Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №1 / 2015

     
 
 
213 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
          
КУЛЬТУРА И СПОРТ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     
 
 
214 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
ОӘЖ 378:7 
 
КЕСКІНДЕМЕДЕГІ (ЖИВОПИСЬ) МАЙЛЫ БОЯУ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІН 
СТУДЕНТТЕРГЕ ҮЙРЕТУ 
 
Бекбергенова А.С., Утельбаева Д.Б. 
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті,  
Талдықорған қ. 
Dikol_vip@mail.ru
 
 
 
Мақалада кескіндемедегі майлы бояудың әдіс-тәсілдері айқындалған. 
 
В данной статье подробно освещаются 
методические основы масленной 
живописи 
This article covers in detail the methodological fundamentals of oil painting 
Кілт сөздер: 
Кескіндеме, сырлау, лессирлеу, фактура, кенеп, кенепті тарту, кенепті жапсыру, 
кенепті грунттау. 
Өнер  -  өмір,  ізгілік  пен  әсемдік  бұлағы.  Өнерді,  оның  қоғамдағы  тәрбиелік 
мәнін  жан-жақты  білу  үшін  әсемдік,  әдемілік  заңдарын  жақсы  түсіну  шарт. 
Сондықтан біз студенттерге айнала қоршаған әсемдікті, сұлулықты жете түсіндіріп, 
өмірдің тылсым ғажайып сырларын ашып, үйретуіміз қажет. ХV ғасырдың басында 
Нидерландыда әлемнің жаңа көркемдік тануымен қатар оны жүзеге асырудың жаңа 
тәсілі пайда болды - майлы бояулар мен кескіндеме. Өсімдік майларынан бояуларды 
жасау ертеректе пайда болған. ХV ғасырға дейін бұл тәсіл кескіндемеде дербес рөлді 
ойнамайды. Суреттерді ағаш тақтаға жазған суретшілер мұндай бояуларды өте сирек 
қолданды:  шикі  өсімдік  майы  өте  баяу  кепті.  Сондықтан  суретші  бірнеше  күндер 
бойы кептіруге тура келді. Содан бояулар қанық болмай, ағып кететін болды. Майлы 
тәсілдің таралуы Нидерландық кескіндемеші Ян Ван Эйктің жасаған жаңа енгізуінің 
арқасында мүмкін болды. Ол майлы бояуларды жетілдіріп, содан барып май жалпы 
танымға  ие  болды.  Ян  Ван  Эйк    ерекше  шығармашылық  талантқа  ие  болған  адам.  
Жас  кезінде  суретші  бояулар  үшін  байланыстырушы  заттарды  іздеуге  көп  күш 
салды.  Оның қатарында май да бар.  Ол кезде май жұмыс үшін ыңғайлы болды. 1410 
жылы ол брюктік лактағы қайнатылған және тазартылған зығыр майын  ерітуді жөн 
көрді.    Оған  пигментті  қосып,  тіпті  көлеңкеде  жеңіл  кебетін  массаны  алды.  Жаңа 
бояулар  өзгеде  жақсы  қасиеттерге  ие  болды:  олардан  әртүрлі  түстерді  ала  отырып, 
палитрада араластыруға болатын болды; біреуінің үстіне екінші бояу қабатын жағуға 
мүмкіндік туды, жұмыс барысында өзгерістер енгізуге болатын болды; жаңа бояулар 
түстес  болды.  ХV  ғасырда  майлы  бояу  тәсілі  Германияға,  Францияға  көшіп,  ол 
жақтан  Италияға  жетті.  Майлы  бояулармен  негізінен  екі  жағдайда  жазады:  сырлау 
арқылы  немесе  сырлаусыз.  Алғашқы  тәсіл  натураға  көп  оралуды  талап  етеді  және 
кескіндеме  үшін  негізді  күрделі  дайындауға  оралуды  қажет  етеді.  Екінші  тәсіл 
кеңінен қолданылады. Онда көп сеанысты этюдтар жазуға болады.  А-ля прима (бір 
қабатпен сурет салу) – бұл тәсілдегі кескіндеме әдетте, тюбикті бояулармен олардың 
қоспасынсыз  жүргізіледі.  Осыған  орай  әдетте  жұмыс  «шикі»  бойынша  жүреді. 
Бояуларды  қалай  болса  солай  жақпау  үшін  өзінің  алдына  таза  кенепті  алады. 
Мотивтің  ерекшелігін анықтап алуға тырысады. Одан барып кескінді  үлгіні  өзінің 
түсінуінде  қалыптастырады.  Егерде  бұл  бір  сеансты  этюдте  жұмыс  жасауға  қажет 
болса,  онда  ұзақ  этюд  үшін  алғашқы  нобайлары  қалыптасып,  оның  түстік 
композициясы табылғанда  ғана жұмысқа кіріседі. Бұл тәсілінде түстік гаммалардың 
құрылым жүйесі кенептің бірнеше жерлердегі негізгі түстес қатынастарында бірден 
жасалады. Пейзаж хатында, бір-екі мазок тасталады. Ол түсі бойынша өте  түсінікті 

     
 
 
215 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
дақ  байқалған  жерге  жағылады.  Осы  жерде    бірден-екі  үш  жағылым  аспан,  ағаш, 
шөп  құрылысы  бар  көрініске  жағылады.  Басқаша  айтқанда  түс  пейзаждағы  барлық 
элементтерді  ашады.  Ол  барлық  кенеп  бойынша    жекелеген  соққылар  арқылы 
жүреді.  Ірі   жағылған  жағымдарды салыстырып, нақтылап  алған соң жаңа түстерді 
жағады.  Этюдтің  ары  қарайғы  жұқа  үлгіленуі  суретшінің  өзінің  жұмысының 
барысындағы  міндетіне  байланысты.  Алғашқыда  жылы  және  ашық  түстерді  жазуы 
сирек емес. Яғни, көмескі  түстерде этюдтің жалпы гаммасын сақтайды. Әдетте, ең 
күшті түстік дыбыстар соңғы сәтке қалдырылады. Ол кезде жұмыс аяқ жағынан таяп 
қалады. Бұл жерде пасталық жағылымдармен шешуші және энергетикалық жағулар 
орынды  болып  табылады.  Түс  пен  көлеңкенің  анық  жағылған  қарама-қарсылығы 
кезінде мотивтерді  шешу үшін ең көмескі   түстерден  ашық  түстерді  пайдаланады. 
Ашық  және  қараңғы  түстердің    қарсылығын  анықтауды  үйрену  қажет.  Салыстыру 
әдістемесі  арқылы  түстердің  бояуы  бойынша  түс  пен  көлеңкені  табу  керек.  Кейбір 
шеберлер  а-ля  прима  техниксының  өзге  тәсілдерін  пайдаланады.  Олар  алғашқы  да 
кенепті  кеңінен  жауып,  бояуды  скипидармен  қыздыра  отырып,  оларды  акварельге 
жағып,  кенеп  бойынша  құйылуымен  ерекшеленген  болатын.  Бірқатар  шеберлер 
алғашқы  жазбаны  майлы  бояумен  емес,  акварель  немесе  темперамен  (егер  грунт 
эмульциялы  болса)  жасайды.  Бұл  майлы  бояудың  қабаттарының  тегіс  жағылуын 
болғызбайды. Осы жерде форманың көлемділігі үлгіленбейді, өйткені алғашқы және 
жұқа қабатты жазбаның мақсаты мотивтің жалпы түстілік массасының (дақтарының) 
негізгі  түстік  қатынастарын  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Колорит  –  кескіндемедегі 
көркемдік  бейнелеудің  эмоционалдық  айқындылығының  маңызды  құралы  болып 
табылады.  Бұл  белгілі  бір  біртұтастықты  қалыптастыратын,  түстік  бояулар  мен 
олардың  түстенудің  қатынасының  жүйесі.  Форманы  үлгілей  отырып,  ерекше 
назарды  фон  көрініс  пен  заттың  арасындағы  түстік  қайшылыққа  аудару  қажет. 
Форманы  үлгілеу  этюдті  жалпылаудың  сатысымен  аяқталады.  Кескіндемеге 
дайындала отырып, К.Юонның сөзіне құлақ асу керек: «Жұмыс барысында суретші 
сезімі  сыртқы  ортаны қабылдауға  ғана  емес,  сондай-ақ  ол  өндірістің  материалдары 
мен  құралдарының  сапасы  мен  қасиеттерін  түсінуге  алып  келеді»  [1].  Жұмыстың 
талап  етілген  бөлігін  қандай  қылқаламмен  істедің  -  сол  маңызды.  Өйткені  хирург 
үшін  пинцет  немесе  қандай  да  бір  пышақ  маңызды  болса,  қылқалам  кескіндемеші 
үшін  сондай  маңызды.  Полотноның    матасының  сапасы    мен  қасиеті  грунттың 
құрамы  және  оның  фактурасы,  бояулар  өздерінің  химиялық  қоспасында,  олардың 
қатысы  қалыңдығымен  немесе  көрнекілігімен,  мастихин  темірінің  мықтылығы, 
қылқалам  талшықтарының  жабысқақтығы,  ағаш  және  рама  жиегі,  кескіндемені 
байланыстырушы    заттар  лактар  мен  кескіндемелер  үшін  барлық  қажетті  заттар 
күрделі  және көп жақты ғылымды қалыптастырады. Ол көркемдік материалдардың 
технологиясы  өзіне  аса  назар  аудартады.  Кескіндеме  сапасы,  оның  түсі  мен  түстің 
күші кескіндемелік материалдарға тікелей байланысты болып табылады. 
Көп  қабатты  кескіндеме  –  бұл  бірнеше  бояулы  қабаттардың  қабатына 
негізделген  тәсіл.  «Шикі  бойынша»  жазу  тәсіліндегі  ең  алдымен  әрбір  бояу 
қабатының келесі қабатты жағу  алдында нақты кебумен ерекшеленеді. 
Көп қабатты тәсілінде жұмыс істеу барысы келесі негізгі сатылардан тұрады: 
сырлау, пастозды жағылымдар, одан барып осы жағуларды топырақтау. Осылайша, 
кескіндеменің міндеттері бірнеше сатыға бөлінумен ерекшеленеді. 
Сырлау. Көпқабатты сырлау тәсілінде жұмыс басқа бағытта болады. Ол а-ля 
приманың  екінші  тәсілдегі  жұқа  қабатты  жазбаға  қарағанда  :  кенептің  түсінің 
ашылуына  негіз  болады.  Сондықтан  да  сырлау  көбінесе  екі  бояумен–ақ  немесе 
қандайда  бір  қараңғы  бояумен  жасалады.  Сырлаудың  барлық  түрі  екінші  жазбада 
этюдты бояудың аз ғана бөлігімен соңына дейін жеткізу есебімен жасалады. Жалпы 
бояуға  жылы  түсті  жағу  кезінде  жазба  одан  сайын  жылы  болады,  ал  суық  түске 

     
 
 
216 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
жылы  түсті  жаққан  кезде  оның  әлсірейтіндігін  ескеру  қажет.  Майлы  бояулармен 
сырлау  а-ля  приманың  алғашқы  жазбасындай  жұқа  қабатты  немесе  пасталық,  ол 
көбінесе  грунттың  қажетіне  байланысты.      Екінші  жазба  сырлауды  кептірген  соң 
жазу басталады. Түсті сырлау  кезінде ол жартылай жазумен жүреді. Егер де сырлау 
гризайльмен  жасалса,  онда  екінші  жазбаны  жартылай  жазумен  жасау  дұрыс.  Оны 
жергілікті  түстермен,  одан  этюдті  бітіріп,  көлеңке  түсіне  сәйкес  етіп  ағартқыштың 
көп мөлшері арқылы жасау керек. 
Лессирлеу  –бұл  негізінен  кепкен  басқа    жерге  жағылатын  бояудың  жұқа 
қабаты. Лессирлеу әсерін түсті әйнек жапсырудан алынған жасыл түс, сары мен көк 
түсті  араластырғаннан  пайда  болған  түске  қарағанда  күрделі  болады.  Мұндай 
құбылыстар  лессирлеу  кезінде  де    байқалады.  Одан  өтетін  түстің  айшығы  төменгі 
өтетін  бояу  қабатына  шағылысады.  Лессирлеу  майлы  кескіндеудің  барлық 
түрлерінде қолданылады.   Ашық лессирлеу суретшіге бірінші жоспарды орындауға 
мүмкіндік  береді.  Өйткені  олардың  түстері  корпустық  жазбаға  анағұлым  көрнекті  
болып көрінеді. Көбіне жартылай  лессирлеу қолданылады. Егер де    бояуды кепкен  
бояулы қабатқа жақсақ онда жартылай түсті беруге болады. Жартылай түстер суық 
түстерді береді. 
Фактура.  Кескіндеменің    бояулы  қабаттарының  сипаттарына    назар  қоя 
отырып  зерттеу  суретшіге    кескіндеменің  өзге  де  тәсілдерін    анықтауға  мүмкіндік 
туғызады.  Ескі  суреттерге  жылтыр  бет  беретін  мұражайлық  лактардың  қабатында 
өте  әртүрлі  фактуралы  дайындықтың  кескіндемесі  жатыр.  Ұлы  Рембранд  мысалы: 
рельефті сырлауды қолданған [2]. 
К.Юон  кенептің  фактурасының  жасауы  жөнінде  былай  деп  жазған: 
«Кескіндемелік  тәсіл  тікелей  және  тар  мағынада  полотно  бойынша  қылқаламда 
жүргізумен  байланысты.  Кескіндеменің  көремдік  қабылдануы  үшін  фактура  онда 
басты  рөлді  алады.  Кескіндемелік  фактуралардың  диапазоны  күнделікті  тәсілінде 
Тицианның ұстамды тәсілінің пластикалық немесе  Валаскестің есепті соққыларына 
дейін жазылады.  
Фактура мен шеберлік ажырамас заттар. Фактура автордың темпераментімен 
тығыз байланысты. Онда автор туралы көптеген нәрсені білуге болады. Фактураның 
осындай  автобиографиялық  қасиеттерінен  соң  ол  түстің  қарқындылығы  мен  түстің 
күштілігіне  жету  маңызды  болып  табылады...».  Ешбір  жағудың  қатаң  рецептісінің 
жоқ  екендігін  есте  ұстаған  жөн.  Фактураны  жағудың  сипатын  бейнелейтін 
натураның  ерекшелігі  мен  өзінің  орындау  қандай  да  бір  орындау  тәсіліне  
бейімділігіне  байланысты  іздеу  қажет.  Бір  сөзбен  айтқанда  кескіндемедегі 
тәжірибеден  басқа  тағы  да  фактураны  құрудың  әртүрлі  нұсқаларын  іздеп,  үнемі 
кеңейтіп  отыру  керек.  Өйткені,  жағу  сипаты  мен  фактура  этюдтің  бояу  қабатын 
құруда зор болып табылады. 
Композициялық  бейнелеуді  шешкен  кезде  әртүрлі  әдіс-тәсілдерді  орындай 
білу  қажет.  «Техникалық  түрде  ойластырылған  әрбір  жұмыста  қылқаламмен  әрбір 
соққысы, әрбір түсі мазмұнының көрінісі болуы керек»  К.Юон. 
Сурет жасалатын материал негіз деп аталады. Маймен кенепте жазған дұрыс. 
Формасын келтіре отырып, пластикалық мазьді жағуға мүмкіндік беретін қылқалам 
күшімен оны реттуге болатын кенеп кеңінен қолданылады. 
Кенеп    кескіндеме  үшін  зығырлы  және  көбікті  болуы  керек.  Кенептің  дәнді 
фактурасы  кескіндеме  үшін  өте  ыңғайлы,  бояу  қабатын  әртүрлі  етіп  жасауға 
мүмкіндік береді. Бірақ кенеп жіптердің қалыңдығын сурет көлемімен өлшеу қажет. 
Ұсақ  дәнді  кенеп  «кленкалы»  ыңғайсыз  фактураны  болғыза  отырып,  бояумен  тез 
толтырылып қалады. 
Кенепті  таңдаған  соң  рамалар  жиегін  жасау  қажет,  олардың  басты  бағыты- 
кенепті  тартылған  жағдайда  ұстап  тұру.  Кенеп  өзінің  қасиетін  ол  дұрыс  тартылған 

     
 
 
217 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
жағдайда ғана таныта алады. Кенеп ақ қайыңнан жасалған рама жиегіне тартылады. 
Оның  мөлшері  5-7  градус  ішкері  болады.  Олай  болмаған  күнде  рама  жиегінен 
кенептің ойысқан жерінде кенеп деформацияға ұшырап, ал грунт және бояулы қабат 
ажырайды.    Раманың  үлкен  жиектерінің  мықтылығы  олардың  ұзындығына 
байланысты,  қалыңдығы  мен  биіктігін  анықтауға  да  байланысты  болып  келеді. 
Картина үшін рама жиегі 0.5 метр квадрат болуы шарт, олардың қиылысу жері 4х1 
см немесе 5х2 болуы керек. 
Кенепті  тарту.  Кенепті  тарту  өте  қажет,  өйткені  ол  жеткілікті  дәрежеде 
мықты  болу  үшін  және  де  қылқаламнан  ақпауы  тиіс.  Оның  тартуы  мен  бекітуі 
бұрышқа  қарай  екі  жағына  ортасынан  тікелей  жүргізіледі.  Кенептің  талшығы  рама 
жиегінің параллельді жақтарында қалып қоюы қажет. 
Кенепті  жапсыру.  Кескіндеме  үшін  жақсы  жапсырылған  кенеп  қажет.  Бұл 
жұмыстың  алғашқы  сатысы  жапсыру  болып  табылады.  Ол  кенепті  майдың 
зақымдануынан сақтайды, ол грунттың құрамына кіреді. 
Жапсырғыш құралды жаққаннан бұрын кенепті пульевизатордан әрлеу қажет. 
Ол жапсыруды жеңілдетіп, желімнің кенептің ішкі жағына өтуіне мүмкіндік береді. 
Алғашқы  жапсырудан  кейін  кенепті  бөлмелік  жай  температурада  құрғату  қажет. 
Онан  соң  кенептің  беткейін  пензаның  бөлігімен  сүрту  қажет.  Осыдан  соң  екінші 
жапсыруды  жүргіземіз.      Жапсыру  үшін  желімді  дұрыстап  алу  керек.  Желімді 
пайдалану  үшін  столярлы,  желатинді  желімді  пайдаланады.  Желатинді  желім-
грунттау үшін өте таптырмас зат, оны пайдалана отырып, жоғары сапалы өнім алуға 
болады. Желатинді алдымен суға араластырып, 1:15 және бір сағатқа ісу үшін қояды. 
Одан барып оны су ваннасында қыздырады. Желімді ерітіндіні қайнатуға болмайды. 
Оны суытып, кенепке жағады. 
Кенеп  форматы  және  бейнелеу  мөлшері.  Суреттің    композициялық 
құрылымының    маңызды  міндеті  болып  кенептің  форматын  таңдау  мен  өзіндік 
бейненің көлемі табылады. 
Жоғарғы  тартылған  тік  бұрышты  формат  бейнеден  монументальді  әсерді 
ұлғайтады.  Көлденеңнен  тік  бұрышты  кенеп  бойынша  өте  қатты  тартылған  кенеп 
бейнеленген объектіні төмендетеді. 
Сурет  көлемі  оның  мазмұнына  да  байланысты.  Рамкаға  барлық  сюжет  сия 
бермейді. Әрбір сюжет үшін сәйкес мөлшер табылуы керек. 
Суреттің  композициясы  үшін,сюжеттік  орталықты  бөлу  үшін  кенептің 
тегістілігіндегі сол бейненің  көлемі маңызды болып табылады. Ірі бейнелеу  барлық 
уақытта  суреттің  тегістілігінен  шығады.  Өте  шағын    бейнелеу  суреттің  тегістігінен 
алыс  тұрады.  Сәтті  композиция  көрген  кезде  кенептің  жиектерін  өзгертуге  тілегі 
болмаған кезде, оның масштабын өзгертуге тілегі бар. 
Композициялық  орталықтың  ерекшеленуі  және  кескіндегі  көру  әсерін  құру 
түс  көлеңкесіне,  фигуралардың  көлеміне  ,  фигуралардың  арасындағы  аралықта  қол 
жеткізеді.  Суретші  кескінде  басты  затты  түспен,  ондағы  детальдардың 
ерекшелігімен ажырата алады. 
Кенепті грунттау. Екінші жапсырма кепкеннен кейін кенепке грунт жағады. 
Грунт  -  кенеп  пен  бояу  арасындағы  біріктіргіш  звено  болып  табылады, 
грунтталмаған кенепке жазуға болмайды. Егер грунт нашар жасалса, онда ол майды 
«тартып»,  оған  қылқаламмен  жазу  қиынға  соғады.  Бояулары  әлсізденіп,  өзінің 
сапасын  жоғалтады.  Кескіндеменің  қарайып  кету  қаупі  де  жоққа  шығарылмайды. 
Кенеп  рама  жиегіне  тартылған  полотно  бойынша  тырнақпен  қол  жүргізген  кезде 
шытырламуы  қажет.  Кенептің  фактурасы  грунттаумен    толықтырылмауы  керек. 
Осындай кенептерде жазу жеңіл әрі ыңғайлы болады [3]. 
Барынша күрделі және қарапайым грунтты жасау, бұл-желімді грунтты жасау 
болып  табылады.  Ол  ПВА  желімінің  қоймалжыңынан  және  ақ  су  имульциялық 

     
 
 
218 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
бояуынан жасалады. Оған су қосылады. Грунт массасын жақсы араластыру қажет, ол 
қоймалжыңды қою емес қаймаққа ұқсас болуы қажет.  Грунттың алынған массасын 
кенепке жағады. Кепкен соң, оның беткейін пемзамен толықтырады.  
Майлы  бояу  живопись  салуға  арналған  картонды  басқа  әдіспен:  оның  бет 
жағына  арнайы  ерітіндімен  (скипидардың  5  бөлшегіне  балауыздың  1  бөлшегі) 
жағылып,  содан  кейін  зығыр  майымен  сүртілген  чертеж  немесе  сурет  қағазын 
желімдеу әдісімен де дайындауға болады. 
Этюдтер  үшін  олифпен,  живопись  майымен  майланған  немесе  желім 
жағылған  қағазды  пайдалануға  болады.  Оның  өзінде  кепкен  кезде  қағаздың 
бүрісуінен  аулақ  болу  үшін  оны  тақта  бетіне  кнопкалардың  көмегімен  теріп 
тастайды.  
Этюд  салу  үстіндегі  жұмыстың  мақсаты  -  өмір  мен  табиғаттың 
құбылыстарына  жіті  көз  тастап,  шынайы  беру,  бұл  құбылыстар  сурет  салушының 
бойында  тудыратын  сезімдерді  айқында  дәлме-дәл  білдіру.  Н.Рерих  табиғатта 
көргенді  бейнелей  білу  маңызды,  бірақ  бейнелегің  келгенді  көре  білу  одан  да 
маңызды  деген  болады.  Өнер  біздің  қоғамда  адамдарды,  оның  ішінде  әсіресе 
жастарды   рухани – эстетикалық тәрбиелеуде сенімді, күшті құрал болып табылады. 
Жастарды  көркем  өнерді  сүюге,  адамға  тән  ізгі  қасиеттерді  қастерлей  білуге 
үйретеді. Олардың шығармашылық қабілеттерін, техникалық ой-өрістерін дамытуға 
үлес қосуымыз керек [4]. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР  
1.Б.Әлмұхамбетов,Ж.Баукенов.«Сурет  салу  және  бояумен  жұмыс  әдістері» 
Алматы,1987ж. 
2.  .«Бейнелеу  өнері»  Оқу  әдістемесі.  Қ.Болатбаев,  О.Ибрагимов.  Алматы, 
«Атамұра»2001ж. 
3. «Қазақстан бейнелеу өнері ХХ ғасырда. Алматы, 2001ж. 
4. «Қазақстан өнері». М.Қожақметова. Алматы, «Өнер»,1990ж. 
 
 
 
УДК 541.124 
 
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПОДГОТОВКИ ВУЗОВСКОЙ 
ФУТБОЛЬНОЙ КОМАНДЫ В ГОДИЧНОМ ТРЕНИРОВОЧНОМ ЦИКЛЕ 
 
Саутов Р.Т., старший преподаватель  
Балхашев Т.М., учитель ФК 
Казахская академия спорта и туризма, г. Алматы 
СШ. Шубарская, Алматинская область 
 
 
Мақалада  жылдық  жаттықтыру  циклдағы  ЖОО  футбол  командаларын 
дайындаудың ғылыми-әдістемелік негізі айқындалған. 
В данной статье подробно освещаются 
научно-методические основы подготовки 
вузовской футбольной команды в годичном тренировочном цикле 
 
This  article  covers  in  detail  the  scientific-methodical  basis  of  preparation  the 
University football team in the annual training cycle 
Ключевые  слова:  Сплоченность,  техника,  тактика,  атака,  нападение, 
взаимодействие, футбол, команда, система. 
 
Актуальность  исследования.  Анализ  научных  и  методических  работ, 
посвященных  подготовке  футбольных  команд,  включая  команды  высшей  лиги, 
свидетельствует о том, что в большинстве случаев авторы акцентируют внимание на 

     
 
 
219 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
одном,  иногда  –  двух-трех  разделах  подготовки,  недостаточно  уделяя  внимания 
другим вопросам тренировочного процесса.  
 
Однако еще очень много работ, реализующих системный подход в подготовке 
футбольной команды в течение годичного тренировочного цикла, что и определяет 
актуальность исследования. 
 
Цель  исследования  –  научно-методическое  обоснование  подготовки 
вузовской футбольной команды в годичном тренировочном цикле. 
 
Результаты исследования и их обсуждение. Многие специалисты считают, 
что  программирование  тренировочного  процесса  в  игровых  видах  спорта,  включая 
футбол,  находится  еще  на  стадии  развития.  Это  объясняют  тем,  что  структура 
соревновательной  деятельности  в  них  очень  сложная,  а  управление  действиями 
команды 
затруднено 
из-за 
набора 
игроков 
с 
разными 
личностными 
характеристиками [1].  
 
По  нашему  мнению,  при  разработке  технологии  подготовки  футбольной 
команды в годичном тренировочном цикле следует использовать системный подход, 
который  многие  специалисты  рекомендуют  применять  при  изучений  сложных 
явлений  (процессов).  Системный  подход  предполагает  рассматривать  подготовку 
футбольной команды как систему, состоящую из множества тесно взаимосвязанных 
компонентов  с  целевой  направленностью  –  на  достижение  полезного 
приспособительного  результата.  Применительно  к  футболу  –  успешная  реализация 
соревновательной деятельности. 
 
Компонентами  системы  являются  техническая,  физическая,  тактическая, 
психологическая,  теоретическая  подготовленность  каждого  игрока  как  результат 
учебно-тренировочного  процесса.  Идеальным  является  сбалансированность 
подготовленности  каждого  игрока  по  всем  разделам,  а  также  сбалансированность 
всей команды. 
 
Для  успешного  управления  подготовкой  команды  тренер  должен  иметь 
информацию  о  каждом  футболисте,  знать  уровень  технической,  физической, 
тактической  и  психологической  подготовленности  каждого  игрока,  владение 
коммуникативными  навыками,  а  также  распределение  социометрических  статусов 
игроков  –  знать  деловых  референтных  и  эмоциональных  лидеров  команды  и 
остальных игроков. 
 
Ошибочным  является  мнение  тренеров,  что  футбольная  команда  является 
простой  суммой  игроков.  Команда  –  это  коллектив,  в  которой  межличностные 
отношения  опосредованы  совместной  деятельностью,  а  содержание  этой 
деятельности 
носит 
социально 
одобряемый 
характер 
и 
соответствует 
общечеловеческим ценностям [2].  
 
Согласно  исследованиям  зарубежных  психологов,  коллектив  (футбольная 
команда)  характеризуется  сплоченностью.  Без  сплоченности  существование  такой 
группы  невозможно  [3].  Первичным  условием  развития  между  членами  группы 
положительных  установок  является  достижение  целей.  Сплоченность  как  термин 
заменяет понятие межличностной аттракции, которая становится более эффективной 
при  установлении  взаимоотношения  сотрудничества  и  согласованности  статусов, 
угрожающая извне коллективная опасность [3]. 
 
Таким  образом,  научно-методическое  обеспечение  подготовки  вузовской 
футбольной  команды  в  годичном  тренировочном  цикле  заключается  в 
использовании  системного  подхода,  в  котором  на  первом  этапе  проводят 
обследования  футболистов  для  оценки  технической,  физической,  тактической, 
психологической  и  теоретической  подготовленности.  Затем  проводится  анализ 
полученной  информации,  составляются  индивидуальные  планы  подготовки  и  план 
учебно-тренировочной  работы  команды,  в  котором  много  внимания  уделяется 

     
 
 
220 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1  / 2015     
 
эффективному взаимопониманию, взаимодействию игроков в обороне и нападении, 
формированию  сплоченности  команды  и  положительного  „психологического 
климата” в команде. 
 
Разработанная  концепция  научно-методического  обеспечения  подготовки 
вузовской  команды  была  реализована  в  практической  работе  с  футболистами 
Жетысуского  государственного 
университета  им.  И.  Жансугурова. 
На 
Всеказахстанской универсиаде в 2013 году команда университета заняла 3 место, что 
свидетельствует об эффективности разработанной модели подготовки. 

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: