Тақырып. Газбен қамту жүйелері

5.Тақырып. Газбен қамту жүйелері

Метан қатарындағы газдардан басқа табиғи газ құрамында күкіртті сутек (H₂S), сутегі (H₂), балласт газдар – азот (N₂), және көмір қышқыл газы (CO₂) болуы мүмкін. Табиғи газдарды таза газ немесе шықты газ кенінен және мұнай газы беп бөледі. Таза газ немесе шықты газ кенінен алынған табиғи газдарда метан құрамы жоғары болады (85-тен 99 % дейін) және соған сәйкес ауыр газдар аз (3-тен 7,5 % дейін) болады. Балласт құрамы да салыстырмалы түрде аз болады – N₂ = 1-3%; CO₂ = 0,1 – 0,8 %. Мұндай газдардың жану жылулығы Q_н^с = 35 ÷ 38 МДж/м³. Мұнай газдарында метан құрамы төмендеу (38-ден 77% дейін), ал жану жылулығы жоғары ауыр газдар мұнда көбірек (20-дан 40 % дейін). Сондықтан, балласт құрамының жоғары болуына қарамастан, мұндай газдардың жану жылулығы таза газ немесе шықты газ кендерінің газдарына қарағанда жоғары болады - Q_н^с = 38-47 МДж/м³.

Жасанды газ тәрізді отындар қатты және сұйық отындарды техннологиялық өңдеуден өткізу барысында алынады. Шикізат пен технологиялық процестердің алуан түрлі болуынан жасанды газ тәрізді отындардың құрамы, жылу өндіру қабілеті әр түрлі болады Жасанды газ тәрізді отындарға мыналар жатады:

1) көмірдің жер астында газдануы - Q_н^с ≈ 4,0 МДж/м³ ;

2) домна газы - Q_н^с ≈ 4,0 МДж/м³;

3) генератор газы - Q_н^с ≈ 5÷5,6 МДж/м³;

4) кокс газы - Q_н^с ≈ 17,0 МДж/м³;

5) мұнай газдары (крекинг газ) - Q_н^с ≈ 47,0 МДж/м³ және т.б.

Коммуналды-тұрмыстық тұтынушыларды газбен қамтуда ерекше орын алатын «сұйытылған газдар» - метан қатарындағы көмірсутекті газдар, қалыпты температурада қысымы сәл артқан жағдайда сұйық күйге айналады. Сұйытылған газдардың негізгі компоненті пропан (С₃Н₈) және бутан (С₄Н₁₀). Тұтынушыларды жаз кезінде газбен қамтамасыз ету үшін 80% бутаннан және 20% пропаннан тұратын (Q_н^с ≈ 113,0 МДж/м³), ал қысты күндері 35% бутаннан және 65% пропаннан тұратын (Q_н^с ≈ 101,0 МДж/м³) сұйытылған газ қолданылады. Газ тәрізді отындардың тағы бір маңызды сипаты: тұтану температурасы (жарылу) мен концентрациялық жарылу шегі (тұтану). Тұтану температурасы (жарылу) – газды ауа немесе газ бен оттегі қоспасының өздігінен тұтану немесе жарылуының төменгі температурасы (1-кесте).

Жасанды газ тәрізді отындарға мыналар жатады:

1) көмірдің жер астында газдануы - Q_н^с ≈ 4,0 МДж/м³ ;

2) домна газы - Q_н^с ≈ 4,0 МДж/м³;

3) генератор газы - Q_н^с ≈ 5÷5,6 МДж/м³;

4) кокс газы - Q_н^с ≈ 17,0 МДж/м³;

5) мұнай газдары (крекинг газ) - Q_н^с ≈ 47,0 МДж/м³ және т.б.

Коммуналды-тұрмыстық тұтынушыларды газбен қамтуда ерекше орын алатын «сұйытылған газдар» - метан қатарындағы көмірсутекті газдар, қалыпты температурада қысымы сәл артқан жағдайда сұйық күйге айналады.

Сұйытылған газдардың негізгі компоненті пропан (С₃Н₈) және бутан (С₄Н₁₀). Тұтынушыларды жаз кезінде газбен қамтамасыз ету үшін 80% бутаннан және 20% пропаннан тұратын (Q_н^с ≈ 113,0 МДж/м³), ал қысты күндері 35% бутаннан және 65% пропаннан тұратын (Q_н^с ≈ 101,0 МДж/м³) сұйытылған газ қолданылады. Газ тәрізді отындардың тағы бір маңызды сипаты: тұтану температурасы мен концентрациялық жарылу шегі. Тұтану температурасы– газды ауа немесе газ бен оттегі қоспасының өздігінен тұтану немесе жарылуының төменгі температурасы (1-кесте). Концентрациялық жарылу шегі (тұтану) - газды ауа немесе газ бен оттегі қоспасыныңөздігінен тұтануы жүрмейтін шекті (максималды немесе минималды) температурасы (1-кесте). Жанғыш газдар құрамында улы заттар мынадай улы қоспалар болады: көміртегі тотығы (СО); күкіртті сутек (Н₂S); күкіртті көміртегі (СS₂); циан (С₂N₂); цианды сутегі (HCN); аммиак (NH₃) және т.б. Және де жанғыш газдар құрамындағы күкіртті сутек (Н₂S) газ жабдықтары мен газ құбырлары металын таттануға ұшыратады. Жоғары температурада металл таттануын көміртегі тотықтары мен цианидтер де жеделдетеді.

Көптеген табиғи және жасанды газдар иіссіз болады, бұл олардың бөлмеде орын алуын және құбырлардан ағып шығуын уақытылы анықтауды қиындатады. Осыған байланысты, жанғыш газдарға арнайы жағымсыз әрі өткір иіс беретін, физиологиялық залалсыз зат, көбінесе меркаптан қосылады. Жанғыш газдарға иіс беруде этилмеркаптан (С₂H₅SH) көп қолданылады, оның шығыны 1000 м³ газға 19,1 см³ (16 г).