Лекция Ақпараттық және библиографиялық ақпарат көздері, библиографиялық өнімдер. Дәстүрлі (баспа) библиографиялық құралдар
Библиографиялық құралдар жанрлары туралы жалпы түсінік
жүктеу/скачать 80,34 Kb.
|
Лекция 5 ОНИР
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Барлық пайдаланушы топтары үшін библиографиялық құралдар
1. Библиографиялық құралдар жанрлары туралы жалпы түсінікБиблиографиялық нұсқаулық – библиографиялық жазбалардың реттелген жиынтығы. (17, 21 б.) Жазбаларды ретке келтіру деп олардың құрылымдауды, ұйымдастыруды, нұсқаулықта көрсетілген материалдың мақсатты мақсаты мен ерекшеліктеріне сәйкес бір-біріне қатысты логикалық орналасуын айтады. Нұсқаулық – кездейсоқ емес, мазмұны, формасы немесе басқа да біртұтастығын біріктіретін ортақ белгіге сәйкес таңдалған библиографиялық жазбалардың арнайы ұйымдастырылған жинағы. Бұл библиографиялық ақпараттың өмір сүруінің сапалы жаңа формасын қалыптастырады. Арнайы әдебиеттердегі библиографиялық нұсқаулық кең мағынада белгілі бір түрде жазылған библиографиялық ақпараттың барлық түрлерін қамтитын нәрсе ретінде түсініледі. Электронды түрде бар библиографиялық жазбалар кешендері де бұл ұғымға енетіні теориялық тұрғыдан танылған. Сонымен қатар, соңғысына қатысты белгілеу - деректер қоры, онда қамтылған ақпаратты автоматтандырылған өңдеуге мүмкіндік беретін нысанда машиналық ортада ұсынылған деректер жиынтығы ретінде түсініледі.(13, 33 б.) Библиография теориясында дәстүрлі түрде библиографиялық құралдарды саралаудың әртүрлі жүйелері әзірленеді, соған сәйкес құралдар ортақ белгілері бойынша топтарға біріктіріледі және сонымен бірге олар ұқсас еместігі бойынша сараланады. Мұндай процедура ғылыми тұрғыдан қажет, өйткені ол нақты библиографиялық құбылыстарды зерттеуге ықпал етеді; баспа тәжірибесі үшін бір мақсатты және оқырмандық мақсаттағы басылымдардың типтік ерекшеліктерін анықтау маңызды; библиографтар үшін классификация оқу құралдарын құрастыру әдістемесін жетілдіру контекстінде пайдалы, оны жекелеген сыныптарға қатысты саралау керек; кітапханалық-библиографиялық қызметте оқу құралдарының түрлерін және оларға деген пайдаланушылардың жекелеген санаттарының қажеттіліктерін өзара байланыстыру маңызды. Жеңілдіктерді саралау әртүрлі формальды және мазмұнды критерийлер бойынша жүзеге асырылады және келесі презентацияда әртүрлі схемалар ұсынылатын болады. Библиографиялық құралдарды алғашқы таныстыру үшін М.Г. Вохрышева оларды басылым формасына қарай ажыратады. Осы негізде мыналар бар: библиографиялық басылымдар – редакциялық және баспалық өңдеуден өткен, басып шығару немесе бедерлеу арқылы алынған, дербес дизайнда басылған, шығыс ақпараты бар библиографиялық құралдар; · Тәуелсіз баспа нысандары – жеке басылымдардың ішіне орналастырылатын библиографиялық құралдар (кітапішілік журнал, газетішілік, кітапқа қатысты, мақалаға қатысты). Библиографиялық құралдар жанрларда өз көрінісін табады - қайталанатын маңызды белгілері бар құралдардың тұрақты формалары. Әрбір жанр типологиялық белгілердің, оның сапалық анықтығын анықтайтын белгілердің міндетті сипатын болжайды. Бұл белгілерді жоғалтып, ол құлап кетеді. Библиографиялық құралдардың негізгі жанрларына көрсеткіш, тізім, құжаттарға шолу жатады. 80-жылдардың екінші жартысы мен 90-шы жылдары бейнеленген материалдардың тақырыбы, мазмұны мен мазмұнын ашу әдістері жағынан жаңа библиографиялық құралдар пайда болды: әдістемелік құрал, библиографиялық анықтамалық (сөздік), библиографиялық энциклопедия, а. библиографиялық антология, библиографиялық оқырман, библиографиялық очерк, т.б. ( 13; 24) Библиографиялық көрсеткіш – күрделі құрылымы мен ғылыми анықтамалық аппараты бар, айтарлықтай көлемді библиографиялық нұсқаулық (17, 21 б.) Библиографиялық тізім – қарапайым құрылымы бар библиографиялық нұсқаулық.(17, 21 б.) Библиографиялық шолу – бұл біртұтас баяндау болып табылатын жазбаша немесе ауызша нысандағы библиографиялық құрал.(18) Құжаттар нұсқаулығы – библиографиялық ақпаратпен қатар анықтамалық және әдістемелік сипаттағы ақпаратты қамтитын библиографиялық нұсқаулық. .(13, 36 б.) Био-библиографиялық анықтамалық (сөздік) – кез келген адамның өмірі мен қызметі туралы өмірбаяндық және библиографиялық мәліметтерді қамтитын библиографиялық құрал.(13, 36 б.). Библиографиялық энциклопедия – алфавиттік немесе жүйелік ретпен реттелген шағын мақалалар түрінде берілген библиографиялық және анықтамалық ақпаратты қамтитын библиографиялық нұсқаулық. (13, 36 б.) ХХ ғасырдың ортасында. Библиографиялық құралдардың «шағын жанрлары» деп аталатындар танымал болды, олар келесі сорттармен ұсынылған: Оқу жоспары – оқудың белгілі бір реттілігі көрсетілген библиографиялық нұсқаулық; кітаптар туралы әңгіме – қайта әңгімелеу элементтері бар кітаптардың мазмұнын жеткілікті түрде ашатын библиографиялық нұсқаулық; буклет-bookmark to the book – оқылған кітаптың тақырыбы бойынша оқу шеңберін кеңейтетін библиографиялық нұсқаулық; Оқырманға арналған жадынама – өзекті мәселеге немесе бір адамға арналған библиографиялық нұсқаулық, оның ішінде онымен алғашқы танысу мақсатында тақырып бойынша ең аз әдебиеттер «Кіші жанрлар» әдістемелік құралдары негізінен халық кітапханаларының библиографиялық жинақтау тәжірибесімен байланысты, оқу-тәрбиелік мақсатты көздейді, өмір сүру мерзімі жағынан қысқа. Сонымен бірге олар мобильді, ағымдағы оқиғаларға тез жауап беруге қабілетті, тұтынушыға барынша тиімді әсер ету мақсатында коммуникация әдістерін кеңінен қолданады. Әрбір жанрдың өзіне тән спецификалық қасиеттері бар, бірақ белгілі бір белгілердің жанрларға «байлануы» соңғыларының статикалық екенін мүлдем көрсетпейді. Бір жанр ішінде оқу құралының мазмұны мен библиограф-құрастырушының даралығына байланысты айтарлықтай айырмашылықтар болуы мүмкін. Бұл әр жанрда міндетті типологиялық белгілермен қатар өзіне тән, бірақ міндетті емес белгілердің болуымен түсіндіріледі. Мысалы, индекс қысқаша аннотациялармен сипатталады, бірақ олар әртүрлі болуы мүмкін - кеңейтілген немесе мүлдем болмауы мүмкін. Біршама үлкен көлем тән, бірақ бұл белгі де шамалы - көлем өзгереді және оны міндетті деп дәл белгілеу мүмкін емес, осыған байланысты ГОСТ 7.0-99 «Ақпараттық-кітапхана қызметі, библиография. Терминдер мен анықтамалар» библиографиялық көрсеткішті анықтауда, «қолайлы көлем» талабы. Факультативтік, факультативтік мүмкіндіктердің болуы іс-әрекеттегі жан-жақтылыққа қол жеткізуге ықпал етеді, жанрлық сорттардың еркін дамуы мен жетілдірілуін қамтамасыз етеді. .(13, 37 б.) Библиографиялық құралдардың жанрлары тарихи түрде шартталған. Белгілі бір тарихи кезеңдерде әлеуметтік қажеттіліктерді жақсы қанағаттандыратындары бірінші орынға шығады. Мәселен, 20-жылдары. 20 ғасыр дайын емес оқырмандарды оқуға баулуға арналған шағын жанрлар (тізімдер, оқу жоспары, әңгімелер) кеңінен қолданылды. Соғыстан кейінгі кезеңде соғыста қираған кітапханалардың қорын толықтыру мәселесі өткір болған кезде оқу құралдары – «стандартты каталогтар» шығарылды. 60-80 жылдары жалпыға міндетті жалпы орта білім беру кезеңі, өзін-өзі тәрбиелеуге көмектесетін оқу құралдары, «оқу үйірмесі» деп аталатындар кең тарады. Қазіргі уақытта ретроспективті, репертуарлық сипаттағы іргелі оқу құралдарын (кейде «библиографиялық монографиялар» деп те атайды) шығару үрдісі байқалады, олар көбінесе көп томдық болып шығады. Жанрлардың тарихи шарттылығы олардың кейбіреулері әртүрлі кезеңдердегі маңызын сақтай алмайды дегенді білдірмейді. Керісінше, жанр – тұрақты формация. Онда ең алдымен элементтердің мазмұндық жағы өзгеріп, олардың байланысу тәсілі ретінде құрылымы жаңа мазмұнға бейімделе отырып, ұзақ уақыт бойы өзгеріссіз қалады. Мұндай жанрдың мысалы ретінде көрсеткішті келтіруге болады (13, 37-38 б.). 2. Барлық пайдаланушы топтары үшін библиографиялық құралдаржүктеу/скачать 80,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|