Кодекс орындалуымен қҰнды елбасы қР ҚОРҒаныс министрлігінің басшылық ҚҰрамымен кездесті
жүктеу/скачать 7,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ЖАҺАНДАНУЫНЫҢ КҮШЕЮІ ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАНЫП ЖАТҚАН СОТ ШЕШІМДЕРІ ЖАЙЛЫ АҚПАРАТТАРДЫҢ КЕҢІНЕН ТАРАЛУЫ СУДЬЯЛАРДЫҢ
- – Мемлекет басшысы Судьялардың VI съезінде «Медиация институтын дамытып, әлемдік деңгейге жеткізу қажет» деген
- – Билер институтының заманында қол- да нылған рәсімдерді қабылдауда халқы- мызда түсініспеушіліктер туып жатқан жоқ па
- Медиаторларға қарағанда істі сот ме- диа циясымен бітіруді қалайтындар көп- тігі туралы мәліметтер бар. Оның себебін
- – Неке бұзуға қатысты істерде бұл мәселе қалай шешілген
- Қазіргі күні медиация тәртібі қандай істерде көп қолданылуда
- Медиаторлар белсенділігін жоғары бағалауға бола ма
- Адвокаттардың партисипативтік тәсілді қолдануға ұмтылысы қай деңгейде
- Сот актілерінің орындалуы көңіліңізден шыға ма
- – Әңгімеңізге рақмет. Түймегүл ИБАШЕВА, «Заң газеті» ТАРАЗЫ
- КІСІДЕЙ ЖҰМЫЛА КІРІСІП ЖАТСА, ОҒАН НЕГЕ ҚУАНБАСҚА ӘДІЛЕТ САЛАСЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МҰРЫНДЫҚ БОЛУМЕН БИЫЛ ҚОҒАМЫМЫЗҒА
- РЕСПУБЛИКАЛЫҚ «ХАЛЫҚ ЗАҢГЕРІ» АКЦИЯСЫ ҚЫЗМЕТ ЕТЕ БАСТАДЫ. АТАЛҒАН АКЦИЯ АЯСЫНДА ЕЛ ТҰРҒЫНДАРЫ ӨЗДЕРІН МАЗАЛАП ЖҮРГЕН
- СҰРАҚТАР БОЙЫНША МАМАНДАР КЕҢЕСІНЕ АҚЫСЫЗ ЖҮГІНУДЕ. Әсет БОРАНБАЕВ
- №101/1 (2879) 15 қыркүйек 2016
Назира АМАНҚҰЛОВА, Қарғалы аудандық сотының төрайымы АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ КОДЕКС АШЫҚ СОТ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ М ЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ ҰЛТ ЖОСПАРЫ НЫҢ 19-ҚАДАМЫНДА СУДЬЯЛАРДЫҢ ЕСЕП БЕРУ ТӘРТІБІН КҮШЕЙТУМЕН ҚАТАР, ЭТИКАЛЫҚ КОДЕКСТІ ЖАҢАРТУДЫ ДА ТАПСЫРҒАН БОЛАТЫН. СЕБЕБІ, БҮКІЛ СОТ ЖҮЙЕСІН ЖАҢҒЫРТУ, БҰҒАН ҚОСА, СОТ ДАУЛАРЫ ЖАҺАНДАНУЫНЫҢ КҮШЕЮІ ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАНЫП ЖАТҚАН СОТ ШЕШІМДЕРІ ЖАЙЛЫ АҚПАРАТТАРДЫҢ КЕҢІНЕН ТАРАЛУЫ СУДЬЯЛАРДЫҢ ЖАҢА ӘДЕП КОДЕКСІНІҢ ҚАБЫЛДАНУЫН ТАЛАП ЕТТІ. СОҒАН ОРАЙ, ҚР ЖОҒАРҒЫ СОТЫ СУДЬЯЛАРДЫҢ ӘДЕП КОДЕКСІНІҢ ЖОБАСЫН ӘЗІРЛЕП, ЖҰРТШЫЛЫҚҚА КЕҢІНЕН ТАНЫСТЫРДЫ. – Мемлекет басшысы Судьялардың VI съезінде «Медиация институтын дамытып, әлемдік деңгейге жеткізу қажет» деген болатын. Осы тұрғыда атқарылып жатқан қандай іс-шараларды атап айтар едіңіз? – Елбасының, еліміздің ұстанған саясаты дауларды міндетті түрде сот шешімімен бітіруді көздемейді. Яғни, сот шешімінің шығуы шарт емес. Халқымыз қашанда аталы сөзге тоқтап, бірбірін тыңдаған. Қаншама диаспора өкілдері тұрады, бірақ, татутәтті тірлігіміз, мызғымас бірлігіміз бар мемлекетпіз. 100 нақты қадамның негізгі саясаты – дауды ушықтырмау, тату өмір сүру. Сондықтан, дауды сотқа дейін реттеу рәсімдері заңмен бекітілді. Бүгінде кәсіби, кәсіби емес медиаторлар жұмыс істеуде. «Медиация туралы» заң толықтырылды. Азаматтықпроцестік кодекстің тұтастай бір тарауы татуластыру шараларына арналды. Осы тарауда бітімгершілік арқылы даулардың түйінін тарқатуға бағытталған медиациялық келісімдер, шарттар жасасу қарастырылған. Судья медиация тәртібімен екі тарапты татуластыру арқылы істі қысқарта алады. Қазіргі күні сот медиациясы жақсы жұмыс істеуде. Оған қоса дауды сотқа дейін реттеуді насихаттау, халыққа түсіндіру жұмыстары да жоғары деңгейде жүруде. Көпшіліктің құқықтық санасезімін көтеруде тек қана соттың емес, жалпы, заңгерлер, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің тарапынан да белсенді істер жүзеге асуда. Медиацияға қатысты жиын ай емес, апта сайын өтеді десем артық айтпайтын шығармын. Барлық сотта медиаторлар кабинеттері ашылған. Арнайы медиация күні белгіленді. Ассамблея өкілдерінің қатысуымен медиацияға қатысты «ашық есік» күнін өткіздік. Бұл институт халық арасында дұрыс насихатталса, оның жүзеге асуы да жүйелі болмақ. 5 тамызда медиацияны көп қолданған судьялар еңбегі ескеріліп, Алматы қалалық соты тарапынан марапат көрсетілді. Соттар бұл бағытта үлкен үлес қосып жатыр.
– «Жауластырмақ жаушыдан, елдестірмек елшіден» демекші, қазақ елі, қазақ қоғамы кезінде барлық даудамай билердің көмегі мен шешіліп отырған. Сондықтан, медиация рәсімдері билер билігінің заңды жалғасы. Медиация – даужанжал деңгейін азайтудың әдісі. Осы себепті, сотқа жүгінуші тараптарға құқықтарын түсіндірген кезде, ең алдымен екі арада туған дауды татуласу рәсімдерімен бітіру шараларын жете жеткіземіз. Медиация тәртібімен дауды шешу мүмкін болса, әрине, сотқа жүгінушілер өздері келіседі. Жалпы, медиация әлеуметтік қоғамның маңызды бөлігі. Еліміздің құқықтық, экономикалық және әлеуметтік салалардағы дауларды шешудегі баламалы әдіс ретінде бұл инсти туттың маңызы зор. Мұндағы негізгі ұстаным дауласушы екі жақтың бірбіріне сыйластықпен қарап, бірбірін ести және тыңдай білуі, құпиялылық міндетті түрде сақталады. Медиациямен біткен істе жеңілуші болмайды. Мұның өзі тараптардың жеке бас наразылығына жол бермейді. Медиаторларға қарағанда істі сот ме- диа циясымен бітіруді қалайтындар көп- тігі туралы мәліметтер бар. Оның себебін немен байланыстырар едіңіз? – Қазіргі қаралып жатқан істерде көбісі судьямедиатордың көмегіне жүгінуде. Кәсіби медиатордан гөрі судьямедиаторға жүгінудің басты себебі, уақытпен байланысты шығар деп ойлаймын. Өйткені, тараптар істі соттан шықпай бітіргісі келеді. Кәсіби медиаторлардың айтуынша, өздерінің қыз метіне жүгінетін азаматтар көбейген. Біз ешкімді міндеттей алмаймыз, бұл тараптардың өз таңдауы. Бір анығы, істің медиациямен бітуі талапкерге өте ыңғайлы. Мысалы, мүліктік дауда мемлекеттік баж салығы қайтарылады. Бұрын «Медиация туралы» заңда олқылықтар болды. Соның салдарынан заңның жүзеге асуы ойдағыдай болмады. Қазіргі заңда оның бәрі түзетілді. Медиация келісімі болған жағдайда, оны ары қарай қалай орындау керектігі нақтыланды. Жауапкер не талапкер медиация тәртібі орындалмаса, сотқа арызбен жүгіне алады. Біз атқару парағын береміз. Медиация тәртібімен біткен дауға да атқару парағы жазылады. Ары қарай орындауға мүмкіндіктері зор. – Неке бұзуға қатысты істерде бұл мәселе қалай шешілген? Статистикалық көрсеткіштер сотқа түсетін талап арыздардың басым көпшілігі неке бұзуға қатысты екенін байқатады. Алты ай мерзімге дейін жарасуға уақыт береміз. Осы уақыт ішінде ерлізайыптылар татуласуы да, татуласпауы да мүмкін. Татуласпаған жағдайда заңға сай неке бұзу туралы атқару парағын шығаруға мәжбүрміз. Мүлік бөлісуде де арызын береді, атқару парағы арқылы ол орындалуға міндетті. Медиация баланың атаанасы ажырасқаннан кейінгі тұратын жері, алимент мөлшерін азайтуға, т.б. қатысты қолданылады. Атаана қандай жағдайда да бірбіріне жау емес. Сондықтан, олардың арасындағы келіспеушіліктер өзара келісіммен аяқталатын жағдайлар аз емес.
– Қарыз сомасын өндіруде медиация тәртібі көп қолданылады. Екі тарап келісіп, график жасайды. Сол бойынша бөліп төлейді. Жалпы, алғанда қазіргі күні медиация, татуластыру шараларымен бітетін істер саны артты. Өз тәжірибемнен айтар болсам, кем дегенде айына бірекі іс тараптардың таңдау тәсіліне қарай өзара келісімге келуімен аяқталады. Бұл жақсы көрсеткіш. Медиаторлар белсенділігін жоғары бағалауға бола ма? – Кәсіби медиаторға тек қана заңды білу жеткіліксіз. Оның өмірде көргентүйгені мол болуы керек. Медиатор соттарды алмас тырмайды. Ол жеке адамдар мен заңды тұлғалар үшін дауларды шешудің баламалы әрі шығын аз кететін әдісін ұсынады. Сол секілді медиатор – кәсіби делдал. Ол сот жүйесіне жатпайды және судьяның көмекшісі де емес. Медиаторға даужанжалды реттеу үшін азаматтардың өздері көмек сұрап келеді. Оның мақсатміндеті – даужанжалдың шығу төркінінен сөз қозғай отырып, екі жақтың дұрыс шешімге келуіне көмектесу. Мысалы, бұрынғы билерді қазіргі судьяларға теңесек, кәсіби медиаторларды шешендерге теңеуге болады. Халқымыз дау шешу үшін алдын ала билер мен шешендерді алдырып отырған. Қазіргінің медиаторлары да сол деңгейден көріне білулері, яғни, халық іздеп жүріп баратындай мәртебеге жетулері қажет.
– Аудандық сотқа көбінесе жеке тұлғалар жүгінеді. Яғни, тараптың бірі міндетті түрде жеке тұлға болады. Сондықтан, көбісі адвокатсыз, өздері немесе заңгерлік білімі бар өкілдері келеді. Партисипативтік тәсілде міндетті түрде екі тарапта да адвокат болуы керек. Мұның ерекшелігі осында. Әзірге біздің сотта партисипативтік тәсілге жүгіну деңгейі жоғары дей алмаймын. Сот актілерінің орындалуы көңіліңізден шыға ма? – Бұрындары сот шешімдерінің бірі орындалса, екіншісінің орындалмауы жиі байқалатын. Өйткені, мемлекеттік сот орындаушылары жүктеменің көптігінен үлгермейтін. Қазіргі күні елімізде жеке сот орындаушылар институты қалыптасты. Жеке немесе мемлекеттік сот орындаушының, қайсысының қызметіне жүгінетіні азаматтың өз таңдауында. Сот актілерінің дер кезінде орындалуына жеке сот орындаушылар институты жақсы ықпал етуде деуге толық негіз бар. Осы жерде Елбасының «Біз реформа жасағанда экономикада, саясатта сот жүйесін, жалпы, құқық қорғау жүйесін түземесек, көздеген мақсатымызға жете алмаймыз» деген сөзін ескерсек, дүние жүзіндегі алдыңғы қатарлы озық 30 елдің қатарына қосылу мақсатында қабылданған «100 нақты қадам» – Ұлт жоспары сот саласына жаңа серпін берді. Жеке сот орындау шылар институтын түбегейлі қалыптастыру, медиацияны түрлі тәсілмен дамыту, сот жүйесінің ашықтығын, оған қолжетімділікті қамтамасыз ету, мұның бәрі түптеп келгенде, ел азаматтарының конституциялық құқығын қорғауға кепілдік береді.
Оң қадам
«ХАЛЫҚ ЗАҢГЕРІ» – ҚҰҚЫҚТЫҚ САУАТ КЕПІЛІ
«МЕДИАЦИЯМЕН БІТКЕН ІСТЕ ЖЕҢІЛУШІ БОЛМАЙДЫ» №101/1 (2879) 15 қыркүйек 2016 5 zangazet@mail.ru ЗАҢҒАР «Бiз Алаштың ақысын өзгеге же гiзбеуiмiз керек, қазақтың құқын қор ғауымыз керек. Ұлттың құқын, ха лықтың арнамысын ешкiмге тап тат паймыз!» – деген қағида Алаштан шыққан алғашқы заңгерлер Жанша Досмұхамедов, Бақытжан Қаратаев секілді азаматтардың ұстанымы еді. Рас, қазақ талай зұлматты ба сынан кешірген ел. Үзілуге шақ қалған сәттерде үмітті үрлеген де осындай қайраткер азаматтардың жанкеш тілігі. Құқығын білмейтін, есесі есер елде кеткен талай қаракөздің құнын даулап, қазақтың сауатын көтеруге барын салған Алаш арыстарының қайраткерлігі жайлы жеке талдаулар алдағы күндердің еншісінде. Бүгін біз ата тарихтағы айтулы ерлердің жолын жалғап, халқына қыруар еңбек сіңір ген қоғам және мемлекет қайраткері, заң ғылымдарының атасына айналған тұлға Салық Зиманов жайлы сөз қоз ғамақпыз. Қайраткер Әдетте, біз «Конституция бойын ша өмір сүру – ол демократияның ең жо ғарғы мектебі» дей міз. Ата Заң – әр халық тың өз таңдауы бойын ша реттелетін демо кра тия лық құ қықтардың үлгісі. Ол адамзаттың бел гілі бір заңдарға сүйене отырып, адал өмір сүру нормалары. Тәуел сіздіктің алғаш қы жылдарынан ке йінгі Қазақ елінің ал ғашқы миссиясы өзі нің Конституциясын қа былдау болатын. Алайда, оның ішкі ре сурс тарын тү гендеп, қо ғамды біріктіре алатын кү шін шамалап, қауқарлы дүние жа сап шығу оңай шаруа емес еді. Міне, осындай қиынқыс тау кезеңдерде елдің көптеген заң гер, ғалымдары, саясаткер, тарих шы, өзге де қай рат керлерімен қа тар, бұл істің басында Салық Зиманов ағамыз тұрды. Талай ай тылып жүрген тарих болса да, осы тұста ол кісінің орасан зор еңбегін ерекше атай кетпеу күнә. Өйткені, Зиманов тәуелсіздіктің алғашқы қиын да жауапты жылдарында Мем лекет басшысының қасында болып, азат тыққа жаңа қол жеткізген Ота нымыздың өркендеуіне бағытбағдар берді, ұлт зиялыларының өнегесімен халыққа шынайы қызмет етті. Білікті заңгер маман ретінде еге мендік, тәуелсіздік жолындағы Қазақ станның халықаралық қаты нас тарын заңдастырып, қазақ ті ліне мемлекеттік мәртебе беру, пре зиденттік басқару институтын ен гізу, құқықтықдемократиялық ре фор маларды жүргізу ісіне белсене ара ласты. Қазақстан мемлекеті мен құқығының тарихын, ұлттық мем лекет құрылымының теориялық мә селелерін зерттеуде жаңа ғылыми бағыт қалыптастырып, әділ сотты қам тамасыз ету үшін республика да сот мүшелерінің қатысуымен би лер алқасын енгізуге басшылық жасады. Ата Заңның негізін қалаушының бірі
1993 жылғы алғашқы Конститу цияның әлеуетінің әлсіздігі 1995 жылы 30 тамыздағы Конституцияның жаңа сипатта, Қазақстан халқының жаңа ша өмір сүру талаптілектеріне сай, құқықтық қырлардың толықтырулар мен өзгертулерді қажет етуіне орай қайта жазылды. Америка Құрама Штаттары мен Францияның, Англия мен Канаданың және басқа да көпте ген дамыған елдердің ата заңдары ның тәжірибелерін саралай отырып, өз еліміздің өзгерген, толықтырыл ған, барлық ерекшеліктері толық қам тылған Ата Заңын өмірге келтіру тек қана қызметтік міндет емес, елеулі ел ағаларының алдындағы перзент тік парыз да еді. Егер де ел заңдары жеке мүддеге болмаса әділетсіз шешімдерге ыңғай беретін болса, дамудың даңғыл жолына түскен жас мемлекеттің алдындағы үлкен мұраттар да аласара беретіні әбден мүмкін еді. Алайда, Салық Зиманов секілді заң ғылымдарының абыздары бұдан кейінгі Ата Заңның жаңартылған үлгілерінде ел бірлігі мен тұтастығына нұқсан келетін я болмаса замана жүгін көтере алмайтын баптар мен ережелерге орын қалдырмады. «Біз тәуелсіздігімізді алдық, өз Ата Заңы мызды қабылдадық. Қазір арада қаншама жыл өтті, бүгінгі біз, бүтіндей қоғамымыз Ата Заңмен ғана өмір сүріп жатырмыз. Ата Заңның түбі, тегі мықты болды, Ата Заңға сүйенген еліміздің ел ішінде де, көршілес ел дер және әлемдік қауымдастықпен арадағы байланыстары да жақ сы жалғасын тауып кетті. Бұл нені бай қатады? Бұл, біріншіден, біздің Ата Заңымыздың дұрыстығын, Ата Заңы мызды негіз еткен мемлекеттік бағы тымыздың дұрыстығын байқатар еді», – дейді академиктің өзі де. Акаде мик қазақтың би лер сотын та рихи және теориялық тұр ғыдан зерт теу дің нәти же сінде бір қатар ғы лыми еңбектер жариялап, онда бүгінгі ұрпақ біл мейтін билік өнеріне қа тысты көптеген қа зақ тың мақалмәтелде рін, әңгімелер мен оқиға ларды жарық қа шығарды. Билер сотына қатысты зерт теулерінің нә ти желері «Қазақтың би лер соты – бірегей сот жүйесі» атты жеке ең бегінде, «Қазақтың ата заң дары» атты 10 томдық еңбектерінде жә не өзге де жекелеген мақалала рын да кеңінен көрініс тапты. Ғалымның қа зақ билер соты ортақ мәдени құн дылық қана емес, сонымен қатар, өркениет тұрғысында аса маңызды институттық саясиқұқықтық жүйе екендігін алға тартқан дәлелдеріне елдегі зиялы қауым, білікті мамандар, практик судьялар да келісті. Елбасы Н.Назарбаевтың өзі де: «Кеңес өкі меті кезінде жұртшылық өздерінің арызшағымдарын партия, атқару, кәсіподақ комитеттеріне айтатын. Енді әділдік іздеген адамдар сотқа жүгінетін болды. Сондықтан да, жа уапкершілік жүгін сезіне отырып қан дай маңызды істі қарасаңыздар да, Ата Заңымызды басшылыққа алып, имандылық тұрғысынан шешіңіздер. Бұл тұрғыда билер сотының маңы зы да айрықша», – дегенді. Яғни, адалдық, әділеттілік ұстанымы біздің бүгінгі судьялар корпусының талай сатыларды артқа тастай отырып қол жеткізіп отырған жемісі. «Бір кездегі ежелгі қазақ даласындағы ұрпақтар мұрасы болып табылатын заңдылық пен әділ соттың «Алтын ғасыры» қай тадан біздің тарихымыздың алтын бетіне айналуда және болашақта жалпы өркениеттік мұрасына да ай налар деген үміт бар», – дейді Салық Зиманов бір тұста. Яғни, дамыған елдердің демократиялық жүйесі мен ашықтығын аңсайтын дамудың сара жолына енді аяқ басқан жас мемлекет үшін Зиманов ұстанымы мен Зиманов тағылымы ту іспетті. Ғалым
Академик Зимановтың баға жетпес еңбектері тарих бейнесі, мемлекеттің республикалық Ғылым акаде миясы президиумының бас ғалым хатшы сы, Ұлттық Ғылым академиясының Мемлекет және құқық институтының ұйымдас тырушысы, осы институт тың мем лекет тарихы мен теориясы және құқығы бөлімінің меңгерушісі, тәуелсіздігіміздің алғашқы күнде рінен аталмыш институттың құрметті директоры секілді еңбек жолы ерек ше қабілет иесінің мол тәжірибелі өмірінен көп мағлұмат ұсынып тұрса керек. Таза мұрағаттық еңбектерді, түрлі әлеуметтік, саяси оқиғаларды таза ғылыми дәрежеде жазып, артық сөзсіз оқырманына керекті дүниеге айналдыру екінің бірінің қолынан келе бермейтін шаруа. С.Зиманов тың Орта Азия мен Қазақстанның ие лігіндегі байырғы мемлекеттердің та рихы, олардың мемлекеттік, қо ғам дық құрылыстары, заңдық жүйе лері, федеративтік мемлекет, конс ти туциялық құқық, мемлекеттік құқық пен саясаттану жайындағы еңбекте рі ғылым әлеміне қосылған орасан зор үлес. «Қазақтардың ХІХ ғасырдың 1жар тысындағы қоғамдық құрылысы», «Қазақстанның ХVIII ғасырдың соңы мен ХІХ ғасырдың алғашқы жарты сында ғы саяси құрылысы» атты ең бектері айрықша бір төбе. Билер инс титуты мен ұлы Абай жайлы ғылы ми зерт теулері бүгінде қолданқолға өтіп, көпшіліктің бағдаршамы секілді болды. «Бөкей Ордасы және Ресей империя сы», «Қазақтардың ХІХ ғасыр дың Іші жартысындағы қоғамдық құ рылысы», «Шоқан Уәлихановтың сая си көзқара сы», «Мұхамеджан Серәлиннің қоғам дықсаяси көзқарасы» монография лары тарихтың салмағын арттырып тұрған ұлы мұралар. «Қазақтың ата заңдары» атты се риямен шыққан еңбек Салық Зи манов шығармашылығында ізденіске толы кезеңдер жемісі деуге толық негіз болады. Академик ағамыздың жетек шілігімен, редакторлығымен қолға алынған үлкен еңбек ұлы мұ рат тарды мақсат етті. Он томдық тың жүгін арқалаған туынды белгілі тарихи тұлғалардың, ойшыл дардың, жиһангерлердің, ғылым мен мәде ниеттің бұрынғысоңғы көрнекті өкіл ұстанымы әділдік, әділ төрелік болды десек, заңгер үшін «судья – бренд, ядро». Ендеше, тәуелсіздіктен кейінгі жылдардағы бұл саланың қалыптасып, құзырлы орын ретінде елге қызмет ету процесі де Зиман овтың назарынан тыс қалған жоқ. Осы уақыт аралығында ғы халықтың сот орындарына деген сенімінің төмендеп, судья беделінің түсуі заң гер зерттеулерінің, заңгер қай раткерлігінің артуына себеп болды. Салық Зиманов өзі киелі, мәртебелі санайтын сот саласының бұл ол қылығын түбегейлі зерттеді және де өзінің белсене атсалысуы арқылы за мандастарының біліксіздігін сынады, ел дегі бұл жүйенің қай мәселеде ақсап отырғанын ашық айтты. «Егер құқық қорғау жүйесіндегі сотты тү зесек, онда басқалары да оңалады, оң нәтиже басқаларының бойына тарайды. Сондықтан, көп нәрсе сотқа байланысты. Мен тек қана бір жағын айтып отырмын. Жұрттың бәрі адал, әділ бола алмайды. Ол үшін жасынан қалыптасу кезеңінің жарқын айғағы. Оның құнды кітаптары ешқашан уақыт көшінен қалған емес, керісінше, замана қажеттілігі мен талапкерге жол сілтеуші даналық бағытбағдары іспетті. Қоғам өміріндегі кез келген жайттар мен оқиғалар көкірегі ояу ұлы ғалымның назарынан ешқашан тыс қалған емес. Ол өмірінің соңы на дейін жаңашыл көзқарасы мен демократиялық ойтұжырымдарын жүйелі түрде зерделі жасқа ұсыну дан танған емес. Ғалымның соңғы жылдардағы баспасөз беттеріне бер ген сұхбаттары мен ойпікірлері әлі күн ге дейін өзінің өзектілігін жойған жоқ.
Қазақстандық құқықтанудың, заң ғылымының, мемлекет және құқық тарихының негізін салушы ретінде ол бүгінгі ұрпақтар үшін терең білімге, жаңа идеяларды тынбастан іздеуші әрі оны жүзеге асыруға табанды ұмтылудың шынайы үлгісіне айналды. Міне, содан да Қазақстанның ғылы ми ойының дамуының тұтастай бір дәуірі Салық Зиманұлының есімімен байланысты. Салық Зиманұлы нағыз азамат, өз елінің шынайы патриоты еді. Ол өзінің бұл қырын қолына қару алып, соғыс кезінде майдан даласында да, Ғылым академиясының мүлгіген тыныштыққа бөленген кабинеттерінде де, Парламенттің биік мінберінде де дәлелдеді. Салық Зиманұлы Ұлы Отан соғы сы жылдарында жанқияр батырлық пен ерен ерліктің үлгісін көрсетті. Ол сегіз майданда Отан үшін отқа тү суден ешқашан тайсалмаған. Оның әскери наградалары – I дәрежелі Отан соғысы ордені, «Қызыл Жұлдыз» ордені, «Кавказды қорғағаны үшін», «Кенигсбергті алғаны үшін» медаль дары – қазақстандық майдан гердің қажымас қайратының символы. Дәуірдің дарабозы болған Са лық Зиманұлы – аса үлкен ауқымдағы ғұлама ғалым. Қайраткер өмірінің соңына дейін ізденуін тастамады және өзінің білімін өзгелерге үйретуден жалықпады. Салық Зиманұлы өзге рістер дәуірінің ойшылы болды. Біз дің еліміздің бүгінгі өмірінде өтіп жатқан барлық орасан оқиғаларды өзі арқылы, өз жүрегі арқылы өткізді. Онымен әңгімелесу әрдайым жаңаша ойлап, білім кеңістігін кеңейтуге сеп тігін тигізді. 1948 жылы Бүкілодақтық заң ин ститутын бітіріп, негізгі еңбек жолын Ұлттық Ғылым академиясымен байла ныстыру, одан кейін аспирантурада оқу, академияның ғылым секторына жетекшілік ету, академия жанындағы философия және құқық секторы мең герушісінің бірінші орынбасары, Алма ты заң институтының директоры, Қазақ КСР Ғылым академиясы Философия және құқық институтының директоры, Қай заманда да, қай дәуірде де заң адамдар үшін қызмет ет кен, тіпті, қоғамдағы әртүрлі қарым-қатынастар мәселесіндегі салалық заңдардың өзі де түптеп келгенде адамдардың құқы мен мүддесі тұрғысынан ғана өлшенетін. Бұл менің ашып отырған жаңалығым емес, қай дәуір, қай замандағы ежелгі заңгер-философтардың бәрі де осылай деген. * * * Қазақтың би-қазылары ешкімге тәуелді болмаған, оларды ешкім сайламаған, төрелік айтатын адамды дауласушылар өздері таң- дап, оның әділ шешіміне жүгінген. Сондықтан да, өз абырой-беделі үшін билер ешкімге қиянат жасамай, шындықтың жоқшысы болған. * * *
Қазіргі Қазақстан аумағында мекендеген халықтар өмірінде көптеген ғасырлар бойы астан-кестен оқиғалар мен өзгерістер болды. Осындай қилы тарих шырмауынан көне дәуірдің мұрасы ретінде ұрпақтар үшін екі мәңгі құндылықты сақтап қалды. Ол — сөз құдіреті мен заң құдіреті. * * *
Іс қарау — бұл зор жауапкершілік. Жүрегі таза адам ғана әрі кеткенді бері тартады. Мәселен, Қазақстан колониялар мен түр мелерде отырған адамдардың саны бойынша әлемде 22-ші орын алады екен. Бұл дегеніңіз — біздің ел адамдарды түрмеге отырғызудан алда келеді деген сөз. Ойласатын-ақ жайт, негізі, кісіден тырнақ астынан кір іздемеу керек, айып тағылса нақты болсын, дәлелді болсын, соған орай үкім әділ шықса өкініш жоқ. Әйтпесе «әп бәлем, қолға түстің бе» деп абақтыға тоғыта беру жөн емес. жүктеу/скачать 7,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|