Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| өлеңнің арқауы» деген тарауы жазылды [5, 6].
Ғалым осы тəрізді əр тараудың уəждемесін жасап барып, оның атауымен таныстырады. Бұл ақпараттық мазмұндағы топтар ғалым- ның дискурсының рецептивтік нұсқадағы макроқұрылымдарын түзеді. Себебі ғалымның осы тарау атауларын таңдауына əкелген дискурстық əрекеттері бар: Абай шығармаларын түгелдей оқып шығуы, оларға талдау жасауы, осы тақырыпқа қатысты ғылыми зерттеулермен танысып саралауы мен пікір алысулары т.с.с. Өзектелген жағдаяттық модельге ғалымның нақты зерттеу нысанына алған тақырыбына сай (Сөз басы, Абай тілін танудың 331 Тіл-ғұмыр қырлары, Сөз – өлеңнің арқауы, Образдың эстетикалық өрісі (зона- сы), Сөз таңдау, Сөз құбылту, Қара сөздердің тілі қалай өрілген? Абай тілінің тағылымы, Сөз соңы немесе түйін сөз) жағдаяттық модель түзушілер жатады. Жағдаяттық модель түзушілер сапа - сында басты автормен қоса, ғалым пайдасына жаратып, ғылыми ой- өрбітуге негіз болған мəтіндегі «қатысушылар не тілдік тұлғалар» да енеді. Біз тілге тиек етіп отырған мəтінде оған осы тақырыпқа қатысты зерттеу жүргізгендердің пікірлері мен Абай шығармалары, онымен идеялары үндес не қосымша ақпарат беретін ақындар туындылары енеді. Олардың қатарына Дулат Бабатайұлы, Доспамбет жырау, Кемпірбай, Жанақ, Махамбет т.б. ақындарды атауға болады. Бұл жағдаяттық модель ғалымның басты мақсатына сай өзектеліп, тілдің лексикалық-семантикалық жəне синтаксистік құрылымын таң- дап түзу арқылы айтылымға айналады (өз ойын дəріс оқу не қызмет - тес, əріптестер арасында айту, не арнайы ғылыми конференциялар мен семинарларда баяндау, өзге қатысушылар тарапынан туындаған сұрақтар негізінде түзету не толықтыру енгізіп қайта түзу т.с.с əрекеттердің жасалуы), онан соң сол дискурс өнімі мəтін күйінде ресімделіп, тілде сақталған. Зерттеу жарияланған уақыттан бастап (Алматы, 2004), ол тілде «мəтін кітапханасында» тұрақталады. Бұл – алдыңғы бірінші дискурстың соңы. Осы сəтке дейінгі дискурста автор мəтінінің (монографияның) креативтік нұсқасының қалыптасуы сипатталды деуге болады. Бірақ монография таралымға жеткен кезден бастап ол өзге тұтынушылар не дискурс қатысушыларына нақты мақсатта дискурс түзулерінде, яғни екінші дискурс үшін шикізатқа айналды. Ол жоғары мектептегі филология, қазақ тілі мен əдебиеті мамандығын дайындаудағы сабақ дискурсында қолданылып, студенттің кəсіби дискурсында өзекте- лінуде. Сондай-ақ қазақ тіл білімі проблемаларын зерделеудегі ғы - лыми дискурста белсенді пайдаланылып жүр. Осындай қолданысқа түсуде енді аталған зерттеу «мəтін кітапханасынан» «мағына кітап- ханасына» ауысып отыр. Бұл дискурста (екінші дискурста) автор мəтінінің оқырман қабылдауындағы нұсқасы, яғни рецептивті нұс- қасын сипаттаймыз. Біздің дəл қазіргі жағдайымызда автор мəтінінің екі нұсқасы да бір мəтінге (монографияға) қатысты болып тұр. Екеуі де оқырман тарапынан анықталады. Біз зерттеуді оқып отырғанымызда ғалым «үнін» естиміз деуге болады. Бірақ бұл «үн» – құлақты тітіркендіру арқылы қабылдана - тын үн емес, оқырманның мəтінді оқып-түсіну барысындағы ішкі дауысы. Ол – оқырманның мəтіннің ақпараттық мазмұнын түсінудегі іштен оқу барысындағы дауысы. Мəтіннің ғылыми дискурс бары- 332 Рəбиға Сыздық сындағы рецептивті нұсқасының қалыптасуында оқырманның ком- муникативтік міндеті, басқаша айтқанда, өзіне керекті ақпаратты алу қажеттілігі дискурстық əрекетіне түрткі болады да, ол оқырманның білімі мен танымына, қарым-қатынастағы психологиялық күйіне сай деңгейде ақпарат ұғынылады. Бұл монография мазмұнын түзудегі автордың коммуникативтік интенциясы мен аталған зерттеудің ақпараттық мазмұнын қабыл - даған оқырман интенциясы бірдей сипатта болмайды. Тіпті сол мо- нографияны пайдаланушылардың əрқайсысының қабылдауы мен түсінуі де бірдей болмайды. Бірақ бір тақырыптағы мəтін дискурстық əрекетке себеп болғаннан соң, оқырмандарға ортақ сипат сақталады. Атап айтқанда, монография қандай тақырыпқа арналған, негізгі жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|