Накакпын ғой!
«Қызын бала тапты, дүрбі салдырамын» де
ген не деген сүмдык! Қүдайдан үміті бар адам
осындай іс кыла ма9
Б о л ы с
(Ашуланады).
Сап н кызына бала
таптырған маі бе9 Оттама1 Тіліңді тартып сөйле!
Жүсіпбек Аймауытов
Қ о ж а н т а й. Қүдай алдында, макшар|
күнінде теңдікке жетпесек...
Б о л ы с
(көтеріліп, екикніп).
Қажы! Қыскарт
тіліңці! Шауып алармын! Кулінді көкке ушы-
рармын! Макшарынмен кабат!
Қ о жа н та й
(ж агасын үстап).
Астапырол-
ла! Кетейін, кетейін! «Қүдайдан қорықпағаннан
корык» деп еді.
(Жөнеледі.)
Б о л ы с
(түра үмтылады).
Сакалыңнан түк
коймай жүлайын, бері келші!
Сүлеймен
(болысты үстап, жібермейді).
Са-
быр етініз! Не керек кажы кісі ғой..
Б о л ы с
(орнына отырып).
Тілі мірдін оғын-
дай ащы неме өзінің! Қажымын дейді, не кыл-
ған кажы! Кересін сатып, бакал қыдыртып
жүретін шірік неме еді! Өлген қажыны тонап
келіп, әулие бола калыпты!
С у л е й м е а Н е кыласыз соны, сөз білмеген
сон кайтесін .. мен жүрейін... жолыктыр дегенге
ертіп едім... өзі бүлдіріп алды... Өз обалы өзіне.
Б о л ы с. Мүндай итті ит кылып үстау керек.
(Сүлгймен кетеді.)
О н екін ш і көр ін іс
Б О Л Ы С , Ә М Ә Б Д І Л
А У Ы Л Н А Й
Ә б д і д Салаумалейкүм!
Б о л ы с. Аманбысың?
Ә б д і л. Қүдайға шүкір, мал-жаныңыз аман
ба?
Б о л ы с. Сен кайда жоғалып кеттің? Алы-
мың бітті ме?
Ә б д і л. Бітуге таяды, 20 шакты үй калды.
Б о л ы с. Қара басқыр! Сенің жұмысың бір
Снтер ме екен'7
Ә б д і л Біткенше сойып жатыр. Елде акша
жок.
Б о л ы с . А қш аж оқболса, маған кайтдейсің?
Жаныңнан төле.
Ә б д
1
я
Төле десеңіз, амалым бар ма9 Жал-
ғыз атымды сатсам да, төлеймін тағы.
Б о л ы с. «Жұлдыздың 15-нен калдырма!» деп
какеап жібердім. Поштабайшыдан ж әж тапсыр-
дым. Не бітіріп жүретініқді шорт біледі.
Ә б д
1
л Өңкей кара каска кедей. Күн көріп
отырган жалғыз сиырын алмасақ, түк болек -
салағы жоқ, борыш карызына беріп бітірген.
Б о л ы с. Алсан, ал! Маған не кыл дейсің?
Кім-кім бермеген?
Ә б д і л Алтыбай ауылында үш үй, Қара
жалда екі үй, жауыр жирен шолақтан баска дымы
жок жылтыр Қүлтамбай, өзіңізге неше рет зар-
лап келепн жалғыз сиырдан басқа үрерге иті
жоқ, ақсак Кемелбай, міне, қалып отырған осы
сиякты ылғи қара каеқа кедейлер. 3 0 сом тауып
беру жан бергеннен бір кейін емес, қатыны ба-
ласымен шулап қарғағанда, иманың касым бо
лады. Қарғыстан әбден ішіміз кебеді.
Б о л ы с. Қарғыстан корыксаң, кызметте не
акың бар еді?
Ә б д і д Қызметі бар болсын!
Б о л ы с. Сайлау кезінде көрерміз.
Ә б д
1
л Енді ауылнай болганнан да мойны-
ма кап салғаным артық.
Б о л ы с. Сөзді көбейтпе! Қалған алымды екі
күннен қалдырмай тапсырасың!
Кереку-Баян кітапханасы “Рухнама"
Жүсіпбек Аймауытов
Ә б д і л Ойбай-ау! Екі күннің ішінде бір жақ
тан акша келе ме?
Б о л ы с. Жерден казсан да, табасын! Сенін
алымын үшін мен абактыға жата алмаймын!
Оны білесін бе?
Ә б д і л. Қайтейін! Бар малымды сатып, катын
баламды шүбыртып кетем дағы...
Б о л ы с. Маған десе, Тескентау кет!
(Әбділ иіыгады.)
О н уш ін ш і көр ініс
Б О Л Ы С
Б о л ы с .
(аздан кейін).
Әлгі иттін сөзі де рас.
Ел кедей болды. Осы шығыннын көбі өзіміздікі.
Бірак ел жемей, азулы болмайсын. Азулы бол-
май, дәулет табыла ма? Бак, атак, дәулет көздін
жасы ғой... елді ойлағанда, кейде жанын кын-
жылады... Қанша бакты болсан да, жүрегіннің
басынан бір тікен кетпейлі... Нәпсі шіркін тағы
шыдамайды, алмай түра алмайсын... Қайтесін.
ел жеген жапғыз мш бе? Қазактын жаксыларын-
да бүрынғы, соңғы да ел канамағаны болды ма?
Біз солардан артыкпыз ба? Мен алмағанмен
біре/і алады... Қүдай бізді алуға жаратты, дүние
күштінікі...
О н тор тін ш і кор ініс
Б О Л Ы С , К Ө Б Е К Б А Й ,
Ә У Б Ә К І Р
Көбекбай колын кусырып, басын енкейтіп,
сәлем беріп кіреді. Түкыраңдап етігін тастап,
т ізе м т жорғалам, болыска кол береді.
Б о л ы с
(қолын қагып жібереді).
Тарт қолын-
Кереку-Баян кітапханасы “Рухнама"
К ө б е к б а й
(қалбалақтап).
Жоқ, жок
М әртебешзге, бағынызға... ю шілік... мал-жан
шаруаңыз аман ба?.. Есен жаксы отырсыз ба?..
шылык па?
Б о л ы с. Өзін де аманбысың?
К ө б е к б а й . Құдай деп... кұдай деп...
(Аузын
жыбырлатып. тамагын кенеп қояды).
Б о л ы с
(аздан соң).
Қайдан келесщ?
К ө б с к б a й. Ауылдан шығып едім... осы
жакка таман...
Б о л ы с. Қайда барасың?
К о б с к б а й . Сізге сәлем берейін... жолы-
ғайын... арыз берейін деп...
Б о л ы с
(жантайып жатып).
Не қылған
арыз?
К ө б е к б а й . М ырза!.. Үйірдегі жалғыз ай-
ғырымызды алдырган екш сіз... сонын жайын
айтайын, жайын бшейін деп ...
Б о л ы с. Не жайы бар? Айғырды мда алдым.
Men алуға жараймын ба?
К ө б е к б а й . Жарайсыз, жарайсыз... алдыр-
ганыңызды нетпеймін... Алам десеңіз, аласыз,
сізге карсылық қылатын ш амамыз бар м а?..
Бірак қатын-баладан тыныш ым кетіп келіп
отырмын... Мал ішінде ырым қылатын бір мал
болады ғой, мырза! Ө зге малым да, айғырым да
бір төбе еді! Мьгрза, тағыңда ағар.' Бағьгң өсе
берсін! Айғырымды өзіме қайырыңыз, орнына
Жүсіпбек Аймауытов
бие аласыз ба? Өзіндей шүбар кұнаны бар. Сонь
аласыз ба?
Б о л ы с. Айғыр кайтпайды.
К ө б е к б а й . Мырза-ай! Мұкым күрытка-
ныныз ғой! М аіі өлтіргагініз ғой, катын-балаға
табаш ы кы п, күн де өлтіргеніне, бір жола
өлтіріңіз! Өзініз бауызданыз! Аяйтын жанымда
жок,
m u e ,
басым!
(Болыстың аягына жыгылады.)
Б о л ы с. Түр арыман! Айбарын карашы
төбетгің!
К ө б е к б а й . Таксыр-ай! Жаныма тенеп
жүргаі жануарым еді. Айғырымды алғаннан
баламнын біреуі өлгап жақсы еді.
I) Бо л ы с. Айғырынды кадірлі көрсең, екі
сары биең маі күнаныңды бер!
К ө б е к б а й . Ойбай-ай! Жарыктык-ай!
Ү ш ^ ін бірдей бергаі соң, іем калады?
Б о л ы с . Өзің білесің.
Ә у б ә к і р. Шүбар қүнан аідігі жылы өзіне
айғыр болмай ма?
К ө б е к б а й
(көзін сүртіп, төмен қарап
отырады. Аздан соң).
Мырза, маіі кайтесіз аіді?
Б о л ы с. Қайтейін саіі?
К ө б е к б а й . Екі биемнің таңдағанын алы-
ныз!
Б о л ы с. Болмайды.
Ә у б ә к і р. Көке, екі биенді кабат беріп, нгге
байкамайсың?
К ө б е к б а й . Қүрытайын дегаіі ғой, күры-
тып тыныш болсын! Қайтейін!..
(Жылап, Шы-
гып кетеді).
Ә у б ә к і р. Екі сары биаіі кабат бер десе,
болмайсың...
(Бірге шыгады).
—
О н б есін ш і к о р ін іс
Б о л ы с
(басын көтеріп сөйлейді).
Ай, Кек
төбет' Көзін сулап, айғырын ала коймак Жы-
лаганды көріппін бе, сірә?.. Не мшш, не киш,
кызығып көрмейтін жаманға жаксы айғырдың
не керегі бар екен! Көбекбай да ж ургшде шүбар
айғырды Kim біледГ7 Адам да білмейді. Итте бол-
ғанша, иесінде болсын... Аман болса он сака
биеге салып, жылкымды шүп-шүбар кып алай-
ын.. Пай-пай- пай! Қояндыда Жардың баласы
үш шүбармен бір ж ү р ді-ау! А уы зы мен қүс
п стейді!.. Үш шүбарды тройкелгтіп жармеңкеңе
ж е п п барсам Көш еде мойнын қайы рты п ,
қүтыртып бір жүрсем, жүрт: «Бү қай мырза, қай
б олы с!» деп таңданса, сонда менің Қасқырбай
атым алты алаш ка кетеді, сонда менің кім
екеяімді жүрт біледі... Қасқырбай осыны ойлап
шүбар айғырды алып отыр ғой!
Ш ымылдық
Кереку-Баян ютапханасы “Рухнама"
Жусіпбек Аймауытов
Е K l Н I I I I БӨЛІМ
С а х н а ә у е л г і
Б ір ін ш і көр ін іс
М үслім ауыз үйде Қожантай, Көбекбай,
Әбділ үшеуін отырғызып койып, сөйлеп түр.
Қүләнда төргі үйдін есігінде тыңдап түр.
М ү с л і м. Бір күнде сіздер Қаскырбайдын
жемі
е д і н д е р .
Енді, міне, елу басы болдывдар.
Сендерді елу басы кын шығаруға ә>елі күдай,
сонан сон мен себеп болдым. Оны білесіздер ғсй?
Ә б д і д
К ө б е к б а й .
Қ о ж а н т а й .
Білеміз, ж ге білмейік?
М ү с л і м. Бүгін нашалнік келеді, шар сала-
ды. Бәйгілі жерге таяндык. Елу басылардын көбі
мдадік екенін білесіздер. Әсіресе, катты саетін
тастарым — үшеуініздікі. Қашан шар салғанша
мені сайлаймын деп ешкімге ауыздан шығармай-
сыздар! Үктыныздар ма?
Y ш е у і. Үктық.
М ү с л і м. Сендерді болыс тағы айналдырар,
дүние-мүлкін үйіп-төгер. Болыска уәдені бере
беріндер, бергенін апа беріндер. Қажеке! Көке!
Әбе! У әд е осьшай еді ғой?
Y ш е у і. Осылай.
М ү с л і м. Бү сайлауда болыс болам деп
шарға түсуші көп болғалы түрғанын білесіздер
ғой?
Y ш е у і. Білеміз.
М ү с л і м. Баскаларға шар сал дегенде, тас-
тарьщызды жәшіктің кара жағына саласындар,
'
I
І ^ ц м а г а н келгенде, ак жағына саласывдар. Үктын-
k r f
лар ма"
іи М
V
V
J.C;
г щ е у
1
. Үқтык.
[Vy
М у с л
1
м. Енді оңаша сөйлесе беруге уакыт
|Lm болмас Акырғы уағдамы з осы болсын. Қане,
тағы қол ұстасалык!
(Үшеуінің қолын устайды)
Қолға. Қүдайға, аруақка тапсырдык.
Көбекбай. Манде бүлтарыс жоқ.
Қ о ж а н т а й. M at де Қасқырбайдан тойғам.
Ә б д
1
л. M ai де сенімаі біргемін,
{Соңеы ушеуі шыгады.)
Е к ін ш і к о р ін іс
М Ү С Л І М . К V Л Ә Н Д А
К ү л э н д a. Молда жігіт! Түсімде c a t ақ боз
атка мши!, тау басына шыктың, c a t болыс бо
лады екаісін, аіді көзім жетті,
М ү с л I м. Көзің жетсе, уәдаіі орындайтын
уакыт та жетті. Бүпн нашалнік келеді. Шар са-
лады. Бүгіннаі калсаң, маен күдерінді үз! Енді
бүлғақтауға болмайды.
К ү л ә н д a
(Муслшді қушақтап).
Ойбай-ай!
Енді калай ғып беремін?!
М ү с л
1
м. Қымызға мал да, араластырып
жібер1 Түк дәмі жоқ, білінбейді.
(Қалтасынан
қаеазга ораулы уды алып береді.)
М ә, жаным!
Титтей «орықпа! Шімірікпе! Тірі жан біледі деп
ойлама!
К у л ә н д a
(дәріні қалтасына салады)
Жүрегім дірілдеи барады... Д әтім шыдамай
түр)
М ү с л
1
м Байың бүгін болмаса, ертең өледі.
Сонда ca n алатын әмеңгерің кім екаин білесщ
бе?
V
У
Керску-Баян кітапханасьі “Рухнама"
Жүсіпбек Аймауытов
К ү л ә н д а. Сенгн баска кімім бар?.. Бірак)
күдай жүзін кайтіп көреміз?
М ү с л і м. Қүдай жүзін шын көретін біз бо-
ламыз. Байын жемеген ел бар ма? Ол зарлатпа-
ған жетім-жесір бар ма? Бүнын көзін жоғалтсак,
бейуаздардын көзі ашылады. Бүдан сауап тап-
пасақ, обал таппаймыз.
К ү л ә н д а. Молда жігіт-ай! Сенін көніліңді
қимастыктан істеймін. Әйтпесе, адам істе-
мейтін жүмыс кой... Қайтейін, Қүдайдын не
салғанын көремдағы... Бірак түбінде мені ал-
дап кетпейсің бе?
М ү с л і м. С аі баланың сөзін айта берсен,
маған серік бола алмайды екенсін...
К ү л ә н д а. Көндім ғой, жаным! Көндім
енді. Сен үшін жанымды отқа салдым.
М ү с л і м. Көнсең, еяді үрғашылык кылма.
Сөзді, ойды таста, жүмысты бітір!
(Куләнда
шыгып кетеді.)
Ү ш ін ш і к ө р ін іс
М Ү С Л 1 М
М ү с л і м
(турегеліп түр, ауыр ойда).
Елдін
бетін өзіме караттым, елу басыны алдым, енді
бірак өткел калды. Ол өткел: нашалнікке жолык-
тырмай, Қаскырбайды бір жайлы кылу. Нашал-
нікке жолыкса, ол әкетеді, параға сатылмайтын
үлык жо
к -(Журегін басады.)
Жүрегім алып
үшып барады. Көзіме бак елестейді. Күләнда
айтқанымды орындаса, жарады... орындар... Ол
май жанындай жаксы көреді. Мен ше? M ai оны
сүймейміа M ai оны акымак кылып ж үрміа..
Болыс болсам, кыздың төресін алмаймын ба?
( Ж
Ы//ГЧ
"
УЪ У Т ы қы р естI vdi.
Л / к
им отырып, қагшын ж а і-
іУГТ
г‘ан болады).
,,я.і
Fl'i
Т о р іін ш і к о р ін іс
'\
M Y С
л I М. 1>
О
л Ы
С, С Y
л
Е
Й М
Е Н
у£)
Ь о л
1.1
с
(кіріп. Муслімді квріп, молдага)
\w Мүнда, торгі үйге барайык
(Төргі уйге барып.
отырып coù ix eOi Муслім қүлагын салып тың-
<)ап отырады )
}
С ү л е й м е н. Мүнлағы сені.мсіз елу басы,
V
мапн топшылауымша Кожантай кажы, К о б е
к б а й , Әбділ үшеуі
Б о л ы с. Өзгелері де пэлендей сапмді емес.
Әсіресе үшеуі, бүларға не істеуіміз керек7
С ү л е й м е н. M ai былай ойлап түрмын:
Кожантайга күдалык беру керек онын былтыр
бір эйел баласы туган.
Б о л ы с . Дүрыс екэг' Табылган акы д оз ой-
ымда да бар еді.. Көбекбайды кайтеміз?
С ү л е й м е н . Көбекбай айгырын өзі алыгі
еді гой?
Ь о л ы с Айгырды әлдекашан бердік кой
Ол 2 0 0 сом акша да алып отыр
С ү л е й м е н. Алынгап малдын бәрі кайтты
гой?
Б о л ы
с.
Кайтып жатыр гой, артынын кайы-
рын тілемесек
С ү л е й м е и Көбекбай малжанлы төбет
кой. Оган тагы бермесе болмас, кудалыкка ол
са к
коймас
Б о л ы с. Оган тагы акша береміз дагы
Ал
Әбділ Ш е° Бф беткей, бір мойын адам Әбділ той
С ү л е й м е н Әбділдщ катыны өлді гой
Кереқу-Ьаян кітагіхамасы “Рухнама
Жүсіпбек Аймауытов
Онын есіл-дерті - бір катыа Мш ойлап едім:
әнеугі осында кашып келетін Байжаннын кызын
әпереміз десек токтамас па екен?
Б о л ы с
(қуанып).
Ай, молдеке-ай! Осындай
кысылған жерде табасын-ау! Бұл әбден жарай-
ды! Оларды казір шакырып сөйлесу керек.
С ү л е й м е а Шакырғаннан да жеке-жеке
тыска алып шығып, онаша сөйлескен макүл бо
лар.
Б о л ы с . Бүл да дүрыс екен, жүмысты тығыз-
датпаса болмайды, бүгін нашалнік келіп калуы
ыктимал ғой.
С ү л е й м е н . Тыгыздату керек... Елу басы-
лар жайсыз, колайсыз кісілер...
Б о л ы с. Өзім де кауіп қыламық түсім келіс-
пеңді.
С ү л е й м е н . Осы елу басылардын көбі
Мүслімге тілектес адамдар ғой. Мүсліммен тағы
бір сөйлесіп көрсек қайтер еді?
Б о л ы с. Сөйлескжмш ол сыр бермейді. «Бо
лыс болғың келсе, шынынды айт, колымыздан
берейік» деп м ® талай айналдырдым. «Болмай-
мын» деп азар да безер болады.
С ү л е й м е н . Әйтеуір осы баладан кауште-
нем де түрам, сурені келмейді.
Б о л ы с. Оны елеп сөзге ала берсең, болыс-
тыктың түтқасын өзі үстаған кісімсіп, мүлде
күтырып кете ме дем коркамыа
С ү л е й м е а Оныңыз да дүрыс, жас кісі,
жақын адамға жалына беру - сіздін бойынызға
лайык емес.
Б о л ы с. Маған намыс кой, өлім ғой! Қар-
тайғаныңды, әлсіздігіңді білдіресің ғой.
Кереку-Баян кітапханасы “Рухнама"
С ү л е й м е н . Олай болса елу басыларды
аиналдырайык.
Б о л
ы C-
Жүрщіз!
(Шыгады.)
Б е с ін ш і к ө р ін іс
М Ү С Л І м
М ү с л і м. Батыр қысылайын деген екен,
калай айла қүрсаң да, көріңказылған... Күләнда
кымызды бере алса, жарады.
(Есіктен қарап ке-
леді.)
Күләнда кайда жүр екен9 Енді беру керек
еді.
А л т ы н ш ы к ө р ін іс
М Ү С Л І М , Ә У Б Ә К І Р
Әубәкір
(мойында знагі, ентігіп кіреді).
На-
шалнік келіп калды!
М ү с л
1
м. Қай жерде? Қай жерде?
Ә у б э к і р. Сарыадырдан жаңа аттанды.
М у с л і м. Қайда туседі?
Ә у б э к i р. Тура осында келеді.
М ү с л і м. Шарды кашан салады?
Ә у б э к i р. Бүгін, бүгін саламын дем келеді.
Жүмысы асығыс болса керек елу басылар кай
да? Даяр ма ед i?
М ү с л i м. Даяр, болысқа айттың ба?
Ә у б а к i р. Жоқ, айткам жоқ, алдыманен са
ган келдім.
М ү с л i м. Бар ендеше, болысқа айт! Қай
үйді тазалатады екен?
(Әубәкір кетеді).
Күләнда,
Күләнда!
(Сасқалақтап біресе ж ога р гы уйдің.
біресе ауыз үйдің есігіне ж угіреді.)
Куләнда!
Жүсіпбек Аймауытов
Ж е тін ш і к ө р ін іс
М Ү С Л І М , К Ү Л Ә Н Д А
К ү л ә н д a
(жүгіріп кіреді).
Немене, молда
жігіт?!
М ү с л і м. Нашалнік келіп қалды. Берген
жоқсың ба?
К ү л ә н д а. Беруге уакыт болды ма?
М ү с л і м. Кәзір бер! Кәзір бер!
К ү л ә н д а. Үйге келер ме ек® ?
М ү с л і м. Кәзір үйге келеді, киім киеді.
Знагін салады, нашалніктің алдынан шығады.
К ү л ә н д
г(жүрегін басып).
Ойпырым-ай,
жүрегім шошып кетті ғой!
М ү с л і м. Биттей сескенбе! Асығыста ескер-
мейді. Осыдан колайлы уакыт жок.
К ү л ә н д а. Жарайды. Жүре бер! Бірдеңе
кып көрермін.
(Мүслім кетеді. Куләнда төргі
үйге барып аяқтагы қымызга уды салады, ара-
ластырады, иіскейді, тыржияды, қорқады,
урейленеді.)
А лла-ай!.. Жасаған-ай! Кеше гөр!..
Қалай беремін? Байымды калай өлтіремін?
Мүслімнен калай айрылармын?.. Қой, не де бол
са басымды берген соң, біржола берейін...
Қүдайдын салғанын көрермін.
С е гізін ш і көрініс
Б о л ы с
(ентігіп, алқынып, асыгып кіреді).
Күләнда! Куләнда! Ызнағым кайда? Ызнағым-
ды әпер!
К ү л ә н д
а(сандықтан ызнагын алып бе-
реді).
Достарыңызбен бөлісу: |