Жетекшінің кәсіби құзіреттілігі

Бұл қазақ терминологиясының, ғылым тілінің даму тарихындағы айрықша оқиға болды. Қазақ терминологиясы дамуының алғашқы кезеңінде бекітілген бұл тұңғыш ғылыми қағидаттар алаш зиялыларын әкімшіл-әміршіл жүйе жойғанға дейін он шақты жыл басшылыққа алынды. Қазақтың ұлттық ғылыми терминологиясының негізі дәл осы қағидаттарды басшылыққа ала отырып жасалды. Сонау ХХ ғасыр басында жасалған бұл қағидаттардың ғылыми негізінің беріктігіне, құндылығын еш жоймағанына бүгін де көз жеткізіп отырмыз. Сондықтан да қазақ терминтануының тарихында Елдестің баяндамасы ерекше ескерілуі тиіс. Бұл баяндама қазақ терминологиясының мәселелерін елдің бүкіл зиялы қауымы бас қосқан алқалы жиында, биік мінберден тұңғыш сөз еткен тарихилығымен құнды. Сонымен қатар Елдес жасаған баяндама ұлттық терминологияны дамытудың 30-жылдарға дейінгі тұтас бір кезеңінің бағыт-бағдарын белгілеген, қазақтың терминқорын қалыптастыруға ғылыми-лингвистикалық тірек болған тұғырнамалық құжат.

• Бұл қазақ терминологиясының, ғылым тілінің даму тарихындағы айрықша оқиға болды. Қазақ терминологиясы дамуының алғашқы кезеңінде бекітілген бұл тұңғыш ғылыми қағидаттар алаш зиялыларын әкімшіл-әміршіл жүйе жойғанға дейін он шақты жыл басшылыққа алынды. Қазақтың ұлттық ғылыми терминологиясының негізі дәл осы қағидаттарды басшылыққа ала отырып жасалды. Сонау ХХ ғасыр басында жасалған бұл қағидаттардың ғылыми негізінің беріктігіне, құндылығын еш жоймағанына бүгін де көз жеткізіп отырмыз. Сондықтан да қазақ терминтануының тарихында Елдестің баяндамасы ерекше ескерілуі тиіс. Бұл баяндама қазақ терминологиясының мәселелерін елдің бүкіл зиялы қауымы бас қосқан алқалы жиында, биік мінберден тұңғыш сөз еткен тарихилығымен құнды. Сонымен қатар Елдес жасаған баяндама ұлттық терминологияны дамытудың 30-жылдарға дейінгі тұтас бір кезеңінің бағыт-бағдарын белгілеген, қазақтың терминқорын қалыптастыруға ғылыми-лингвистикалық тірек болған тұғырнамалық құжат.

Алаш тақырыбы төңірегінде «ашылмаған аралдар» қалды ма?!. Әрине, жетіп артылады. Әлі де ашылмаған «Жүзарал» бар десек – асыра айтқандық болмайды. Ұлт көсемі Әлихан Бөкейханның қолқанат көмекшісі, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының сенімді серігі, ұлт жазушысы Мұхтар Әуезовтің жан досы бола білген кім? Терминге жұтаң кезде тілімізге «пішіндеме» (геометрия), «кескіндеме» (тригонометрия) дегендей ұғымдарды енгізген кім? Физика оқулығын алғаш рет көпке қолжетімді етіп қазақша сөйлеткен кім? Жеті тіл мен жеті ғылымды еркін игеріп, «Қазақтың Ломоносовы» атанған, неміс қызын өмірлік жар қылған кім? Тағдыр-талайы тартысты романға, тізбекті киносериалға сұранып тұрған Алаш Арысының бірі һәм бірегейі... 

• Алаш тақырыбы төңірегінде «ашылмаған аралдар» қалды ма?!. Әрине, жетіп артылады. Әлі де ашылмаған «Жүзарал» бар десек – асыра айтқандық болмайды. Ұлт көсемі Әлихан Бөкейханның қолқанат көмекшісі, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының сенімді серігі, ұлт жазушысы Мұхтар Әуезовтің жан досы бола білген кім? Терминге жұтаң кезде тілімізге «пішіндеме» (геометрия), «кескіндеме» (тригонометрия) дегендей ұғымдарды енгізген кім? Физика оқулығын алғаш рет көпке қолжетімді етіп қазақша сөйлеткен кім? Жеті тіл мен жеті ғылымды еркін игеріп, «Қазақтың Ломоносовы» атанған, неміс қызын өмірлік жар қылған кім? Тағдыр-талайы тартысты романға, тізбекті киносериалға сұранып тұрған Алаш Арысының бірі һәм бірегейі...