Конференциясының ЕҢбектері
жүктеу/скачать 5,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдебиеттер 1
Алматы: ФПИ «Казахстан» Х1 в.», 1993. – с. 10. 2
Кульбекова А.К.Формирование профессионального мастерства хореографов в вузах и учреждениях культуры и искусств Казахстана: системный подход. Автореф…дисс..д.п.н. Москва, 2009.-45 с. 3
Магауова А.С. Прогрессивные традиции народной педагогики и их роль в развитии личности //Вестник университета «Семей».- №1.-1997.-С.12 -17.4. 4
301 УДК 793.3 НАРОДНЫЙ ТАНЕЦ КАК ДИНАМИЧНОЕ РАЗВИТИЕ КУЛЬТУРЫ И ДУХОВНОСТИ Тлеубаева Б.С., Шагитова Г.Ж. ЮКГУ им. М.Ауезова, Шымкент, Казахстан
«Культура – это отражение нации, ее души, ума и благородства. Цивилизованный народ гордится ходом своей истории, развитием культуры, великими людьми, прославившими страну и внесшими огромный вклад в золотой фонд мировых достижений мысли, искусства. Именно посредством культуры, традиций нация становится известной» Н. А. Назарбаев
В начале ХХІ века, в нашей стране все более усиливается интерес к двум, казалось бы, противоположным тенденциям: с одной стороны, к новым явлениям, результатам научно – технического прогресса, к достижениям современной культуры, а с другой, - к истории народной культуры, ее традиционным формам. Одной из составных частей духовной культуры каждого этноса, имеющей самые глубокие исторические корни, во все времена популярной в народе является танцевальное искусство. Говорить о том, как важно передать представителям последующих поколений богатства народного творчества, и в частности хореографического, думается, нет необходимости. В чем секрет удивительной жизнеспособности народного танца? Он - выражение национальной самобытности любого народа, его духа, темперамента, его прошлого и настоящего, его устремлений в будущее. Языком танца можно раскрыть внутренний мир человека, особенности его нравственной культуры, танец способствует сближению людей, их взаимодействию, взаимопониманию. Отдельные формы культуры, искусства, традиций и обычаев складываются в целостную национальной культуру, без которой нельзя представить всестороннюю картину духовной жизни этносов. Одной из таких составных частей духовной культуры каждого этноса, имеющей самые глубокие исторические корни, во все времена популярной в народе, является танцевальное искусство. С ростом сознания людей, совершенствованием социальной жизни, увеличением духовных потребностей, расширением сферы жизнедеятельности танец как институт культуры получает свое дальнейшее развитие. В то же время танец вбирает в себя необходимые компоненты из других видов искусства – музыкальность, театральность, изобразительность, образность, зрелищность и т.д. В процессе модернизации и демократизации Казахстана, дальнейшие усилия должны быть направлены на образование, профессиональную подготовку специалистов. Подготовка квалифицированных кадров в образовании требует новых подходов к организации учебного процесса по подготовке педагогов хореографов, менеджеров хореографических коллективов, педагогов спортивно – бального танцев для сфер учебных заведений, школьных и внешкольных учреждений, культурно - досуговой деятельности. Предусматривается широкое использование в учебно-творческом и воспитательном процессе богатейших духовно – нравственных ценностей народного танца, о необходимости серьезного обучения хореографов народным традициям и методам сценической обработки танцевального фольклора. Одной из основных задач в сфере хореографического образования и воспитания должно выступать объективное отражение знаний этнографии народов, их танцевальной культуры, музыки, истории и особенностях быта. Немаловажную роль в решении данной проблемы выполняют вузы нашей Республики, где готовят специалистов- хореографов. 302 Хореографическое образование включает и изучение танцев народов мира, познание национальных танцев народов различных стран. В процессе обучения у студентов формируется мировоззрение, культура межнациональных отношений, взгляды , убеждения, национальное мышление, идеалы,
нравственные поступки, привычки и чувства. Подготовка высококвалифицированных специалистов в области хореографического искусства предусматривает широкое использование в учебно-творческом и воспитательном процессе богатейших духовно-нравственных ценностей народного танца. Изучение танцевальной культуры, во-первых, помогает раскрыть социальные отношения, эстетический уровень ее создателей; во-вторых, дает возможность выяснить, что в танцевальном искусстве нашли отражение различные стороны воззрений; в-третьих, костюмы, предметы, используемые в танце, музыкальные инструменты, сопровождающие его, служат источником для изучения материальной и духовной культуры; в-четвертых, использование народного танцевального искусства как исторического источника помогает лучше изучить этнические процессы, связи с соседними народами и другие вопросы. Танец, как и всякое другое искусство, обладает аксиологическими и эстетическими интенциями, является исторически сложившейся сферой жизнетворчества. Подтвердить справедливость этого утверждения позволяет анализ основных этапов становления и развития танцевального искусства. Как известно, первые танцы древности были далеки от того, что в наши дни вкладывают в это понятие. Возгласы, пение, пантомимная игра были взаимосвязаны с танцем. Они имели совсем иное значение. Разнообразными пластическими средствами, в том числе и жестами, человек передавал свои впечатления от окружающего мира, вкладывая в них свое настроение, свое душевное состояние. Поскольку танец всегда выражал жизнь и быт людей, он отвечал характеру, духу того народа, у которого он зародился. С изменением социального строя, условий жизни менялись характер и тематика искусства, изменялся и танец. Известен факт широкого распространения плясок у древних народов. Танцующие стремились к тому, чтобы движение, жест, мимика выражали определенную мысль, действие, поступок. Выразительные танцы имели огромное значение и в быту, и в общественной жизни. Очень часто празднество начиналось и сопровождалось плясками. В некоторых произведениях древних поэтов и философов мы можем обнаружить и названия танцев, и состав их участников, и правила их исполнения. Как происходило становление танцевальной культуры? Считается, что танец стал производным игры. С ростом сознания людей, совершенствованием социальной жизни, увеличением духовных потребностей, расширением сферы жизнедеятельности появляются новые виды и жанры игр. Под воздействием социально-культурной жизни не только появляются разнохарактерные игры, но и сама игра начинает влиять на процесс развития новых явлений культуры. В естественно образовательной системе игровых форм особое развитие получают подвижные игры, которые также разветвляются на две основные части: состязательные и танцевальные игры. Первые формируют национальные виды спорта, игры, в которых получают развитие творческие и художественные особенности, послужили родоначальниками национальных танцев. Танцы формируют специфические элементы – позы, манеры, движение, ритм, отличающиеся пластикой, изящностью, художественностью. Из игры в танец перешли постановка корпуса, основные положения рук, ног и головы участников. Многие типы движения игры: ходьба, бег, прыжки и другие, приобретая эластическую, пластическую, ритмическую и художественно – подвижную форму переходят в танец. В процессе развития и формирования искусства танца, большое значение имело не только мастерство танцоров, но и культурная потребность зрителей. Одним из важнейших стимуляторов превращения игры в танец является ее зрелищность. Из тех игр, которые исполнялись для зрителей мастерски, эстетически, высокохудожественно, формировалось искусство танца. Таким образом, такие качества как привлекательность и зрелищность, красота и эстетичность, мастерство и художественность, сыграли большую роль в формировании игрового танца и танцевального искусства. Человечество в целом и каждый человек в своей жизни обращается к фольклору дважды: в пору своего художественного детства, когда чисты помыслы, богата и неутомленна фантазия, и в зрелом возрасте, когда уровень эстетического познания способен оценить непреходящее ценности
303 фольклорного искусства и, воздав им должное, позаботиться о том, чтобы не прервалась связь времен. Необходима забота о жизни и охране фольклора как общечеловеческой святыни общества. Вспомним гоголевскую мысль о роли художника в освоении национальных фольклорных танцев: «… Схвативши в них первую стихию, он может развить ее и улететь несравненно выше своего оригинала…». В этом и суть художнической позиции хореографа – в яркой и выразительной пластике возвращать танец народу, создавая его возвышенный поэтический портрет. Все национальные танцы должны быть характерными, только в таком случае они будут оригинальными и аутентичными. В этом жанре танца недопустимы никакие вольности, поскольку они могут внести путаницу и исказить сам характер танца, тогда он потеряет свою художественную ценность, и не будет вызывать никакого интереса у публики. Характерный танец должен в первую очередь отличаться от остальных своими движениями и фигурами, а не музыкальным ритмом сопровождения, или костюмами исполнителей. Чтобы создать характерный танец, хореограф должен много путешествовать, посещать разные страны, знакомиться с их культурой. Он должен интересоваться фольклором разных народов, традиционное народное искусство в своем «естественном» виде сохранилось в аулах, в местах, далеких от центров городской культуры, здесь по прежнему помнят о местных народных традициях, передаваемых из поколения в поколение, для хореографа это может представлять особый интерес, он должен стремиться присутствовать на народных празднествах, во время которых исполняются оригинальные танцы в национальных костюмах. В Казахстане, как и в других странах, народное танцевальное творчество всемерно изучается, развивается и обогащается. Танцевальный фольклор казахского народа имеет древние корни, которые прослеживаются в культовых обрядах, народных празднествах и играх. Имелись у казахов массовые , хороводные, а также сольные танцы. Государственная программа "Культурное наследие", инициатором которой выступил Президент РК Н.А. Назарбаев, направлена на осуществление историко-культурной преемственности в интересах динамичного развития культуры и духовности Казахстана. Программа призвана совершить прорыв в изучении, сохранении и использовании историко- культурного наследия Казахстана. В поддержку Государственной программы нами разрабатывается «Комплекс упражнений для физического развития на основе древне-фольклорного казахского танца «Қара жорға». «Қара жорға» – «чѐрный иноходец». Динамичные и простые движения напоминают поступь скакуна. Конь - составная часть жизни казаха, это его образ жизни, поэтому казах подражал грациозным его движениям. Так появился этот степной танец, который был популярен не только у мужчин, но и у женщин. Данный древний танец – танец суставов, который дает определенную физическую зарядку, в последние годы стал известен благодаря оралману Арыстану Шадетулы. С самого раннего детства люди познают окружающий мир через движения. В процессе овладения разнообразными двигательными действиями они познают и самих себя, развивая свои способности, формируются как личность. Роль оздоровительных видов гимнастики в жизни людей всех возрастных групп с течением времени неуклонно растет. Развитию и популяризации этого комплекса упражнений способст- вуют условия учебного и производительного труда с их возрастающей психологической напряженностью и недостаточностью двигательной активности. С помощью данных упражнений будут поддерживаться высокий уровень здоровья, физическая и умственная работоспособность, эмоциональная устойчивость, волевая активность и, построена в конечном итоге, высокая производительность труда. "Қара жорға" полезен для здоровья, для организма в целом, утверждают специалисты. Улучшает кровообращение, во время танца задействованы все группы мышц. В этом комплексе продумана вся стройная сложная структура, которая влияет на хорошее самочувствие, общее функциональное состояние и самое главное – на суставно-мышечный аппарат. Мелодия этого танца очень ритмичная, упражнения под него проводятся легко, и эта мелодия позволяет заниматься и выполнять упражнения всем учащимся, независимо от возраста и независимо от состояния здоровья. Основоположник русской педагогики К. Д. Ушинский неоднократно указывал на необходимость чередования школьных занятий с физическими упражнениями.
Предлагаемый «Комплекс упражнений для физического развития на основе древне- фольклорного казахского танца «Қара жорға», отсутствует в системе физического воспитания, еще 304 не осмыслен педагогами и не вошел в образовательный стандарт. Он должен быть развит и сформирован в ходе специально организованного учебно-педагогического процесса в системе физического воспитания дошкольного, начального, среднего, высшего образования как залог здорового образа жизни. В школьном учебном предмете «Физическая культура» до настоящего времени преимущественно совершенствуется физическая деятельность и меньше внимания уделяется культуре этой деятельности. Сейчас необходимо интенсифицировать совершенствование второй составляющей учебного предмета – культуры, на основе народного танцевального творчества и музыки сообразно духу и существу всей национальной культуры. Для осуществления проекта будет предпринята работа по организации и проведению семинара – тренинга по данному комплексу упражнений с практическим показом и объяснения методики исполнения учителям и педагогам образовательных учреждений. - Подготовка к изданию методического пособия, методические рекомендации с содержанием комплекса упражнений для физического развития на основе древне-фольклорного казахского танца «Қара жорға». Выпуск DVD дисков с записью комплекса упражнений для физического развития на основе древне-фольклорного казахского танца «Қара жорға»: а) для детей дошкольного возраста - от 5 до 7 лет; б) для младшего школьного возраста - от 7 до 10 лет; в) для среднего школьного возраста - от 11 до 15 лет; г) для возраста - от 16 и выше. Предлагаемый «Комплекс упражнений для физического развития на основе древне- фольклорного казахского танца «Қара жорға» будет являться реабилитационным мероприятием, чего невозможно добиться в полной мере на стандартном уроке физической культуры, который и без того перегружен своими задачами. Комплекс упражнений позволяет охватить наиболее острые проблемы, касающиеся физического, психологического и социального здоровья учащихся общеобразовательных учреждений. Опираясь на предложенный материал, учителя физической культуры смогут разнообразить урок, самостоятельно насытить его конкретным содержанием и методикой проведения, которая заключается в формировании современной молодежи нашего общества, гармонически сочетающего в себе духовное богатство, сохранение истоков национальной культуры посредством танцевального искусства. Казахский танцевальный фольклор таит в себе еще огромные богатства, которые могут способствовать дальнейшему обогащению казахских сценических танцев. По многим известным данным, драгоценные россыпи танцевального фольклора существуют не только на территории Казахстана, но и в других местах, что необходимо освоить практикам и сделать затем достоянием хореографического искусства республики. К новым проблемам развития казахского народно- сценического танца относится отражение современной жизни казахского народа.
1.
2.
Борзов А. Танцы народов СССР 3.
Ткаченко Т. Народные танцы 4.
Т.А. Кишкашбаев, А.Б. Шанкибаева, Л.А. Мамбетова, Г.Т. Жумасеитова, Ф.Б. Мусина История хореографии Казахстана.
305 ҼОЖ 343.825
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан
Ҽлемдік тҽжірибеде мойындалған бір ақиқат бар. Ол – ел болудың биік мағыналы ҧғым екені. Оның іргетасы – мемлекет, анығырағы ҧлттық мемлекет. Ҽділіне кҿшсек, тек мемлекет қҧрған ел ғана ҽлемдік кҿшке ілесе алады, ҿзіндік келбеті бар ҿркениет жасай алады, ҿз кезегінде ҿркениет жасай алған ел ғана басқа ҿркениетті елдермен терезесі теңесе алады. Олай болса, еліміздің тап бҥгінгі болмысы мен ҽлемдік кеңістіктен ҿз орнын табуға ҧмтылысын мемлекетшілдік бастаулары деп айтуға толық негіз бар. Ресейге отар ел болып тҧрғанымызда ―туған ҧлт‖, ―ҧлттық‖, ―ҧлтшылдық‖, ―ҧлттық идея‖, ―ҧлттық мҥдде‖, ―ҧлттық тҽрбие‖ мҽселесі туралы сҿз қозғау мҥмкін болмады. Ҿйткені, бҧл жайында сҿз қозғау отарлаушы елдің ―жасампаз‖ интернационалистік идеологиясына қарсы шыққандық деп есептелетін. Орайы келгенде айта кететін нҽрсе, жауһар Астанамызда бой кҿтерген ―Қазақ елі‖ мемориалдық кешенінің негізгі мазмҧн-мағынасы да, міне, осыған саяды. Расында да, осынау киелі атқа ие болған сҽулет ҿнерінің жаңа туындысына зер салып қараған адам, одан еліміздің сан ғасырлық тарихын, ҧлтының болашағы жолында қасық қаны мен кҥш-жігерін аямаған ҧлы перзенттерін, халықтың асыл мҧратын терең сезініп қана қоймайды, сонымен бірге ҧрпақтар байланысын, қазақ елінің кешегісі, бҥгінгісі жҽне ертеңгісін айғақтайтын уақыт ҥндестігінің белгілерін де аңғарар еді. Сондықтан да, бҧл ескерткіштің ҿкшебасар ҧрпақты ізгілікке, отансҥйгіштікке, елдік биік санаға тҽрбиелеуде маңызы аса зор болатынына сеніміміз кҽміл. ―Қазақ елі‖ монументі ҿткен кҥнді кҿз алдымызға елестетумен бірге келешек жайлы да ой қоз- ғайды. Мҧны монументтің ашылу салтанатында сҿйлеген сҿзінде Қазақстанның халық жазушысы, сенатор Ҽбіш Кекілбаев орынды атап кҿрсетті. ―Бҧл – Ел жолында жҥк қалдырмас Ерлікке ескерткіш. Бҧл – абзал армандар мен асыл мҧраттарға қанат бітіре алатын дарқан Елдікке ескерткіш. Бабалар аманатын орындаған ардақты ҧлын аялаған халықтық махаббаттың ескерткіші‖ деген сенатордың салмақты да салиқалы ой-пікірі біздің де ықылас-пейілімізбен ҥндесіп жатыр. Енді ҧлттық биік сананы қалай қалыптастырамыз, оны жҥзеге асырудың жолдары қандай деген мҽселеге келейік. Қазір барлық елдер мен мемлекеттер біркіндікті жаһандану жағдайында ҿмір сҥруге бейімделу ҥстінде. Негізгі кіндігі еркін таңдау жҽне жеке бастама жасай алатын жеке адам бостандығы идеясына негізделген Батыс ҿркениеті болып отыр. Соңғы жылдары жаһанданудың бір тетігі ретіндегі батыстану – бҧл тек батыстың технологиялық жетістіктерін, экономикалық ҿндірісті ҧйымдастыру тҽжірибелері мен ғылыми-техникалық мҽдениетін қабылдау ғана емес, сонымен бірге ҽлеуметтік реттеудің (адам қҧқығы, жеке адамның тҧлғалық тҧрпаты, діни сенімі, ҧлттық тҿзімділік, ҽдептілік, т.б.) мҽдени-ҿркениеттік қалыптар кешенін де қабылдау екенін тҥсінген дҽстҥрлі қоғамды жақтаушылардың табанды қарсылығына тап болуда. Бҧл тҧрғыда негізгі келіспеушілік ҿркениеттердің ҿзара кірігуі мен ҧштасып кетуіне қарсылықта болып тҧр. Анығырақ айтқанда, жаһандану барысында Батыс мҽдени қҧндылықтарының басымдық танытуы жергілікті халықтың байырғы тҿлтумалық сипатының жоғалуына тҥрткі болуы мҥмкін деген қауіпке ҽкеліп тірейді. Ҿйткені, ҿткен ғасырдың орта шенінен айтыла бастаған ҿркениет бҽсекесі қазір шын мҽнінде ақиқатқа айнала бастады. Бҽсеке бҥгінгі кҥні экономикада, саясатта, идеологияда, мҽдениетте, білімде, ақпаратта, технологияда, тағы басқа салаларда қызу қарқынмен жҥріп жатыр. Рас, Батыстың білімі, ғылымы, техникасы, технологиясы, біздер ҥшін ҿте қажет, алайда, Батыс ҿркениетінің қоршаған ортаға тек пайда табу кҿзі деп қарауға ҥйретуі, оны технологиялық тҧрғыдан бҿлшектеп сату тҥрінде тҥсіндіруі, бҧл мҽселеде бізге ҥлгі бола алмайды. Сондықтан Батыс ҿркениетіне шамадан тыс еліктеушілік жақсылықтың нышаны 306 емес. Тағы да қайталап айтудың реті келіп тҧр, батыстың технологиялық жаңалығына ҧмтылу, экономикалық ҿндірісті ҧйымдастырудағы жетістіктерін игеру – қажеттілік, ал одан керісінше бҥгінгі кҥнде рухани тапшылыққа айналып отырған ізгілік, кісілік, адамгершілік, бауырмалдық, ҽдептілік, тҽрбиелік мазмҧн іздеу – бос ҽурешілік. Ҿкінішке орай, Батыс ҿркениеті бҧл тҧрғыда ешқандай жетістікке жеткен жоқ, қайта тоқырауға ҧшырады. Мысалы, дҽстҥрлі қазақ қоғамы мҽдени қҧндылықтарды еш уақытта тауар деп қабылдамайды, негізгі ҧстанымы бойынша қоғамның шаңырағын шайқалтпай ҧстап тҧруға тиіс тетік, ҿмірлік ҧстын ретінде қарастырады. Ал Батыс ҿркениетінде бҧл тҧрғыдағы ҧстаным мҥлдем басқа, олар мҽдени қҧндылықтарды тауар ретінде қабылдайды, мақсат – сату (сатылу) жҽне пайда табу. Қанша аз уақыт жҧмсалса, сонша пайдасы кҿп. Алайда басы ашық мҽселенің бірі – қазақ қоғамы қазір қарқынды тҥрде жҥріп жатқан жаһандану ҥрдісінің ықпалынан, ҿзі қаламаса да, оқшау бола алмайды. Бҧл шығар кҥндей анық мҽселе. Жаһандануды ҽрбір ҧлт, ҽрбір этнос, ҽрбір мемлекет ҿзінің болмысына бейімдеп сіңіре алғанда ғана осынау қауіптілеу болып кҿрінетін қҧбылыстың игілігін кҿреді. Егер жаһандануды ҧлттық мемлекеттік болмысқа икемдей алмасақ, оның ықпалына тҥсіп алып, жалаң еліктеуге ҧрынатын болсақ, онда мемлекет те, сол мемлекетті жасап отырған ҧлт та геосаяси тобырға айналып, рухани жаулаушы ҿркениеттің қҧлақкесті қҧлы болып қала береді. Ендеше, оған қарсы тҧру ҥшін не істеу керек? Одан ҿз бітім-кескінін сақтаған қазақ қоғамын аман алып қалудың қандай тетіктері бар? Біздің ойымызша, оның ең тиімді ҥлгісі – ҧлттық тҽрбиеге арқа сҥйеу. Қазіргі кезеңде ҽлемнің ҽр тҥкпірінде ҿткір қойыла бастаған ең ҿзекті жайдың бірі – осы ҧлттық тҽрбие мҽселесі болып отыр. Ол жайдан-жай емес, ҽрине. Ҧлттық тҽрбиенің ең маңызды тҧсы адамды ойлануға ҥйретуі. Бҧлай дегенде ҽрбір жеке адам ең алдымен ҿзінің белгілі бір ҧлттың мҥшесі екенін іштей терең сезініп, санада сілкініс жасауы керек екенін, содан кейін барып жалпыадамзаттық қоғамға лайық орнын белгілеуі қажеттігін сіңіруі болса керек. Бҧл жерде негізгі ҽңгіме арқауы мемлекетшілдік, ҧлттық сана, ҧлттық ҧстаным, ҧлттық мҥдде туралы болып отыр. Ҿйткені, біздің тҿлтума бітімімізді, қайталанбас ҧлттық болмысы- мызды, ҧлттық ойлау машығымызды, қала берді ҧлттық кейпімізді сақтап қалу бҽрінен маңызды. Ол бізге мынау аждаһадай тҿніп келе жатқан дҥлей дҥниеде біржола жоғалып кетпеуімізге кепіл болуға тиіс. Қалай десек те ендігі жерде ҿзіндік ―менін‖ сақтауға ҧмтылған жҧрт ең алдымен ҧлттық тарихи жадын, бірегей ҧлттық ойлау машығын, ҿзіндік дҥниетанымын, ана тілі мен ділін, дінін дҽстҥрлі мҽдениетін аман алып қалу жҽне оны одан ҽрі дамыту жолында кҥреске тҥсетіні анық. Олай болса, осы айтқанымыздың бҽрі ҧлттық тҽрбиеге тікелей байланысты жҥзеге асатынын мойындауға мҽжбҥрміз. Ҧлттық тҽрбие туралы идея бҥгінгі кҥн талабы мен ҿмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Қазақ елінің ҽлемдік кеңістікте ҿз жолын таңдауы ҽрбір қазақтың емін-еркін ҿмір сҥруінің кепілі. Ол сҿзсіз ҧрпақтар қамы деген ҧғыммен ҥндеседі. Ел болу, мемлекет қҧру сонау тҥркі заманынан желісі ҥзілмей келе жатқан ҧлттық арман-аңсар. Ел болу – болашаққа ашылған даңғыл жол. Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ҧлттық тҽрбие арқылы жҥруді ҥйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бҧдан шығатын қорытынды – ҧлттық тҽрбие идеясы ата-бабалар алдындағы – қарыз бен ҿкшебасар ҧрпақтың алдындағы – парыз деп тҥсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың тҥйісер тҧсы осы ҧлттық тҽрбие деп білеміз. Сондықтан мҧнда алдымен мемлекет жасауға ҧйытқы болып отырған этнос пен мемлекеттің мҥддесі қатар тҧруға тиіс. Ҿйткені, біз бҧдан былайғы кезеңде бҥкіл адамзат баласы жасаған ҿркениеттермен қатар дамуға тиіс мҽдениеттің (қазақ мҽдениетінің) мҥшесі болып саналамыз. Ендеше, адамзат баласының осы уақытқа дейін жасаған озық тҽжірибелері мен жетістіктерін қолдан келгенше тҥгел игеріп, қажетімізге пайдалануымыз керек. Сондай-ақ, ағымдағы уақыттың талабы мен сҧранысын қанағаттандырып отыру да ҧлттық тҽрбиедегі негізгі қағиданың біріне айналуға тиіс. Бҧл ҥшін қазақ ҧлтын қай тҧрғыдан да жаңа дҽрежеге, жаңа интеллектуалды сапаға кҿтеріп алу тиімді. Бҥгінгі қазақ ҧлты – бҧрынғы кҿшпенді тҧрмысқа бейімделген дала халқы емес. Бҥгінгі қазақ ҧлты – бҧрынғы ―қызыл идеологияның‖ қыспағындағы бодан халық та емес; бҥгінгі қазақ ҧлты – ҿркениет орталығы саналатын қала халқына айналып, сапалық жағынан кҿп ілгеріледі, бҥтіндей аграрлық жағдайдан гҿрі, индустриялық-инновациялық мемлекет қҧруға кҿшіп отыр. Сонымен бірге ―Мҽңгі ел‖ ҧлттық идеясымен қаруланған тҽуелсіз халық. Қазіргі кезде ҽлем жҧртшылығы ҧлы реформатор, ҧлт лидері деп таныған Президентіміз Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы Назарбаевтың тікелей бастамасымен Ҥкімет осы бағытта ҥлкен мемлекеттік бағдарлама жасап, барлық деңгейдегі билік ҿкілдері елдің индустриялық-инновациялық даму жолына тҥсуін қатаң бақылауына алып, жіті қадағалап отыр. Тҥсінген адамға мҧның тҥпкі астарында да мемлекеттік идеядан туындаған ҧлттық мҥдде, ҧлттық ҧстын жатыр. Елбасының ҽл-Фараби атындағы Қазақ 307 ҧлттық университетінің 75 жылдық мерейтойына орай аталған жоғары оқу орнының профессор- оқытушылары мен студенттеріне арнап оқыған ―Қазақстан дағдарыстан кейінгі дҥниеде: болашаққа интеллектуалдық секіріс‖ атты дҽрісінде осы мҽселені жан-жақты талдап, келешегімізге қандай жолмен баруымыз керектігін тағы бір айқындап берді. Ҽлемдік тҽжірибе кҿрсетіп отырғандай, кез келген мемлекеттің экономикалық, ҽлеуметтік гҥлденуі мен қауіпсіздігі халықтың білімі мен интеллектілік ресурстарымен тығыз байланысты. Интеллектуалды ҧлт болу деген тар шеңбердегі ҧғым емес, оның тҥпкі иірімінде ҧлттық негіз, ҧлттық ҧстын, ҧлттық болмыс жатыр. Ҧлттың сапалық қҧрамын арттыру тек қан тазалығын жақсартумен ғана шектелмейді, рух тазалығын тҽрбиелеу арқылы да биік мҧратқа жетуге болады. Ал, оның тҥпкі мақсатында инновациялық терең білім алу қажеттілігі мен технологиялар ҽлемінде қабілеттілік таныту сҧранысы менмҧндалап тҧр. Ҿкінішке орай, бҥгінгі таңда біздің елімізде интеллектуалдық тапшылықты‖ ―дефициті‖ қай кездегіден де жоғары. Осы орайда мынадай бір сауалға жауап беру маңызды деп есептеймін. Елдік сананы қалыптастыру ҥшін неге ҧлттық тҽрбиені бірінші кезекке қоямыз? Біздің ойымызша, ҧлттық тҽрбие ҿзара тығыз байланысты екі бастаудан нҽр алуға тиіс. Оның біріншісі, қазақ халқының тарихи тағдыры қалыптастырған мейірім, жарасым, тҿзім, шапағат, парасат, ізет, бақыт туралы арман-аңсар. Таратып айтсақ, осындай арман-аңсардың мҽдениет пен ҿнерде, салт-дҽстҥрде, тіл мен ділде, діни сенім- нанымда тҥрліше кҿріністері болуы керек. Екіншісі, бҥгінгі тарихи кезең аясындағы нақты бастан кешіріп отырған қоғамдық-психологиялық ахуал. Бірінші жағдайға қатысты ойымызды одан ҽрі ҿрбітер болсақ, халықтың мҽдениеті мен ҽдебиеті, ҿнері мен салт-дҽстҥрі, тілі мен ділі, сенім-нанымы мен діні дегенде тарихтың сҥзгісінен сараланып ҿткен рухани қҧндылықтарға басымдық сипат берілуі керек. Мҧның ҿзі қоғамның тарихи, психологиялық даму бағытында екінші мҽселенің де оң шешімін табатын жолмен ілгері басуына кепіл бола алар еді. Ҽрине, бҥгінгі қоғамдық-психологиялық ахуал дегенде осы бағыттағы ҽлемдік тҽжірибелердің озық ҥлгілері мен жетістіктері де назардан тыс қалмауға тиіс. Тҥсінген кісіге қазіргі заман кҿзімен қарасақ, қоғам тҥбегейлі ҿзгерген. Жастардың психологиясы, таным тҥйсігі мҥлдем басқаша. Бҥгінгі қоғамдық қатынастар ҿкшебасар ҧрпақты бҽрібір ҿз дегеніне кҿндіруде. Тіпті ҧлттың қҧрамы да ала- қҧла. Ҧлттың (отбасының) қҧрамы ала-қҧла болған соң, тілі де біркелкі емес. Осыған байланысты бҥгінгі қазақ отбасының ҧлттық тҽрбиесі кҥрделі ҿзгерістерді бастан кешіруде. Мҧндай ҿзгерістерге біз ҽрқашан дайын болуымыз керек. Ол ҥшін білім арқылы тҽрбиелеудің ҽлемдік озық ҥлгілеріне арқа сҥйегеннен ҧтпасақ, ҧтылмайтынымыз анық. Сонда ғана біз бҽсекелестікке қабілетті жас ҧрпақ тҽрбие- леуге қол жеткізе аламыз. Халықаралық деңгейдегі білімнің басты ерекшелігі – кҥшті нарықтық бҽсекеге қажет кадр даярлау болса, оның алғы шарты білім арқылы тҽрбие берудің ішкі механизмін қалыптастыратын жҥйе қҧру деген сҿз. Мҧны дҥниежҥзілік тҽлім-тҽрбие берудің озық тҽжірибелерін игермей ҧлттық тҽрбие идеясын толыққанды жҥзеге асыра алмаймыз. Бҥгінгі тарихи-психологиялық ахуал бізден осыны талап етіп отыр. Онсыз білім де, тҽрбие де ҿз деңгейінде болмайды. Шын мҽнінде тҽуелсіздік дегеніміздің ҿзі ҧлттық мҽдениеттің сақталуы жҽне халыққа рухани қызмет ету ҽлеуеті емес пе?! Ол-ол ма, ҧлттық бостандық ҥғымының тҥпкі мазмҧн-мағынасы да осыған саяды. Жастарды ойдағыдай тҽрбиелеуде біздің мҥмкіндігіміз бар. Ҿйткені, ол ҥшін батыс мҽдениетімен, білімімен бҽсекеге тҥсе алатындай ХХІ ғасырда рухы биік мҽдениетіміз бен біліми ҽлеуетімізді қалыптастыруды қолға алу ҿте-мҿте маңызды. Рухы мен мҽдениеті биік, білімі терең деңгейдегі ҧлт жаһандану деген алып мҧхиттың ҥстінде ҿзінің келбетін жоғалтпайды. Ондай ҧлттың да, мемлекеттің де болашағы жарқын. Ол ҥшін ҧлттық тҽрбиені дамытудың ғылыми негізделген тҧжырымдамасын жасау керек. Тіпті бҧл кезек кҥттірмейтін ҥлкен мҽселе. Мҧны Президенттің ―Интеллектуалды ҧлт – 2020‖ ҧлттық бағдарламасындағы идеямен қаруланған Абай атындағы Қазақ ҧлттық педагогикалық университетінің ҧжымы қолға алып отыр. Ҽрине қиын, қиын да болса тҽуекелге бел буып отырған жай бар. Сол мҥмкіндікті пайдаланып бҥгінде біз университетте тҽрбие мҽселесіне, оның ішінде ҧлттық тҽрбие проб- лемасына бірінші кезекте ден қойып отырмыз. Ҿйткені, ҧлттық тҽрбие бастауларынан нҽр алған мҽдениетті, парасатты жастар оқу-білімді ҿзінің ҿмірлік мҧратына айналдырып, жан-жақты ізденетіні, ғылыммен шҧғылданатыны сҿзсіз. Білім мен ғылым шындығында, аса зор ҿндіргіш кҥш, ҥлкен байлық. Сондықтан да ҽлемдік жаңа идеология білім кҥшіне сҥйенеді. Сондай-ақ қазіргі замандағы білім беру жҥйесінің міндеті қазіргі жастарымыздың білім алып қана қоймай, тҽрбиелі, ҽдепті, ҧлтжанды, бір сҿзбен айтқанда, интеллектуалды болуын қамтамасыз ету. Ендігі кезекте ҧлттық тҽрбие мҽселесі тҧр. Оның себебі, біздің университетімізде білім мен тҽрбиенің ажырамас бірлігін (ҧлы ҧстаз ҽл-Фарабидің де ҥнемі ескертіп отыратыны осы еді ғой) қамтамасыз ете алатын ежелден қалыптасқан классикалық дҽстҥрлері, ҧлттық ерекшеліктері бар.
Сондай-ақ ол кең ҿрісті базалық жҽне кҽсіби мҽдениетке негізделген. Университеттің педагогикалық ҽлеуеті болашақ мамандардың кҽсіби біліктілігін жетілдіру ісінде ғана емес, олардың азаматтық жауапкершілігін, отаншылдық рухын, елдік, мемлекетшілдік сана мен ҧлттың ар-ождан сияқты қасиеттерін тҽрбиелеуде жинақтаған іс-тҽжірибелері аса мол. Біздің университеттің еліміздің басқа жоғары оқу орындарынан басты ерекшілігі де осында. 308 Ал, ҧлттық тҽрбиенің кҿздері фольклор, ауыз ҽдебиеті, ҧлттық ҽдебиет, ҽдет-ғҧрып, салт- дҽстҥр, ҧлағатты қағидалар, шешендік сҿздер, ҿнеге ҿсиеті бар мақал-мҽтелдер, туған топырағымызда дҥниеге келген ойшыл ғҧламаларымыздың еңбектеріндегі тҽрбие қағидалары болып табылады. Сонымен бірге отбасы тҽрбиесінің ҧлттық ерекшеліктері, туыстық қарым-қатынас, жеті ата туралы тҥсінік, перзенттік парыз бен қарыз, ҧлттық намыс, ҧлттық сана-сезім, ҧлттық адамгершілік, отансҥйгіштік, еңбексҥйгіштік қасиеттері, ізгілік сынды тағы басқа сапалық белгілер ҧлттық тҽрбиенің негізгі кҿрінісі болады. Одан басқа жаһандану жағдайындағы ҧлтаралық қарым-қатынас мҽдениеті, толеранттық-тҿзімділік қасиеттер де ҧлттық тҽрбие дҽрістерінде кҿрініс табуы тиіс деп ойлаймыз. Айтпақшы, Елбасы Нҧрсҧлтан Назарбаев ҥстіміздегі жылдың 26 қазанында Қазақстан халқы Ассамблеясының XV сессиясында сҿйлеген сҿзінде осы мҽселеге айрықша тоқтағаны жайдан жай емес. Ол бҥгінгі кҥн ҥшін ҿте маңызды Қазақстанның Ҧлттық бірлігі доктринасы туралы ой-ҧсынысын айта келіп, ―ең алдымен білім мен тҽрбие беру жҥйесі арқылы, БАҚ-тарда этносаралық қарым- қатынастар тақырыбын ҽдепті жазу арқылы, қазақстандықтардың қҧқықтық мҽдениетін арттыру арқылы азаматтық біртектілікті, қазақстандық қоғамдағы толеранттылықты дамыту қажет. Білім жҽне ғылым министрлігі қазақстандық қоғамның ерекшеліктерін ескере отырып этно жҽне полимҽдени білім беруді дамыту жҿнінен тҧжырымдамалық ҧсыныстар дайындауы керек. ―Толеранттылық негіздері‖ атты факультативтік курс ҽзірлеп, оны мектептер мен жоо-ларға енгізу қажет‖ деуі, бҧл мҽселенің ҿте маңызды кеңістікке кҿтерілгенін кҿрсетеді. Сондықтан Президенттің басқосуда айтқандарын бізге берілген айрықша тапсырма деп қабылдап, бҧл бҥгінгі кҥннің ең маңызды мҽселесі ретінде ―Ҧлттық тҽрбие‖ бағдарламасының негізгі діңдерінің бірі ретінде енгізуді ҧсынып отырмыз. Сондай-ақ ―Толеранттылық негіздері‖ атты арнайы пҽннің бағдарламасын ҽзірлеп, оқулық, оқу қҧралдарын қолға алдық. Жалпы жастар арасындағы жат қылықтар – нашақорлық, жезҿкшелік, маскҥнемдік, бҧзақылық, екіжҥзділік сияқты жат ҽдеттерді ауыздықтау мҽселесі де ҧлттық тҽрбие жҧмысының басым бағыттарының бірінен саналады. Қысқаша айтқанда, ҧлттық тҽрбие – ҧлттық сана-сезімі жоғары болашақ маман жастарды тҽрбиелеуге негізделген білім беру жҥйесінің қҧрамдас бҿлігі. Мақсаты – ҧлттық сана-сезімі қалыптасқан, ҧлттық мҥдденің ҿркендеуіне ҥлес қоса алатын, ҧлттық қҧндылықтар мен жалпыадамзаттық қҧндылықтарды ҿзара ҧштастыра алатын толық кемелді, ҧлтжанды тҧлғаны тҽрбие- леу. Міндеті – мҽдени-ҽлеуметтік ҿзгермелі жағдайдағы ҧлттық тҽрбиенің діңгегі – ана тілі болып қалатынын негіздеу; қазақ тілі мен тарихын, мҽдениеті мен ділін, салт-дҽстҥрі мен дінін қҧрметтеу рухында жастардың ҧлттық интеллектуалдық мінез-қҧлқын қалыптастыру; бҥгінгі қазақ елінің индустриялық-инновациялық жҥйесінің дамуын қамтамасыз ететін жоғары парасатты ҧлттық сипаттағы белсенді іс-ҽрекетке тҽрбиелеу; білім жҽне мҽдени рухани тҧрғыда басқа ҿркениеттермен бҽсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету; қоғам мен адам, адам мен табиғат қарым-қатынасының ҿркениеттілік сана-сезімін ҧлттық рухта қалыптастыру. Ҽрине, тҽрбие жалаң болмауға тиіс. Жалаң тҽрбие қауқарсыз. Қазір ҿкінішке орай, тҽрбиеде сондай ҥрдістің жҥріп жатқанын ащы да болса мойындауға тура келеді. Біздіңше, кез келген адамды тҽрбиелеудің ҧлттық негізі болуы керек. Сонда ғана тҽрбие шынайылыққа айналады. Тҽрбиенің мақсаты – елдік сананы қалыптастырып, ҧлттық рух пен ҧлттық патриотизмді негіздеу, ҧлтсыздықпен кҥресу болса керек. Сондықтан тҽрбиенің жҥзеге асуының технологиясы қалай дегенде де ҧлтымызға ҧстын, болашағымызға тҧғыр болатын ҧлттық тҽрбиеде жатыр деп нық сеніммен айта аламыз. Жоғарыда айтылған ойларымыздың бҽрін жинақтай келе, Президентіміздің Ҽл-Фараби атындағы Қазақ ҧлттық университетінің 75 жылдық мерейтойына орай оқыған дҽрісіндегі мына ой- пікірге назар аудара кеткеніміз жҿн болар: ―Біз дамыған елдерден озық технологияларды тартып, бір- лескен ҿндірістер қҧрудамыз, инновациялық жобаларға қолдау кҿрсетілуде. Бірақ, біз экономикасы тҧрақты дамыған елдер клубына ҿтеміз десек, бҧл жеткіліксіз. Оның сыртында аса озық технологияларын бізге ешкім де ҽншейін бере салмайды. Қазақстанға біздің ҧлтымыздың ҽлеуетін оятуға жҽне жҥзеге асыруға жағдай жасайтын интеллектуалды тҿңкеріс қажет‖. Міне, Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлының осы бір ой-толғамы тҥйіндеп отырғандай, бҥгінгі жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстанды, оның жаңа ҧрпағын қалыптастыруда интеллектуалдық секіріс сҿзсіз қажет. Олай болса, сол интеллектуалдықтың ҿзі ҧлттық тҽрбиемен келетін жеміс екенін ҧмытпағанымыз абзал.
жүктеу/скачать 5,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|