К., Искакова Ж. М

58 
 
Везиров және Абдуррагим бек Хагвердиев. Нажаф-бек Везиров 1896 жылы 
«Горе  Фахреддин»  атты  алғашқы  әзірбайжан  трагедиясын  құрды.  Иран 
Әзірбайжанда  ақын  Сеид  Абдульгасем  Набати  мен  ақын  Хейран-Ханум 
жасайды.  1875-1877  жылдары  басылып  шыққан  ғалым  Гасан-бек  Зардаби 
«Экинчи»  газеті  (Сеятель)  Әзірбайжандағы  әдеби-мәдени  дамуға  алып 
келді. 
Әзірбайжанның  Оңтүстік  Дағыстанмен  тарихи-мәдени  қарым-қатынасы 
Әзірбайжан  әдебиетін  дағыстандық  авторлардың  шығармашылығымен 
байытуға ықпал етті. Осылайша, лезгин жазба әдебиетінің негізін қалаушы 
етім  Эмин  де  өз  ана  тілінен  басқа  әзірбайжан  тілінде  жазған.  Лезгин 
Жарық  жазба  әдебиетінің  ең  көрнекті  өкілі  ақын  және  ғалым  Гасан 
Алкадари  өз  шығармаларын  лезгин  және  әзірбайжан  тілдерінде  жазды. 
1892  жылы  әзірбайжан  тілінде  ол  «Асари-Дағыстан»  кітабын  жазды,  ол 
Дағыстанның  тарихы  бойынша  шығыс  жазба  мәліметтерінің  жиынтығы 
болып  сансыз  түсіндірмелер,  ескертулер  және  Алкадаридің  өзі  өлең 
жазбалары бар. ХХ ғасырдың басында жасаған дербес ашуг горский еврей 
Шаул  Сименду,  сондай-ақ  әзірбайжан  тілінде  Иврит  әріптерімен  жазды. 
Сол кезеңдегі Әзірбайжан әдебиетінде ашуг поэзиясы да үлкен орын алды. 
Ең  танымал  ашуги  Алескер,  Наджафкули,  Гусейн  Бозалганлы  және  т.б. 
болды. 
ХІХ  ғасырдың  соңында  Жалил  Мамедкулизаде  мен  Нариман 
Нариманов  өзінің  әдеби  қызметін  бастайды.  Нариманов  Әзірбайжанда 
бірінші  Халық  кітапханасы-оқу  орнын  ұйымдастырды,  бірқатар  көркем 
шығармалар жазды.  ХІХ ғасырдың әдебиетіндегі өзгерістер ел тарихында 
үлкен  із  қалдырған  XX  ғасырдың  әдебиетіне  көшу  үшін  маңызды  рөл 
атқарды. 
 
 Аббас Саххат 
ХХ  ғасырдың  тоғысында  Әзірбайжанда  Жалил 
Мамедкулизад  пен  Нариман  Нариманов  әдебиетті 
дамуды 
тоқтатпады. 
Осы 
кезеңде 
Джалил 
Мамедкулизаде «Өлі» (1909), «Менің анамның кітабы» 
(1918)  пьесалары,  «Пошта  жәшігі»  (1903),  «Уста 
Зейнал»  (1906),  «Ирандағы  Конституция»  (1906), 
«Құрбанали-бек»  (1907)  пьесалары  жазылды.  Сондай-
ақ,  ол  өз  шығармаларында  Азербайжан  әдебиетіндегі 
прогрессивті  романтизмнің  негізін  қалаушы  Мұхаммед  Хади,  сондай-ақ 
Гусейн  Джавид  пен  Аббас  Сиххат  өнер  көрсетеді.  Үлкен  мәдени  оқиға 
Аббас  Сиххаттың  «Западное  солнце»  (1912)  кітабының  екі  бөліктен 

59 
 
тұратын басылымы болды. Өз шығармаларында Сиххат пен Абдулла Шаиг 
ағартушылық,  Білім  беру,  тәрбиелеу  және  адамгершілік  мәселелерін  алға 
тартты. Ақын Мирза Алекпер Сабир Шығыста ақындық мектеп – Сабиров 
әдеби мектебінің негізін салды. Осы мектептің жарқын өкілдері Мирза Али 
Моджуз, Назми, Алигулу Гамкюсар, Б. Аббасзаде сияқты ақындар болды. 
Азербайджан тілінде ең ірі лезгин ақыны Сулейман Стальский («Мулле», 
«Кавказ», «Колхоз» және т.б.) өлеңдерін шығарды. Әзірбайжанда Хазарчи 
Гаджиев пен Жамисаб Саларов рутуль ақындары, сондай-ақ грузин ақыны 
Иетим Гурджи жазған. 
Әзірбайжан әдебиетіндегі алғашқы әйел-драматург Сакина Ахундзад 
болды. 
Әзірбайжан 
әдебиеті 
үшін 
Нариман 
Наримановтың 
драматургиялық  шығармалары  үлкен  маңызға  ие  болды.  Наримановтың 
басты  шығармалары:  «Бахадур  мен  Сона»,  «Пир»,  «Надир-шах»  және 
«Шамдан-бек».  Бірқатар  драматургиялық  шығармалардың  авторы  ірі 
педагог  Рашид-бек  Эфендиев  болды.  Әзірбайжанда  Кеңес  өкіметінің 
орнауы  қазақ  мұғалімдер  семинариясының  директоры,  «Әзірбайжан 
татарлары әдебиеті» брошюрасының авторы (Тифлис, 1903) Фиридун бек 
Кочарлинскийдің  Гянджин  түрмесінде  атылды.  Кейіннен  қуғын-сүргін 
құрбандары  әзербайжан  әдебиетіндегі  прогрессивті  романтизмнің  негізін 
қалаушы және драматург Гусейн Джавид, ақын Микаил Мушфиг, прозашы 
және  әдеби  сыншы  Сеид  Гусейн,  Әзірбайжан  әнұранының  авторы  және 
ақыны  Ахмед  Джавад,  жазушы  және  ғалым  Юсиф  Везир  Чеменземинли 
және басқалар. 
 

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: