КітлихлиАсъі Жүсіпбек Аймауытов
жүктеу/скачать 4,36 Mb. Pdf көрінісі
|
120 Жүсіпбек Аймауытов содан кейін екі атылады.) Ш е р н и я з (басын көтеріп). А ты с! (Мыл- тық, түйдегімен атылады). Төнкеріс! (Үшып турегеледі. Алыстан мар сельез күйі естікді). Құлағыма күй келед: (Аягын бір басады, куй анық естігвді. Терезеге барады.) Күй келеді! Күй келеді! Ж алау к өрпеді, T on келеді. Қ азак та көрінеді! Заман туды! «Қ аты н - жолда, Бала - белде». Кеттім топқа! Ж олымда оңда! (Тұра жөнеледі) Ш ы м ы л д ы к А яғы М Л Н С А П Қ О Р Л А Р Е к і п ер делі д р ам а К I с 1 л е р 1 Қ асқы рбай- болы с, 55 ж аста К ү л э н д a - оны ң қаты н ы , 22 ж аста М ү с л і м - тілмаш (бо л ы сты ң туы сқ ан ы ), 30 ж аста Сулеймен - м олда (б о л ы ст ы ң а к ы л ш ы сы ), 57 ж аста Қ о ж а н т а й - қажы, 50 ж аста Ә б д 1 л - ауы лнай, 4 0 ж аста К ө б е к б а й - жаман бай, 65 ж аста Ә у б ә к 1 р - б олы сты ң ш абарманы, 30 ж аста С a х и а О ртасы бөлінген екі бөлме, бір ж ағы тілм аш - т ы ң к е ң с е с і, 3 - 4 о р ы н ды қ , ж азу ү стел і бар. Е кінш і бөлм е б олы с оты раты н үй. Б о лы сты ң орны - кілем ж аюлы биік тө сек , е д а ід е төсешш. Бірінш і көрініс М Y С Л 1 м М услім (кеңсесінде, екі қолы, қалтада, аузын- дашылымы, аяңдап, сөіт п жүр). М еніоқытпай- мын деп осынш а ж анталасып еді. Ол ойы б ол мады. Мен қаш ы п-пы сы п жүріп оқы ды м, нан ж ерлік білім алдым. Бір шешедеи тум ағанды ғы н қы лып, ә кем е де талай зорлы қ қылып еді. Енді сол к егім ді бір алсам , осы сайлауда болы с бо лы п, к ^ д е ң е бір м інсем , арманым болм ас еді. (Тоқтап сөйлгйді). Бірақ... Көзі тірі тұрғанда, бүл ж ауы з менің өркешмді өсірмейді, бүн ы ң көзін ж оғалту керек! Қалай ж оғалтам ы н? Қалай Ш Щ . ' Кереку-Баян кітапханасы “Рухнама" Жусіпбек Анмауътш лам ын? Ж атсам да, түрсам да сйлайтыным осы. О сы оймея оньщ каты ны м ш тамыр болдым. Қаты ны м ш і суйеді. Ол ж ас, маған кызығады. О нын м ахаббаты н пайдалануым керек... Ман - тілмаш. Тілмаш үлкен дәреж е ме? - Ж алдама хатш ы. М енде билік жок. M a i ел билегім келеді. Болы с болғы м келеді... жоқ, М үслім болыс болу керек. М үслім к ісіге бағынбайды. Бағын- дырады. Болы с болу үшін, бак алу үшін, арды, адамш ылықты аяккатаптамай болмайды. Е кін ш і көрініс М Ү С Л І М , К Ү Л Ә Н Д А К ү л ә н д a (бүраңдап). М олда ж ігіт! Ә, мол- да ж ігіт! М ү с л і м (қасына таянып). Не айтасың, ж аным? К ү л ә н д а. Ү л гі пішетін газетің бар ма? М ү с л і м. Газет табылады ғой. Менін айтқа- нымды Не кылды ң? К у л ә н д а. М олда ж ігіт-ай! Қанша ойласам да, батылым бармайды? М ү с л і м. М ш і ж аксы көргенің бекер болды ғой? К ү л ә н д а. Қалкам-ау! Сені жанымдай жак сы көремін. Қ айтейіқ болы стан тағы коркамын. М ү с л і м. Оныңа нанбаймын. К ү л ә н д а. Ж аным-ай! Сүмдык кой... обал ғой... киын ғой... М ү с л і м (ернін цысып). Т іс -с ! А кырын сөйле! Өзің кімді артык көресің? Болы сты ма? Мені ме? К ү л ә н д а. Әрине, сені... Бірак болысты 'чш мге тагы кимаймын.. М олда ж ігіт! Осы лай оннан-күлш ж үрсеқ болмай ма? М ү с л 1 м. С аған te керек? Қ ы м бат көретінің б аны ң ны ң б ол ы сты гы ма? М енің болы с болм а- сы млы кайдан білдщ ? К ү л ә н д a (қ\ланып). М олда ж ігіт! С ш бо лыс болсан, кандай ж аксы болар еді! М ү с л 1 м. ҚүдаЙ ж еткізсе, осы сайлауда бо лы с болғаны м ды көрерсің. К ү л ә н д а. М олда ж ігіт! C a ti ел сайлай ма? М ү с :і і м. Бай ы ңны ң ж ауы зды ғы елді өзінен бездірді. Бай ы нда ел жок. Ел м енікі, елге мен сүйкім дім ін, керек д есе , билетке де ақша алмай- мын. К ү л о н д а. Болы с б олсаң, мені аласы ң ба? Ж аксы лы қ ты ұм ыты п кетпейсің бе? М ү с л 1 м. Не деп ант іш дей сің? К \ л ә н д а. Қ арғанбай-ақ кой, сендім ... Бірак сенің арты ндагы елінді мен де бай к ай м ы а М ү с л і м. Бай қасаң, байка! К ү л ә н д a, Мені аласы ц ғой? М ү с л 1 м. Қолыңды әкел! Серттен тай ған ы - мызды осы кол үрсы н! К ү л ә н д а. (қолын беріп). Ж арайды, қолға тапсырды м (Cyùicin айрылады) Ү і і і і и ш і к о р і н і с М Ү С Л ІМ М ү с л 1 м. А кы м ақ үрғаш ы ! Мені шын ала ды деп ойлайды. Қайдан білсін... M a i өзімнш б аска бір адам- ды ж аксы көре алм айм ы н М а іің м аксаты м : ман- сап табу, кек алу. О л тір сін байын, маған не ке- Жүсіпбек Аймауытов рек?.. Бірак м аксатым а ж еткш ш е, сыр білдірме уім керек. Төртінші корініс M Y C J 1 I M , Ә У Б Ә К І Р Ә у б ә к і р (келіп). М аған тапсыратын жүмы- сы ны з жок. па? М ү с л і м. Қайда барасы ң? Ә у б ә к і р. Болы с Қойбағардың бір ту би- есін үстап әкел дейді. М ү с л і м. Оны кайтпекш і? Ә у б ә к і р. Союға. М ү с л і м. Т ағы зарлатады екенсің ғой. Олай болса, сш Қойбағарға м акн сәлем айт! Мүслім биесін алма деп, болы ска осынша айтса да, бол майды де! Ренжімесін, тірі болсам, оның есесін кайырармын деп айт, білдін бе? Ә у б ә к і р. Д үры с, айтамын. М ү с л і м. Т ағы мына ж үмысты тапсыра- мын. К өр пебай ды н к ы зы б асы н а б останды к сүрап, наш алнікке арыз беріпті. Оны бергізіп журген болы с болуы керек. Қы зды нашалнік ш акыртып отыр, Көрпебайға айт, арызды меи баса түрамым, менің ж ақсы лы ғы мды үмытып кетпесін де! Ә у б ә к і р. Айтайын, бірак Көрпебайдан бірдеңе алу керек еді. П абеске жазып берсеніз, мш оны өкіртер едім. М у с л і м. Алатын кун табылар, сайлау өтсін. Ж алғы з сы рласатын кісім сен ғой, Ә убәкір! Сен байкайсың ғой, ел м ал калай көреді? Ә у б ә к і р. Қүдай біледі деп айтайын: сіз болыс болам десеңіз, сізді сайламайтын кісі бола қоймас деп ойлаймыа Кереку-Баян кіталханасы “Рухнама' I М ү с л 1 м. M a i болы с болып ш ығайын, алу- / д ы н ә кесш сонда көрсетермш. Ә у б э к 1 р. Ө зім нщ де ішім сезеді. М у с л 1 м. А уы лнай лы к пайдалы ма? 111а- барм анды к пайдалы ма?.. Ә у б э к 1 р. А уы лнайды н ш ап үлкаі гой, тү сім ге ш абармандык т а т е р іс емес. М ү с л і м. Ендеш е, сені ауылнай коярмын. C a i осы б асган елді м аған карай икемдей бер. Ә у б э к 1 р. Оны өзім де ескеріп жүрмін. M a) жүрейін. (Kemeàï). Бесінші көрініс М Y С Л 1 м М ү с л 1 м. Елді алдаумен, еп п аі үстау керек. «Ә\елі бала еш нәр сесін тартып алмай, корсет- пей, ептеп алсаң, окасы жок» деп Абай дүрыс айткан. Қаскы рбай елді кырып-жойып, коркы - ты п устады . M a i ел үстасам , олай устамаймын. А лсам да, білдірмей ал ам ы қ е зіл га і ел уы сы н - нан ш ыкпай түрмайды. А л т ы н ш ы керініс М Y С Л I М , Қ О Ж А Н Т А Й К А Ж Ы Қ о ж а н т а й к а ж ы (Муспімнің қасына келіп, курсініп отырады). Ей, Қүдай-ай, сактай гөр' Бүл ж д е га і сум ды к еді! М ү с л 1 м. Б о л ы сы н ы зб аі ж арасты ны з ба? К о ж а н т а й. Ж арасаты н ем есш з, ш ыра- ғы м ! А уы зы н ү л к аі аш атын көрінеді. М ү с л і м. Не алам деп отыр? Қ о ж а н т а й . М андайы м а б аскан ж адгы з тор ж орга атты аламын дейді, оған тагы бір кара косасы н дейді, шашым шак келетін емес. Жүсіпбек Аймауытов М ү с л і м. Қүрытады десеңізш і! Қ о ж а н т а й . Қүрытқаны ғой... Қүрытайын д егш і ғой. М ү с л і м. Бүның адамға жаны ашымайды. Қ аны нан карайып кеткен адам. Е р тең сайлау болғанда тағы ұмытып кетесіндер ғой. Қ о ж а н т а й . А й ,ш д іе с ім із д а іқ а л а к а л м а с . М ү с л і м. Кімді болыс кояр едіңіздер? Қ о ж а н т а й . Ш ы рағым ау, тіпті өзін нгге болм айсы ң? М ү с л і м. Бізге болы с боламын деу үят кой. Қ о ж а н т а й . Не үяты бар? Ж асы ң ж етеді, акы л ы ң ж етеді. Қайта көзі аш ық сенің бола- ш ағы ң ж аксы болар еді. М у с л і м. М ш і ел сайлай ма? Қ о ж а н т а й . M a өзім бесінш іні тырып еткізбей кольща берейін. М ү с л і м. Рас айтасыз ба? Қ о ж а м т а й . Расым. Қ аш анғы дан бүрын көзіміз ашылар еді. Өлдік қой әбден. М ү с л і м. Еңдеш е, Қажеке, уәде кылып коялык. Бесінш інің м індетін аласыз ғой? Қ о ж а н т а й . Бесінш іден бір үй шашау шы- ғарсам , маған сәлем берме! М ү с л і м. Ы б ко т ш ыкса, ш ы ғы нға да шы- дайсы з ба? Қ о ж а н т а й . Несі болса да, шыдаймын. М ү с л і м. Қолынызды әкел. (қол согысады.) Қай бүзы лғаны м ы зды осы қол үрсы н! Қүдай үрсын! Қ о ж а н т а й . Қ үдайға тапсырдык. Тек сен де серігіңе тартып кетпесең. М у с л і м. Қүдайға тапсырыныз. ) Қ о ж а н т а й. Ж арайды, сені де бір сы найы к. Ж етінші корініс Бүрынгылар, Б О Л Ы С , С Ү Л Е Й М Е Н М О Л Д А Б о л ы с (Муслімге). Йемене? П ош таны бүгін жөнелтуші ме едің ? М у с л ! м. Ж өнглткелі отырмын, ты ғы з кағаз- дар бар еді. Б о л ы с . М ең ің керегім бар ма? М ү с л 1 м (бірталай қагазды болыстың ал- дына салып). M iæ бір қол қоятын қағаздар бар еді. Б о л ы с. Бүл не кағаз? М ү с л 1 м. Ж үматай Қосар баласы бар м а?- деп прыстап сүрайды. Мен жоқ деп ж ауап жа зып отырмын. Б о л ы с. Ол иттін о ры сты ң аты н үрлаған ш атағы болатын. С айлауда бүлтақтап түрмай- тын, соқкан еді, оны ң өзін басымен әлек кып кою керек. Бұл қағазды қайырмай түра түр. М ү с л і м. Е нд еш е, ж ата түрсын. Міне бір кағаз Байж олдан төрт ж ылкы кереді. Б о л ы с. К өретін кім ? М ү с л 1 м. Ж елтау қазағы Ш үмекбай Т ерлік- бай баласы . Б о л ы с . Байжол ө зш ізд щ к ісі ғой... О н ы ң м ән ісі бар, қоя түр, болм аса, елде жоқ деп қайы- райық. Солай болсын. М ү с л 1 м. Міне бір қағазды 5-інш і үшаскенщ мировой сод и я сы тү сір іп о ты р . А на ж ы л ғы Түяқбайларды ң ж үм ы сы тақы р ы п ты 30 к ісін і ж ауапка шақырады. У Кереку-Баян кітапханасы ''Рухнама" Жүсіпбек Аймауытов Б о л ы с (Қожантайга қарап). Қажы. сіз бар түрыңызшы! (Кажы шыгады). Молда! Осыны калай кыламыз? С ү л е й м е н. Қүданың күдіреті, жок жерде баска болыска шыгамым деп, жарты ауылнай елді күртуға таяды-ау! Б о л ы с. «Әлін білмегш әлек» деген ғой. 2 88- інші статьялар Түякбайдың түсіне кірер ме екш? С ү л е й м е н . Қатканынын статьясын білсін бе? М ү с л і м. Бүған не жауап кайырамыз? Б о л ы с . Оны акылдасу керек. Оның ішінде әлгі кажы да бар шығар. М ү с л і м. Қожантай бар ма? С ү л е й м е н . Басты адамдарын шақырып алым, коркытып, нетсе кайтеді? Б о л ы с. Сіз алу жағын айтасыз ғой. Манін ойым: бас көтерместей кылып, жаншып тастаса деп едім. С у л е й м е н . Олардың өзі де күруға таянған шығар. Быт-шыт болып тозып кеткен жоқ па? Елде қанша үйі калды екда? Б о л ы с. Ауып кеткен, күн көре алмайтын кедейлер ғсй. Аз жүканасы бар екі-үш-ак үй ғой. С ү л е й м е н . Олар да бітеді ғой. Б о л ы с. Бітсе, бітсін! С ү л е й м е н . M ai осы ел быт-шыт болып көшіп таусыла ма деп шошимын, елдін сикы жаман, мал бітіпті. Б о л ы с (мырс етіп). Эй, молдеке-ай! О жа- гынан қорықпай-ак койыныз, біздің ел калар. М ү с л і м. Әлі ел қүрығанда, кімге болыс боласыздар? Б о л ы с (шытынып). Оны саіен сурамаспыз, елде не жүмысын бар9 Қағазыңды жаз! М ү с л 1 м. Мейілдерщіз. С ү л е й м е н . Ш ырағым, саі әзір жассың ғой, ел сөзіне араласып не кыласың? Алдыңда мына аған түрғанда, ел сөзі осыдан аспас. Б о л ы с (көтеріліңкіреп). Сен маіің жұмы- сыма кіріспе! Елдің ж таукыметі болса да көте- ретін маі. Тәш р алдында да мш жауап беремін. М ү с л і м. Дияла менік колымда болған сон, кіріспей қалай түрамын? Б о л ы с (ашуланып). Олай болса, сен дияла- ны көтере алмайтын болсан, дияланы көтеретін кісіге берерміз. С ү л е й м е н . Ондай сөзді не кыласыз? Оныкі де рас. кіріспеу де қиын. Баска біреуге береміз дегаш і сіз де койыңыз. Қүдайға шүкір, бак та, дәулет те жететш ғой, р аш істі тастау керек. М ү с л 1 м. M ai қойдым, үнамаса... (Болыс ундемеиді). С ү л е й м е н . Әлгі қағазды жайырақ кеңесу қол болар, мүңдай жұмысты тегінде маслихат- пен істеген дүрыс болар. Б о л ы с. Дүрыс, жата түрсын. М ү с л 1 м. Жарайды аідеш е ...Онан басқа кағаз жоқ шығар. (Қагаздарын жинап, іиыгып кетеді.) С е гізін ш і к ө р ін іс Б О JI Ы С , С Ү Л Е Й М Е Н М О Л Д А С ү л е й м е н. Менің байкауымша, осы бала- нын бактан дәмесі бар ма деп ойлаймын. Б о л ы с . Болыс болам дей ме? (Өз бөлчесіне ' Жүсіпбек Аймауытов С ү л е й м е н . Кім біледі... | Б о л ы с. Олай ойлар ма екен? С ү л е й м е н . Мансапқа кызыкпайтын адам болады дейсіз бе? Мансапты теріс көрмейтін шығар. Б о л ы с. Қой, мен түрғанда болыс болам деп айта алмас. С ү л е й м е н . Сонда да бү баланы айламен ұстау керек шығар, елде де беделсіз бола кояр ма екш ? Б о л ы с. Оныңыз рас, ел жек көре коймас, бірак мен түрғанда, жаркырап шыға коймас, менімш таласарлык не малы бар? С ү л е й м е а Тегінде кауіпін айтканым ғой. Әйтпесе, дәулетсіз кісі болыс болу оңай емес кой... Сөйтсе де арғылан ойлайтып зымиян бала. Б о л ы с . Бүл аса сүм бала, кулығы біздің ар жағымызда. Мен ағалык қылып тежеп тастаған боламын. Еркіне жіберсең, бізді сыртымыздан сатып жіберер. Осынын арамзалығын мен ерте сезгемін ғой. Окып шыкса, төбемізді тесер деп, осынша окытпайын деп арпалыстым, болмады. Қашып кетіп, оқып шықты. С ү л е й м е н . Сізге әлгідей ақыру, жекі- рудін керегі жоқ, кім біледі, бір шешеден тума- ғандығын істейді деп кектае беруі ыктимал. Б о л ы с. Бірак ылғи жалынып-жалпая бер- сең, басыңа шығып кетеді ғой. С ү л е й м е н . Түбінде осы елді үстайтын осы болады, бірак біз алмаймыз. Б о л ы с. Оған дау жок.... С у л е й м е н . Менін сак болу керек дейтін )бір себебім: болысты орысша білгаінгн сайлай- ды дегш бір лакагі бар ғой. Б о л ы с. Ол әлі анык хабар емес. Ол әзір бола коймас. Орысша білг® табыла бере ме? Бак дүниеге табылатын болса, Калпаковский ор- нында түрса, бір есебім табармыз. С ү л е й м е а Діні кәгпр де болса, о шіркін алғанын актар. . Менікі уайымын сөйлеген ғой. Б о л ы с. Сайлаудын мезплі жакын ғой, кам- сыз жаткан жарамас. Сіз атка мініп, ел окпанын байкаганыныз дүрыс болар С ү л е й м е н . Өз ойым да сод атка мжу керек. Мінетін атым да жок, тегі с із д ің көк атты мініп кетемін гой. Б о л ы с. Өзім мінерлік аттын өзі де сол еді, с ү й т к а м э і мініңіз, мініңіз. С ү л е й м с н . M ai спді кайтканым дүрыс болар... Үйде де ол бү шаруа бар еді... Қадиша- нын шайы таусылған екаі, Күләнда келіннін шайы бар шыгар, к^тадан жуыкта алдырды деп естіп едік. Б о л ы с (дауыстайды) Күләнда! Күләнда! Т о ғ ы з ы н ш ы к о р ін іс К Ү Л Ә Н Д А Б ү р ы н ғ ы л a р К ү л ә н д a (келіп) Не айтасыз0 Б о л ы с. Молдекен бәйбішесінін шайы тау- сылған екаі, бір кагаз шай әкеп бер, бибіге мак- танып барсын' С ү л е й м е а Үргашы да андып отырған бір жау ғой. К ү л ә н д а. Шайдың өзі де шағым сді... (Ке- теді) Кереку-Баян кггапханасы “Рухнама" Жүсіпбек Аймауытов С ү л е й м е н . Болыс тірі болса, шай шағы болмас. (Біраз тым-тырыс). К ү л ә н д a (шайды әкеліп береді). Жеңгейге сәлем айтыңыз! Шашу апарып, кұттыктайтын жөніміз де бар еді, кол тиіп бара алмай жүрмін. С ү л е й м е н (шайды қойнына салып ж а тып). Қадишаға бірталай талшық болсын... Ба- рыңыз, барыңыз... К ү л ә н д а. Барамын, кісі толас болған соң, қалайтын қалауым да бар. С ү л е й м е н . Қалаңыз, калаңыз! (Куліп). «Алушының баласы шалушы келеді» деген ғой, сізге жарарлык нәрсе табылса, калаңыз... Б о л ы с. Молданың зәресін үшырып * қыла- сың (Куледі) К ү л ә н д а. Зәресі неге үшсын? Алғанды молда екең өзі де жақсы көреді. «Береген колым алаған» деген емес пе? С ү л е й м е н . Сізден аяйтын не дүние бола ды дейсіз? Алыныз, алыңыз! Мен жүрейін, кош бола түрыңыздар! (Шыгады.) О н ы н ш ы коріи іс Б О Л Ы С , К Ү Л Ә Н Д А К ү л ә н д а. Иай-пай-пай-ай! Осы молда екеңн ің сүрам ш а ғы -а й ! Келген сайын сілімтіктеііін бірдеңе алмай кетуі жоқ. Б о л ы с. Қожа-молданың кәсібі еміз пе? К ү л ә н д а. Бү кісі жай кожа - молдамен бір бас па? Ел адамы емес пе? Б о л ы с. Қайта ел адамының араны ашылып кететін шығар. А лмай, кім жолдас болады дейсің. Бәрінікі бір күлқыны, бір тамағы! Кереку-Баян кітапханасы "Рухнама" I: К ү л ә н д a. Сүйткенмен «бер-бер!» дей бер- генше, «жок» десеніз, болмай ма? Шайдыц өзі де азайып калды. Б о л ы с . Оттаған шіркін! М аіщ мырзалы- ғым үстап беріп отыр дейсің бе9 Кімге берсен де, өзш үшін бересің. К ү л ә н д а. Шай таусылып бара жатканга айтам, әйтпесе мен не кылайын... Б о л ы с. Таусылса, төркінщ көтермес, ел көтерер, елдің дәулеті таусылса, біздш шайымыз да таусылар (Қулянда кетеді.) О н б ір ін ш і к ө р ін іс Б О Л Ы С, С Y Л Е Й М Е Н, Қ О Ж А Н Т А Й С ү л е й м е н (отырып жатып). Қажы сізге жолығып кетер едім дейді, атка бірге мінгйік дегі едік. Б о л ы с. Не жолыгатыны бар9 Айтканым - айткан. Қ о ж а н т а й . Атты өзіме кайтарыныз, өзгесін камдан көрейін. Б о л ы с. Ол болмайды. С ү л е й м е н . Қожеке! Осы жұмаға кел- геншіз макүл болар. Көпірдің каламына бір ілінген сон, күғылу оңай болмайтын. К о ж а н т a й. Қалам кылганда, акпын ғой' жүктеу/скачать 4,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|