Жаратылыстану институты
жүктеу/скачать 12,4 Mb.
|
fiz kuraldar umkd f-22-1у 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Дифференциялдық әдіс.
| Нөлдік әдіс. Нөлдік әдіс өлшенетін шаманы белгілі шаманың әсерімен теңестіруге негізделген. Нөлдік әдісте белгілі және белгісіз екі шаманың арасындағы тепе-теңдікті көрсететін құрылғы немесе прибордың орны ерекше.
Нөлдік әдіспен өлшеудің мысалы ретінде гирлердің көмегімен дененің массасын өлшеуді алуға болады. Таразының табағында ешқандай жүк жоқ кездегі стрелканың көрсетуінің бастапқы қалпын белгілеп алады. Осы қалып нөлдік қалып деп аталады. Бір табақшаға салмағы өлшенетін затты салып, таразының стрелкасы қайтадан нөлге келгенше екінші табақшаға гирлер саламыз. Көрсеткішті қайтадан нөлдік қалыпқа әкелу әдіске нөлдік деген ат беруге себеп болған. Нөлдік әдіспен өлшегенде теориялық тұрғыдан өлшеу дәлдігін шексіз жоғарылатуға болады. Нөлдік әдісте өлшеу дәлдігі екі элементке: өлшемнің белгілі дәлдігіне, және нөлдік немесе тепе-теңдікті көрсеткіштің сезімталдығына байланысты. Өлшемдердің белгілі дәлдігін ескере отырып, әдістің дәлдігін де жоғарылатуға болады. Кез-келген әдіс сияқты нөлдік әдістің де қателігі болады. Осы қателікті болдырмау үшін әр түрлі тәсілдер қолданады. Соның бірі ауыстыру әдісі. Бұл әдістің мәні келесіде: ең алдымен өлшенетін шама өлшеммен емес, сандық мәні белгісіз шамамен теңестіріледі. Содан соң осы белгісіз шаманы өзгертпестен (өте маңызды шарт) өлшем шамасымен алмастырады және қайтадан тепе-теңдікке келтіреді. Мысалы, таразымен дененің массасын өлшегенде жүк пен гирлерді салып, көрсеткішін нөлдік қалыпқа келтірген кезде таразының иығының иіндерінің бірдей болмауы мүмкіндігін ескермейміз, олар тіпті жүктердің әсерінен бірдей болмауы да мүмкін. Бір табағына өлшенетін жүкті, ал екінші табағына тепе-теңдік жағдайға келгенше ағаш қиқымын себеміз. Өлшенетін жүкті алып тастап, осы табақшаға гирлерді сала отырып тепе-теңдікті аламыз. Енді гирлдің массасы өлшенетін шаманың массасына дәлірек жақындайды. Ауыстыру әдісі тек таразымен өлшеуде ғана қолданылмайды. Бұл әдісті электрлік, жарық құбылыстарын зерттеуде т.б. қолданады. Дифференциялдық әдіс.Бұл әдістің дифференцияльдық аталуы латынның «дифференция» - айырмашылық деген сөзінен алынған. Әдістің мәні мынада: өлшенетін шама мен дәлдігі белгілі басқа шама арасындағы айырмашылық анықталынады және өлшенетін барлық шама тікелей өлшенбейді. Ұзындықты өлшеу мысалын қарастырайық (бұл әдісті ұзындықты өлшеуде салыстыру әдісі деп атайды). Қандай да бір прибормен дененің ұзындығын тікелей бағалау әдісімен анықтауға болатыны белгілі. Ал енді ұзындықты дифференциальдық әдіспен өлшегенде дәлдігі жоғары, белгілі нәрсені таңдап аламыз да өлшенетін шаманы онымен қатар қоямыз. Содан соң олардың айырмашылықтары өлшенеді. Енді дәлдіктің қандай болатынын көрейік. Біздің қолымыздағы прибордың барлық жағдай үшін салыстырмалы қателігі 0,1%-тен аспайтын болсын. Егер өлшеген дененің ұзындығы 210 мм болса, онда оны тікелей бағалау әдісімен өлшегендегі қателігі 0,2 мм-ден аспайтындай нәтиже алады. Айталық, өлшенетін денемен қатар қойылған өлшемнің ұзындығы 200 мм. Eкі ұзындықтың айырмасы —10 мм. Енді ұзындықгың айырмасы да сол дәдікпен өлшенеді. Онда, өлшеу қателігі 10 мм-дің 0,1%-тін құрайды, яғни 0,01 мм. Өлшенген дененің барлық ұзындыққа қатысты салыстырмалы қателігі шамамен 0,005%. Өлшеу барысында әр түрлі белгілер мен сигналдардың сәйкес келуіне негізделген өлшеу әдісі—сәйкестеу әдісі болып табылады. Бұл әдіс уақыт және радиотолқын сигналдарын қабылдауда кеңінен қолданылады. Жоғарыда айтылған әдістер өлшеу техникасының негізі болып табылады. Практикада олар шуларды болдырмау, өндірісте шығынның болуының алдын алу үшін пайдаланылады. жүктеу/скачать 12,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|