К. Е. Раманкулова, А. М. Омаралиева, И. Килибаев

43
шұңқырларда (ең жылы аймақ). Термометрді сору құбырларына түсіру 
мүмкін емес, өйткені температураны өлшеу нәтижелері бұрмаланған.
Табиғи желдеткіші бар қоймаларда термометрлер кемінде екі нүктеде 
ілінеді: кіру қақпасының жанында еденнің 0,2 м еденнен биікте (ең төменгі 
температураны өлшеу үшін) және өту (ұзына бойы) ортасында 1,6-1,7 м 
биіктікте. Сондай-ақ, өнімнің әрбір түйінінің немесе қатарының төменгі және 
жоғарғы аймақтарында термометрлерді орнату қажет.
Сыйымдылығы жоғары белсенді желдету қоймаларындағы температура 
өнім үйіндісінің төменгі, орта және жоғарғы аймақтарында бақыланады. 
Термометрлер базадан 0,2-0,3 м биіктікте, ортасында және бетінен 0,3-0,4 м 
қашықтықта орнатылады. Әрбір қабатта термометрлер бір-бірінен 5-8 м 
сайын үйіндінің ені мен ұзындығы бойынша шахматтық тәртіппен 
орналастырылады. Сонымен қатар, көшедегі ауа температурасын, негізгі 
желдету каналындағы сақтау орнының жоғарғы аймағында бақылаңыз. 
Өнімнің
үйіндісі мен қойманың көптеген нүктелеріндегі 
температураны өлшеу үшін кедергі термометрлері қолданылады. Оларда 
әртүрлі ауа температурасында датчиктердің термопараларының электр 
өткізгіштігі өзгереді, оны арнайы ылғал өлшегішке орнатылған сезімтал 
потенциометр анықтайды. Картоп пен көкөністерді үйінділерге салған кезде 
термопаралар мынандай мөлшерде орнатылады: бір сенсорлы құрылғы 70-80
тонна өнім, оларды температураны бақылау жоспарланған жерлерге 
орналастырады. Датчиктерден сымдар қақпаның жанындағы сақтау 
қабырғасына орналастырылған орталықтандырылған қашықтан басқару 
құралына шығарылады. Мұндай қашықтық термометрлер температураны бір 
құрылғының көмегімен 12-24 нүктеде өлшеуге мүмкіндік береді. Ірі 
қоймаларда қолданылатын «Среда-l» Автоматика жүйесі датчиктер мен 
ылғал өлшегіштің көмегімен кезекті 39 нүктеде температураны бақылауға 
және желдету жүйесін басқаруға мүмкіндік береді.
Температураны бақылау және жазу үшін тәуліктік (М-16-АС) немесе 
апталық (М-16-АН) өздігінен жазатын термографтар қолданылады, олардың 
жұмыс органы иілген металл пластина болып табылады. Олар тәулік немесе 
апта бойы қағаз таспасының температурасын үнемі жазып отырады.
Әр қойма, төмпешік, шұңқырлар үшін температураны жазу журналы 
арналады. Өнімді жүктегеннен кейінгі бірінші айда температура өлшенеді 
және күніне бір рет, ал оңтайлы режимді орнатқаннан кейін – аптасына бір 
рет жазылады. Көктемде жылынудың басталуымен температураны бақылау 
күн сайын өлшеу арқылы күшейтіледі.
2. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын бақылау Август және 
Ассман психрометрлерінің көмегімен жүзеге асырылады. Олар құрғақ және 
суланған термометрлер деп аталады. Соңғысының шары батистпен оралған, 
оның соңы тазартылған суы бар шыныаяққа түсірілген. Ылғалданған 
термометрдің көрсеткіштері құрғақ көрсеткіштермен салыстырғанда төмен, 
қоршаған ауаның салыстырмалы ылғалдылығы төмен. Құрғақ және суланған 
термометрлердің температуралық айырмашылығына сәйкес арнайы кестені 
қолдана отырып, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы анықталады.

44
Көктемгі желдеткіш Ассманның аспирациялық психрометріне 
термометрлер шарларының жанында тұрақты ауа ағынын жасау үшін 
орнатылады, осылайша судың булануы тұрақты болады және құрылғының 
көрсеткіштері дәлірек болады. Өнімнің үйіндісіндегі немесе контейнердің 
ортаңғы аймағындағы ауаның салыстырмалы ылғалдылығын өлшеу үшін 
тиеу кезінде оларды сыртқа шығарып, пластмасса түтіктер орнатылады. 
Бақылау процесінде түтіктің ұшы арнайы жасалған ағаштан жасалған өтпелі 
саптамаға қойылады, термометрлері бар психрометрдің металл түтіктерінің 
төменгі ұштары саптаманың тесіктеріне салынып, содан кейін желдеткіштің 
көмегімен ауа сорылады және ол бақылау аймағынан түсе бастағаннан кейін 
өлшене бастайды.
Дөңгелек жақтаудағы ВАК қылшықты гигрометрін пайдалану 
ыңғайлы, ол ауаның салыстырмалы ылғалдылығын бірден пайызбен 
көрсетеді. Оның дөңгелек шкаласы 1% бөлу бағасына ие, өлшеу диапазоны 
30 – дан 100% - ға дейін.
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын бақылау және жазу үшін 
тәуліктік (М-16-АС) немесе апталық (М-16-АН) өздігінен жазатын 
гигрографтар қолданылады, олардың жұмыс органы иілген металл пластина 
болып табылады. Көрсеткіштерді жазу қағаз лентаға тәулік немесе апта 
ішінде жүргізіледі. Психрометрлер мен гигрографтар қойма өткелінің 
ортаңғы бөлігінде 1,5-1,7 м биіктікте орналастырылады. Өлшеу нәтижелері 
арнайы журналға енгізіледі.
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын бақылау электрлік түрлендіргіштері 
бар пленка мен қылшықты гигрометрлерінің көмегімен жүзеге асырылады. 
Бұл тәсіл қашықтан басқару құралының әртүрлі нүктелеріндегі 
ылғалдылықты өлшеуге мүмкіндік береді.
Жемістер мен көкөністерді сақтау кезінде өнімнің тез бүлінуінің негізгі 
себебі болып табылатын терлеудің алдын алу маңызды. Терлеу келесі 
жағдайларда пайда болуы мүмкін: егер қоймадағы температура шық 
нүктесінен төмен түссе; температура күрт төмендеген кезде; Егер 
салқындатылған өнімдер тоңазытқыштан жылы бөлмеге ауысса (жемістер 
мен көкөністердің суық беттерінде жылы ауа тез салқындатылады, олардың 
тұнбасы конденсацияланады).
Салқындатылған өнімді тоңазытқыштан шығарған кезде оның 
температурасы сыртқы ауаның шық нүктесінен 18°С жоғары және 
салыстырмалы ылғалдылығы 45% болуын қадағалау қажет, шық нүктесі 
диаграммадан көріп отырғанымыздай 6°С-қа келеді. Аралық бөлмеде 
жылытып алып, оның терлеп кетуін алдын алады.
Белсенді желдетілетін қоймаларда магистральдық және тарату 
арналарындағы, өнім үйінділеріндегі ауа қозғалысының жылдамдығы да 
өлшенеді. Бұл жағдайда жартылай өткізгіш термоанемометр ЭА-l М 
қолданылады, олар ауа жылдамдығын 5 м/с-қа дейін өлшей алады.желдеткіш 
жасаған ауа қысымын өлшеу үшін құбырлы манометр мен U-пішінді 
қолданады. Оның түтігі мөлдір материалдан жасалған және оқуды жеңілдету 
үшін тоналды сумен толтырылған. Түтіктің бір ұшы ашық, яғни 

45
атмосфералық қысым астында, екіншісі ауа ағынына перпендикуляр желдету 
каналына салынған. Түтіктің тізесіндегі су деңгейінің айырмашылығы 
миллиметрмен өлшенеді және қажетті қысым бар. Гидравликалық қарсылық 
ауа жылдамдығының жоғарылауымен, сондай-ақ өндіріс үйіндісінің 
биіктігімен және оның ластануымен артады.
3. Ауаның газ құрамын бақылау жемістер мен көкөністерді полиэтилен 
үлдірден жасалған орамада және РГО қоймаларында сақтау кезінде 
жүргізіледі. Бұл ретте сақтау ыдыстарынан (пакеттерден, полиэтиленнен 
жасалған ішпектері бар контейнерлерден, камералардан) газ ортасының 
сынамаларын Зегерс тамшуырына алады. Бұл екі ұшында құлыптау крандары 
бар цилиндрлік шыны шар.
Көмірқышқыл газы мен оттегінің құрамына газ ортасын талдау 
көбінесе ГВВ-2, ВТИ-2, Орсат және т. б. көлемді газ анализаторларында 
жүргізіледі. Анықтау принципі СО
2
30% сілті ерітіндісімен, ал О
2
-20% 
пирогаллол ерітіндісімен сіңіруге негізделген. Газ ортасының сынамасына 
талдау жасаған кезде сілті ерітіндісімен толтырылған шыны цилиндр арқылы 
7-8 рет, ал талдау жасаған кезде пирогаллол ерітіндісімен толтырылған 
цилиндр арқылы 10-12 рет СО
2
сорылады. Сығанақ ортасы көлемінің азаюы 
бойынша ондағы СО
2
және О
2
құрамы анықталады, қалған көлемі азотқа 
келеді.
Газдық ортадағы жекелеген компоненттердің ( СО
2
, О
2
) құрамы 2.1 
формула бойынша есептеледі, %:
𝑌𝑌𝑌𝑌 ×= 100(𝑉𝑉𝑉𝑉
1
− 𝑉𝑉𝑉𝑉
2
)𝑁𝑁𝑁𝑁
2.1.
Мұнда
𝑉𝑉𝑉𝑉
1
- бір компонентті сіңірер алдында сынама көлемі, мл;
𝑉𝑉𝑉𝑉
2
- осы компонентті сіңіргеннен кейінгі сынама көлемі, мл;
𝑌𝑌𝑌𝑌 - газ ортасы сынамасының бастапқы көлемі, мл.
Жемістерді РГО бар камераларда сақтау кезінде САГ-1 Автоматты 
қондырғысы пайдаланылады, ол О
2
; СО
2
құрамын 0 – ден 21% - ға дейін 
және 0-ден 20% - ға дейін +0,2% дәлдікпен бақылайды. Қондырғының 
құрамына оттегіге (МКК-14) және көміртегі диоксидіне (ТП-2220) электрлік 
өздігінен жазатын Газ талдағыштар кіреді. Газ шығыны ПР-7 құрылғысымен 
ескеріледі. Газ ортасының құрамын көзбен бақылау үшін қондырғы 
шкафының алдыңғы панеліне сынама алатын камераның нөмірін, газ 
анализаторларының шкалаларын, газ қосқышын басқару тұтқасын көрсететін 
сигнал шамдары шығарылады.

жүктеу/скачать 6,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: