторы үлкен жұмыс атқарды. Синоптиктер Т.В. Маслова, А.Х. Бабкин, Н.Ф. Гельмгольц, Е.Я. Штафинская, С.Т. Сұлтанов, П.И. Зуев, И.С. Золотарев., Е.В. Пиневич, Е.М. Ильичева, аға техник Т.Г. Ершова, алғашқы борт - аэрологтар П. Г. Чернышова, М. М. Узких осы секторда үлкен жүктемемен жұмыс істеді. Соғыс жылдарында авиацияны жоғары тиімділікпен қамтамасыз ету ГҚББ-ға тиісті түрде баға берілді - Қазақ басқармасы 3 соғыс жылдары авиацияға үздік қызмет көрсеткені үшін ауыспалы Қызыл Туды ұстап тұрды, ал Қазақ ГҚББ бастығы И.Ф. Порфирьев 1943 жылы «Құрмет Белгісі» орденімен, сəл кейінірек «І дəрежелі Отан соғысы» орденімен марапатталды. Режим бөлімдерінің қызметкерлеріне де оңай болған жоқ. Шеткері жерлерде жұмысшылар жетіспеді. Басқарманың көптеген мамандарын бастықтар, мамандар бүкіл əскери кезеңге жіберді, олар өте қиын соғыс жағдайларында өз бөлімшелерінің жұмысын сапалы түрде қамтамасыз етті. Барлығы ауыр жүктемемен 10-12 жəне одан да көп сағат, демалыссыз жұмыс істеді. Басқарма инспектор-мамандары А.И. Винокуровқа, А.В. Сухачевке, Б. И. Ковалевке, А. К. Пигулевскийге, М. П. Толстуновқа, Д. А. Качаловқа, М. Л. Затуллоға, И. И. Прохоровқа, А. П. Фадеевқа, М. И. Аврушинаға, Е. Л. Шувахинге, З. Д. Клыковаға, Л. Ф. Солодовниковаға, М. Е. Демченкоға, А.Ф. Манузинаға қиын болды. Олар барометрмен жəне иықтың артындағы басқа инспекторлық жабдықтармен он шақырымнан астам жаяу жүрді! Өз еңбектерінен басқа, ГҚББ қызметкерлері қорғаныс қорына жəне өз қаражатын əкелді. Явленка, Бақанас, Пахта – Арал, Байқадам, Сексеуіл, Алматы АМСГ, Шымкент, Жусалы, Түркістан, Орал, Қарағанды, Орал, Солтүстік Қазақстан МҚБ, Қаратал жəне Шымкент гидрологиялық станциялары ұжымдары, Басқарманың көптеген қызметкерлері соғыс аяқталғанға дейін ай сайын қорғаныс қорына бір күндік жалақыларын енгізуге міндеттенді. Басқарманың комсомолдары қарамағындағы госпитальда жараланғандарды күтуге көмектесті. Көптеген жұмысшылар отын түсіруге жəне дайындауға қатысты. Сексеуіл метеостанциясы қызметкерлерінің бастамасы бойынша Ленинградтан эвакуацияланған балалар мен сарбаздарға жылы киімдер жинау ұйымдастырылды. Соғыс аяқталғаннан кейін көптеген гидрометеорологтар Қазақ Гидрометқызмет Басқармасына оралды. Басқарманың тəжірибелі қызметкерлері гидрометқызмет органдарының қызметін жаңарту үшін босатылған батыс аудандарға ГМҚББ жіберілді. Гидрометқызметте бұрын жұмыс істемеген кейбір соғысқа қатысушылар, орден жəне медаль иегерлері соғыс кезінде сиреген синоптиктер, метеорологтар, радистер армиясын толықтырды жəне ГМҚБ желілері мен бөлімдерінде табысты еңбек етті. Соғыс жəне еңбек ардагерлері К. П. Андреева, О. Н. Лаврищева, Н. И. Кротова, Н.И. Рыбкин, С. И. Неретин, Л. А. Бендюков, Ф. М. Пилипенко, М. Н. Пилипенко, В.И. Ибранимова, Т.У. Ибрагимова, А.И. Богатов, Н. Т. Потулов, Аябалиев Турали, А.М. Ганин, Я.К. Баталов, Р.Я. Иващенко, К. Н. Карпов, А. С. Курамшин, Н. М. Андрияненко, М. В. Сахнова, Т. К. Любезнов, М. К. Любезнов, Н.А. Одинцов, В.Г. Никитин жəне т. б. Олардың көпшілігі Қазақстан гидрометқызметінің одан əрі дамуына өз үлесін қосып, зейнетке шыққаннан кейін де жұмысын жалғастырды. жүктеу/скачать 242,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|