Күрделі сөздердің зерттелімі
Ахмет Байтұрсынұлы «Тіл тағылымы» еңбегінде: Ана тілі, 1992 Қазақ тіліндегі сөз тұлғаларын беске бөледі :
1) түбір сөз;
2) туынды сөз;
3) қос сөз;
4) қосалқы сөз;
5) қосымшалар.
«Түбір сөз−бастапқы мағынасындағы бастапқы тұлғасындағы сөз,бас,тас, шаш, қол.
Туынды сөз дегенiмiз - бастапқы тұлғасы да , мағынасы да өзгерген сөз ; мәселен , бастық , тастақ , шашақ , қолтық .
Қос сөз− қосарынан айтылатын сөздер : мәселен , аяқ-табақ , киім-кешек , төсек-орын,жүн-жұрқа,бақа-шаян,құрт-құмырска , түйе-мүйе .
Қосалқы сөз дегенiмiз - өз алдына мағынасы кем басқа сөздiн маңайында тұрғанда мағына шығатын сөз . Мәселен,да,ғой,ғана (мал да,жан да,солай ғой,осы ғана).
Қосымшалар дегенiмiз - сөз емес , сөзге жалғанатын буындар ; бұларда өз алдына мағына да жоқ, басқа сөзге жалғанбай бөлек айтылмайды да . Сондықтан бұлар қосымшалар деп аталады . Қосымшалар екі түрлі : бiреулерi жалғанған сөзiнiң тұлғасын ғана өзгертіп , мағынасын өзгертпейдi , екiншiлерi жалғанған сөзiнiң тұлғасын да , iшкi мағынасын да өзгертеді .
Сондықтан бастапқы қосымшалар тысқарғы жалғаулар я тікелей жалғау деп аталады ; екiншi қосымшалар ішкергі жалғаулар я тiкелей жұрнақ деп аталады» [1, 46].
Бұл бөлу оқулықтың екі басылымында бірдей болғанымен, 1925 ж. басылымда күрделі сөздерге жататын қос сөздердің анықтамасын бұрынғыдан кеңейтіп берген
"Қос сөз дегеніміз - қосарынан айтылатын бір өңкей есімді сөздер. Қос сөз екі түрлі болады, біреуі бір нәрсенің көбін қамти атайды. Екіншілері нәрселерді айыра атайды. Алдыңғысы -жалпылағыш қос сөз деп, соңғысы жалқылағыш қос сөз деп айтылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
