Тақырып бойынша сұрақтар: 1 Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының мөлшерін анықтау кезінде қолданылатын
әдістер .
2 Орналастыру мекендері әдетте жаңа ауыл шаруашылығы пайда болғанда
орналастырудығы сақталатын талаптар.
3.Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының шекарасын жобалаудағы ережелер.
Ұсынылған әдебиеттер : 1.Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр: Управление земельными ресурсами в рыночных условиях. – Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2012.
2.Қазақстан Республикасының Салық кодексі, 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ
3.Қырықбаев Ж.Қ., Карбозов Т.Е., Ахметов Е.С. Шаруашылықаралық жерге орналастыру. Оқу құралы. С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті баспасы. Астана,2017
4.Қазақстан Республикасының Жер кодексіЖаңартылған 2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 Кодексі.(Өзгерістер енгізілген, басылымға 2022 ж.шыққан)
Дәріс № 25. Ауыл шаруашылығы емес кәсіпорындардың жерді пайдалануын
оқыту
Жоспар
1.Ауыл шаруашылығына жатпайтын әсіпорындарда жерге орналастыруды
құрудың мазмұны мен мақсаттары
2.Жобаны ауыл шаруашылығына жатпайтын жерді пайдалануды құруды
жобалаудың негізгі талаптары мен принциптері
3.Ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындардың жерді пайдалану
ерекшеліктері мен орналасуының кейбір түрлері
1.Ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындарда жерге орналастыруды
құрудың мазмұны мен әдістері әр түрлі болып табылады. Компаниялар әдетте экономиканың санаттары мен секторлары арасындағы жер қайта сүйемелдеуімен және кейде өнімді жер жұмсайды. Құрылым түзу ерекшелігі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының алынған жерлерді аумағының басым бөлігінде табылатындығында, және жаңа жер қалыптастыру, ауылшаруашылығы жерлері есебінен жүреді, әдетте, соны пайдаланады. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасыныңз аңнамасында бұған құқықтық негіз жоқ. Онда көрсетілген:
- аса құнды және өнімді жерлерді басып алу;
- ауыл шаруашылығы айналымынан жерді негізсіз алуға болмайды.
Ауылшаруашылық қажеттіліктеріне жарамды жерлер, ең алдымен, ауылшаруашылық мақсаттары үшін берілуі керек.Бұл үдеріс түрлі санаттағы мен ведомстволардың шаруашылықтарды қатыса алады, өйткені жер ауылшаруашылығымен байланысты емес кәсіпорындар қалыптастыруда шаруашылықаралық жергеорналастыру, салааралық және екі шаруашылық аралық сипатқа ие. Ауылшаруашылық емес нысандар аймаққа, орналасқан жеріне, конфигурациясына және қоршаған ортаға әсер ету сипатына байланысты өте әрқилы болып келеді. Жерді пайдалану сипатына, орналасқан жеріне және қоршаған ортаға әсеріне сәйкес, барлық ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес нысандарды келесі негізгі түрлерге бөлуге болады:
1 Ауданның кәсіпорындары:
- аумақты ұйымдастыруды бұзбайтын шағын аудандар;
- үлкен өнеркәсіптік кәсіпорындар орналасқан ірі аумақтар, олар аумақтыұйымдастыру мен қоныс аударуға да елеулі өзгерістер енгізе алады;
- іріжеручаскелерінемесетау-кенкәсіпорындарының,сондай-ақ гидроэлектрстанциялар мен жылу электр станцияларының су қоймалары мен
құрылыстарының аудандары.
2 Желілік нысандар - кеңейтілген жер учаскелері (теміржолдар мен
магистральдар, байланыс желілері, электр беру желілері, орман белдеуі, әртүрлі
құбырлар және т.б.).
Ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындардың жерді пайдалануы
келесі кезеңдерде өткізіледі:
1 Нысанның орналасқан жері туралы алдын-ала келісім.
2 Жер учаскесiн алдын-ала мақұлдау және кәсiпорынның бекiтiлген
жобасының негiзiнде қамтамасыз ету.
3 Жобаны табиғатқа (жерге орналастыру) беру.
4 Жерді пайдалану құқығына құжаттарды ресімдеу және беру
Ауылшаруашылығыемескәсiпорындардыңжерпайдалануынқалыптастыру
кезiндежердiпайдаланужөнiндегiмынадайшараларқолданылады:
1 Дайындық жұмыстары, нысанның орналасуын таңдау және келісу.
2 Жобаны жасау мен бекіту.
3 Жер учаскесін беру туралы жобалық құжаттаманы және шешімқабылдауды бекіту.
4 Жерді нақтылы бөлу.
5 Жерге орналастыруды және жер учаскесіне құқықты куәландыратынқұжаттарды ресімдеу.
2. Жобаны ауыл шаруашылығына жатпайтын жерді пайдаланудықұруды жобалаудың негізгі талаптары мен принциптері. Ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындардың жерді пайдалануықұрылған кезде, мынадай талаптар қажет:
1.Жер учаскесiнiң орналасқан жерi кәсiпорындардың барлық салаларымен санаттарының мүдделерiн ескере отырып жүргiзiлуге тиiс.
2.Телімнің орналасқан жерi кәсiпорынның қалыпты жұмыс iстеуi үшiнаумақтық қолайлы жағдайлар жасауы тиiс.
3.Табиғижағдайлар,аудандарменконфигурациялардыңқұрылғанкәсіпорынның талаптарына сәйкестігі.
4. Қалған жерлерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және жердіжақсарту шығындарын азайту.
5. Ауыл шаруашылығының құнды жерін сақтауды қамтамасыз ету.
6. Аумақты шаруашылықты ұйымдастырудың бұзылуы, сондай-ақ жерге
орналастырудың жинақтылығы мен тұтастығы барынша оңтайлы болуы тиіс.
7. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы бұзушылықтарды болдырмау.
3. Ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындардың жердіпайдалану ерекшеліктері мен орналасуының кейбір түрлері. Жер учаскелерін ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар, АЭС, ЖЭС, ГРЭС-ді жердісақтаудың тиімді тәсілі - ірі өндіріс бірліктерін немесе агломерацияларды құру,олар жалпыға ортақ қосалқы өндірістерді орналастыру болып табылады.
Іріөнеркәсіптіккәсіпорындардыорналастырукезіндеайрықшаерекшеліктер:
1.Жердi тек тiкелей өндiрiстiк кәсiпорынға ғана емес, сонымен бiргежер учаскелерiн селоны орналастыруды реттеу үшiн де қамтамасыз ету.
2.Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарға ірі учаскелерді беру және осыжерлерді ауыл шаруашылық айналымнан шығару оларды қолданыстағы шаруақожалықтарын қайта құруға, олардың мамандануының өзгеруіне және есепайырысу жүйесін жетілдіруге әкеледі.
3.Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың орналасуы қоршаған ортанықорғауды (жер, су және ауаның ластанудан және ластанудан ауаны) толығыменқамтамасыз етуге тиіс, ол қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қызметке қосымшақаржы салуды қажет етеді.
Шаруашылықаралықбасқарудыңкешендіміндеттерініңбіріірісуқоймаларын және олардың аймақтарын құру маңызды болып табылады. Осымақсат үшін су қоймасының аудандары келесі аймақтарға бөлінеді:
1 Су жайылу аумағы.
2 Су деңгейінің көтерілу аймағы.
3 Жағалауды қайта құру аймағы.
4 Таяз судың аймағы.
5 Жеке жер учаскелерін пайдаланудың ұйымдық-аумақтық жағдайыныңнашарлау аймағы.
Су қоймаларын қалыптастырудың ерекшеліктеріне байланыстышаруашылықтар мынадай жағдайда болуы мүмкін:
1 Шаруа қожалығының ауыл шаруашылық жерлері толығымен суастында қалады.
2 Жер ішінара су басқан және резервуардың қалыпты жұмысы үшін солжерлерден кейбір жерлерді кесіп тастау немесе мамандандыруды өзгертукерек.
3 Су қоймаларын қалыптастыру экономиканың орналасуына және жердідұрыс пайдаланудың пайда болуына теріс әсер етеді.Барлық осы жағдайларда мынадай мәселелерді шешу қажет болады.
4 Ауыл шаруашылығы кәсіпорнының мөлшерін, орналасқан жерін жәнемамандануын өзгерту мүмкіндігі бар.
5 Бір ферманың бір бөлігін басқа бөліктермен біріктіріп, осы негізде жаңажерді пайдалану.
6 Бұрынғы жерде экономиканы толығымен жою және қажет болғанжағдайда жаңа жерлерді басқа жақтан беру.
7 Жерді пайдалануды қайта құру.
Су қоймаларын қалыптастыру және орналастыру жобасын негіздеумәселелерін шешу әдеттегі әдістермен, басқа ауыл шаруашылығына жатпайтынкәсіпорындар үшін де жүзеге асырылады.
Жеручаскесініңмөлшеріменконфигурациясы тау-кен кәсіпорнының құрылымы мен тау-кен жұмыстарыныңбөлінуінің параметрлері бойынша анықталады.Шаруааралық шаруашылықты басқарудың ерекшелігі тау-кенкәсіпорындарының сипаты бойынша айқындалады, олар мыналарға тән:
1) уақыт пен кеңістіктегі жерді пайдаланудың динамизмі (тау-кен бөлігінежаңа жерлерді тарту және бұзылған мемлекеттегі жерлерді босату);
2) берілген жер учаскелерін пайдаланудың шектеулі мерзімі;
3) қоршаған ортаға айтарлықтай әсер ету;
4) тұтынылған жер ресурстарын молайту қажеттілігі (мелиорацияныжүргізу).
Жерді пайдаланудың нақты түрлерінің бірі - қорықтар, оның негізгі
мақсаты - табиғи, табиғи емес, табиғи ортаны сақтау. Олардың жерлері
шаруашылықаралық жерді басқару тәртібінде мерзімсіз пайдалануға беріледі.
Орналасуы,ауданы,конфигурациясы,шекаралары,жерқұрылымынегізінен табиғат резерватының бейінділігіне және оның құрылу мақсаттарынабайланысты болады.
Қорық аумағы оның мақсатына сәйкес келесі функционалдық аймақтарға
бөлінеді:
♦ тұтастай қорық;
♦ ғылыми зерттеулер;
♦ шаруашылық кызмет;
♦ рекреациялық мақсат.