Жұмыс 5 беттен, кестеден, суреттен тұрады, 16 әдебиеттен тұрады
жүктеу/скачать 1,41 Mb. Pdf көрінісі
|
Жұмабек Дархан
|
1.2 Биотехнологиялық саланың қазіргі жағдайы мен дамуы Сонымен әлемдік биотехнологиялық сала бүгінде тез қарқынмен дамып келе жатыр. Отыз жылдық даму тарихы оның XXI ғасыр экономикасындағы маңызды рөлін айқындады. Осының барлығы көп жағдайда технологиялық үзіліс пен НИОКР арқылы іске асуда. Сонымен қатар табиғи ресурстардың мәселесі маңызды тақырыптардың біріне айналды (мұнай, газ), ол энергетикалық тоқырауға және әлемдегі экологиялық күрделі мәселеге алып келуі мүмкін. Биотехнологиялық саланың өндірістік өнімінің жартысы биофармацевтикалық препараттар мен биомедицинаға жатады, 12% - агроазықтық өнім, қалған бөлігі – өндірістік бағыттың биоқұрылғылары. Осыған байланысты ары қарай сауда нәтижесі мен биотехнология аумағындағы ғылыми зерттеулердің жалғасуына артып келе жатқан қызығушылық өте көп. Экономикалық даму мен серіктестіктің ұйымдастырылуы бойынша (ОЭСР), 2030 жылға дейін биотехнологиялар химиялық өндірісітің 35% алғанда пайдаланылады, 50 % ауылшаруашылық өнімі, 80 % дәрі-дәрмек құралдары. 24 Биотехнологияларды пайдаланушылар негізінен ЕС мен АҚШ сияқты дамыған мемлекеттерде өндіріледі. Технологиялық ізденіске дамып келе жатқан мемлекеттер қосылды, мысалы, Қытай, Үндістан, Бразилия. Олар биотехнологияның барлық бағыттары бойынша дамудың көлемді бағдарламасын іске асырады. Биотехнологияның тұрақты дамуы жайлы биотехнология өнімінің сатылу көлемі жайлы жиі айтуда.Ескере кетейік, 2012 жылдың соңында 260,6 млрд долл құраған. Соңғы үш жылда ол 50 % артты.Биотехнологиялық саладағы компанияның таза кірісі 11 млрд долл құрады. 2010 жылы бұл көрсеткіш 9 млрд долл деңгейінде болды. Биотехнологиялық компанияның сату көлемі де артты. 2012 жылы ол 48 млрд долл жетті. Осы көрсеткіштің артынан НИОКР инвестициясы ұлғайды. Биотехнология саласының сөзсіз көшбасшысы АҚШ. Бұндағы биотехнология секторы жоғары капиталды сыйымдылыққа ие, ол биотехнологияның дамуының түйінді факторларын анықтайды: • Саланы қаржыландырудың үлкен көлемі; • Арнайы білім беретін және зерттеу мекемелерінің санының көптігі; • Ғылыми кадрлардың жоғарғы біліктіліктері; • Мемлекет тарапынан саланы белсенді қолдау, оған маңызды рөл жатады биотехнологияны қаржыландыруға қатысты. Европа да биотехнологиялық секторды белсенді дамытуда. Негізгі даму орталықтары – Ұлыбритания мен Германия. Ұлыбритания – капитал саласындағы көшбасшы. Германияда зерттеу мекемелерінің көпшілігі биотехнология саласында мамандандырылған. Қытайдағы биотехнологиялық саланың негізгі спекторы – биофармацевтика. Ол жерде 600-ге жуық компаниялар жұмыс жасайды. Қытай биофармацевтикасының өнімі әлемде дәрі құралдарының 7 % құрайды. Үндістанда да биотехнология кеңінен дамыған, ол да адамның денсаулығын қамтамасыз етумен байланысты болып келеді. Үндістан фармацевтикалық өндіріске қатысты көшбасшы мемлекеттердің бірі болып саналады және ол көптеген фармацевтикалық корпорациялардан тұрады (Merck, Pfizer, AstraZeneca). Бразилияның биотехнологиялық өндірісінің нарығы Латын Америкасында ең ірі болып саналады. Биотехнологиялық салада 300 компаниядай бар, олардың көпшілігі ауылшаруашылық және биотехнологиялық салада жұмыс жасайды. Толықтай алғанда бүгінде әлемдік биотехнологияның дамуы үшін маңызды сектор өндіріс болып табылады (ферменттер, өсімдіктерді қорғау құралы, биоэнергетика, биохимия). Әлемнің көптеген мемлекеттері биожанармайды кеңінен қолдануда, сол арқылы мұнайдан бас тартуға тырысуда. Ол дегеніміз экологиялық тұрақтылықты сақтау; табиғи капиталды сақтау, жалпы ластану мен газдың таралуын азайту; энергия мен ресурстың әсерін арттыру; экологиялық әділдікті қамтамасыз ету (ең жағдайы төмен тұрғындар климаттың өзгеруі мен экологиялық тоқыраудан ең көп жапа 25 шегеді); экологиялық және әлеуметтік шектеулердің шартындағы экономикалық гүлденуді қамтамасыз ету, яғни экологиялық шығынның өсуімен байланысты болып келеді. Биологиялық жанармайды әлемдік деңгейде пайдалану тез өсіп келе жатыр (жылына мөлшермен 10 %). Көптеген әлемдік державаларда биоэнергетикалық бағдарламаларды пайдаланады. Әсіресе прогрессивті дамуға ие болған еуропалық биоэнергетика, ондағы биомасса 10% 2020 жылға Еуропалық баланстан жоғары болуы мүмкін. Жанармайдың нарықтық өсіміне 20,5 млн тоннаға дейін өсім артады деп күтілуде (нарықтың орташа жылдық өсімі – 15%). Еуропалықтардың жобасы бойынша жақын арадағы биожанармай қосымша 5,75 % өсуі керек. Күтілетін жағдай түйіршіктер биоэтанол мен биодизельмен бір қатарға орналасады – қазіргі уақытта Еуропада қолданылатын биологиялық жанармайдың негізгі түрлері. Күтілетін жағдай 2015 жылы екінші деңгейдегі биологиялық жанармайдың әлемдік нарығының аудандық құрылысы Еуропаның жағдайына сәйкес келетін болады. Химиядағы биотехнология әзірге тез дамып жатқан жоқ. Мысалға биополимерлердің бөлігі әлемдегі жалпы полимер өндірісінің мөлшерінен 0,1% ғана құрайды. Тіпті дамыған мемлекеттер үшін де ең ауыр тапсырма – технологияны енгізу. ЕС жасыл химияны енгізу үшін біріккен орталықтар жасалуда және ғалымдар мен химик-технологтардың өзара қарым-қатынасы кеңейтіледі [20]. Азия мемлекеттері де осы аймақтағы зерттеу жұмыстарын белсенді жүргізуде. Химиялық өндірісте биотехнологияны пайдаланудың өзіндік артықшылықтары бар: • «жасыл» химия экологиялық қауіпсіздіктің деңгейін көтеруге көмектеседі; • өндіріс үрдісінің санын арттырады; • сапалы сипттамасы бар материалдарға ие болу. • энергияны пайдалану мәселесін шешу. Қалдықтарды қайта өңдеуде биохимияның рөлі үлкен. Көптеген дамыған мемлекеттерде қалдықтардың миллиондаған тоннасы өндірістік биотехнологияны қолдану арқылы өңделіп жатыр. Бағалау бойынша, биотехнология әлемдік нарығының көлемі 2025 жылы 2 триллион долларға жетеді. Жақын уақыттағы биотехнологиялық саланың дамуын анықтайтын негізгі факторлар: • Тұрғындардың өсімі, олай болса азық-түлікті пайдаланудың да өсімі артады; • Экологиялық өнімге, сапаға, қауіпсіздікке тұтынушылардың қоятын талаптарының артуы. 26 • Медициналық қамтамасыздандырудағы өсімге кететін қажеттіліктер. Медицинаның негізгі мәселесі – профилактика мен созылмалы дертті емдеу. • НИОКР дамуы инновацияның жасалуы үшін жаңа шарттарды туғызатын болады. • Медицинадағы жаңа жұмыстар жаңа емдік құралдарды және дертті емдеудің жаңа тәсілдерін ашуға мүмкіндік береді. • Өзекті мәселеге жататын ол қоршаған ортаның ластануы мен климаттың өзгерісі. Атмосферадағы газдың өсуі көптеген елдердегі индустрияланудың әсерінен болып жатыр. Бұл мәселе әсіресе Қытай мемлекетінде өте қиын жағдай туғызып тұр. Күрт ауаның жылып кетуі энергетикалық саясат пен ауыл шарушалығындағы өндіріске өзгеріс алып келеді. • Табиғи ресурстардың жойылу мәселесі артып келеді. Зерттеушілердің баға беруі бойынша, жанармайдың барлық түрлері 800 жылда бітеді. Бірақ өндірістер дәл осындай қарқынмен өсетін болса, онда жанармайдың барлық түрлері 130 жылда бітетін болады. • Адамдар үнемі табиғи ресурстарды пайдалануды кеңейтіп келеді, ол өз кезегінде өндірістің қалдығының артуына алып келеді. Өнім мен технологияның инновациялық түрлері үшін жаңа нарықтың қалыптасуына әсер етуші негізгі драйверлердің бірі соңғы уақыттағы ғылыми үрдістің артуы болып табылады. Осы шарт бойынша сатушылар идеялар мен технологияларға мұқтаж болады. Сонымен қатар жаңа технологиялардың пайда болуы жаңа өнімнің жасалуы үшін бастама жасайды. Жоғарыда айтылған материалдарды қорытындылай келе нәтиже шығаруға болады: биотехнология өнімдерін пайдалану мен биотехнологиялық қуатты өндірістер бойынша көшбасшылар дамыған мемлекеттер болып табылады; биотехнологияның даму векторы бірінші және екінші кезеңдегі биологиялық жанармай болады, «жасыл» химия, биотехнология әдісінің көмегімен өнімдердің қалдықтарын қайта жаңарту болып табылады. Биотехнология әдісін пайдаланудың өсімі НТП жеделтетілуіне ғана әсер етіп қоймай, сонымен қатар адам өміріндегі маңызды мәселелердің шешілу қажетігін де ескереді. жүктеу/скачать 1,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|