Жобаны орындау бойынша есеп
жүктеу/скачать 0,94 Mb.
|
диплом материал
- Бұл бет үшін навигация:
- Жолаушылар автокӛлігінде субсидиялауды ҧйымдастыру
- Коммуналдық автобус парктерінің қызметі
Дереккӛз: ҚР ИИДМ Кӛлік комитетінің ақпараты [2] Ел ӛңірлері бойынша субсидиялау кӛлемдерінің арақатынасы 12-суретте кӛрсетілген. Есептеулер Ranking.kz ҚР Ұлттық статистика бюросының деректері негізінде Сурет 12. 2020 жылы субсидиялау кӛлемін бӛлу. Осы кестелердің деректерін талдау елдің ӛңірлері бойынша субсидиялау кӛлемі (Алматы қаласын қоспағанда) жеткіліксіз екенін кӛрсетеді. Алматы және Астана қалаларынан басқа барлық ӛңірлерде субсидиялау кӛлемі жолаушылардың жеңілдікті санаттарының жол жҥргені ҥшін ӛтемақы кӛлемін де қамтымайды. Бҧл ретте кейбір ЖАО субсидиялау ҥшін жеңілдікпен жол жҥру шығындарын ӛтеуге бағытталған Тӛлемдер береді. Т.а. ә., ӛңірлік ЖАО тасымалдаушылардың шығындарын субсидиялауды жҥзеге асырмайды. Сонымен қатар, кӛптеген облыстарда тарифтік комиссиялар қҧрылмаған, олардың қызметі жолаушылар тасымалын жҥзеге асырудан тҥсетін кірістер мен шығыстардың сенімді кӛлемін белгілей алар еді. Тасымалдаушылардың залалдары ҥшін ӛтемақылар мен субсидиялардың тӛленбеуінің негізгі себебі ЖАО-ның ҚР заңнамасының нормаларын орындамауы болып табылады, оның элементтерінің бірі реттелетін тарифі бар маршруттарда тасымалдау шығындылығы кезінде тасымалдаушылардың шығындарын ӛтеу болып табылады. Облыстардың және қалалардың ЖАО (Алматы қ.басқа) тасымалдаушылардың шығындарын ӛтеуді іс жҥзінде жҥргізбейді. Әкімдіктер субсидиялау туралы есеп беретін бірқатар ӛңірлерде тӛлемдер кӛлемі қажеттіліктен әлдеқайда аз. Қазіргі уақытта тасымалдаушылар ҚР Премьер Министрінің ӛкімімен бекітілген Қалалық автобус тасымалдарын дамыту жӛніндегі шаралар кешеніне байланысты ӛтемақы мен субсидиялар тӛлеу туралы заңнама нормаларының орындалуына ЖАО мен ҚР ИИДМ есептілігін кӛздейтін, жағдайдың жақсаруына деген ҥмітін байланыстырады. Жолаушылар автокӛлігінде субсидиялауды ҧйымдастыруТасымалдаушылардың залалдарына субсидиялар тӛлеуді ҧйымдастыру тәртібі Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 25 тамыздағы №883 бҧйрығымен бекітілген әлеуметтік маңызы бар жолаушылар тасымалын жҥзеге асыруға байланысты тасымалдаушылардың залалдарын бюджет қаражаты есебінен субсидиялау қағидаларында егжей- тегжейлі кӛрсетілген. Тасымалдаушылардың тасымалдарды жҥзеге асырудан шеккен залалдарына субсидияларды тӛлеу кезектілігі 13-суретте кӛрсетілген. Кеңестерде ӛңірлердің ЖАО басшылары мерзімді тҥрде субсидиялау ҥшін қаражаттың жоқтығы немесе жергілікті бюджеттерге Елеулі жҥктеме туралы мәлімдейді. Әлеуметтік маңызы бар маршруттарда жҧмыс істейтін кәсіпкерлердің шығындарын субсидиялауға қатысты, егер жол жҥру бағасы инфляцияға тепе-тең жҥйелі индекстелген болса, ол бюджет ҥшін аз шығын болатынын атап ӛткен жӛн. Мысалы, жоғарыда айтылғандай, Алматыда жол жҥру бағасы 2012 жылы 80 теңге, ал автобустар мен қосалқы бӛлшектердің бағасы инфляцияның және девальвацияның салдарынан осы кезеңде орта есеппен 3 есе, ЖЖМ-ге 2 есе қымбаттады. Осылайша, кірістер ӛзгермеген кезде автопарктердің шығындары ӛседі және тиісінше тасымалдаушылардың шығындарын субсидиялаудың қажетті кӛлемі ӛседі. 1. Субсидиялау кӛлемдерін айқындау Ескертпе: схема Қазақстан автокӛлік иелері Одағын талдау нәтижелері бойынша жасалды Сурет 13. Тасымалдаушылардың жолаушылар тасымалын жүзеге асырудан болған залалдарын субсидиялауды ұйымдастыру схемасы Әлеуметтік осал жіктерді ЖАО жол жҥру жеңілдіктерімен қаржылай қолдайтынын ескере отырып, халық автобус билеті бағасының бірқалыпты ӛсуін, сондай-ақ энергия тасығыштарға, Коммуналдық қызметтерге және т.б. бірдей қабылдайды, бірақ орталық уәкілетті органның іс-қимылын ҥйлестірудің болмауы, тасымалдауды ҧйымдастыру экономикасын субсидиялау және елемеу салдарынан (бҧрынғы жылдары) ЖАО жол жҥру тарифінің деңгейі ӛте сирек ӛзгереді. Коммуналдық автобус парктерінің қызметі1992-1995 жылдар кезеңінде автопарктер жекешелендіріліп, мемлекет Жолаушылар тасымалы саласында нарықтық экономика қҧру бағытын алғаны белгілі. Жекешелендіруден кейінгі жылдары Қазақстанда жолаушылар тасымалы саласындағы бизнес аяққа тҧрды. Сонымен бірге, кәсіпкерліктің бҧл саласы әлі кҥшейген жоқ, кәсіпорындардың қаржылық жағдайы тҧрақты емес және тасымалдауды ҧйымдастыруда да, нормативтік базада да кӛптеген проблемалар бар. Ҥкіметтің маңызды міндеттерінің бірі мемлекеттің әлеуметтік экономикалық проблемаларын шешуді қамтамасыз ете отырып, жҧмыс орындарын, тҧрақты салық салынатын базаны қҧратын инвестициялар тарту болып табылады. Қалалық және қала маңындағы автобус тасымалдары саласында мемлекет реттейтін жол жҥру тарифі кезінде инвестициялық тартымдылық жасау ҥшін мыналар қажет:: Әлеуметтік маңызы бар маршруттарда бизнес шығындарын субсидиялауды қамтамасыз ету; Кәсіпкерлерге ЖАО-ға сенімсіздік пен сенімсіздік ҧялата отырып, адал бәсекелестікті жоятын Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін болдырмау. Сондықтан бизнес 2015 жылы автобус кӛліктерінде муниципалды парктердің пайда болуы туралы жаңалықты таң қалдырды. Мемлекеттің қалалық маршруттарда жолаушылар тасымалына қатысуы акцияларының (жарғылық капиталға қатысу ҥлестерінің) елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі заңды тҧлғалар және олармен ҥлестес тҧлғалар жҥзеге асыратын қызмет тҥрлерінің тізбесі Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы №1095 қаулысымен бекітілген. Осылайша, автокӛлік саласында тиімді мемлекеттік саясаттың болмауы салдарынан нарықтық ортада Мемлекеттік кәсіпорындардың жол берілмейтін қызметін заңдастыратын коллизияға жол берілді. Т. о., қазіргі уақытта бір салада ӛндіріс қҧралдарына әр тҥрлі меншік нысандарының болуы байқалады, бірыңғай қоғамдық жҥйеде. Айта кету керек, норма "Атамекен" ҚР ҦКП теріс қорытындысына қарамастан бекітілді. БАЯНДАЛҒАНДЫ РАСТАУ ҤШІН ҚР ИИДМ Кӛлік комитетінің ақпараты бойынша ӛңірлер бойынша бӛлінетін субсидиялар негізінен оларды тиімді пайдалана алмайтын коммуналдық автобус парктеріне (ҚАӚ) барады және қҧрылған кәсіпорындар 3-4 жыл жҧмысынан кейін қаржылық экономикалық тҧрғыдан тҧйыққа тіреледі. ЖАО бюджет қаражатын қақпақтарға оларды ҧстап қалу немесе жекешелендіру ҥшін қосымша тартуға тура келеді. Атап айтқанда, 2011 жылы Алматыда ашылған 3 коммуналдық парк 2016 жылы жеке компанияның басқаруына берілді. Тағы бір мысал, 20 қарашада БАҚ қала әкімдігінің "Алматыэлектротранс" муниципалдық ЖШС ҥшін 5 млрд. теңге кӛлемінде қаржылық кӛмек бӛлгені туралы ақпаратты жариялады(https://informburo.kz/.../akimat-almaty-planiruet-zakryt-kredit-v-5-mlrd- tenge-kotoryy-vzyal-municipalnyy-avtopark.html). Сондай-ақ, Алматыда тарифтік комиссияның отырыстары коммуналдық кәсіпорынның материалдар мен қосалқы бӛлшектерді кейде бірнеше есе қымбат сатып алатындығын кӛрсетті, бҧл салық тӛлеушілердің қаражатын тиімсіз пайдалануды және Мемлекеттік сатып алу бӛлігінде заңнаманың жетілмегендігін кӛрсетеді. Автобус жолаушылар тасымалы саласындағы мемлекеттік (квазимемлекеттік) кәсіпорындардың қызметіне қатысты ӛз ҧстанымын ҚР ҦЭМ Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау комитеті 02.05.2017 ж. №34-11-18/5335 хатында білдірді.): "...ҚР КК 194-бабына сәйкес мемлекеттік, ЖАО, мемлекет нарық субъектілерінің қызметін реттеу функцияларын берген ҧйымдардың бәсекелестікті шектеуге немесе жоюға әкеп соққан немесе әкеп соғуы мҥмкін әрекеттерінен (әрекетсіздігінен), актілерді не шешімдерді қабылдаудан кӛрінетін бәсекелестікке қарсы әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) тыйым салынады және олар жарамсыз деп танылады; Мемлекеттік, ЖАО, мемлекет нарық субъектілерінің қызметін реттеу функцияларын берген ҧйымдардың бәсекелестікке қарсы әрекеттері (әрекетсіздігі), оның ішінде жекелеген нарық субъектілеріне оларды бәсекелестерге қатысты артықшылықты жағдайға қоятын жеңілдіктер немесе басқа да артықшылықтар беру немесе бәсекелестермен салыстырғанда қызметтің қолайсыз немесе кемсітушілік жағдайларын жасау жӛніндегі іс-әрекеттер деп танылады». Бҧл мәселеге қатысты ӛз кӛзқарасын 2020 жылғы 24 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Қ. Тоқаев ҚР Ҥкіметінің кеңейтілген отырысында жария етті: "Сегіз ӛңірде жеке тасымалдаушылар жеткілікті болған жағдайда муниципалдық автопарктер қҧрылды. Кейбір компаниялар банкротқа ҧшырайды, басқа компаниялар дереу мемлекет қаражаты ҥшін қҧрылады, бҧл қолайсыз»; "Тасымалдарды субсидиялау проблемасын жҥйелі шешудің орнына әкімдіктер мемлекеттің қатысуымен жаңа кәсіпорындар қҧрады, оған бюджет қаражатын қҧяды»; "Ҥкімет қалалық Жолаушылар тасымалы саласында тәртіп орнатуға міндетті. Бҧл маңызды әлеуметтік мәселе. Орындау мерзімі 2 ай». Жоғарыда айтылғандарға және теріс фактілерге қарамастан, МЖӘ туы астында немесе ӘКК арқылы муниципалды Кәсіпорындарды ашу ҥрдісі әлі де сақталуда. Бҧл ретте ЖАО квазимемлекеттік автопарктерінің пайда болуы паркті жаңарту және жолаушыларға қызмет кӛрсету сапасын жақсарту қажеттігімен ақтайды. Сонымен қатар, Алматының тәжірибесі шығындарды субсидиялау тҥріндегі инвестициялық тартымдылық пайда болған кезде бизнестің ӛзі қарқынды тҥрде жаңартылуға дайын екендігін айқын кӛрсетті. Коммуналдық (квазимемлекеттік) кәсіпорындардың қызметі туралы қорытынды жасай отырып, жеке немесе мемлекеттік парктегі кӛлік жҧмысының бірлігіне жҧмсалатын шығыстар тең болуы тиіс екенін атап ӛту маңызды. Бірақ іс жҥзінде Бизнестің шығындары мемлекеттік кәсіпорынға қарағанда әлдеқайда тӛмен, ӛйткені иесінің жеке қызығушылығы, шаруашылық кӛзқарасы және технологияға ҧқыпты қарау. Мемлекеттік кәсіпорынның тиімсіздігі Мемлекеттік сатып алу жӛніндегі нормалардың жетілмегендігімен және қазіргі уақытта еліміздегі қоғамдық институттар мен қоғамдық бақылаудың даму деңгейінің әлсіздігімен тҥсіндіріледі. Т.о. мем. кәсіпорындардың болуы бюджет қаражатын асыра жҧмсаумен және кәсіпкерліктің дамуына кедергі келтірумен Қос теріс әсер етеді. Сондай-ақ, ЖАО-ның кірістілік туралы ақпараттың жоқтығы, жеке кәсіпорындар қызметінің ашық еместігі туралы ӛтініштері дәрменсіз екенін атап ӛткен жӛн, ӛйткені электрондық билеттеу болмаған кезде билеттік есепке алу жҥйесі бар. Сонымен қатар, жолаушылар ағынын есептеудің дәстҥрлі және инновациялық әдістері бар. Атап айтқанда, 2015 – 2020 жылдар аралығында ТК ҒЗИ ЖШС еліміздің 11 облысында маршруттарды оңтайландыру және жолаушылар ағынын есептеу бойынша жҧмыс жҥргізді. Жоғарыда айтылғандардан мемлекет қатысатын кәсіпорындардың тҧрақты маршруттарда болуы бюджеттің тиімсіз жҧмсалуы, коммуналдық парктерге нарықтағы адал бәсекелестікті жоятын және Қазақстан қалаларында жолаушылар автокӛлігінің дамуына кедергі келтіретін қаражатты басымдықпен бӛлу салдарынан экономика проблемасы болып табылатыны анық. 14-кестеде Қазақстанда мемлекеттің қатысуымен кәсіпорындардың және жеке автопарктердің болуы жӛніндегі ҚР ИИДМ КТ деректері келтірілген. Кесте 14. 01.01.2020 ж. автопарктер мен автобустар туралы ақпарат
жүктеу/скачать 0,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||