Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы
А. Ыскаков, Қазіргі казак тілі (морфология), Алматы, 1964, 139-163-беттер і
жүктеу/скачать 5,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1 А. Ыскаков, Қазіргі казак тілі (морфология), Алматы, 1964, 139-163-беттер і.
Қ ос сөздер жайында мына әдебиеттерде баяндалады: Н.К. Дмитриев, О парных словосочетаниях в башкирском языке, Известия АН СССР, О тделение гуманитарных наук, № 7; 1930, стр. 501-522; 1. Кеңесбаев. Қ ос сөздер дің кейбір жасалу жолдары. Ученые записки ҚазГУ, т. XI, 1946; Е.И. Убрятова, Парные слова в якутском языке,-Сб.,«Язык и мыш ление», т. XI, 1949; А.Т. Кайдаров, Парные слова в современном уйгурском языке, Алма-Ата, 1958. 101 есебінде қызмет етеді. Бұл аталған уш түрлі ерекшелік қосарлама (қос) сөздердің күрделі сөз болып жасалуына таяныш болумен қатар, олардың өзге күрделі сөздерден ажырауына да негізгі белгі есебінде қызмет етеді. Компоненттері морфологиялық жағынан біртектес, синтактис- тік жағынан өзара тең (пара-пар) болатындықтан, қосарлама қос сөздің мағынасы кұрамындағы екі компоненттің де магынасын бірдей қамтиды да, жалпылау, топшылау, жинактау, болжалдау, мөлшерлеу тэрізді ұғымдарды білдіреді»1. Қосарлама қос сөздер синонимдес, антонимдес сыңарлардан да құралуы мүмкін. Мысалы: ссіуыц-сайран, агайын-туысцан, үлгі-өнеге, күш-цуат, күш-қайрат, күш-жігер, үрыс-керіс, урыс- жанжал, цүрбы-цүрдас, цауіп-цатер, қайгы-цасірет, түр-түс, өң-түс, талас-тартыс, сырлас-муңдас, ел-жүрт, бет-жүз, өштік-цастьщ, үрмай-соцпай, асыцпай-саспай, ақыра-зекіре тэрізді қосарлама қос сөздер синонимдес (мәндес) сыңарлардың қосарлануынан жасалса, аз-көп, азды-көпті, жақсы-жаман, жақсылы-жаманды , өтірік-шын, дос-цас, дос-дүшпан, бас-аяң, алыс-жақын, ілгерінді-кейінді, жогары-төмен, ерте-кеш, үзынды- қысқалы, алыс-беріс , әрі-бері, алды-арты, іші-сырты, келім- кетім, күйініш-с] шиіиі, ашпалы-жаппалы, ащы-түщы, бар-жоң, ақ-ңарасы, ацтылы-ңаралы, артыц-кем, сіуру-сау, күн-түн, күндіз- түні, ауыр-жеңіл тэрізді қосарлама қос сөздер антонимдес (қарсы мәндес) сыңарлардың қосарлануынан жасалған. Қос сөздердің түрлеріне, олардың жасалу жолдарына бай- ланысты айтылып, дұрыс шешімін таба алмай жүрген бір мәселе бар. Бірсыпра зерттеушілер ңап-цара, қып-цызыл, сап-сары, суп- сур, жүп-жүца, уп-улкен, ап-ащы, тіп-тік тәрізділерді қоссөздер- дің бір түрі деп (үстеме буынды немесе күшейтпе буынды кос сөздер деп) есептейді2. Бүларды қос сөз деп есептеушілер аталған сын есімдердің «үстеме буыны» қос сөз тудыру қызметінде емес, жүктеу/скачать 5,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|