Жылдық есебі 2015

158
159
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
2014 ж. 30 маусымдағы 
баланстық құны 
(аудиттелмеген)  
(млн. теңге)
2014 ж. 30 маусымдағы 
әділ құны  
(аудиттелмеген) 
(млн. теңге)
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар 
87,773
105,973
Басқа тартылған қаражат 
129,529
146,492
Резервтер
30,475
30,475
Кейінге қалдырылған пайдаға салынатын салық  
бойынша міндеттемелер 
214
214
Төлемге дивидендтер
10
10
Басқа міндеттемелер
28,043
28,043
1,331,295
1,368,897
Таза активтер 
136,601
Бақыланбайтын үлес
74,149
Жоғарыда көрсетілгендей, сатып алынған таза активтер 
136,601
Минус: «БТА Банкі» АҚ еншілес компанияларындағы  
бақыланбайтын үлестері 
(2,296)
 Сатып алуға қатысты таза активтер 
134,305
Таза сатып алынған активтер, 46.5%
62,452
Өтеу сомасы
(62,452)
«БТА Банкі» АҚ-тың сатып алынған таза активтерінің  
құнында Банк үлесінің өтелген сомадан артуы
-
Өтеу сомасы:
БТА (млн. теңге)
Төленген сыйақы
31,000
Төленетін сыйақы
31,452
62,452
Еншілес компанияны сатып алудан түскен таза ақшалай түсім:
БТА (млн. теңге)
Төленген ақшалай сыйақы
31,000
Минус: сатып алынған ақшалай қаражат пен оның баламасы
(51,595)
(20,595)
Сатып алу күні мойындалған, БТА-дағы бақылан-
байтын иелену үлесі (53.5%) ағымдағы иелену 
үлесінің сатып алынған банктің теңдестірілетін 
таза активтерінің мойындалған құнындағы мөл-
шерлес бөлігі бойынша бағаланды және 74,149 
млн. теңгені құрады.
Есептік күнге сәйкес БТА-ны сатып алудың бас-
тапқы есептік құны нарықтық деректердің 
негізінде анықталды. 
Несиелер (клиенттер мен банктерге ұсынылған) 
бойынша сатып алынған талаптардың әділ құны 
527,917 млн. теңгені және, тиісінше, 60,676 млн. 
құрады және олардың шарттарға сәйкес жалпы 
құны 3,403,990 млн. теңге және, тиісінше, 66,433 
млн. теңге құрайды. Аталған шарттар бойын-
ша ақша ағымдарына қатысты өндіріп алу күтіл-
мейтін сомаларды сатып иелену күніне сәйкес 
ең үздік бағалануы 2,796,371 млн. теңгені және, 
тиісінше, 9,560 млн. теңгені құрайды. 
2015 ж. 15 маусымда Банк пен БТА активтер 
мен міндеттемелерді бір мезгілде тапсыру ту-
ралы шартқа  (бұдан әрі - «Шарт») қол қойды. 
Шарттың шеңберінде БТА активтері мен мін-
деттемелерінің бөлігі Банкке тапсырылды, ал 
Банктің проблемалық активтерінің бөлігі БТА-ға 
тапсырылды. 
Шартқа сәйкес, БТА-дан Банкке келесі активтер 
мен міндеттемелер тапсырылды: 
1.  БТА-да ашылған заңды және жеке тұлғалар-
дың барлық ағымдағы және жинақ шотта-
рын сол шоттардағы барлық қалдықтармен 
және шоттардың бұрынғы деректемелерін 
сақтаумен; 
2.  клиенттердің төлем карталарымен бірге бел-
сеңді карталық шоттарын сол шоттардағы 
қалдықтармен және шоттардың бұрынғы де-
ректемелерін сақтаумен;  
3.  корпоративтік, шағын және орта және бөл-
шек бизнес клиенттеріне берілген кредиттер 
бойынша талап ету құқықтары; 
4.  БТА жұмыс істейтін филиалдары мен 
бөлімшелері; 
5.  негізгі құралдардың, тауар-материалдық құн-
дылықтардың бөлігі, бағалы қағаздар мен ақ-
шалай қаражат;  
6.  БТА еншілес ұйымдары – БТА Банктің «БТА 
Сақтандыру» еншілес компаниясы» АҚ, «БТА 
Өмір»  БТА банкінің өмірді сақтандыру жөнін-
дегі еншілес компаниясы» АҚ,  «СК Лизинг» 
АҚ, «БТА Банкі» Акционерлік қоғамының «БТА 
Секьюритис» еншілес ұйымы» АҚ, «БТА Банкі» 
Акционерлік қоғамының «БТА Ипотека» енші-
лес ұйымы» АҚ, «БТА Банкі» Акционерлік қо-
ғамының еншілес ұйымы «Лондон-Алматы» 
сақтандыру компаниясы» АҚ, «БТА Банкі» АҚ-
тың «Алемкард» еншілес ұйымы» АҚ, «Титан-
Инкассация» ЖШС-тің акциялары (үлестері).
Өз кезегінде Банктен БТА-ға:
1.  корпоративтік бизнес клиенттеріне ұсынылған 
кредиттер бөлігі бойынша талап ету құқығы; 
2.  жылжымайтын мүлікке байланысты стресстік 
активтермен айналысатын «Kazkom Realty» 
ЖШС еншілес компанияда қатысу үлесі 
тапсырылды.
2015 ж. 27 тамызда Шартты жүзеге асыру аясында 
«СК Лизинг» АҚ шығарылған (эмиттелген) 48,125 
дана жай акциясы (орналастырылған жай акция-
лардың жалпы санынан 55%) БТА пайдасына тап-
сырылды (қайтарылды). 
Шартта тапсырылатын активтердің ерекшеліктері, 
олардың өзгерістері ескерілген және келесі қа-
жеттіліктер қарастырылған:  
• 
іс жүзінде тапсырылған активтер мен мін-
деттемелерді анықтау мақсатында салыс-
тырып тексеруді жүргізу, активтер мен мін-
деттемелердің күй-жайындағы барлық 
өзгерістерді тіркеу және іс жүзінде нақты 
тапсырған күнге активтер мен міндеттеме-
лерді анықтау;  

160
161
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
• 
Шарт бойынша тапсырылған БТА мен Банк 
активтерінің нарықтық құнын анықтау үшін 
тәуелсіз бағалаушыға салыстырып тексеру 
қорытындыларын жолдау;  
• 
тәуелсіз бағалаушымен анықталған құны 
есебімен қарсы талап балансын түзету жә-
не түзетілген балансты Банк пен БТА дирек-
торларының кеңесіне бекітуге ұсыну.    Тү-
зетілген қарсы талап балансында: Банкке 
тапсырылған БТА активтерінің тәуелсіз баға-
лаушымен анықталған нарықтық құны; Банк 
пайдасына БТА тапсырған ақша сомасы; БТА-
ға тапсырылған Банк активтерінің тәуелсіз 
бағалаушымен анықталған нарықтық құны; 
Банкке тапсырылған БТА міндеттемелерінің 
жалпы баланстық сомасы және түзетілген 
БТА берешек сомасы көрсетіледі.   
Шарттың 2015 ж. 14 желтоқсандағы қосымша 
келісімі есебімен, тапсырылған күнге (2015 ж. 
15 маусым) активтердің нарықтық құны ескеріл-
ген түзетілген қарсы талап балансы келесі түрде 
беріледі: 
• 
2015 ж. 15 маусымға Банкке тапсырылған БТА 
активтерінің нарықтық құны 343,648 млн. тең-
ге құрайды, соның ішінде 29,763 млн. тенге ақ-
шаны қоса; 
• 
2015 ж. 15 маусымға БТА-ға тапсырылған Банк 
активтерінің нарықтық құны 1,158,034 млн. 
теңге құрайды; 
• 
Банкке тапсырылған БТА міндеттемелерінің 
жалпы баланстық сомасы – 356,213 млн. теңге; 
• 
2015 ж. 15 маусымға БТА-ға тапсырылған Банк 
активтерінің нарықтық жалпы құны 
• 
2015 ж. 15 маусымдағы Банкке тапсырыл-
ған БТА активтерінің нарықтық жалпы құны-
нан (Банкке тапсырылған БТА міндеттемелерін 
алып тастағанда) 1,170,599 млн. теңгеге («БТА 
берешегі») асып түсті. 
Шартқа сәйкес қабылданған/тапсырылған ак-
тивтердің нарықтық және баланстық құны ара-
сындағы айырмашылығы 40,446 млн. теңгені құ-
рады және «Активтер мен міндеттемелерді бір 
уақытта қатар тапсыру әсері» жолында капитал-
дағы өзгерістер туралы есепте көрсетілген.   
Активтер мен міндеттемелермен алмасу жә-
не БТА банктік лицензиясын тапсыру аяқталған 
соң, Банк БТА-ға бақылауды өзінің ірі акционер-
леріне берді және 2015 жылғы 30 маусымнан 
бастап БТА-ны өзінің шоғырландырылған қаржы 
есептілігінен шығарып тастады. 
2015 ж. 25 қыркүйекте «БТА Банк» АҚ эмитент 
ретінде «Самұрық-Қазына ҰӘҚ» АҚ-нан өзінің 
27,351,461,050 жай акцияларын (4.26%) сатып 
алу рәсімі аяқталды, нәтижесінде БТА акция-
ларын сенімгерлік басқаруы тоқтатылды.  Каз-
коммерцбанк пен БТА бірігу үлгісі аясында, БТА 
акцияларын сенімгерлік басқару шарты сенім-
герлік басқарушы ретінде Казкоммерцбанк жә-
не сенімгерлік басқарушының құрылтайшысы 
ретінде «Самұрық-Қазына ҰӘҚ» АҚ арасында 
жасалған.  
2015 ж. 9 желтоқсанда Банктің Директор-
лар кеңесімен БТА шығарылған (эмиттелген) 
608,374,602,366 жай акцияларын, Банктің Ди-
ректорлар кеңесімен белгіленген шарттармен 
иесіздендіру туралы шешім қабылданды. Осы 
шешімді жүзеге асыру аясында 
2015 ж. 28 желтоқсанда Банк пен Банктің ірі ак-
ционері К.Х.Ракишев мырза мен Н.С.Субханбер-
дин мырза арасында саны 294,246,757,376 дана 
БТА акцияларын сатуға шарттар жасалды.  
БТА-ның бақылаудан айырылған күнге істен шыққан активтері мен міндеттемелері:
2015 ж. 30 маусым 
(аудиттелмеген)  
(млн. теңге)
АКТИВТЕР:
Ұлттық (орталық) банктердегі ақшалай қаражаты мен шоттар 
981
Әділ құны бойынша табыс немесе залал арқылы бағаланатын активтер
2,658
Банктерге және өзге қаржы институттарына ұсынылған несиелер және құралдар
153,257
Клиентерге ұсынылған несиелер
789,038
Сатуға арналған қолда бар инвестициялар
14,990
Тәуелді компанияларға жасалатын инвестициялар 
6,167
Іскерлік мәртебесі
24
Инвестициялық жылжымайтын мүлік
188,914
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтаржәне материалдық емес 
активтер
9,313
Өзге активтер
395,998
Сатуға арналған активтер
11,769
Активтердің барлығы
1,573,109
МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Банктердің және өзге қаржы институттарының несиелері және құралдары
1,343,505
Клиентердіңқұралдары
32,764
Өзге тартылған құралдар
141,037
Резервтер
1
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша міндеттеме 
49
Өзге міндеттемелер
25,709
Сатуға арналған активтерге байланысты міндеттемелер
6,173
Міндеттемелердің барлығы
1,549,238
Істен шыққан таза активтер
23,871

162
163
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
Еншілес кәсіпорынның істен шыққанынан келетін залал
Істен шыққан күнге
Әділ құны бойынша бағаланатын БТА-ға салынатын инвестициялар
-
Істен шыққан активтер
(23,871)
Бақыланбайтын үлес 
2,712
Істен шыққаннан келетін залал
(21,159)
Істен шыққаннан келетін залал «Еншілес ком-
панияның істен шығуы» жолында жеке капита-
лындағы өзгерістер туралы шоғырландырылған 
қаржы есептілігінде көрсетілген.    
2015 ж. 30 маусымға,БТА-ға салынатын ин-
вестициялар, бақылаудан айырылуына және 
елеулі ықпалдың жоқтығына байланысты сату-
ға арналған қолда бар инвестицияларға қайта 
сыныпталды
3. Есеп саясатының негізгі қағидалары 
Үздіксіздік қағидаттары
Осы қаржы есептілігі  Топтың көз жетерлік бола-
шақта әдеттегі қызмет барысындағы активтерді 
өткізу мен міндеттемелерді өтеуді болжай-
тын үздіксіздік қағидаттарының болжамынан 
жасасалды.
2015 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жыл бойын-
ша, Топ 18,435 млн. теңге мөлшерінде салық 
төлегеннен кейін таза залалға ұшырады, бұл 
негізінен пайыз есептелетін активтердің құнсыз-
дануынан болатын қосымша залалды танумен 
байланысты. Құнсызданудан болатын залал-
дың есебін айырысу әдістемесінің сипаттамасы 
бұдан әрі осы қаржы есептілігіне 3 Қосымшада 
түсіндіріледі. 
2016 ж. сәуірде Банк Басқарма құрамында бірне-
ше өзгертулер жүргізді. Басқарманың қайта құ-
рылған командасы Топтың жаңа корпоративтік 
даму стратегиясын, соның ішінде сыртқы кәсіп-
қойлардан алған ұсынымдарды бекітіп, енгізеді. 
Стратегияға келесі компоненттер кіреді:
• 
Банктің технологиялық көшбасшылығын на-
рықта нығайту;
• 
Клиенттерге инвестициялар арқылы жаңа 
технологияларға берілетін банктік қызметті 
кеңейту; 
• 
Қазіргі филиал желісіндегі клиенттерге 
қызмет көрсетудің сертификатталған сапа-
сын және клиенттерге көрсетілетін қызмет-
тердің сапасын бұдан әрі арттыру;
• 
Іске аспайтын активтердің шоғырландырыл-
ған жұмысы.
Негізгі акционердің 2015 және 2016 жж ішін-
де (38 Ескерту) жаңа корпоративтік стратегия-
сының және Банктің жарғылық капиталында-
ғы келешекте инвестицияларымен расталған 
тұрақты қолдауы нәтижесінде, басшылықтың 
пікірінше, Топ 2016 жылы пайда алып келетін 
қызметке қайтып келуі мүмкін және көз же-
терлік болашақта қызметті үздіксіз жалғастыра 
алады.
Сәйкестік туралы өтініш
Осы шоғырландырылған қаржы есептілігі Халы-
қаралық қаржы есептілігі стандарттары жөнін-
дегі Комитет шығарған (бұдан әрі – «ХҚЕСК») Ха-
лықаралық қаржы есептілігі стандарттарына 
(бұдан әрі - «ХҚЕС») сәйкес әзірленген. 
Ұсыну қағидаларын таңдаудың өзге 
өлшемдері 
Осы шоғырландырылған қаржы есептілігі Топ 
өзінің қызметін көзжетерлік келешекте жалғас-
тыратынын ескере отырып әзірленді. 
Осы шоғырландырылған қаржы есептілігі егер 
басқаша көрсетілмесе, миллион Қазақстан тең-
гесінде берілген (бұдан әрі - «теңге»). 
Әділ құны бойынша бағаланатын белгілі бір қар-
жы құралдарын, тозу мен құнсыздануды ше-
герумен қайта бағаланған құны бойынша ес-
керілген, актуарийлік есептер мен анықталған 
жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдық-
тарнегізінде ескерілген сақтандыру міндетте-
мелерін қоспағанда, осы шоғырландырылған 
есептіліктер, төмендегі есеп саясатында көр-
сетілгендей, тарихи құн қағидасының негізінде 
әзірленген. 
Әдетте тарихи құн тауарлар мен қызметтерге 
айырбастау ретінде берілген сыйақының әділ 
құны негізінде анықталады. 
Бағаның тікелей бақылаудан немесе бағалау-
дың басқа әдістемесін қолданумен есептеу ар-
қылы алынғанына қарамастан, әділ құн активті 
сату барысында алынған немесе бағалау күніне 
сәйкес нарыққа қатысушылардың арасында жа-
салған қалыпты мәміленің шеңберінде міндет-
темені тапсыру кезінде төленген бағаны көрсе-
теді. Активтің немесе міндеттеменің әділ құнын 
бағалау барысында, егер нарыққа қатысушы-
лар бағалау күніне сәйкес активтің немесе мін-
деттеменің бағасын қалыптастыру кезінде еске-
ретін болса, Топ активтің немесе міндеттеменің 
сипаттамасын ескереді. Әділ құны бойынша ба-
ғалауды жүргізу үшін және/немесе әділ құнын 
бағалауға қатысты ақпаратты ашу үшін осы шо-
ғырландырылған қаржы есептілігіндегі әділ 
құн, ХҚЕС (IFRS) 2 қолдану саласына жататын 
меншікті үлестік құралдардың негізінде төлем 
жасаумен жасалатын мәмілелерді, ХҚЕС (IAS) 17 
қолдану саласына жататын лизингтік операция-
ларды, сондай-ақ әділ құнмен салыстырылатын, 
бірақ бұл ретте мысалы, ХҚЕС (IAS) 2 көрсетілген 
болуы мүмкін іске асырудың таза құны немесе  
ХҚЕС (IAS) 36 көрсетілген қолдану құндылығы 
сияқты әділ құн болып табылмайтын бағалау-
ларды қоспағанда, жоғарыда көрсетілген тәсіл-
мен анықталады.
Казкоммерцбанк және оның еншілес компания-
лары (Ресей Федерациясындағы және Тәжікс-
тан Республикасындағы еншілес компаниялар-
дан басқа) қаржы есептілігін ХҚЕС-ына сәйкес 
құрастырады. Ресей Федерациясындағы жә-
не Тәжікстан Республикасындағы еншілес ком-
паниялар бухгалтерлік есепті жергілікті бухгал-
терлік есеп стандарттары негізінде дайындайды 
және олардың дайындаған қаржы есептілігі 
ХҚЕС бойынша дайындалған қаржы есептілігіне 
аударылады. 
Осы шоғырландырылған қаржы есептілігі Банк 
пен оның еншілес компанияларының бухгал-
терлік есеп деректері негізінде дайындал-
ды. ХҚЕС-ына сәйкес шоғырландырылған қар-
жы есептілігін дайындау Банк басшылығынан 
есептілікте келтірілген Топ активтерінің сомасы 
мен міндеттемелеріне әсер ететін бағалар мен 
болжамдар әзірлеуді, есепті күндегі жай-күйі бо-
йынша шартты активтер мен міндеттемелерді 
және есептілікте келтірілген есепті кезеңдегі 
кіріс пен шығыс сомасын ашып көрсетуді талап 
етеді. Нақты нәтижелер осы бағалардан ерек-
шеленуі мүмкін. Нақты нәтижелерден анағұр-
лым алшақ бағалар құнсыздандыруға резервтер 
қалыптастырумен және қаржы құралдарының 
әділ құнын анықтаумен байланысты.
Топ жалпы қаржы жағдайы туралы есептің бап-
тарын өтімділік тәртібі бойынша ұсынады. Мәлі-

164
165
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
меттерді қаржы жағдайы туралы есептегі күн-
нен кейін 12 ай ішінде (қысқамерзімді) және 
қаржы жағдайы туралы есептегі күннен кейін 12 
айдан астам уақыт ішінде (ұзақмерзімді) қайта-
ру және өтеу бойынша бөлінген есеп 37-Ескерту-
де берілген.
Функционалды валюта 
Топқа кіретін әр компанияның қаржы есептілігі-
не енгізілген баптар компанияға қатысы бар оқи-
ғалар мен жағдайлардың экономикалық мәнін 
көрсететін валютада өлшенеді (бұдан әрі - «функ-
ционалды валюта»). Банктің функционалдық ва-
лютасы Қазақстан теңгесі болып табылады. Топ-
тың есеп беру валютасы Қазақстан теңгесі болып 
табылады.
Шоғырландыру қағидалары
Осы шоғырландырылған қаржы есептілігі Банк 
және Банкпен және оның еншілес компания-
ларымен бақыланатын компаниялардың (құ-
рылымдалған кәсіпорындарды қоса алғанда) 
есептілігінен тұрады. Компания мынадай жағ-
дайларда басқарылады деп есептеледі, егер 
Банк:
• 
кәсіпорынға – инвестиция нысанына қатыс-
ты өкілеттігі бар;
• 
кәсіпорынның – инвестиция нысанының қыз-
метінің ауыспалы нәтижелері бойынша құ-
қыққа ие/тәуекелдер алады; және 
• 
ауыспалы нәтиженің көлеміне ықпал ету 
мақсатында кәсіпорынға – инвестиция ныса-
нына қатысты өкілеттігін қолдана алады. 
Банк, егер жоғарыда айтылған бақылау эле-
менттерінің бірінде немесе үшеуден астамында 
өзгерістер болғаны туралы деректер мен жағ-
дайларды көрсетсе, оның инвестиция нысанына 
бақылауының бар екеніне бағалау жүргізеді. 
Егер Банкке инвестиция нысанының дауыс бе-
руші акцияларының көбі тиесілі болмаса, Банк 
кәсіпорынның – инвестиция нысанының айтар-
лықтай қызметін жеке басқаруға мүмкіндік бе-
ру үшін жеткілікті дауыс беру құқығына тиесілі 
болған жағдайда, ол кәсіпорынға – инвести-
ция нысанына қатысты билік ету өкілеттігіне ие. 
Банк кәсіпорынға – инвестиция нысанына ық-
пал ету өкілеттігіне ие болу үшін Банктің дауыс 
беру құқығы жеткілікті екенін бағалау кезіндегі 
барлық маңызды деректер мен жағдайларды 
қарастырады: 
• 
басқа акция иелерінің дауыс үлесімен салыс-
тыру және бөлу бойынша Банктің дауыс беру 
құқығы бар акцияларының үлесі; 
• 
Банкке, басқа дауыс иелеріне немесе өз-
ге тараптарға тиесілі әлеуетті дауыс беру 
құқықтары; 
• 
басқа шарттық келісімдерден туындайтын 
құқықтар; және
• 
Банктің қазіргі кезде, басқарушылық шешім 
қабылдау, соның ішінде алдыңғы акционер-
лер жиналысында дауыстарды бөлу кезінде 
маңызды қызметті басқаруға мүмкіндігі бар 
немесе жоқ екенін көрсететін кез келген қо-
сымша деректер мен жағдайлар.
Еншілес компанияны шоғырландыру Банк енші-
лес компанияны бақылауға алған кезде баста-
лып, оған бақылауын жоғалтқан кезде тоқтаты-
лады. Сонымен қатар, еншілес компанияның бір 
жыл ішінде алған немесе сатқан кірісі мен шы-
ғысы Банк оны өз бақылауына алған кезден бас-
тап Банктің осы еншілес компанияға бақылауы 
тоқтатылған күнге дейін пайда немесе залал жә-
не өзге жиынтық кіріс туралы шоғырландырыл-
ған есепке қосылады.  
Пайда мен залал және өзге жиынтық кірістің 
әрбір бөлігі Банк акционерлері мен бақылан-
байтын үлес арасында бөлінеді. Еншілес ком-
паниялардың жалпы жиынтық кірісі бақылан-
байтын үлес бойынша кері қалдықтың пайда 
болуына алып келсе де Банк акционерлері мен 
бақыланбайтын үлес арасында бөлінеді. 
Қажет болғанда еншілес компаниялардың қар-
жы есептілігіне, олардың қолданылатын есеп 
саясатын Топ қолданатын есеп саясатының қа-
ғидаларына сәйкестендіру мақсатында түзету 
енгізіледі.
Барлық топішілік активтер мен міндеттемелер, 
меншік капиталы, пайда, залал және Топ ком-
паниялары арасындағы операциялар бойынша 
ақша қаражатының қозғалысы шоғырландыру 
кезінде алып тасталады.   
Бақыланбайтын үлестер
Бақыланбайтын үлестер Банкке тікелей неме-
се жанама түрде тиесілі емес еншілес компания-
лардың пайда немесе залалдарының, сонымен 
қатар таза активтерінің үлестерін білдіреді.
Пайда мен залал туралы шоғырландырылған 
есепте бақыланбайтын үлестер бөлек көрсетіл-
ген, ал қаржылық жағдай туралы шоғырланды-
рылған есепте – бас компанияның акционерлік 
капиталынан бөлек, меншікті капиталдың құра-
мында көрсетілген.
Бизнесті біріктіру
Бизнестерді біріктіру бойынша мәмілелер са-
тып алу әдісі бойынша ескеріледі. Бизнестерді 
біріктіру кезінде төленетін сыйақы әділ құны бо-
йынша бағаланады, ол Топпен берілген актив-
терді, Топтың сатып алатын бизнесінің бұрынғы 
иелері алдында өзіне қабылдаған міндеттеме-
лерін, сондай-ақ бизнесті бақылау орнына алын-
ған Топпен шығарылған үлестік бағалы қағаз-
дарды сатып алу күніндегі әділ құнының сомасы 
ретінде есептеледі. Осымен байланысты бар-
лық шығыс, олар пайда болған кезде пайда мен 
залалдарда көрсетіледі. 
Сәйкестендірілетін сатып алынған активтер мен 
қабылданған міндеттемелер, кейбір ерекшелік-
терді қоспағанда, сатып алу күніндегі әділ құны 
бойынша танылады.
Іскерлік бедел сатып алу құнын, сатып алынған 
бизнестегі иелік етудің бақыланбайтын үлесінің 
құнын және сатып алынған бизнестегі иелік 
ету үлесін сатып алушыға бұрын тиесілі болған 
(егер ондай бар болса) әділ құнын оны сәйкес-
тендіруші активтер мен міндеттемелердің са-
тып алу күніндегі көлемінен асыру ретінде есеп-
теледі. Егер қосымша қаралғаннан кейін сатып 
алу күніне сатып алынған сәйкестендіруші таза 
активтердің құны берілген сыйақы сомасынан, 
сатып алынған бизнестің иелік етудің бақылан-
байтын үлесінің (бұдан әрі - «ИБҮ») құнынан жә-
не сатып алынған бизнестегі иелік ету үлесін са-
тып алушыға бұрын тиесілі болған (егер ондай 
бар болса) әділ құнынан асатын болса, мұндай 
өсіру иелік ету үлесін әділ құнынан төмен баға-
мен сатып алынған кіріс ретінде бірден пайдаға 
жатқызылады.
Сатып алу күні әрекет ететін және оның ұстау-
шыларына кәсіпорын таратылған жағдайда таза 
активтерінің мөлшерлес үлесіне құқық беретін 
ИБҮ бастапқыда әділ құны бойынша немесе са-
тып алынған сәйкестендіруші таза активтердің 
танылған құнындағы ИБҮ үлесінде бағалануы 
мүмкін. Бағалау тәсілі әр мәмілеге жеке-же-
ке таңдалады. Басқа ИБҮ активтері әділ құны 
бойынша немесе қолдануға болатын жағдай-
ларда басқа ХҚЕС-термен көзделген тәртіпте 
бағаланады.
Бақыланбайтын үлес қаржылық жағдай жөнін-
дегі шоғырландырылған есептіліктегі капитал-
да Негізгі банк акционерлеріне қатысты капи-
талдан бөлек есепке алынады. Басқа жиынтық 
кірістегі әрбір компоненттің пайдасы немесе за-
лалы Негізгі банктің акционерлеріне және бақы-
ланбайтын үлес иелеріне жатады. Жалпы жиын-
тық кіріс Негізгі банктің акционерлеріне және 
тіпті кері қалдыққа алып келсе де, бақыланбай-
тын үлеске жатады.

166
167
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
Банктің еншілес компанияларға бақылауын жо-
ғалтпайтын Банктің еншілес компаниялардағы 
иелік ету үлесінің өзгертулері меншік капитал-
да есепке алынады. Банк үлестерінің баланс-
тық құны мен еншілес компаниядағы ИБҮ осы 
үлестерге қатысты өзгертулерді есепке ала оты-
рып түзетіледі. ИБҮ түзетілетін сома мен төлен-
ген немесе алынған сыйақының әділ құны ара-
сындағы кез келген айырмашылықтар Негізгі 
банк акционерлерінің меншік капиталында 
көрсетіледі.
Банк еншілес компанияға бақылауын жоғалт-
қан жағдайда оны шығарудан түскен пайда не-
месе залал (1) алынған сыйақының әділ құны 
мен қалған үлестің әділ құны және (2) еншілес 
компаниялардың активтері (іскерлік беделді қо-
са алғанда) мен міндеттемелерінің баланстық 
құны, сондай-ақ ИБҮ арасындағы айырмашы-
лық ретінде есептеледі. Еншілес компанияның 
активтерін бағалау немесе әділ құны бойынша 
есепке алған және басқа жиынтық кірістегі тиісті 
жинақталған айырмашылықтарды таныған жағ-
дайда, басқа жиынтық кірісте бұрын танылған 
сома Топ тиісті активтерін сатып жібергендегі-
дей есептеледі (яғни пайда мен залалға қайта 
жіктеледі немесе қолданыстағы ХҚЕС-те көздел-
гендей тікелей бөлінбеген пайдаға аударыла-
ды). Бұрынғы еншілес компанияға салынған қал-
ған салымдардың бақылау жоғалған күнге әділ 
құны ХҚЕС (IAS) 39 «Қаржы құралдары: тану жә-
не бағалау» сәйкес бастапқы тану құны ретінде 
немесе (қолданылатын жағдайда) тәуелді неме-
се бірлесіп бақыланатын кәсіпорынға салынған 
салымдарды бастапқы танудың құны ретінде 
қабылданады.
Компания немесе ортақ бақылаудағы кәсіпо-
рыннан тұратын кәсіпорындарды біріктіру үшін, 
еншілес компанияның барлық активтері мен 
міндетемелері еншілес компанияның жеке қар-
жы есептілігінде бейнеленген баланстық құны 
бойынша есепке алынады. Еншілес компания-
ның таза активтеріндегі сатып алынған үлесінің 
баланстық құны мен сатып алу құны арасында-
ғы айырмашылық негізгі компанияның акцио-
нерлеріне жататын тікелей капиталда көрінеді.
Сатып алынған немесе бір жыл ішінде сатылған 
еншілес компаниялардың нәтижелері олар са-
тып алынған немесе олар шығарылған күннен 
бастап пайда мен залал жөніндегі шоғырланды-
рылған есептілікке енгізіледі.
Қаржы құралдарын тану  
және бағалау
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері, 
Топ сәйкес қаржы құралына қатысты шарттың 
бір тарабы болған жағдайда, Топтың қаржы жағ-
дайы жөніндегі шоғырландырылған есептілігін-
де бейнеленеді. Топ есеп айырысу күні бойынша 
қаржы активтері мен міндеттемелерін сатып алу 
және өткізудің тұрақты сипатын бейнелейді. 
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері 
бастапқы әділ құны бойынша бейнеленеді. Қар-
жы активтері мен қаржы міндеттемелерін (пай-
да немесе залал арқылы әділ құны бойынша 
көрсетілетін қаржы активтері мен қаржы мін-
деттемелерінен басқасы) сатып алу немесе шы-
ғарумен тікелей байланысты мәмілелер бойын-
ша шығындар сәйкесінше бастапқы тану кезінде 
қаржы активтерінің немесе қаржы міндеттеме-
лерінің әділ құнын көбейтеді немесе азайтады. 
Пайда немесе залал арқылы әділ құны бойын-
ша көрсетілетін қаржы активтері мен қаржы мін-
деттемелерін сатып алуға тікелей қатысты мәмі-
лелер бойынша шығындар тікелей пайда мен 
залалға жатқызылады. Қаржы активтері мен 
міндеттемелерінің құнын кейінгі бағалау қағи-
далары төменде сипатталған есеп саясатының 
тиісті ережелерінде ашылады.
Қаржы активтері мен 
міндеттемелерін тануды тоқтату
Қаржы активтері 
Ақша ағындарына шартты құқықтары тоқтаған 
жағдайда ғана немесе қаржы активтерін және 
тиісті тәуекелдер мен пайданы басқа кәсіпорын-
ға тапсырған жағдайда, Топ қаржы активтерін 
танылуды тоқтатады. Егер Топ дерлік барлық 
тәуекелдерді және активтерді иеленуден пайда-
ны өткізбесе және оны сақтамаса, және өткізіл-
ген активті бақылауды жалғастырса, ол осы ак-
тивтегі өзінің үлесін және онымен байланысты 
ықтималды міндеттемелерді көрсетуді жалғас-
тырады. Егер Топ берілген қаржы активтерінің 
дерлік барлық тәуекелдерін және оларды ие-
ленуден пайданы сақтаса, ол осы қаржы активін 
есепке алуды жалғастырады, ал өткізу кезінде 
алынған қаражатты қарызды қамтамасыз ету 
түрінде көрсетеді.
Қаржы активін танылуды толық тоқтатқанда ак-
тивтің баланстық құны мен алынған және алуға 
тиіс сыйақы сомасы, сондай-ақ басқа жиынтық 
кірісте жинақталған кіріс немесе шығыс пайда 
немесе залалға жатқызылады.
Егер қаржы активі толық есептен шығарылма-
са (мысалы, кәсіпорын берілген активтерінің бір 
бөлігін сатып алу мүмкіндігін өзіне қалдырса не-
месе иеленумен байланысты тәуекелдердің бір 
бөлігі мен пайданы сақтаса (бірақ тәуекелдер 
мен пайданың «дерлік барлығын» емес), бірақ 
кәсіпорынның активке деген бақылау сақталса), 
Топ осы қаржы активінің баланстық құнын ұстап 
қалатын және есептен шығарылатын бөліктері 
арасында осы бөліктердің өткізу күндегі әділ құ-
нына бара-бар етіп бөледі. Есептен шығарыла-
тын бөлігіне бөлінген баланстық құны мен есеп-
тен шығарылатын бөлігі үшін алынған сыйақы 
сомасы арасындағы айырмашылық, сондай-ақ 
осы бөлікке бөлінген кез келген жинақталған, 
басқа жиынтық кірісте танылған кіріс немесе 
шығыс пайда мен залалға жатқызылады. Басқа 
жиынтық кірісте танылған, жинақталған кіріс не-
месе шығыс ұстап қалатын және есептен шыға-
рылатын бөліктерінің әділ құнына бара-бар түр-
де бөлінеді.
Қаржы міндеттемелері 
Қаржы міндеттемелерін тануды тоқтату міндет-
теме орындалған, күші жойылған немесе әрекет 
ету мерзімі аяқталған кезде жүзеге асырылады.
Топ шығарған борыштық бағалы қағаздарды са-
тып алу немесе өтеу кезінде (реттелген міндет-
темелерді қоса алғанда), Топ борыштық құрал-
ды тануды тоқтатады және ағымдағы борыштық 
бағалы қағаздар құны мен сатып алу немесе 
өтеуге кеткен шығындар арасындағы айырма-
шылықты білдіретін пайда мен залалды таниды. 
Осы сияқты есеп, егер борыштық бағалы қағаз-
дар шығару шарттары қолданыстағы борыштық 
бағалы қағаздар шығарылымының шарттары-
нан айтарлықтай ерешеленетін қайта шығарыл-
ған борыштық бағалы қағаздарға ауыстырылса 
қолданылады. Қайта шығарылатын бағалы қа-
ғаздардың шарттарында елеулі өзгерістер ба-
ғаланған жағдайда, олардың сапалық және сан-
дық сипаты, жаңа шығарылым шарттарындағы 
ақша қаражатының дисконтталған құны мен 
қолданыстағы борыштық бағалы қағаздардың 
ақша ағынының қалған дисконтталған құнын са-
лыстыруды қоса алғанда назарға алынады.
Қолданыстағы қаржы міндеттемелері сол кре-
дитордың едәуір ерекшеленетін жағдайлардағы 
басқа қаржы міндеттемелерімен ауыстырылса 
немесе қолданыстағы қаржы міндеттемелерінің 
шарттары елеулі түрде өзгерсе, мұндай айыр-
бастау немесе өзгерту бастапқы қаржы міндет-
темелерін тануды тоқтату және жаңа қаржы мін-
деттемелерін тану сияқты қаралады, ал соған 
сәйкес ағымдағы құн арасындағы айырмашы-
лық пайда мен залал жөніндегі шоғырланды-
рылған есептілікте танылады.  
Ұлттық (орталық) банктердегі  
ақша қаражаты мен шоттар
Ұлттық (орталық) банктердегі ақша қаражаты 
мен шоттар кассадағы ақша қаражатынан жә-
не Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі, Ресей 
Федерациясы Орталық банкі, Қырғыз Респуб-
ликасы Ұлттық Банкінің және Тәжікстанның Ұлт-
тық Банкінің корреспонденттік және депозиттік 
шоттарындағы үш айға дейінгі бастапқы өтеу 
мерзімімен бос ақша қалдықтарынан тұрады. 

168
169
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
Ақша қаражаты мен олардың 
баламалары
Ақша қаражаты қозғалысын анықтау мақсатын-
да ақша қаражаты мен олардың баламаларына 
бастапқы аяқталу күні үш айға дейінгі мерзімді 
құрайтын банктерде орналастырылған қалдық-
тар, Ресей Федерациясы Орталық банкінде, Қа-
зақстан Республикасы Ұлттық Банкінде, Қырғыз 
Республикасы Ұлттық Банкінде және Тәжікстан-
ның Ұлттық Банк депозиттелетін міндетті ре-
зервтер сомасын қоспағанда, ұлттық (орталық) 
банктердегі ақша қаражаты мен шоттар жатады.  
Қымбат металдар
Қымбат металдарда көрсетілген активтер АҚШ 
долларына қатысты теңгенің қолданыстағы ба-
ғамын есепке ала отырып, Лондон металл бир-
жасында белгіленген қымбат металдардың 
ағымдағы бағамы негізінде бейнеленеді. Қым-
бат металдар бағамының өзгеруі шетел валю-
тасымен және қымбат металдармен опера-
циялар бойынша таза пайда/(залал) ретінде 
бейнеленеді.
Пайда немесе залал арқылы әділ 
құны бойынша бағаланатын қаржы 
активтері мен қаржы міндеттемелері
Пайда немесе залал арқылы әділ құны бойын-
ша бағаланатын қаржы активтері мен міндетте-
мелері (1) негізінен, таяу болашақта пайдалану 
мақсатында сатып алынған немесе (2) бірле-
се басқарылатын сәйкестендірілетін қаржы құ-
ралдары қоржынының бір бөлігі және қысқа 
мерзімде нақты пайда алуға болатынын білді-
ретін жақын арадағы мәмілелер болып табы-
латын (3) бастапқы тану кезінде пайда немесе 
залал арқылы әділ құны бойынша есепке алы-
натын қаржы активтері мен міндеттемелерінің 
құрамында Топпен жіктелетін туынды құралдар 
немесе бағалы қағаздарды білдіреді. 
 
Саудаға арналған қаржы активі немесе міндет-
темесінен басқа қаржы активі немесе міндет-
темесі бастапқы тануда мына жағдайда пайда 
немесе залал арқылы әділ құны бойынша баға-
ланатын сияқты жіктеле алады: (1) мұндай жік-
телім кері жағдайда туындайтын тану немесе 
бағалаудың сәйкессіздігін жоққа шығарады не-
месе елеулі түрде азайтады; 
немесе (2) қаржы активі немесе қаржы міндет-
темесі қаржы активтері немесе қаржы міндет-
темелері тобының, немесе осылардың екеуінің 
де бір бөлігін қалыптастырады, оларды басқару 
және бағалау Топтың тәуекелді басқару страте-
гиясына немесе инвестициялық стратегияға сәй-
кес әділ құны негізінде жүзеге асырылады және 
осындай топтастыру ақпарат осы негізде ұйым 
ішінде беріледі немесе (3) бір немесе бірнеше 
кіріктірілген туынды құралдан тұратын келісім-
шарттың бөлігін құрайды және ХҚЕС (IAS) 39 
«Қаржы құралдары: тану және бағалау» барлық 
біріктірілген келісімшарттың (актив немесе мін-
деттеме) пайда немесе залал арқылы әділ құны 
бойынша көрінетіндей етіп анықтауға мүмкіндік 
береді.
Пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша 
бағаланатын қаржы активтері бастапқыда есеп-
теледі және одан кейін әділ құны бойынша ба-
ғаланады. Пайда немесе залал арқылы әділ құ-
ны бойынша бағаланатын қаржы активтері мен 
міндеттемелерінің әділ құнын түзету кезең үшін 
пайда мен залал жөніндегі шоғырландырылған 
есептілікте көрсетіледі және «Пайда немесе за-
лал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын 
қаржы активтері мен міндеттемелері бойынша 
таза пайда/(залал)» жолында көрсетіледі. Әділ 
құны 35-Ескертуде берілген тәртіп бойынша 
анықталады.
Туынды қаржы құралдары
Өз қызметі барысында Топ шетел валютасы-
мен, қымбат металдармен және бағалы қағаз-
дармен операциялар бойынша форвардтарды, 
фьючерсті, своптарды, опциондарды қоса ал-
ғанда, валюталық, пайыздық тәуекелдерді жә-
не өтімділік тәуекелін басқару үшін, сондай-ақ 
сауда-саттық мақсатында туынды қаржы құрал-
дары бойынша келісімге отырады. Туынды қар-
жы құралдары алдымен келісімге отырған күнгі 
әділ құны бойынша бағаланады, кейін әрбір 
есепті кезеңде әділ құны бойынша қайта бағала-
нады. Әділ құны, негізгі құралдың ағымдағы на-
рықтық және келісілген бағалары, белгіленген 
нарықтық баға немесе баға модельдері және да 
басқа факторлар негізінде анықталады. Туынды 
қаржы құралдары оң қайта бағаланған жағдай-
да актив ретінде және теріс қайта бағаланған 
жағдайда міндеттеме ретінде танылады. Туын-
ды қаржы құралдары қаржы жағдайы жөніндегі 
шоғырландырылған есептілікте пайда немесе 
залалдар арқылы танылатын әділ құны бойын-
ша бағаланатын қаржы активтері немесе қаржы 
міндеттемелеріне енгізілген. Пайда немесе за-
лалдар арқылы танылатын әділ құны бойынша 
бағаланатын қаржы активтерімен және міндет-
темелерімен операциялар бойынша таза пай-
да/(залал) шоғырландырылған пайда немесе за-
лалдар есетілігіне енгізілген. 
Егер пайда немесе залал бойынша қайта ба-
ғаланбайтын негізгі шарттардың тәуекелдері 
туынды қаржы құралдарының тәуекелдері және 
сипаттамаларымен тығыз байланыста болмаса, 
басқа қаржы құралдарының құрамына кіретін 
туынды қаржы құралдары бөлек есептеледі. 
Басқа қаржы құралдарының құрамына кіретін 
туынды қаржы құралы, өзіне туынды құралды 
және туынды емес негізгі шартты қосатын гиб-
ридті (құрама) қаржы құралының бөлігі болып 
табылады, нәтижесінде біріктірілген құралдың, 
ақша ағыны жеке туынды қаржы құралының өз-
герісіне сай өзгереді.
Банктерге және басқа қаржы 
институттарына берілген несиелер 
мен қаражат
Өзінің күнделікті қызметі барысында Топ қара-
жатты орналастырады және басқа банктерге, 
басқа қаржы институттарына әртүрлі мерзімге 
қарыз береді. Банктерге және басқа қаржы инс-
титуттарына берілген, белгіленген өтеу мерзімі 
бар несиелер мен қаражат бастапқыда әділ құ-
ны бойынша және мәміле бойынша шығындар 
бойынша есептеледі және кейін амортизация-
лық құны бойынша, тиімді сыйақы мөлшерле-
месі әдісі негізінде бағаланады және құнсыз-
дануға берілген резервтерді немесе үмітсіз 
берешекті шегеріп есептеледі.
РЕПО және кері РЕПО келісімдері мен 
кредит беру операциялары
Өз қызметі барысында Топ қаржы активтерін са-
ту және кері сатып алу туралы келісімдерге 
(бұдан әрі - «РЕПО келісімдері»), сондай-ақ са-
тып алу және кері сату туралы келісімдерге (бұ-
дан әрі - «Кері РЕПО келісімдері») отырады. 
РЕПО және кері РЕПО операциялары Топпен 
өтімділікті басқару мақсатында қолданылады. 
РЕПО мәмілелері – бұл алынған ақшалай не-
месе басқа сыйақы сомасына балама соманы 
болашақта кері сатып алу бойынша міндетте-
мелері, плюс жинақталған пайызы бар қаржы 
активтерін ақшалай немесе басқа сыйақының 
орнына екінші тарапқа беру туралы келісім. РЕ-
ПО келісімдері бойынша операциялар есепте 
қаржыландыру операциялары сияқты бейне-
ленеді. РЕПО келісімдері бойынша табыстал-
ған қаржы активтері шоғырландырылған қаржы 
есептілігінде бейнеленуін жалғастыра береді, ал 
мұндай келісімдер бойынша алынған қаражат 
Банк пен басқа қаржы институттарының несие-
лері мен қаражаты құрамында, актив кепілімен 
қаматамасыз етілген, алынған несие ретінде 
көрсетіледі.
Кері РЕПО келісімдері бойынша алынған қар-
жы активтері шоғырландырылған қаржы 
есептілігінде бағалы қағаздар кепілімен қамсыз-
дандырылған берілген несиелер ретінде көрі-
неді және клиенттерге берілген банктердегі жә-
не басқа қаржы институттарындағы қаражат 
мен несиелер түрінде жіктеледі. 

170
171
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
Кері РЕПО келісімдері бойынша алынған қаржы 
активтері үшінші тұлғаларға сатылған жағдай-
да, нәтижелері сәйкес қаржы активтері бойын-
ша таза пайда/(залал) құрамына пайда немесе 
залалды енгізу арқылы есепте көрсетіледі. РЕ-
ПО келісімдері бойынша активтерді сатып алу 
және сату бағасындағы айырмашылықтарды 
білдіретін кіріс пен шығыс тиімді пайыздық мөл-
шерлеме негізінде шарттың мерзімі барысында 
есептеледі және пайыздық кіріс немесе шығыс 
құрамында пайда мен залал жөніндегі шоғыр-
ландырылған есептілікте көрсетіледі.
Топ РЕПО және кері РЕПО келісімдерін жасай-
ды, бұған сәйкес Топ қарапайым нарықтық тәжі-
рибеге сай келетін қамсыздандыруды алады 
немесе береді. Қайта сатып алу туралы келісім-
дердегі стандартты жағдайларға сәйкес, Қазақс-
тан Республикасы мен ТМД-ның басқа елдерін-
де қамсыздандыру алған тарап, егер басқа тарап 
кредит беру шарты бойынша өзінің міндеттеме-
лерін орындамаған жағдайда, орындау күніндегі 
баламалы бағалы қағаздарды қайтару шартын 
сақтаған кезде, алынған қамсыздандыруды сату-
ға немесе қайта кепілге қоюға құқылы. 
Клиенттерге берілген несиелер
Клиенттерге берілген несиелер тіркелген не-
месе қаржы құралдарының басқа категория-
ларына жіктелмейтін активтерді қоспаған-
да, нарықтық белгіленімі жоқ ақша ағынымен 
анықталатын туынды қаржы құралы болып та-
былмайтын қаржы активтерін білдіреді.
Клиенттерге берілген несиелер бастапқыда 
әділ құны бойынша және осындай қаржы ак-
тивтерін сатып алуға немесе құруға тікелей қа-
тысты тікелей байланысты шығындар есебін-
де көрсетіледі. Егер сатып алудың әділ құны 
клиенттерге берілген несиенің әділ құнына тең 
келмесе, мысалы, несие нарықтық мөлшер-
лемеден төмен берілсе, сатып алудың әділ құ-
ны мен несиенің әділ құны арасындағы айыр-
машылық несиені бастапқы танығанда шығын 
ретінде танылып, осындай шығындар сипаты-
на сәйкес пайда мен залалдар жөніндегі шо-
ғырландырылған есептілікке енгізіледі. Бұдан 
әрі несиелер тиімді пайыздық мөлшерлемені 
қолдану арқылы, амортизациялық құны бойын-
ша есептеледі. Клиенттерге берілген несиелер 
құнсыздану шығындарын шегеріп көрсетіледі.
Берілген несиелер мен қаражатты 
есептен шығару
Банктер мен клиенттерге берілген несиелер 
мен қаражатты өндіріп алу мүмкін емес бол-
ған жағдайда, құнсыздану резервтері есебі-
нен шығынға жазылады. Берілген несиелер 
мен қаражатты есептен шығару Топ басшылы-
ғы Топқа тиесілі сомады өндіріп алу бойынша 
барлық мүмкін шараларды қабылдаған соң, 
сондай-ақ Топ қолда бар кепіл қамсызданды-
руын пайдаланған соң жүзеге асырылады. Бұ-
рын есептен шығарылған сомады бұдан әрі 
қалпына келтіру, қалпына келтіру кезеңіндегі 
пайда мен залал жөніндегі шоғырландырыл-
ған есептілікке активтерді құнсыздандыруға 
арналған шығысты азайту ретінде көрсетіледі.
Қаржы лизингі 
Қаржы лизингінің шарттары бойынша актив-
терді иеленумен байланысты барлық тәуекел-
дер мен тиімділіктер лизинг алушыға ауысады, 
мұнда лизинг нысанына арналған меншік құқы-
ғы лизинг алушыға ауысса да, лизинг беруші-
де де қала алады. Лизингтің каржылық немесе 
операциялық жіктелімі келісімшарт нысанына 
емес, операция мазмұнына сәйкес жасалады. 
Лизинг келесі жағдайларда қаржылық сияқты 
жіктеледі:
• 
лизинг мерзімінің соңында активті иелену 
құқығы лизинг алушыға ауысса;
• 
лизинг алушының активтерді осы құқық-
ты жүзеге асыру күніндегі әділ құнынан ед-
әуір төмен баға бойынша сатып алуға құқы-
ғы болса, ал лизинг мерзімінің басында бұл 
құқық жүзеге асырылатынына объективті 
анықтық болса;
• 
лизинг мерзімі меншік құқығы табыстал-
маса да, активтің экономикалық қызметі 
мерзімінің басым бөлігін құрайды;
• 
лизинг мерзімінің басында ең төменгі ли-
зингтік төлемдердің келтірілген құны жалға 
алынған активтердің әділ құнына тең; және
• 
жалға алынған активтердің арнайы сипаты 
болады, сондықтан лизинг алушы ғана олар-
ды айтарлықтай түрлендірусіз пайдалана 
алады.
Лизинг беруші ретінде Топ бастапқыда лизинг-
тегі таза инвестицияларға тең сомада бағалана-
тын, клиенттерге берілген несиелер құрамында, 
қаржы лизингісіне берілген активтерді бейне-
лейді. Одан кейін Топ қаржы лизингісіндегі Топ-
тың таза инвестициялары кірістілігінің тұрақ-
ты ішкі нормасы негізінде қаржылық кірісті 
бейнелейді.
Сатуға арналған қолда бар 
инвестициялар
Сатуға арналған қолда бар инвестициялар 
белгісіз уақыт кезеңінде ұстап тұру болжана-
тын борыштық және үлестік бағалы қағаздар-
ды білдіреді. Сатуға арналған қолда бар инвес-
тициялар санатының қаржы активтері сатуға 
арналған қолда бар инвестициялар ретінде 
анықталған немесе несие және дебиторлық бе-
решек, өтеуге дейін ұсталатын санаттағы қар-
жы салымдары ретінде жіктелмеген туынды 
емес қаржы активтерін немесе пайда немесе за-
лал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын са-
наттағы қаржы активтерін білдіреді. Сатуға ар-
налған қолда бар инвестициялар бастапқыда 
сатып алу бағасы бойынша танылады, ал кейін 
қайта бағалау нәтижесін тікелей басқа жиын-
тық кіріске жатқызу арқылы және қаржы жағда-
йы туралы шоғырландырылған есептегі капитал 
бөлімінде «Басқа резервтер» санатына енгізіл-
ген қайта бағалау резервіндегі сатуға арналған 
қолда бар инвестицияларды тану арқылы, құн-
сызданудан болған залалды, шетел валютасын 
қайта бағалаудан болған пайда немесе залал-
дарды, тиімді пайыздық мөлшерлемені пайда-
лана отырып есептелген купондық кірісті және 
тікелей пайда мен залал жөніндегі шоғырлан-
дырылған есептілікте танылатын сатуға арнал-
ған қолда бар үлестік инвестициялар бойынша 
дивидендтерді қоспағанда, әділ құны бойынша 
бағаланады. Сатқан кезде сатуға арналған ин-
вестицияларды қайта бағалау резервінде бұрын 
танылған жинақталған іске асырылмаған кіріс 
пен шығыс пайда мен залалдар жөніндегі есеп-
ке ауыстырылады. Әділ құн 35-Ескертуде беріл-
ген тәртіпте анықталады. 
Сатуға арналған қолда бар үлестік инвестиция-
лар бойынша алынған дивидендтер Топтың 
оларды алуға құқығын жариялағанда, пайда мен 
залалдар жөніндегі шоғырландырылған есеп-
тегі дивиденд кірісі құрамында көрінеді.
Әрекет ететін нарықта белгіленген нарықтық 
бағасы жоқ және әділ құны сенімді бағалана ал-
майтын сатуға арналған қолда бар инвестиция-
лар санатының үлестік бағалы қағаздарына са-
лынатын салым әр есептік кезеңнің соныңда 
анықталған құнсызданудан болған залалды ше-
гере отырып өз құны бойынша бағаланады.
Өтеуге дейін ұсталатын 
инвестициялар
Өтелгенге дейін ұсталатын инвестициялар, 
егер Топ аталған бағалы қағаздарды өтеу-
ге дейін ұстауға қабілетті және ұстамақ бол-
ған жағдайда, анықталатын немесе тіркелетін 
төлемдері бар борыштық бағалы қағаздар-
ды білдіреді. Мұндай бағалы қағаздар құн-
сыздану резервін шегеріп тастағандағы тиімді 
пайыз мөлшерлемесін пайдалана отырып, 
амортизацияланған құны бойынша есепке 
алынады. Өтеуге дейінгі мерзім бойы дисконт 

172
173
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
немесе сыйлықақы амортизациясы тиімді па-
йыздық мөлшерлеме әдісін пайдалана оты-
рып, пайыздық кіріс сияқты бейнеленеді.
Қаржы активтерінің құнсыздануына 
берілетін резервтер
Амортизацияланған құны бойынша  
ескерілетін активтер
Қаржы активі немесе қаржы активі топта-
рының құнсыздануы туралы объективті ай-
ғақтар болғанда, Топ қаржы активтерінің 
құнсыздануын мойындайды. Қаржы актив-
терінің құнсыздануы аталған қаржы құрал-
дары бойынша бастапқы тиімді пайыздық 
мөлшерлемені пайдаланумен дисконтталған 
кепілдіктер мен қамсыздандырулар бойын-
ша алынатын соманы қосқанда, болжанатын 
болашақ ақша түсімдерінің ағымдағы құны 
мен активтердің баланстық құны арасында-
ғы айырмашылықты білдіреді. Мұндай құн-
сыздану одан кейінгі кезеңде құнсыздану ша-
масы төмендегенше қалпына келтірілмейді 
және мұндай төмендеуді құнсыздану таныл-
ғаннан кейін болған оқиғамен объективті түр-
де байланыстыруға болатын болса, онда бұ-
рын танылған құнсызданудан келтірілген 
залалдар резерв шотын түзете отырып қал-
пына келтіріледі. 
Қолда бар сатуға арналған инвестициялар 
Қолда бар сатуға арналған активтің құнсыз-
дану жағдайында, шоғырландырылған со-
ма, оның алғашқы құны (кез келген төленген 
негізгі борыш және амортизация сомасын ше-
гергенде) және ағымдағы әділ құны арасын-
дағы айырмашылығы, алдыңғы кезеңде пай-
да мен залал жөніндегі шоғырландырылған 
есептілікте танылған құнсызданудан түскен 
кез келген залалды шегергенде, жинақталған 
залал капиталдан пайда мен залал жөніндегі 
шоғырландырылған есептілікке аударылады. 
Қолда бар сатуға арналған қаржылық актив-
тер ретінде жіктелетін үлестік құралдарға қа-
тысты құнсызданудан түскен залалдарды қал-
пына келтіру шоғырландырылған пайда мен 
залал есептілігіне кірмейді. Құнсызданудан 
болған залалды мойындаудан соң әділ құнды 
кез келген түрде арттыру өзге жиынтық кірісте 
көрсетіледі және қаржы жағдайы туралы шо-
ғырландырылған есептегі капитал бөлімінің 
«Басқа резевтер» санатына енгізілген сатуға 
арналған қолда бар инвестицияларды қайта 
бағалау резервінде жинақталады. Борыштық 
құралдар құнсыздануынан түскен залалдар-
ды есептен шығару шоғырландырылған пайда 
мен залал есептілігі арқылы қалпына келтіру, 
егер құралдың әділ құнының ұлғаюы құнсыз-
данудан түскен залал шоғырландырылған пай-
да мен залал есептілігінде танылғаннан кейін 
болған жағдаймен байланысты болса жүзеге 
асырылады.
Өзіндік құн бойынша көрсетілетін қаржы-
лық активтер үшін құнсыздану қаржылық ак-
тивтің баланстық құны және алғашқы тиімді 
пайыздық мөлшерлемені қолдана отырып 
дисконтталған қаржылық құралдардың бол-
жамды ақша ағындарының келтірілген құн 
айырмашылығын білдіреді. Құнсыздану-
дан түскен осындай залалдар қайта қалпына 
келтірілмейді.
Құнсыздануды есептеу активтер талдауы 
негізінде жүзеге асырылады, тәуекелділік-
ке бейім және басшылық көзқарасы бойын-
ша тиісті шығындарды жабуға жеткілікті сома-
ны анықтайды. Қаржылық активтерге қатысты 
тәуекелділікке бейім резервтер активтерді же-
ке бағалау нәтижесінде туындайды, бұл құрал-
дар қаржылық активтерге қатысты жеке не-
месе бірлескен бағалау нәтижесінде маңызды 
болып келетін және жеке маңызды болып кел-
мейтін жеке немесе бірлескен бағалау нәти-
жесінде туындайтын қаржылық құралдар.
Құнсыздану өзгерісі қор шотын (амортизация-
лық құны бойынша қолданылатын қаржылық 
құралдар) қолдана отырып немесе тура есеп-
тен шығарумен (өзіндік құны бойынша қолда-
нылатын қаржылық құралдар) пайда мен за-
лал жөніндегі шоғырландырылған есептілік 
арқылы көрінеді. Қаржы жағдайы жөніндегі 
шоғырландырылған есепте көрсетілген актив-
тер құнсыздану көлеміне азаяды. Құнсызда-
ну бойынша туындаған залалдың бар болуын 
обьективті куәләндірудің анықталуы барысын-
да Топ бағалайтын факторлар, борышкердің 
немесе эмитенттің өтімділігі туралы ақпарат-
ты, төлем қабілеттілігі, бизнес тәуекелдер жә-
не қаржылық тәуекелдер, қаржылық активтер 
бойынша міндеттемелердің орындалмау дең-
гейі мен үдерістері, ұлттық және жергілікті эко-
номикалық үдерістер және жағдайлар туралы, 
қамтамасыздандыру мен кепілдіктің әділ құны 
жайлы ақпараттан тұрады. Осы және басқа да 
факторлар жеке түрде немесе бірігіп қаржы-
лық активтер немесе қаржылық активтер то-
бының құнсыздануынан түскен залалды тануға 
болатын обьективті айғақты білдіреді.
Шығындар бағасы субьективті фактор болып 
келетіндігіне назар аударған жөн. Топ басшы-
лығы, есепті кезеңде болған тәуекелділікке 
бейім активтер бойынша көрсетілген құнсыз-
данудың көлемі залалдарды жабуға жеткілікті 
деп санайды, бірақ анықталған кезеңдерде Топ 
құнсыздануда көрсетілген залалдармен салыс-
тырғанда көп зиян шегуі мүмкін.
Іскерлік бедел
Бизнесті сатып алу кезінде туындайтын іс-
керлік бедел құнсызданудан жинақталған за-
лалдарды шегере отырып, сатып алу күні 
белгіленген сатып алу құны бойынша есеп-
ке алынады («Бизнесті біріктіру» параграфын 
қараңыз).
Құнсыздану мәнін бағалау үшін іскерлік бедел 
ақша ағындарын туындататын барлық есептік 
бірліктер («туындатқыш бірліктер») немесе 
Топтың іздестіруші бірлік топтары арасында 
бөлінеді, олар бірігу нәтижесінде қол жеткіз-
ген тиімділік есебінен пайда табады.
Іскерлік бедел бөлінген туындатқыш бірлік-
тердің құнсыздану мәнін бағалау жыл са-
йын немесе егер мұндай бірліктің құнсызда-
ну белгілері байқалса, одан да жиі жүргізіледі. 
Егер туындатқыш бірліктің қайтарылатын құны 
оның баланстық құнынан төмен болса, құнсыз-
данудан залал алдымен осы бірліктің іскерлік 
атағының баланстық құнын азайтуға, содан соң 
әрбір бірлік активтерінің баланстық құнына ба-
ра-бар осы бірліктің басқа активтеріне қатыс-
ты болады. Іскерлік беделдің құнсыздануынан 
болған залалдар пайда мен залал жөніндегі 
шоғырландырылған есептілігінде танылады. 
Іскерлік беделдің құнсыздануынан болған за-
лалдар алдағы кезеңдерде қалпына келтіруге 
жатпайды.
Тиісті туындатқыш бірліктерді шығарғанда іс-
керлік беделдің тиісті сомасы шығарудан бол-
ған пайда немесе залалды анықтау кезінде 
есепке алынады.
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар 
мен жабдықтар және материалдық 
емес активтер
Ғимараттар мен басқа жылжымайтын мүлікті 
қоспағанда, жабдықтар мен материалдық емес 
активтер жиналған тозу мен амортизацияны 
алып тастағанда бастапқы құны бойынша есепте 
көрсетілген. Ғимараттар мен басқа жылжымай-
тын мүлік нарықтық құны бойынша есепке алы-
нады, нарықтық құны жыл сайын қайта қаралып 
отырады. Аяқталмаған құрылыс нысандарының 
және пайдалануға берілмеген нысандардың то-
зуы көрсетілген нысандарды пайдалануға енгіз-
ген сәттен бастап есептеледі.
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдық-
тардың тозуы және материалдық емес актив-
тер амортизациясы оларды пайдалы жұмсау 
мерзімі бойы активтерді есептен шығару мақ-
сатымен есептеледі. Тозу мен амортизация тө-
мендегідей жыл сайынғы нормаларды пайда-
лана отырып, құнды теңдей шығынға жазу әдісі 
негізінде есептеледі:

174
175
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
Ғимараттар мен басқа жылжымайтын мүлік                1-10% 
Жиһаз және құрал-жабдықтар 
 
          4-50% 
Материалдық емес активтер 
 
        15-50%
Топтың меншік құқығына тиесілі жер 
амортизацияланбайды.
Жалға алынған меншікті жақсарту амортизация-
сы 5 жыл бойы есептеледі. Ағымдық және күр-
делі жөндеу шығысы егер капиталдандыру та-
лаптарын қанағаттандырмаса, олардың туындау 
кезеңінде операциялық шығыс құрамында пай-
да мен залалдар жөніндегі шоғырландырылған 
есептілікте бейнеленеді.
Әрбір есепті кезеңде Топ жылжымайтын мүлік, 
ғимараттар, жабдықтармен материалдық емес 
активтердің баланстық құнын олардың қалпына 
келтіру құнынан асып түспеуі бойынша бағалай-
ды. Жылжымайтын мүлік, ғимараттар, жабдық-
тармен материалдық емес активтердің баланс-
тық құны олардың қалпына келтіру құнынан 
асып түскен жағдайда, Топ жылжымайтын мүлік, 
ғимараттар, жабдықтармен материалдық емес 
активтердің баланстық құнын олардың қалпына 
келтіру құнына дейін азайтады. Жылжымайтын 
мүлік, ғимараттар, жабдықтармен материалдық 
емес активтердің құнсыздануынан келтірілген 
зияндар соған сәйкес есепті кезеңде танылады 
және операциялық шығыс құрамына енгізіледі. 
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар, жабдықтар-
бойынша амортизациялық аударымдардың құн-
сыздануынан келтірілген зияндарды көрсеткен 
соң, пайдалы қолданудың қалған мерзімі ішін-
де қалдық құнын (егер мұндай топшыланса) 
бірқалыпты шегере отырып, активтердің қай-
та саналған баланстық құнын бөлу мақсатымен 
түзетіледі.
Қызметтер ұсынуға немесе әкімшілік мақсат-
тарға арналған жер және ғимараттар шоғыр-
ландырылған бухгалтерлік баланстың соңын-
да жинақталған, құнсызданудан шеккен зияндар 
мен өтелімді шегере отырып, білікті бағалаушы-
лармен нарықтық деректер негізінде анықтал-
ған қайта бағалау күніндегі олардың бастапқы 
құны болып табылатын қайта бағаланған құны 
бойынша бейнеленеді. Қайта бағалау баланс-
тық құн есепті күнде әділ құнымен есеп әдісі 
бойынша анықтала алатын құннан елеулі түр-
де ерекшеленбеуі үшін тұрақты негізде жүзеге 
асырылады.
Жер, ғимараттар мен басқа да жылжымайтын 
мүлік құнын қайта бағалау нәтижесінде туын-
дайтын кез келген ұлғаю, бұрын пайда мен за-
лалдар жөніндегі шоғырландырылған есептілік-
те танылған сол активтер құнының азаю 
сомасының орнын толтыратын жағдайды қос-
пағанда, жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен 
жабдықтарды қайта бағалау қорында бейне-
ленеді. Осындай жер телімін немесе ғимарат-
ты қайта бағалау нәтижесінде туындаған актив-
тердің баланстық құнының азаюы пайда мен 
залал жөніндегі шоғырландырылған есептілікте 
аталған активті алдындағы қайта бағалау нәти-
жесінде пайда болған оның қайта бағаланған құ-
нынан асып түсу дәрежесіндегідей танылады.
Қайта бағаланған ғимараттардың амортиза-
циясы шоғырландырылған пайда мен залал 
есептілігінде көрсетіледі. Қайта бағаланған 
меншікті мүліктің шығарылуында немесе өткізі-
луінде туындаған оң нәтиже активтердің қайта 
бағалану қорында есепке алынып, таратылма-
ған табыс құрамына жатқызылады.
Мүліктің нарықтық бағасы үш әдістің бірін қол-
дану арқылы бағаланады:
• 
Салыстырмалы сату әдісі – көпшілікке қол 
жетімді ақпарат негізінде ұқсас жылжы-
майтын мүліктің нарықтық сату бағаларын 
талдау;
• 
Табыстық әдіс - жылжымайтын мүліктен түс-
кен табыспен мүліктің нарықтық бағасы ара-
сындағы тура байланысын қарастырады;
• 
Шығынды әдіс – жылжымайтын мүліктің құ-
ны оның тозу құнын шегергенде өтелім баға-
сына тең. 
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдық-
тарнысаны шығарылған жағдайда немесе ак-
тивті алдағы уақытта пайдаланудан экономи-
калық пайда түспейді деп күтілгенде есептен 
шығарылады. Жылжымайтын мүлік, ғимараттар 
мен жабдықтарды сатудан немесе басқаша шы-
ғарудан түсетін кіріс немесе залал осы нысан-
дардың сату бағасы мен баланстық құны ара-
сындағы айырмашылық ретінде анықталады 
және пайда мен залал жөніндегі шоғырланды-
рылған есептілікте танылады.
Жеке мәмілелер шеңберінде алынған соңғы 
пайдалану мерзімімен материалдық емес ак-
тивтер жинақталған амортизация мен құнсыз-
данудан болған жинақталған шығынды ескере 
отырып сатып алу құны бойынша есепке алына-
ды. Амортизация материалдық емес активтерді 
тиімді пайдалану мерзімі барысында біркелкі 
есептеледі. Тиімді пайдаланудың болжамды 
мерзімі мен амортизацияны есептеу әдісі әрбір 
есептік кезеңнің соңына талданады, бұл орай-
да бағалаудағы барлық өзгерістер есептілікте 
салыстырмалы көрсеткіштерді қайта қараусыз 
көрсетіледі. Жеке мәмілелер шеңберінде алын-
ған пайдалану мерзімі белгісіз материалдық 
емес активтер құнсызданудан болған жинақтал-
ған шығынды ескере отырып нақты сатып алу 
шығындары бойынша есептеледі. 
Материалдық емес актив сату кезінде немесе 
оны пайдаланудан немесе істен шығуынан ке-
лешекте экономикалық пайда түспейтін болса, 
есептен шығарылады. Істен шығудан түскен таза 
түсім мен активтің баланстық құны арасындағы 
айырмашылықты білдіретін материалдық емес 
активтерді есептен шығарудан түсетін кіріс пен 
шығын есептен шығару кезіндегі пайда немесе 
залалға енгізіледі
Іскерлік беделді қоспағанда 
материалдық және материалдық  
емес активтердің құнсыздануы 
Топ материалдық және материалдық емес ак-
тивтердің баланстық құнының құнсыздану ин-
дикаторын әрбір есептік күні тексеріп отырады. 
Осындай кез келген индикаторды байқаған жағ-
дайда құнсызданудан болған шығын көлемін 
(егер ондай болса) анықтау мақсатында тиісті 
активтің қайтарылатын құны есептеледі. Же-
келеген активтің қайтарылатын құнын бағалау 
мүмкін болмаған жағдайда, Топ осындай актив-
ке қатысты қалыптастырушы бірліктің қайтары-
латын құнын бағалайды. Топтың корпоративтік 
активтерінің құны сондай-ақ жеке қалыптасты-
рушы бірліктерге немесе бөлудің дұрыс әрі жү-
йелі әдісі табылуы мүмкін қалыптастырушы 
бірліктердің ең аз топтарына бөлінеді.
Қайтарылатын құн іске асыру шығындарын ше-
герілген активтің әділ құны мен пайдалану құн-
дылығы сияқты екі мәннің көбірегі ретінде 
анықталады. Пайдалану құндылығын бағалау-
да келешектегі есептік ақша қаражаты ағында-
ры ақша құнының келешектегі ақша ағындарын 
бағасы түзетілмеген, осы активке тиесілі уақыт 
пен тәуекеліне қатысты ағымдағы нарықтық құ-
нын көрсететін, дисконттау коэффициентін са-
лық салғанға дейін пайдалану арқылы ағымда-
ғы құнына дейін дисконтталады. 
Егер активтің (немесе қалыптастырылатын 
бірліктің) қайтарылатын құны оның баланстық 
құнынан төмен болса, осы активтің (немесе қа-
лыптастырылатын бірліктің) баланстық құны 
қайтарылатын құнына дейін кемиді. Құнсызда-
нудан болған шығындар активтің тұрақты қайта 
бағалануы тиіс болатын жағдайларды қоспаған-
да, пайда немесе залалда көрсетіледі. Мұндай 
жағдайда құнсызданудан болған шығын қайта 
бағалау қорының азаюы ретінде ескеріледі.
 Құнсызданудан болған шығын кейін қалпына 
келтірілген жағдайда, активтің (немесе қалып-
тастырылатын бірліктің) баланстық құны оның 
қайтарылатын құнын жаңадан бағалау нәти-
жесінде алынған, жаңа баланстық құн, егер осы 
актив (немесе қалыптастырылатын бірлік) бо-
йынша өткен жылдары құнсызданудан болған 
шығын көрсетілмесе анықталуы мүмкін баланс-
тық құннан аспайтындай сомаға дейін ұлғайты-
лады. Құнсызданудан болған шығынды қалпы-

176
177
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
на келтіру активті тұрақты қайта бағалау қажет 
жағдайларды қоспағанда, пайда немесе залал-
да көрсетіледі. Мұндай жағдайда құнсызданудан 
болған шығынды қалпына келтіру қайта бағалау 
қорының ұлғаюы ретінде ескертіледі
Инвестициялық  
жылжымайтын мүлік 
Инвестициялық жылжымайтын мүлік жалдау 
ақысын алу үшін пайдаланылатын нысандарды, 
белгілі бір жағдайларда капиталдың көбеюін 
қарастырады (сонымен қатар құрылысы салы-
нып жатқан нысандар да). Инвестициялық жыл-
жымайтын мүлік нысандары бастапқыда сатып 
алу құны бойынша, сатып алу шығындарымен 
қоса есептеледі. Кейін олар әділ құны бойын-
ша көрсетіледі. Инвестициялық жылжымайтын 
мүліктің әділ құнын өзгерту олар пайда бол-
ған кезеңдегі пайда немесе залалға енгізіледі. 
Топ құрылысы салынып жатқан инвестициялық 
жылжымайтын мүлік объектісінің әділ құны 
сенімді түрде бағалана алмайды деп санайды, 
бірақ құрылыс аяқталған соң сенімді бағалауға 
болады деп күтіледі, Топ мұндай құрылысы са-
лынып жатқан инвестициялық жылжымайтын 
мүлік нысанын оның әділ құны сенімді түрде ба-
ғаланғанға дейін немесе құрылыс аяқталғанға 
дейін (қайсысы бірінші болатынына байланыс-
ты) өзіндік құны бойынша бағалайды.
Инвестициялық жылжымайтын мүлік нысаны 
істен шығу кезінде немесе бұдан әрі одан эко-
номикалық пайда алу күтілмегенде пайдалану-
дан соңғы рет шығарылғанда баланстан есеп-
тен шығарылады. Нысанның істен шығуынан 
болған кез келген кіріс немесе залал 
(істен шығудан түскен таза түсім мен активтің 
баланстық құны арасындағы айырмашылық) 
есептен шығару кезеңіндегі пайда немесе за-
лалға енгізіледі.
Сатуға арналған активтер
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді активтер, егер олардың ықтимал-
дық деңгейі жоғары баланстық құны осындай 
активтерді алдағы уақытта пайдаланумен емес, 
сату арқылы өтелетін болса, олар сатуға арнал-
ған активтер ретінде жіктеледі және активтер 
(немесе істен шығу топтары) олардың ағымда-
ғы күйінде тез арада сатуға қолжетімді болады. 
Басшылық активтерді сатуға арналған ретінде 
жіктеген кезден бастап бір жыл ішінде актив-
терді сатуды аяқтауы тиіс.
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер сатуға 
кететін шығындарды алып тастағанда, баланс-
тық құнының және әділ құнының ең азы бойын-
ша бағаланады. Егер сатуға арналған активті са-
туға кеткен шығынды шегергендегі әділ құны 
баланстық құннан төмен болса, құнсызданудан 
келетін шығын пайда мен залал жөніндегі шо-
ғырландырылған есептілікте сатуға арналған ак-
тивтермен операциялардан келген шығындар 
ретінде танылады. Бұдан кейін сатуға арналған 
шығындарды шегергендегі әділ құнды кез кел-
ген ұлғайту бұрын сәйкес актив бойынша таныл-
ған, құнсызданудан жиналып қалған шығындар 
сомасынан аспайтын сомада танылады.
Тоқтатылған қызмет
Сатуға арналған деп топтастырылған айналыс-
тан тыс активтер келесі екі көлемнің ең төмені 
бойынша бағаланады: осындай топтастыру сәті-
не сәйкес баланстық құны мен сатуға жұмсалған 
шығындары шегерілген әділ құны
Салық салу
Пайдаға салынатын салық ағымдағы және кейін-
ге қалдырылған салық сомасын білдіреді.
Ағымдағы салық бойынша шығыс сомасы бір 
жыл ішінде алынған салық салынатын пайданың 
мөлшерін есепке ала отырып анықталады. Са-
лық салынатын пайда басқа жылдардағы салық 
салу мақсаттары үшін ұстап қалуға немесе салық 
салуға жататын кіріс немесе шығыс баптарынан 
тұрмайтындықтан, пайда мен залал жөніндегі 
шоғырландырылған есептілікте бейнеленген та-
за пайдадан өзгешеленеді, сондай-ақ салық са-
лу мақсатында салық салынбайтын және есепке 
алынбайтын баптарды қоспайды. Топтың ағым-
дағы жылдың пайдасына салынатын салық шы-
ғысын есептеу ағымдағы жылы қабылданған 
немесе есепті кезеңде іс жүзінде қабылданған 
салық мөлшерлемелерін пайдаланумен жүзеге 
асырылады.
Кейінге қалдырылған салық пайдаға салына-
тын салық бойынша салық активтерін немесе 
міндеттемелерін білдіреді және салық есебі де-
ректері мен қаржылық есептілікке енгізілген 
деректер арасындағы уақытша айырмашылық-
қа қатысты міндеттемелер есебінің баланстық 
әдісі, сондай-ақ салық салынатын пайда есебі 
үшін қолданылатын салық есебінің соған сәйкес 
деректері бойынша бейнеленеді. Кейінге қал-
дырылған салық міндеттемелері, әдетте, салық 
салынатын пайданы ұлғайтатын барлық уақыт-
ша айырмашылықтарға қатысты бейнеленеді, 
ал кейінге қалдырылған салық талаптары уақыт-
ша айырмашылық шегеріле алатын болашақ са-
лық салынатын пайданың болу ықтималдығын 
есепке ала отырып бейнеленеді. Осы тектес са-
лық активтері мен міндеттемелері егер уақытша 
айырмашылық болса немесе салық салынатын 
немесе бухгалтерлік пайда мөлшеріне әсер ет-
пейтін операциялар шеңберіндегі басқа актив-
тер мен міндеттемелерді бастапқы тану (компа-
нияның бірігуі жағдайынан басқа) салдарынан 
туындайтын болса, немесе салық салынатын уа-
қытша айырмашылықтар іскерлік беделді бас-
тапқы тану салдарынан туындайтын шоғырлан-
дырылған қаржы есептілігінде бейнеленбейді.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері 
Топтың уақытша айырмашылықтың қайтымды-
лық мерзімін бақылау мүмкіндігі болса және 
бұл айырмашылық көз жетерлік болашақта өз-
гермеуі ықтимал болып көрінген жағдайдалар-
ды қоспағанда, еншілес, бірлескен және тәуелді 
кәсіпорындарға қатысты инвестициялардың 
салық салынатын уақытша айырмашылығын 
есепке ала отырып бейнеленеді. Осындай ин-
вестицияларға қатысты уақытша айырмашы-
лықтардан шегерілетін кейінге қалдырылған са-
лық активтері келешекте шегерілетін уақытша 
айырмашылықты пайдалану үшін жеткілікті са-
лық салынатын пайда алынады және олар көз 
жетерлік болашақта жүзеге асырылады деп 
күтілетін жоғары ықтималдылық болған жағ-
дайда танылады.
Кейінге қалдырылған салық активтері болашақ-
та салық салынатын пайданы алу ықтималды-
ғы болатындай шамада көрінеді, осы уақытша 
айырмашылықтар оған қарсы есепке алынуы 
мүмкін.
Кейінге қалдырылған салықтар берешекті өтеу 
немесе активтерді жүзеге асыру кезеңінде қол-
данылады деп топшыланған немесе іс жүзін-
де қолданылып жатқан мөлшерлеме бойын-
ша есептеледі. Кейінге қалдырылған салықтар 
олардың тікелей басқа жиынтық кірісге немесе 
капиталға жатқызылған баптармен байланысты 
болуы жағдайларын қоспағанда, пайда мен за-
лал жөніндегі шоғырландырылған есептілікте 
бейнеленеді және бұл жағдайда кейінге қалды-
рылған салықтар басқа жиынтық кірісте немесе 
капитал құрамында бейнеленеді.
Топ кейінге қалдырылған салық активтері мен 
кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін 
өзара есепке алуды өткізеді және қорытынды 
айырмашылықты қаржы жағдайы жөніндегі 
шоғырландырылған есептілікте бейнелейді, 
егер:
• 
Топтың ағымдағы салық міндеттемелері-
не қарсы ағымдағы салық активтерін есеп-
ке алу өткізуге заңды бекітілген құқығы бол-
са; және

178
179
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
• 
Кейінге қалдырылған салық активтері жә-
не кейінге қалдырылған салық міндеттеме-
лері бір салық субъектісінен бір салық орга-
нымен өндіріп алынатын пайдаға салынатын 
салыққа жатса.
Пайдаға салынатын салықты қоспағанда, Топ өз 
қызметін жүргізетін елдерде Топ қызметіне қа-
тысты қолданылатын есептеулер мен түрлі са-
лықтарды төлеу талаптары бар. Бұл салықтар 
пайда мен залал жөніндегі шоғырландырыл-
ған есептілікте операциялық шығыс құрамында 
көрсетіледі.
Банктердің және басқа да қаржы 
институттарының несиелері мен 
қаражаты, клиенттердің қаражаты, 
шығарылған борыштық бағалы 
қағаздар және басқа тартылған 
қаражат пен реттелген қарыз
Банктердің және басқа да қаржы институтта-
рының несиелері мен қаражаты, клиенттердің 
қаражаты, шығарылған борыштық бағалы қа-
ғаздар, басқа да тартылған қаражат және рет-
телген қарыз бастапқыда операциялық шы-
ғындарды шегеріп тастағандағы әділ құны 
бойынша есепте бейнеленеді. Осындай опе-
рациялар бойынша міндеттемелер салдары 
ақырында амортизацияланған құны бойынша 
бейнеленеді, ал баланстық құны мен өтеу құ-
ны арасындағы соған сәйкес айырмашылық 
тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін пайдала-
нумен қарыз алу мерзімі ішіндегі пайда мен за-
лал жөніндегі шоғырландырылған есептілікте 
бейнеленеді.
Резервтер
Резервтер есепте Топта өтеу үшін ресурстар-
ды шығарып тастау талап етілуі ықтимал, өт-
кен оқиғалар нәтижесінде туындаған, өзіне эко-
номикалық тиімділіктерден тұратын ағымдағы 
міндеттемелер болғанда бейнеленеді; әрі мұн-
дай міндеттемелер мөлшері жеткілікті дәлдік 
дәрежесімен бағалануы мүмкін.
Қаржы кепілдіктері мен берілген 
аккредитивтер
Топпен берілген қаржы кепілдіктері мен аккре-
дитивтер нақты дебитор бастапқы немесе өз-
герген борыштық құрал шарттары бойынша тө-
лемдерді уақтылы жасамауына байланысты 
иеленушіге келтірілген шығындарды өтеу бо-
йынша алдын ала келісілген төлемдерді қамта-
масыз етеді. Мұндай берілген қаржы кепілдік-
тері мен аккредитивтер ең әуелі әділ құны 
бойынша танылады. Бұдан кейін олар (а) ХҚЕС 
(IAS) 37 «Резервтер, шартты міндеттемелер мен 
шартты активтер» сәйкес резервтер ретінде та-
нылған соманың; және (б) егер қажет болса, қар-
жы кепілдіктері мен берілген аккредитивтер 
бойынша алынған сыйлықақылар бойынша жи-
нақталған амортизация сомасын шегеріп таста-
ғандағы бастапқы танылған соманың ең үлкен 
мәні бойынша танылады.
Шартты міндеттемелер
Шартты міндеттемелер қаржылық жағдай 
жөніндегі шоғырландырылған есептілікте та-
нылмайды, бірақ өтеу үшін қандай да бір ресурс-
тардың шығып кету мүмкіндігі екіталай болып 
табылатын жағдайлардан басқа күйлерде ашық 
бейнеленеді. Шартты активтер қаржы жағда-
йы жөніндегі шоғырландырылған есептілікте та-
нылмайды, бірақ экономикалық тиімділіктің тү-
суі ықтимал болып табылғанда ашылады. 
Жарғылық капитал мен э 
миссиялық кіріс 
Жарғылық капитал бастапқы құны бойынша бей-
неленеді. Жарғылық капиталдың көлемі меншікті 
акцияларды орналастыру (капиталды ұлғайту) ар-
қылы, сондай-ақ меншікті акцияларды сатып алу 
(капиталды азайту) арқылы өзгертілуі мүмкін. 
Жаңа акциялар шығарумен тікелей байланысты 
шығыс (бірігу жағдайынан басқа) пайдаға салын-
ған барлық салықтарды ұстап қалумен капитал-
ды азайту ретінде бейнеленеді. 
Жай акциялар бойынша дивидендтер жария-
ланған кезеңде меншік қаражатының азаюы 
ретінде бейнеленеді. Есепті кезеңнен кейін жа-
рияланған дивидендтер ХҚЕС (IAS) 10 «Есепті 
күннен кейінгі оқиғалар» сәйкес есепті кезеңнен 
кейінгі оқиға ретінде қаралады және олар тура-
лы ақпарат соған сай ашылады.
Артықшылықты акциялар 
Алдын ала анықталған кепілдікті мөлшерде ди-
видендтерді міндетті төлеуді көздейтін артық-
шылықты акциялар құрамында міндеттеме ком-
поненті бар құрамдастырылған қаржы құралы 
ретінде қарастырылады. Бастапқы тану кезін-
де борыштық компоненттің әділ құны ұқсас бо-
рыштық құралға қатысты нарықтық мөлшерле-
месі бойынша ақша қаражатының болашақта 
күтілетін қозғалысын дисконттау арқылы баға-
ланады және қаржылық жағдай туралы есеп-
тегі міндеттемелерде, қосымша төленген капи-
талмен бірге корреспонденцияда көрсетіледі. 
Осыдан кейін міндеттеме компоненті реттел-
ген қарызды бағалау қағидаларына сәйкес ба-
ғаланады, ал капитал компоненті жарғылық ка-
питалды бағалауға қатысты қағидаларға сәйкес 
бағаланады. Аталған акцияларға қатысты ағым-
дағы кезеңнің дивидендтері пайда немесе залал 
құрамындағы шығындар ретінде танылады.     
Зейнетақылық және басқа 
міндеттемелер 
Топ өз қызметін жүзеге асыратын елдердің заң-
нама талаптарына сәйкес, Топ қызметкерлердің 
жалақысынан зейнетақы жарналарын ұстай-
ды және оларды зейнетақы қорларына аудара-
ды. Қазіргі зейнетақымен қамсыздандыру жү-
йесі жұмыс берушінің ағымдық жарналар есебін 
қызметкерлерге ағымдық жалпы төлемдерден 
алынған пайыз ретінде қарастырады. Мұндай 
шығыс қызметкерлердің тиісті төлемдері жат-
қызылатын кезеңде танылады. Зейнеткерлікке 
шыққанда барлық зейнетақы төлемдерін қыз-
меткерлер таңдаған зейнетақы қорлары жүзе-
ге асырады. Топ өз қызметін жүзеге асыратын 
елдердің заңнамасымен белгіленген зейнета-
қы жүйесіне қатысудан басқа, Топтың қосымша 
зейнетақымен қамсыздандыру сызбалары жоқ. 
Сонымен қатар, Топтың жұмыскерлер зейнет-
керлікке шыққанда берілетін жеңілдіктері неме-
се есептеуді қажет ететін басқа елеулі жеңілдік-
тері жоқ. 
Кіріс пен шығысты тану
Пайыздық кіріс пен шығысты тану
Пайыздық кіріс пен шығыс есептеу қағидасы 
бойынша көрсетіледі және тиімді пайыздық 
мөлшерлеме әдісі бойынша есептеледі. Тиімді 
пайыздық мөлшерлемелер әдісі - бұл қаржы ак-
тивінің немесе қаржы міндеттемесінің (немесе 
қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері 
тобы) амортизацияланған құнын есептеумен, 
сондай-ақ пайыздық кіріс немесе пайыздық шы-
ғысты соған сәйкес кезеңге жатқызумен тұжы-
рымдалады. Тиімді пайыздық мөлшерлеме – 
бұл болашақта күтілетін төлемдер немесе ақша 
қаражаты түсімінің көмегімен қаржы активі не-
месе қаржы міндеттемелерінің таза ағымдық 
құнына келтірілетін пайыздық мөлшерлеме. 
Егер қаржы активі немесе бірыңғай қаржы ак-
тивтері тобы құнсыздану нәтижесінде есеп-
тен шығарылса (ішінара есептен шығарылса), 
пайыздық кіріс құнсызданудан шеккен шы-
ғындарды есептеу мақсатында болашақ ақша 
ағындарын дисконттау үшін пайдаланылатын 
пайыздық мөлшерлемені есепке ала отырып, 
анықталады. 
Бағалы қағаздарға инвестициялаудан алынған 
пайыздар пайыздық кіріс ретінде жіктеледі. Бас-
қа кіріс соған сәйкес мәмілелер аяқталған соң 

180
181
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
пайда мен залал жөніндегі шоғырландырылған 
есептілікте бейнеленеді. Әділ құны бойынша ба-
ғаланатын активтер бойынша алынған пайыз-
дар пайыздық кіріс ретінде жіктеледі. 
Коммисиялық кіріс пен шығысты тану
Несие бергені үшін комиссия, сондай-ақ не-
сие берумен байланысты тікелей және жүктел-
ме шығындар несие бойынша тиімді пайыздық 
мөлшерлемені түзету ретінде көрінеді. Егер не-
сие беру бойынша міндеттеме салдарынан не-
сие беру туралы шартқа отыру ықтималдығы 
болса, несие беру міндеттемесі үшін комиссия 
сәйкес тікелей шығындармен бірге болашақта-
ғы кезеңдердің кірісі құрамына енгізіледі және 
кейін несие бойынша нақты кірісті түзету ретін-
де бейнеленеді. Несие беру міндеттемесінің не-
сие беруге әкеп соғу ықтималдығы төмен деп 
бағаланса, несие беру міндеттемесі үшін комис-
сия несие беру міндеттемелерінің қалған әре-
кет ету кезеңі бойы пайда мен залал жөніндегі 
шоғырландырылған есептілікте бейнеленеді. 
Несие берумен аяқталмаған несие беру міндет-
темелерінің әрекет ету мерзімі біткен соң, кре-
дит беру бойынша міндеттемлер үшін комиссия 
оның әрекет ету мерзімінің аяқталған күнінде 
пайда мен залалдарда танылады. Несиеге қыз-
мет көрсеткені үшін комиссия қызметтер көр-
сету шамасына қарай танылады. Бірлестірілген 
несиелерді ұйымдастырғаны үшін комиссия қар-
жыландыру ұйымдастыру бойынша мұндай қыз-
меттер берілгенде, пайда мен залалдарда та-
нылады. Басқа комиссиялар қызметтер ұсыну 
шамасына қарай бейнеленеді. 
Сақтандыру қызметі бойынша кіріс 
пен шығыс 
Сақтандыру қызметінен түсетін кіріске сақтан-
дыру бойынша таза сыйлықақылар және өтел-
меген сыйлықақылар бойынша резрвтердегі, 
сақтандырудан болуы мүмкін шығын резерв-
теріндегі таза өзгерістерді және резервтерді 
түзету шығындарын және сақтандыру полисін 
сатып алу құнын шегере отырып, қайта сақтан-
дырушылармен ұсталған комиссиялар жатады.
Таза сақтандыру сыйлықақылары қайта сақтан-
дырушылармен ұсталған сыйлықақыны шегеріп 
тастағандағы сыйлықақы бруттосын білдіреді. 
Келісімшартқа отырарда сыйлықақы полисте 
көрсетілген сомада есепке алынады және сақ-
тандыру шартының әрекет ету мерзімі бойы 
мөлшерлес негіздегі кірісге жатады. Өтелмеген 
сыйлықақылар бойынша резервтер сақтанды-
ру шартының аяқталмаған мерзіміне жататын 
сыйлықақылардың бір бөлігін білдіреді жә-
не қаржы жағдайы жөніндегі шоғырландырыл-
ған есептілікте қосымша берілетін резервтерге 
жатқызылады. 
Резервтерді түзету шығындары мен шығысы 
туындауына қарай пайда мен залал жөніндегі 
шоғырландырылған есептілікте ескеріледі. Қай-
та сақтандырушылармен келісімшарт бойынша 
алынған комиссия қайта сақтандыру шартына 
қол қойып, күшіне енген сәттен пайда мен залал 
жөніндегі шоғырландырылған есептілікте есеп-
ке алынады.
Сақтандыру полисін алу құны сақтандыру агенті 
мен делдал төлеген, құбылып отыратын және 
жаңа бизнес ашумен тікелей байланысты комис-
сиялардан тұрады және қаржы жағдайы жөнін-
дегі шоғырландырылған есептілікте қосымша 
берілетін басқа активтерде бейнеленеді, со-
ған сәйкес сыйлықақы тапқан бүкіл кезең бойы 
амортизацияланады. Сондай-ақ баланстық құны 
қалпына келтіруге тиісті емес болған жағдайлар-
да құнсыздануға тексеріледі. Активтің баланс-
тық құны оның өтелетін құнынан асып түскен 
жағдайда, актив дереу есептен шығарылады. 
Басқа шығыс шеккен шығыс ретінде танылады.
Сақтандыру қызметінен келтірілген 
шығындарға арналған резервтер және 
резервтерді түзету бойынша шығыс
Сақтандыру қызметінен келтірілген шығындар-
ға арналған резервтер және резервтерді түзе-
ту бойынша шығыс ықтималды залалдардың 
қорытынды бағасын білдіреді және мәлімдел-
ген, бірақ реттелмеген залалдар резервінен (бұ-
дан әрі – «МРЗР») және болған, бірақ мәлімдел-
меген залалдар резервінен (бұдан әрі – «БМЗР») 
тұрады. 
МРЗР есептік күнгі жағдайы бойынша реттел-
меген, қолданыстағы мәлімделген шағымдар-
ға қатысты құрылады. Бағалау Топтың сақтанды-
ру жағдайын тергеу барысында алған ақпараты 
негізінде жүзеге асырылады. БМЗР алдыңғы 
өтініш тарихы/сақтандыру шағымдарын реттеу 
негізінде, статистикасы бар сақтандыру сынып-
тарына қарай актуарийлік есептеу әдісін пайда-
лана отырып, Топпен есептеледі. Статистикасы 
жоқ сақтандыру сыныптары бойынша МРЗР ҚҚК 
талаптарына сәйкес, есептеу күніне дейінгі он 
екі ай бұрынғы комиссияны шегере отырып, сақ-
тандыру сыйлықақысы сомасынан 5% кем емес 
көлемде құрылады.
Өмірді сақтандыруға  
қатысты сақтандыру 
Залалдар резерві және аннуитеттік шарттар бо-
йынша болған залалдар пайдаланылған баға-
лауға қатысты болжамдар негізінде келешектегі 
ақша жылыстауын реттеу үшін талап етілетін 
күтілген есептік сақтандыру сыйлықақысының 
дисконтталған құны шегерілген, болашақта күті-
летін міндеттемелердің дисконтталған құнының 
сомасы ретінде, аннуитетпен жұмыс бойынша 
шығындар және шарттармен жұмыс бойынша 
әкімшілік шығындар ретінде анықталады. Ре-
зервтер ағымдағы жорамалдарға негізделген 
немесе шартты жасау кезінде белгіленген жо-
рамалдарды пайдалану арқылы есептелген, бұл 
жағдайда, әдетте тәуекел бойынша және жа-
ғымсыз ауытқулар бойынша маржа қосылады. 
Залалдар резервіндегі қайта сақтандырушылар-
дың үлесі қайта сақтандыру шарттарына сәй-
кес, қайта сақтандырушылардың үлесіне сәйкес 
есептеледі. 
Қайта сақтандыру
Әдеттегі қызметті жүзеге асыру барысында Топ 
сақтандырушыны қайта сақтандыруды жүзе-
ге асырады. Қайта сақтандыру туралы мұндай 
келісімдер бизнесті көбірек әртараптандыруды 
қамтамасыз етеді, басшылыққа заңдық тәуекел-
дер нәтижесінде туындайтын әлеуетті шығын-
дарға бақылау жүргізуге мүмкіндік береді және 
өсу үшін қосымша мүмкіндік ұсынады.
Қайта сақтандыру активтеріне қайта сақтан-
дыруды жүзеге асыратын басқа компаниялар-
дың берешек сомасы, төленген және төленбе-
ген шығындар сомасы және шығындарды түзету 
шығысы, табысталған өтелмеген сақтандыру 
сыйлықақылары жатады. Қайта сақтандырушы-
дан алынатын сома қайта сақтандыру полисімен 
байланысты сақтандыру өтемдерін төлеу шығы-
сы сияқты бағаланады. Қаржы жағдайы жөнін-
дегі шоғырландырылған есептілікке қоса бері-
летін қайта сақтандыру, егер басқа активтерде 
өзара есепке алу құқығы болмаса, жалпы негіз-
де есептеледі. 
Қайта сақтандыру келісімшарттары, сақтандыру 
тәуекелінің елеулі залал ықтималдығын орын-
ды бағалау ретінде анықталғанына, ал уақытша 
тәуекел Топтың қайта сақтандырушыға берген 
ақша қаражаты қозғалысы мерзімдерінің елеулі 
ауытқуының орынды ықтималдығы ретінде 
анықталғанына көз жеткізу үшін бағаланады. 
Топ қайта сақтандыру активтерін кезеңімен ба-
ғалап отырады. Егер Топ шарт талаптары бойын-
ша тиесілі барлық соманы ала алмайтындығы-
ның объективті куәлігі болған жағдайда және 
мұндай жағдай Топ қайта сақтандырушыдан ала-
тын сомаға икемге келтіретіндей бағалау әсерін 
тигізсе, қайта сақтандыру активтері құнсыздан-
ған болып табылады. 

182
183
ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІ 2015
Айырбастау бағамдары 
Төменде шоғырландырылған қаржы есептілігін құрастыруда Топ пайдаланған айырбастау бағамы 
келтірілген: 

жүктеу/скачать 2,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: