Железнодорожный путь, изыскание и проектирование железных дорог

УДК 338.37 
 
Омирбаев Серик Мауленович – к.э.н., директор (Астана, ДВиПО МОН РК) 
 
СОВРЕМЕННАЯ СИСТЕМА ФИНАНСИРОВАНИЕ ВЫСШЕГО  
ОБРАЗОВАНИЯ  В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН 
 
Проблема  финансирования  системы  образования    в  первую  очередь  связывается  с 
недостаточными  объемами  средств,  выделяемых  для  финансирования  образования  из 
государственного  бюджета.  Сравнение  объема  финансирования  образования  в  общем 
объеме  ВВП,  показывает,  что  уровень    финансирования      образования  в  Казахстане, 
несмотря  на  последовательное  увеличение  его  объема,  существенно  ниже,  чем  в  
развитых зарубежных странах.  Вместе с тем,  в условиях растущего финансирования все 
большую  актуальность  приобретает  проблема  повышения  эффективности  использования 
этих  средств  образовательными  учреждениями,  что  в  большинстве  случаев    связано    с  
увеличением  результативности  образования  в  виде  повышения  качества  и  доступности 
качественного образования для населения. 
Современная  система  финансирования    казахстанского  высшего  образования 
основывается  на  принципах, отражающих  общий подход к использованию финансовых 
ресурсов, т. е. формирования и расходования фондов денежных средств.  
Специфика  сферы  образования  состоит  в  том,  что  целью  и  результатом  ее 
функционирования  является  осуществление  образовательного  процесса,  в  ходе  которого 
предоставляются образовательные услуги. Поэтому,  финансирование образования — это 
обеспечение  финансовыми  ресурсами  образовательного  процесса,  осуществляемого 
учебными заведениями.  
Если  рассматривать    финансирование  образования    с  точки  зрения  опосредования 
деньгами движения товаров (услуг), можно отметить следующее: 
• процесс обучения (передачи знаний, создания некоего нового качества, способного 
продуцировать  новое  знание  и  т.  п.  характеристики  образования)  есть  процесс  оказания 
услуги,  т.  е.  процесс  производства  и,  одновременно,  потребления  продукта  в 
нематериальной форме. Можно спорить относительно содержательной характеристики, но 
на данном, этапе можно ограничиться этим положением; 
•  образовательная услуга обладает стоимостью и, в процессе товарообмена, ценой; 
•  цена, как денежное выражение стоимости или полезности, реализуется в денежном 
эквиваленте; 
•  денежный эквивалент — деньги, которые уплачивает за услугу ее потребитель или 
кто-то за него. 
В  рамках  этих  положений  говорить  о  финансировании  образования    как  об 
отношении,  отличающемся  от  оплаты  услуги,  можно  лишь  в  том  смысле,  что  оно 
характеризуется  оплатой  услуги  не  тем  лицом,  которое  данную  услугу  потребляет,  т.е. 
приобретателем услуги является финансирующее лицо, а получателем - обучающийся (за 
исключением случая, когда оплату за образование осуществляет сам обучающийся).  
Увеличение  доли  частного  инвестирования  в  высшее  образование  способствует 
решению  проблем  его  неэффективного  финансирования  и  структурных  перекосов 
развития,  неизбежно  возникающих  в  условиях  бюджетного  финансирования.  Именно 
такие перекосы между направлениями профессиональной подготовки в системе  высшего 
образования,  накопились  в  современном  казахстанском  образовании.  Решение  их 
возможно  на основе создания механизмов ориентации на текущие запросы рынка труда и 
долговременные потребности бизнеса в кадрах, через делегирование части полномочий по 
принятию  решений  о  финансировании  определенного  направления  профессиональной 
подготовки  на  уровень  домохозяйств  и  фирм,  через  развитие    рыночных  механизмов 
производства образовательных услуг. 

 
Частное 
инвестирование 
в 
образование 
обеспечивает 
увеличение 
заинтересованности учащихся в самом процессе обучения, а также рост требовательности 
к  предлагаемым  образовательным  программам.  Это  способствует  повышению 
эффективности 
образования 
за 
счет 
принятия 
новых 
учебных 
программ, 
совершенствования  учебного  процесса,  роста  отдачи  от  преподавателей  и  активизации 
самих  учащихся.  Механизм  государственного  контроля  над  качеством  образования  и 
эффективностью  использования  ресурсов  дополняется  контролем  непосредственного 
потребителя  (учащегося).  Развитие  частного  инвестирования  образования  создает 
конкурентную  основу  деятельности  казахстанских  образовательных  учреждений    и  дает 
толчок  для  начала  обновления  всей  системы  образования  (его  содержания,  методов 
обучения, набора предлагаемых специальностей). 
В  целом,  система  частного  инвестирования  способна  сформировать  целый  ряд 
позитивных тенденций в развитии  высшего образования: 
•
 
Она  формирует  рыночную  оценку  деятельности  образовательных  учреждений  и 
способствует  повышению  внутренней  эффективности  системы  образования  в  результате 
более тесной увязки оплаты с предоставляемыми услугами и результатом обучения. 
•
 
Она способствует оптимизации спроса на образовательные услуги и преодолению 
структурных  деформаций  образовательной  системы.  В  данном  случае  находит  решение 
проблема более обоснованного распределения потока учащихся между высшим, средним 
и  начальным  профессиональным  образованием,  направлениями  профессиональной 
подготовки. 
•
 
Она  более  тесно  связывает  структуру  спроса  на  труд  и  структуру  спроса  на 
образовательные услуги, и на этой основе способствует более эффективному обеспечению 
кадрами 
социально-экономического 
развития 
(местного, 
регионального, 
общенационального).  Это  существенно  повышает  внешнюю  эффективность  системы 
образования.  
Недостаточность  финансовых  возможностей  казахстанских  домохозяйств  создает 
условия  для  снижения  качества  подготовки  кадров.  Появились  вузы,  аккумулирующие 
ресурсы  домохозяйств,  готовых  платить  за  высшее  образование  небольшие  суммы.  Эти 
вузы  не  обеспечены  профессиональными  преподавателями,  учебной  литературой, 
соответствующей материально-технической базой и соответственно предоставляют менее 
качественные  образовательные  услуги  и  обучающиеся  получают  неполноценную 
профессиональную подготовку. Это  снижает принцип доступности образования для всех 
слоев  населения.  Поэтому,  на  наш  взгляд,  одним  из    направлений  совершенствования 
системы  финансирования  образования  является  необходимость  разработки  новых 
подходов  к  привлечению  частных  ресурсов  в  образование.  В  действующей    системе 
финансирования  образования  в  Республике  Казахстан  практически  отсутствуют 
механизмы государственной поддержки привлечения частных инвестиции в образование. 
Кроме  того,  неразвитость  системы  финансовых  инструментов  целевых  сбережений,  не 
позволяют  распределить  во  времени  финансовые  затраты,  связанные  с  получением 
образования,  и  снизить  текущую    финансовую    нагрузку  на  домохозяйства.  К  таким 
финансовым    механизмам    относятся    государственные  образовательные  займы  и 
субсидий.   
Мировой  опыт  развития  высшего  образования    показывает  распространенность 
использования таких  финансовых инструментов  в частном инвестировании образования 
как  образовательные  кредиты,  образовательное  страхование,  образовательные  ценные 
бумаги.  В  Казахстане  эти  инструменты  финансирования  практически  не  действуют.  
Финансовые  инструменты  частного  инвестирования  обладают  преимуществами  и 
недостатками  с  точки  зрения  эффективности,  справедливости,  расширения  свободы 
выбора  для  учащихся  и  конкуренции  среди  вузов,  надежности  источников 
финансирования, потенциала расширения ресурсов, административных затрат. Но, в то же 
время  анализ  сравнительных  преимуществ  прямого  частного  инвестирования  и  частного 

 
инвестирования  с  помощью  финансовых  инструментов  выявляет  существенные  выгоды 
для  домохозяйств  и  общества  в  использовании  инструментов  образовательного  кредита, 
образовательного страхования и образовательных ценных бумаг.  
Все  это  свидетельствует  о  том,  что  сама  система  частного  инвестирования  в 
образование  имеет  перспективу  развития  в  современной  казахстанской  экономике. 
Однако  для  ее  становления  и  развития  необходимо  создать  соответствующие  условия. 
Политические - принять решение о переходе к принципам совместного инвестирования в 
образование  и  закрепить  его  в  новом  организационно-экономическом  механизме 
профессионального 
образования. 
Экономические - 
сформировать 
финансовые 
инструменты  целевого  накопления  домохозяйствами  ресурсов  для  финансирования 
образования.  В  этой  связи  представляется  целесообразным  со  стороны  государственных 
органов управления разработать новые финансовые инструменты привлечения ресурсов в 
образовательную  сферу,  используя  зарубежный  опыт  и  учитывая  специфику  развития 
высшего образования в Казахстане. 
Государственная  политика  Казахстана  в  области  образования  осуществляется      в 
направлении  реформирования  законодательной  базы,  системы  управления  и 
финансирования образования в контексте задачи качественного преобразования системы 
образования  в  условиях  рыночной  экономики.  Модернизация  системы  высшего 
образования требует создания механизмов привлечения ресурсов секторов экономики для 
повышения  качества  образования.  В  Законе  «Об  образовании»  были  сформулированы 
общие  требования  государства  к  финансовому  обеспечению  системы  образования, 
которые  могут  быть  интерпретированы  как  условия  ресурсного  обеспечения  системы 
образования и представлены в виде соответствующих параметров при его моделировании. 
Наряду  с  введением    системы  платного  обучения,  которая  является  одним  из 
экономических  инструментов  повышения  качества  предоставляемых  образовательных 
услуг,  в  системе  государственного  финансирования    высшего  образования  Казахстана 
произошла  переориентация  с  распределения  бюджетных  средств    между  учебными 
заведениями на выделение финансовых ресурсов непосредственно обучающимся. 
В  соответствии  с  данным  положением  изменен  принцип  бюджетного 
финансирования  высших  учебных  заведений,  т.е.  произошел  переход  от  принципа 
«финансирование  объекта  образования»  к  принципу  «финансирование  субъекта 
образования».  Суть  данной  модели  заключается  в  том,  что  абитуриент  по  результатам 
централизованного  комплексного  тестирования  участвует  в  общереспубликанском 
конкурсе  на  получение  государственного  образовательного  гранта.  Став  обладателем 
государственного  образовательного  гранта,  абитуриент  выбирает  высшее  учебное 
заведение для дальнейшего обучения, оформляет свои документы в заявленный вуз и тем 
самым  «приносит»  в  данный  вуз  соответствующее  финансирование.  Данная  модель 
формирования  студенческого  контингента  обусловила  необходимость  внесения 
адекватных изменений в схему финансирования высших учебных заведений. В этой связи 
механизм  финансирования  высшего  образования  был  трансформирован  на  основе 
принципа  «деньги  следует  за  обучающимся».  Основанием  для  финансирования  высшего 
учебного  заведения  является  количество  обучающихся  по  государственному 
образовательному гранту.  
 
Современная  модель  формирования  студенческого  контингента  высших  учебных 
заведений Казахстана, соответствующий ей способ финансирования имеет определенные 
преимущества  перед  ранее  действовавшими  механизмами  и  являются  более 
перспективными  с  точки  зрения  учета  интересов  обучающихся,  стимулирования 
повышения  качества  образования,  выделения  финансовых  ресурсов  в  зависимости  от 
объема оказанных образовательных услуг и др. Иначе говоря, данная система значительно 
больше  ориентирована  на  результат,  на  интересы  потребителя.  Она  позволяет  сократить 
искусственно  раздутые  штаты  и  излишние  производственные  и  административные 
площади,  а  следовательно,  и  соответствующие  расходы,  вытеснить  с  рынка  заведомо 

 
неэффективных производителей, услуги которых не пользуются спросом.  
Государственные 
образовательные 
гранты 
устанавливаются 
в 
пределах 
государственного образовательного заказа, который формируется на основе потребностей 
экономики республики в конкретных специалистах соответствующего профиля.  
Государственный  образовательный  заказ  на  подготовку  специалистов  с  высшим  и 
послевузовским  образованием  ежегодно  утверждается  постановлением  Правительства 
Республики  Казахстан  и  имеет  тенденцию  к  увеличению.  Так,  государственный 
образовательный заказ на подготовку специалистов с высшим образованием (бакалавриат) 
увеличился с 18777 грантов в 1999 г. до 33490 грантов в 2008 г., то есть почти в 1,8 раза. 
В соответствии с Законом Республики Казахстан «Об образовании» образовательный 
грант - целевая  сумма  денег,  безвозмездно  предоставляемая  обучающимся  для  оплаты 
профессионального  образования.  Размер  государственного  образовательного  гранта 
устанавливает  Министерство  образования  и  науки  Республики  Казахстан.  Общая 
стоимость  государственного  образовательного  гранта  определяется  методом  прямого 
счета  из  расчета  средних  расходов  на  обучение  одного  студента  приведенного 
контингента. Государственный образовательный заказ размещается в различных вузах как 
в  государственных,  так  и  в  аттестованных  негосударственных,  при  этом  стоимость 
государственного 
образовательного 
гранта 
абсолютно 
одинакова. 
Процесс 
финансирования  выполнения государственного заказа  высшими учебными заведениями  
осуществляется на основе сметы расходов на соответствующий финансовый год.  
 В данном случае, образование рассматривается как государственная услуга, которая 
гарантирована  конституционно  и,  следовательно,  должна,  соответствующим  образом 
обеспечиваться  бюджетными  средствами.  В  данном  случае,  норматив  финансирования 
представляется  как  стандарт  стоимости  образовательной  услуги,  ее  минимальной 
бюджетной  обеспеченности.  При  этом  государство    решает  задачу  обеспечения 
конституционных  гарантий  доступности  образования  путем  оказания  бесплатных  услуг, 
за счет финансирования ее деятельности, т. е. обеспечения финансовыми ресурсами тех ее 
расходов,  которые  признаются  государством  необходимыми  для  осуществления 
реализации  образовательной  деятельности  в  рамках  конституционных  гарантий. 
Следовательно,  норматив  выражает  меру  признаваемых  государством,  в  определенном 
смысле — общественно необходимых затрат на производство образовательной услуги, т. 
е. меру ее стоимости. 
Таким  образом,  действующая  практика  финансирования    вузов  республики  по 
образовательному  гранту  не  позволяет  решить  основную  проблему  как  сметного,  так  и 
нормативно-целевого 
финансирования – обеспечить 
заинтересованность 
и 
ответственность поставщиков образовательных услуг в повышении эффективности своей 
деятельности  вследствие  отсутствия  прямой  зависимости  между  выделяемыми 
бюджетными  средствами  и  конечным  результатом  образовательной  деятельности – 
качеством 
подготовленного 
специалиста. 
Использование 
затратной 
модели 
ценообразования  способствует  распространению  формального  подхода  к  формированию 
учебных  программ,  снижению  координации  материалов  отдельных  дисциплин, 
искусственному завышению или занижению себестоимости образовательных услуг.
  
Затратная  модель  может,  применяется  также  и  в  определении  стоимости 
образовательных услуг при системе платного обучения. В данном случае доминирование 
моделей  оценки  образовательных  услуг,  основанных  на  себестоимости,  обусловлено 
иными  факторами  и  соответственно  проявляется  в  качественно  отличном  характере 
ценовой  динамики.  Одним  из  факторов  преобладания  затратных  моделей  является 
перепроизводство  узкоспециальных  образовательных  услуг.  Подобный  дисбаланс  может 
быть  обусловлен  как  лавинообразным  наращиванием  предложения  инновационных 
образовательных  услуг  в  условиях  значительного  неудовлетворительного  спроса,  так  и 
резким сокращением спроса на определенные специальности. 
В этом случае превышение предложения над спросом приводит к резкому усилению 

 
конкуренции  между  производителями  образовательных  услуг,  в  частности  в  ценовой 
форме.  Поскольку  темпы  сокращения  объема  предложения  образовательных  услуг 
ограничены,  в  ряде  случаев  возможна  временная  стабилизация  цен  на  образовательные 
услуги на естественном уровне поддержки – себестоимости услуг. В то же время оценка 
образовательных  услуг,  основанная  на  покрытии  себестоимости,  не    ограничивается 
рамками  стандартных  смет  и  тарифов.  При  определении  стоимости  платного  обучения 
первичны  учебные  планы  и  программы  дисциплин  или  спецификация  требований  к 
подготовке  специалиста.  На  основании  спецификации  определяется  калькуляция 
себестоимости  образовательных  услуг,  служащая  ориентиром  для  финансирования 
соответствующей  образовательной  программы.  Окончательная  цена  определяется  с 
учетом платежеспособности граждан. 
 
В  структуре  совокупного  дохода  высшего  учебного  заведения  доход  от 
образовательной  деятельности  представляет  доход  от  основной  деятельности  и  является 
определяющим. Источниками формирования данного дохода является как бюджетные, так 
и  внебюджетные  средства.  Соотношение  между  бюджетными  и  внебюджетными 
средствами  зависит  в  первую  очередь    от  формы  собственности  высшего  учебного 
заведения.
 
Так,  доходы  от  образовательной  деятельности    государственных  вузов 
формируются  за  счет  двух  источников,  т.к.  практически  все  государственные  вузы 
республики  участвуют  в  выполнении  государственного  образовательного  заказа,  но  при 
этом соотношение между этими источниками может быть разным и это в первую очередь 
определяется качеством и востребованностью образовательных услуг данного вуза.  
В частных вузах  - доход от образовательной деятельности в основном формируется 
за счет предоставления платных  услуг. В отдельных крупных частных вузах  размещается 
государственный  заказ  на  подготовку  специалистов,  но  в  общей  структуре  доходов 
частных  вузов  бюджетные  средства  занимают  незначительный  объем,  около 13-15% 
доходов  от  образовательной  деятельности.  Такая  ситуация  связана  с  целенаправленной 
поддержкой  государством  специальностей  таких  приоритетных  направлений,  как 
технические,  технологические,  педагогические,  медицинские,  сельскохозяйственные, 
транспортные,  которые  традиционно    сосредоточены  в  государственных  вузах  страны. 
Тем  не  менее,  в  практике  образовательной  деятельности  республики,  участие  вуза  в 
выполнении государственного заказа, а значит и формирование части его дохода за счет 
бюджетных средств, является своего рода показателем качества образовательных услуг и 
рейтинга данного вуза в республике. 
Следует  отметить,  что  в  отечественной  бюджетной  практике  установлена  жестко 
централизованная  система  планирования  и  финансирования  бюджетных  расходов. 
Поэтому высшие учебные заведения обязаны обеспечивать строго целевое использование 
выделенных по смете бюджетных средств в соответствии со спецификами. 
Важным  условием  финансирования  высшего  образования  является  обеспечение  его 
финансовыми  ресурсами  в  объеме  достаточном  для  осуществления    образовательного 
процесса данного уровня образования  в рамках государственных образовательных стан-
дартов.  И,  несмотря  на  формальное  разделение  образовательной  деятельности  на 
бюджетную  и  внебюджетную,  наличие  ряда  ограничений,  различный  правовой  статус 
образовательных  учреждений  система  финансирования  образования    должна  быть 
построена на принципе первичности образовательного процесса,  нацелена  на повышение 
качества  образовательных  услуг,  на  основе  эффективного  использования  финансовых 
ресурсов.   
Выводы 
В  целях  обеспечения    оптимального  регулирования  развития  высшего  образования 
необходимо разработать и внедрить порядок формирования и распределения финансовых 
ресурсов  высшего  учебного  заведения  на  основе    единого  формата  консолидированного 
бюджета, учитывающего как бюджетные, так и внебюджетные финансовые потоки.   
 

 
 
УДК 336 
 
Доскеева Гулашар Жармаганбетовна - э.ғ.к., доцент (Алматы, «Тұран» 
университеті) 
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
Қаржылық  жоспарлау  кез-келген  экономикалық  жүйені  басқарудың  негізгі 
əдістерінің  бірі  болып  табылады.  Денсаулық  сақтау  саласы  да  экономиканың  жеке  бір 
саласы ретінде қаржылық жоспарлауды талап етеді. Денсаулық сақтау саласын жоспарлау 
–  бұл  халықтың  медициналық  көмекке,  дəрі-дəрмекпен  қамтамасыз  етілуге  жəне 
санитарлық  эпидемияға  қарсы  шараларды  алуға  деген  қажеттіліктерінің  оларды 
қанағаттандыра  алу  мүмкіндіктерімен  салыстырғандағы  ара  қатынасын  негіздеу  болып 
табылады.  
Денсаулық сақтауды жоспарлаудың негізгі қағидаттарына төмендегілерді жатқызуға 
болады: 
- жоспарлардың ғылыми-техникалық негізділігі; 
- өзектілігі жоғары мəселелерді бөліп көрсету; 
- ағымдағы жəне ұзақ мерзімді жоспарлаудың үйлесімділігі; 
- салалық жəне аймақтық жоспарлаудың үйлесімділігі; 
- жоспарлаудың экономикалық тиімділігі. 
Жоспарлаудың негізгі міндеттері ретінде төмендегілерді атап көрсетуге болады: 
-  халықты  медициналық  көмектің  кепілденген  мөлшерімен  жəне  түрлерімен 
қамтамасыз ету; 
- бюджеттік шығындарды оптимизациялау; 
- денсаулық сақтау саласының қаржы ресурстарын тиімді пайдалану. 
Қаржылық жоспарлау төмендегідей кезеңдерді қамтиды: 
1.  Медициналық  мекеменің  негізгі  мақсаттары  мен  қызметтерін  анықтау 
(стационарлық немесе амбулаториялық көмек, кеңес беру немесе емдеу т.с.с) 
2.  Қойылған  мақсатқа  жету  үшін  көрсетілетін  медициналық  көмектің  түрі  мен 
көлемін анықтау (емдеудің əдістері, диагностика түрлері жəне т.б.); 
3. Емдеу-профилак 
тикалық 
мекемесінің 
құрылымын 
қалыптастыру 
(бөлімшелердің құрамы, басқару жүйесі т.б.); 
4.  Емдеудің  жоспарланған  көлемін  орындау  үшін  қажетті  қаржылық,  материалдық 
жəне еңбек ресурстарына деген қажеттілікті анықтау; 
5. Келіп түсетін ақша қаражаттарын есептеу; 
6. Жоспарлық көрсеткіштерге түзетулер енгізу; 
7. Жоспарланған көрсеткіштердің орындалу деңгейін көрсету. 
Бүгінгі  күнгі  денсаулық  сақтау  саласын  қаржыландыруды  халықтың  денсаулығын 
сақтауды  басқарудың  көпфакторлы  арнайы  құрылған  жүйесі  деп  қарауымыз  керек.  Бұл 
жүйенің  даму  мақсаттары,  көпсалалық  сипаты  жəне  бір-бірімен  тығыз  байланысқан 
элементтері болуы керек.  
Денсаулық  сақтау  саласын  жоспарлау  біздің  елімізде  екі  деңгейде  жүзеге 
асырылады:  республикалық  жəне  жергілікті.  Денсаулық  сақтауды  республикалық 
деңгейде  жүзеге  асырған  кезде  мемлекеттік  органдар  (ҚР  Үкіметі,  Денсаулық  сақтау 
Министрлігі) төмендегі міндеттерді орындайды: 
1.  Денсаулық  сақтау  Министрлігі  халықтың  денсаулығын  сақтау  жəне  халықты 
медициналық-əлеуметтік қамтамасыз етуге байланысты заң жобаларын жасап, Қазақстан 
Республикасының Парламентіне қарауға жəне бекітуге өзкізеді; 
2.  Мемлекеттің  халыққа  тегін  жəне  жоғары  маманданған  медициналық  қызмет 
көрсетуге  байланысты  қабылдаған  бағдарламасының  жəне  əлеуметтік  саясаттың  негізгі 
бағыттарының орындалуын қамтамасыз етеді; 

 
 
3.  Қоғамдық  денсаулық  сақтауды  жақсартуға  жəне  денсаулық  сақтау  жүйесін 
дамытуға байланысты өзектілігі басым мəселелерді анықтайды; 
4. Қазақстанның денсаулық сақтау  саласының дамуының стратегиялық бағыттарын 
негіздейді; 
5.  Мемлекет  кепілдік  беретін  медициналық  қызмет  көрсету  бағдарламасының 
стратегиялық жоспарын жасайды; 
6.  Медициналық  мекемелердің  құрылымдық  тиімділігін  көтеретін  салалық 
бағдарламаны қабылдайды; 
7. Денсаулық сақтаудың əртүрлі жүйелері мен нысандарын дамытады; 
8.  Денсаулық  сақтау  саласындағы  əлеуметтік  стандарттарды  қалыптастырады  жəне 
нормалар мен нормативтерді бекітеді. 
Денсаулық  сақтау  саласын  жергілікті  деңгейде  жоспарлаған  кезде  бір  адам  басына 
есептелетін норматив бойынша медициналық көмектің мемлекет кепілдік беретін көлемі 
мен  түрлері  жоспарланады,  сондай-ақ  көрсетілетін  медициналық  көмектің  көлемі  мен 
түрлерінің оларды қаржыландыру мөлшеріне сəйкес келуі анықталады. Денсаулық сақтау 
саласын  басқарудың  жергілікті  органдары  жергілікті  деңгейдегі  стратегиялық  жəне 
ағымдағы  жоспарлауды,  сондай-ақ,  мемлекет  кепіл  беретін  бағдарламаның  жүзеге 
асырылуын жəне жергілікті тапсырыстың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар 
медициналық 
мекемелердің 
құрылымдық 
тиімділігін 
көтеретін 
жергілікті 
бағдарламаларды  қабылдайды  жəне  жергілікті  деңгейдегі  денсаулық  сақтаудың  əртүрлі 
нысандары  мен  жүйелерін  дамытады.  Жергілікті  денсаулық  сақтау  саласын  басқаратын 
органдар  емдеу  мекемелеріне  арналған  қаржылық  жоспарларды  жасаған  кезде  көп 
жағдайда жоспарлаудың нормативтік əдісін қолданады; 
Денсаулық  сақтау  саласын  əлеуметтік  саланың  бір  бөлігі  ретінде  қарап,  оны 
жоспарлаған кезде халықтың науқастану деңгейін анықтайтын негізгі факторлардың бірі 
болып табылатын халықтың жасы мен жынысының құрылымын, аймақтардың климаттық-
географиялық  ерекшеліктері  жəне  олардың  медициналық  көмекпен  қамтамасыз  етілу 
деңгейін,  экологиялық,  əлеуметтік-экономикалық  жəне  басқа  да  жағдайлармен 
анықталатын  халықтың  науқастану  деңгейін,  халықтың  медициналық  көмек  алу  үшін 
меншіктің  əртүрлі  нысанындағы  жəне  ұйымдық-құқықтық  құрылымы  əрқалай  емдеу 
мекемелеріне,  соның  ішінде  госпитализация  үшін  стационарларға  бару  деңгейін, 
амбулаториялық-емханалық  жəне  стационарлық  мекемелердің  қуаттылығы  мен 
құрылымын , олардың  дамуын  ескеру  қажет.  Сондай-ақ  қаржылық  жоспарлау  кезінде 
медициналық  көмекті  ұйымдастыруды  жетілдірудің  негізгі  бағыттары  (алғашқы 
медициналық-əлеуметтік көмекті қайта ұйымдастыру, стационарлық медициналық қызмет 
көрсетудің  балама  нысандарын  дамыту,  жедел  медициналық  жəрдем  көрсету  жүйесін 
қайта  ұйымдастыру),  төтенше  жағдайлар  кезінде  жедел  медициналық  қызмет  көрсетуді 
басқару  жүйесін  жетілдіру  мəселелері,  ауруханалардағы  төсек  қорын  емдеудің 
интенсивтілік  дəрежесіне  қарай  бөлу,  профилактикалық,  емдеу-диагностикалық  жəне 
реабилитациялық  жұмыстардың  қазіргі  заманғы  технологияларын  енгізу,  басқа  емдеу-
профилактикалық  мекемелеріндегі  ауруларды  емдеу  шығындарын  аталған  емдеу-
профилактикалық  мекемесіндегі  емдеу  шығындарымен  салыстыру  сияқты  мəселелер 
назардан тыс қалмау керек. 
Бүгінгі  күні  денсаулық  сақтау  саласындағы  жоспарлаудың  төмендегідей  түрлерін 
атап көрсетуге болады: 
1. Стратегиялық жоспарлау; 
2. Перспективалық жоспарлау; 
3. Ағымдағы жоспарлау. 
Стратегиялық  жоспарлау  өз  кезегінде  ұзақ  мерзімді,  орта  мерзімді,  жылдық, 
оперативтік  жəне  функционалдық  жоспарлауды  қамтиды.  Ол  емдеу  мекемелерінің 
қызметінің  көптеген  түрлерін  сипаттайтын  жүйе  ретінде  саналады.  Стратегиялық 
жоспарлаудың  негізгі  ерекшелігі – ол  болашаққа  құрылған  жоспардың  ағымдағы 

 
 
өзгерістерге байланысты əрдайым икемді болуында. Стратегиялық жоспарлаудың негізгі 
қағидаттарына төмендегілерді жатқызуға болады:  
•
 
денсаулық  сақтау  жүйесіне  талдау  жасау,  қоршаған  ортаға  баға  беру, 
тұтынушылардың сұранысын зерттеу; 
•
 
денсаулық  сақтау  жүйесінің  əртүрлі  жағдайларға  байланысты  дамуына  болжам 
жасау, дамудың бағыттары мен мақсаттарын анықтау; 
•
 
қойылған мақсаттарға жету үшін ресурстармен қамтамасыз ету; 
•
 
жоспардың орындалуын бақылау, баға беру жəне тиімділігін анықтау. 
Стратегиялық  жоспарлаудың  əдістерінің  бірі  болып  саналатын  бағдарламалық-
мақсаттық  əдістің  көмегімен  бюджеттік  қаражаттарды  мақсатты  бөлу,  белгіленген 
шараларды  қаржыландыру  үшін  қосымша  қаржы  көздерін  тарту,  жоспарланған 
мақсаттарға  жету  процесін  үнемі  бақылап  отыру,  оларға  өз  кезегінде  түзетулер  енгізіп, 
тиімділігіне  баға  беру  сияқты  шаралар  жүзеге  асырылады.  Бағдарламалық-мақсаттық 
əдісті басқарудың барлық деңгейлерінде қолдануға болады. 
Қазақстанның  денсаулық  сақтау  саласындағы  стратегиялық  жоспарлаудың  негізгі 
мақсаты – халықтың  денсаулық  көрсеткіштерін  жақсарту.  Мемлекеттік  басқаруды 
реформалауға  байланысты  бүгінгі  күні  еліміздің  денсаулық  сақтау  саласы 3 жылдық 
стратегиялық  жоспарлауға  көшті.  Бұл  жоспарлаудың  негізгі  бағыттарына  медициналық 
мекемелерді  ресурстық  қамтамасыз  ету,  медициналық  мекемелер  мен  пациенттердің 
арасындағы  экономикалық  қатынастарды  дамыту,  медицина  саласындағы  бəсекелік 
ортаны  дамыту  сияқты  өзекжарды  мəселелерді  кіргізуге  болады.  Сонымен  қатар  аталған 
стратегиялық жоспарға сəйкес төмендегідей шаралар жүзеге асырылмақ: 
-
 
аймақтардағы  денсаулық  сақтау  жүйелерінің  арасындағы  əркелкілік  пен 
диспропорцияларды  жою  мақсатында  мемелекеттік  денсаулық  сақтау  мекемелерінің 
қызметтерін реттейтін бірыңғай нормативтерді бекіту; 
-
 
тəуелсіз  сараптаманың  қатысуымен  жүзеге  асырылатын  медициналық  көмектің 
сапасын  бақылайтын,  ауруханаішілік  менеджмент  жүйесін  дамытатын,  медициналық 
ұйымдарды аккредитациялайтын модельді жетілдіру; 
-
 
санитарлық-эпидемиологиялық  қадағалау  қызметін  қоғамдық  денсаулық  сақтау 
жүйесімен біріктіріп, олардың қызметін халықаралық стандарттарға сəйкес реттеу; 
-
 
дəрі-дəрмектерді  дистрибуциялау  мақсатында  бірыңғай  жүйе  енгізу.  Бұл  жүйенің 
негізі – стационарлық емдеуді жүзеге асыратын мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелері 
үшін  аса  маңызды  дəрі-дəрмектердің  негізгі  түрлерін  сатып  алуды  ұзақ  мерзімді 
жоспарлау  жəне  орталықтандыру.  Осы  мақсатпен  құрылған  дəрі-дəрмектерді  сатып  алу 
жəне  сақтау  жүйесі  ауруханаларға  дəрі-дəрмектердің  үзіліссіз  түсіп  тұруын  қамтамасыз 
етеді; 
-
 
Денсаулық сақтау саласындағы өзекті мəселелерді (медициналық көмектің сапасын 
төмендететін  денсаулық  сақтау  саласын  ұйымдастырудың  экстенсивті  моделінің 
сақталуы,  медицинаның  «көлеңкелі  секторының»  дамуы,  жоғарғы  білікті  медициналық 
кадрлардың,  əсіресе  ауылды  жерлерде,  жетіспеуі,  көрсетілетін  медициналық  көмектің 
көлемі  мен  сапасының  арасындағы  сəйкессіздік,  халықтың  денсаулық  жағдайы  үшін 
мемлекеттің жауапкершілігінің басым болуы жəне т.б.) шешу. 
Денсаулық  сақтау  саласын  жоспарлаудың  келесі  түрі – бұл  перспективалық 
жоспарлау. 
Перспективалық жоспарлау денсаулық сақтау саласын дамытудың бағдарламалары 
мен  жоспарларын  аймақтық  жəне  жергілікті  деңгейлерде  ұзақ  мерзімге (3-5 жыл) 
жасаумен  байланысты  болады.  Біздің  елімізде  денсаулық  сақтау  саласындағы 
перспективалық  жоспарлаудың  мысалы  ретіңде «100 мектеп, 100 аурухана» 
бағдарламасын  атауға  болады.  Бұл  бағдарламалық  жоспар 3 жылдық  мерзімге 
бағытталған. 2006-2009 жылдар  ішінде  бұл  бағдарламаның  негізінде  салынып  жатқан 
денсаулық сақтау объектілерін қаржыландыруға бюджеттен 268 млрд. тенге жоспарланып 
отыр.  Алайда  бүгінгі  күнгі  əлемдік  қаржылық  дағдарысқа  байланысты «100 мектеп, 100 

 
 
аурухана»  жоспарының  мерзімі  ұзартылып  отыр.  Бағдарламаның  аясында  салынып 
жатқан 78 денсаулық  сақтау  объектісінің  аяқталу  мерзімі 2010-2011 жылдарға 
қалдырылып  отыр. 2010-2011 жылдары  бағдарламаны  жүзеге  асыруға  бюджеттен 
қосымша 248 млрд.тг бөлу жоспарланып отыр. 
Денсаулық  сақтау  саласындағы  қысқа  мерзімді  қаржылық  жоспарлау  ағымдағы 
жоспарлау түрінде жүзеге асырылады. 
Ағымдағы  жоспарлау  көп  жағдайда 1 жылға  дейінгі  мерзімге  жасалады  жəне 
жергілікті  денсаулық  сақтау  жүйесінің  немесе  жекелеген  медициналық  мекемелердің 
жоспарлары мен бағдарламаларын құрумен байланысты болады.  
Емдеу-профилактикалық  мекемелерінің  жұмыстарын  жоспарлаған  кезде  төмендегі 
міндеттер жүзеге асырылады: 
- амбулаториялық-емханалық жəне стационарлық  медициналық көмектің көлемі мен 
түрлері жоспарланады; 
- емдеу мекемесінің қаржылық жоспары (смета) жасалады; 
-  медициналық  персоналдың  біліктілігін  көтеруге,  оларды  сертификаттауға  жəне 
аттестациялауға байланысты жұмыстар жоспарланады; 
-  жаңа  медициналық  технологияларды  енгізуге,  медициналық  көмектің  сапасын 
жоғарылатуға байланысты жұмыстар жоспарланады; 
-  емдеу-профилактикалық  мекемелерінің  бөлімшелерінің  қажетті  санитарлық-
эпидемиологиялық  жағдайын  қамтамасыз  етуге,  ауруханаішілік  инфекцияларды 
профилактикалауға байланысты шаралар жоспарланады. 
 Жоспарлауды жүзеге асырған кезде əдетте төмендегі əдістер қолданылады: 
1. аналитикалық əдіс жоспарды жасаған кезде жəне оның орындалуына баға бергенде 
жоспарлық жəне нақты көрсеткіштерді талдауға мүмкіндік береді; 
2.  баланстық  əдіс  жасалған  жоспардағы  кіріс  көздері  мен  шығыс  баптарының 
арасындағы  пропорцияның  болуын  қамтамасыз  етеді  жəне  сол  пропорция  бұзылған 
жағдайда белгілі бір шаралар қолдануға мүмкіндік береді; 
3. нормативтік əдіс денсаулық сақтау саласында кең қолданылатын əдіс, ол саланың 
пропорционалды түрде дамуын қамтамасыз етеді; 
4.  экономикалық-математикалық  əдіс    жоспардың  неғұрлым  тиімді  нұсқаларын 
негіздеп көрсетуге мүмкіндік береді; 
5.  сызықтық  бағдарламалау  əдісі  денсаулық  сақтау  объектілерін  жергілікті 
ерекшеліктерді ескере отырып , неғұрлым тиімді орналастыруды қамтамасыз етеді; 
6. бюджеттік əдіс медициналық персоналдың енбекақы шығындарын жəне халықтың 
медициналық көмекті алатын уақытын жоспарлаған кезде кеңінен қолданылады; 
7.  эксперименттік  əдіс  кезінде  жоғарыда  аталған  əдістердің  барлығы  қолданылады, 
өйткені кез-келген іс-қимыл міндетті түрде сынақтан өтуі тиіс. 
Жергілікті  деңгейле  жоспарлауды  жүзеге  асырған  кезде  кеңінен  қолданылатын 
нормативтік əдіс бүгінгі күнге дейін өзінің өзектілігін жоғалтқан жоқ. Нормативтік əдісті 
қолданған кезже жасалатын жоспар нормалар мен нормативтерге негізделеді. 
Денсаулық  сақтау  саласындағы  нормалар  мен  нормативтерге  төмендегілерді 
жатқызуға болады: 
-  халықтың  медициналық  көмекпен  қамтамасыз  етілу  нормасы (1000 адам  басына 
шаққандағы ауруханалық төсек саны, емханаларға қаралған адам саны т.б.); 
-  медициналық  персоналдың,  атап  айтқанда  дəрігерлердің  ауырлық  нормасы 
(емханаларда – 1 сағатта  дəрігердің  қабылдауында  болған  адам  саны,  ауруханаларда – 1 
дəрігердің емдеуінде болған адам саны); 
- госпитализациялау деңгейіне қарай төсек санына деген қажеттілік нормасы; 
-  денсаулық  сақтау  жəне  əлеуметтік  қорғау  мекемелерінің  құрал-жабдықтармен, 
медициналық бұйымдармен қамтамасыз етілу нормативі; 
-емдеу мекемелерінің санитарлық көлікпен қамтамасыз етілу нормативі   
 

 
 

жүктеу/скачать 5,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: