Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар

Қай тілде болмасын дауыссыздардың санының дауыстылардан әлдеқайда көп болуы және олардың жасалу жолының күрделілігі оларды жіктеуде біраз қиындықтар келтіреді. «Дауыссыздардың кейбіреулері дауыстың (үннің) қатысуымен жасалса, қайсыбіреулері дауыстың қатысуынсыз жасалады. Осыған орай, дауыссыздар екі топқа бөлінеді: оның бірі – қатаң дауыссыздар, екіншісі – ұяң дауыссыздар. Қатаң дауыссыздар деп дауыстың қатысуынсыз жасалған дауыссыздарды айтамыз да, ұяң дауыссыздар деп дауыстың қатысуымен жасалған дауыссыздарды айтамыз» [1, 316]. Профессор К.Аханов дауыссыздарға осындай анықтама берсе, профессор Мырзабектен Сапархан дауыссыздар салдырдан жасалады, тонның қатысуы да қатыспауы да мүмкін, дауыссыздарды айтқанда ауа кедергіге ұшырап қарқынды шығады, дыбыстау мүшелерінің кейбіреулері ғана қатысады, дауыссыздар буын құрай алмайды деп дауыссыздардың басты-басты ерекшеліктеріне осыларды жатқызады [2, 11-12]. Ал қазақ тілі дыбыстарын зерттеуге мүлде жаңа қырынан келіп жүрген профессор Ә.Жүнісбек дауыссыз дыбыстарды дыбыс шымылдығының қатысуына байланысты жіктейді, яғни дауыс шымылдығы тербеліссіз, жартылай тербелімді және мол тербелімді қалыпта болады. Осыған байланысты жасалым (артикуляция) тұрғысынан тербеліссіз (қатаң), тербеліңкі (ұяң) және тербелімді (үнді) деп атаған жөн деп есептейді [3, 75]. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың жасалуы туралы негізінен осындай көзқарастар бар деуге болады.