Ұ дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің
әрекеті төмеңгідей болады. Еріндері құбырға ұқсап, ұшы сүйірленіп алға созылады. Үстіңгі тістері мен астыңғы тістерінің арасында белгілі бір қашықтық сақталады. Тілдің ұшы астыңғы тістің артына қарай сәл тартылады, үсті деңгейдегі қалпын сақтап көлбеу жатады да, ауа ауыз қуысымен еркін шығады. Жұмсақ таңдай жоғары көтеріледі де мұрынға ауа жолы жабылады. Дауыс шымылдығы жабық болады (35-сурет). Ұ дыбысының сипаттамасы: дауысты, ерінді қысаң тіл арты жуан.
36-сурет.
Ү фонемасының артикуляциялық кескені
Ү дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің әрекеті төмендегідей болады. Еріндері құбырға ұқсап ұшы сүйірленіп алға созылады. Үстінгі тістері мен астыңғы тістерінің арасы белгілі қашықтықтағы жағдайда сақталады. Тілдің ұшы астыңғы тіске тіреледі де екі жағы көтеріліп үстінгі азу тістерге қабысады. Соның салдарынан тілдің ортасында ауыз куысымен еркін шығатын астау пайда болады (36-сурет).
Дауыс шымылдығы жабық болады. Ү дыбысының сипаттамасы: дауысты, ерінді, қысаң тіл алды жіңішке Ө дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің әрекеті төмендегідей болады. Астыңғы тістер мен жоғарғы тістер арасындағы ара қашықтықтан бір шама үлкендеу болады. Тілдің ұшы төмен түседі де сәл артқа қарай тартылады. Ортасының көлбеулігі бір денгейде сақталады, ауа еркін шығады. Жұмсақ таңдай жоғары көтеріледі де, мұрын ауа жолы жабылады. Дауыс шымылдығы жабық болады.
Ө дыбысының сипаттамасы: дауысты, ашық, жіңішке, ерінді, тіл алды (37-сурет).
38-сурет.Ә фонемасының артикуляциялык кескіні
Ә дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің әрекеті төмендегідей болады. Екі езу сәл кері тартылып жымиып күлген кісінің кейпін көрсетеді. Үстінгі тістері мен астыңғы тістерінің арасы а дыбысын айтқандағыдан гөрі жақынырақ қашықтықта сақталады. Тілдің ұшы астынғы тістерге тіреледі де үсті көселіп жатады. Жұмсақ таңдай көтеріліп мұрын ауа жолын жауып тұрады.
Дауыс шымылдығы жабық болады. Ә дыбысының сипаттамасы: дауысты, езулік, ашық, тіл алды, жіңішке (38-сурет).
39-сурет. I фонемасының артикуляциялық кескіні
I дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің
әрекеті төмендегідей болады. Еріндер дыбыстың
шығуына қатыспай жатады. Үстіңгі тістер бір-
біріне өте жақын келіп тұрады. Тілдің ұшы
астыңғы тіске тіреледі де үсті көсіліп көлбеу
жатады. Жұмсақ таңдай көтеріліп мұрынға ауа
жолын жабады. Дауыс шымылдығы жабық болады.
I дыбысының сипаттамасы: дауысты, езу-
лік, қысаң, тіл алды, жіңішке (39-сурет).
һ дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің әрекеті төмендегідей болады. Еріндері өзінің алдындағы немесе соңындағы дауысты дыбыстардың айтылу ыңғайына қарай өзгеріп отырады.
40-сурет. һ фонемасының артикуляциялық кескіні
Үстінгі тістері мен астыңғы тістерінің арасы а дыбысын айтқандай қашықтықта болады. Тілдің ұшы астыңғы тіске тіреліп тұрады да үсті кесіліп
жатады. Жұмсақ таңдайыдың артқы жағындағы
кішкентай тіл іштен дүмпіп шыққан ауаның
серіппесінен тербеліп ашылады да дыбыс көмейден шығады.
Жұмсақ таңдай көтеріліп, мұрынға ауа жолын жауып тұрады. Дауыс шымылдығы ашық болады (40-сурет).
һ дыбысының сипаттамасы: дауыссыз, ауызды, қатаң, тіл арты.
41-сурет. Қ фонемасының артикуляциялық кескіні
Қ дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің әрекеті төмендегідей болады. Еріндер өзінің алдыңғы немесе соңындағы қосылып айтылатын дыбыстарға байланысты өзгеріп отырады. Мысалы қо, қа, құ, қу. Үстінгі тістері мен
астыңғы тістерінің арасы белгілі бір қашықтықтағы жағдайда сақталады. Тілдің ұшы төмен түседі де арты жұмсақ таңдаймен қабысады.
Қ дыбысын айтқанда іштен келген ауа қысымының дүмпуінен тіл мен таңдайдың қабысқан жерін серпіп ашып кетеді де, ауа тысқа шығады. Жұмсақ таңдай көтеріңкі келеді де мұрынға ауа жолын жабады.
Дауыс шымылдығы ашық болады. Қ дыбысының сипаттамасы: дауыссыз, ауызды,қатаң, шұғыл, тіл арты, жуан.
42-сурет. Ғ фонемасының артикуляциялық кескіні
Ғ дыбысын шығарғанда сөйлеу мүшелерінің әрекеті төмендегідей болады. Еріндер өзінің алдыңғы немесе соңында қосылып айтылған дауысты дыбыстарға байланысты өзгеріп отырады. Мысалы: ға, ғо, ғу, ғү. Үстіңгі тістері мен астыңғы тістерінің арасы белгілі бір қашықтықтағы жағдайда сақталады. Тілдің ұшы төмен түседі, ал арты жұмсақ таңдаймен желбегей
қабысады да, іштен келген ауа қысылып шыққан кезде дауыс шымылдығы дірілдейді. Жұмсақ таңдай көтеріңкі келеді де мұрынға ауа жолын жабады. Дауыс шымылдығы жабық болады (42-сурет).
