Лекция Молекулалық биология пәні Молекулалық биологияның даму тарихы Молекулалық биологияның зерттеу әдістері мен болашағы. Нуклеин қышқылдарының толық сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,73 Mb. Pdf көрінісі
|
1-лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- Үлкен гендер
| Реттелуші гендер.(көбінесе құрылымдық – структуралық гендер) жасушаның ерекше
қызметтерін, құбылыстарын, қамтамасыз ететін арнайы ақуыздардың синтезделуін кодтайды және олардың экспрессиялануы әртүрлі реттеуші факторлар әсерлеріне байланысты болады. Геннің алғашқы өнімдерінің қызметтеріне қарай гендерді бірнеше топқа бөледі: ферменттер гендері; ақуыз қызметтерінің модуляторлары; рецепторлар гендері; транскрипция факторларының гендері, жасушаішілік және жасуша сыртындағы матрикстің ақуыздарының гендері, трансмембраналық тасымалдаушылар гендері; иондық арналар құрылымының гендері; гормондар гендері; иммуноглобулин гендері. Адам ағзасының жасушаларының негізгі құбылыстарына қатынасатын гендердің ара қатынасы төмендегідей: 22% -РНҚ және ақуыз синтезін қадағалайтын гендер; 12%- жауша бөлінуін реттейтін гендер; 12% -жасуша сигналдарының гендері; 12% - жасушаны қорғауды қамтамасыз ететін гендер ; 17% - зат алмасу гендері; 8%- жасуша құрылымдарының гендері 17%- гендердің қызметтері белгісіз. Гендердің өлшемі түрліше болып келеді. Көптеген гендердің өлшемі 50 000 н.ж. тең, ал олардың орташа ұзындағы -27 000 н.ж. тең. Гендердің өлшемдеріне қарай –шағын гендер –өлшемі 800-4000 н.ж. аралығында, оларға,-глобин, инсулин (1500н.ж.) гендері жатады. орташа гендер – өлшемі 11000- 45000 н.ж. аралығында , бұларға коллаген ( 18000 н.ж.), альбумин (25 000н.ж.)т.б. гендері жатады. Үлкен гендер –өлшемі 50000- 90000н.ж. аралығында – фенилаланингидроксилаза гені; алып гендер –өлшемі 100000 н.ж. артық мыс, қан ұюының VIIІ факторының гені – 186 000 н.ж. супер алып гендер –өлшемі миллиондаған н.ж. – дистрофин гені 2 млн н.ж. көп. Қозғалғыш генетикалық элементтер – автономдық гентикалық бірліктер, олардың нуклеотидтер бірізділігінде осы элементтерді ДНҚ-ның бір жерінен екінші жеріне ауысуын, орын алмастыруын, қамтамасыз ететін ақуыздар туралы ақпарат болады. Геннің мұндай орын алмастыруын транспозиция деп атайды (оларды кейде секіруші гендер деп те атайды). Транспозиция – орын алмастырушы (көшетін, секіретін) элементтің (ген) аяқ жағында орналасқан нуклеотидтер бірізділігімен арнайы ақуыз молекуласының әрекеттесуі нәтижесінде жүзеге асады. Ол екі кезең арқылы жүреді: 1)қозғалғыш элементтер (гендер) молекуласының аяқ жағындағы нкулеотидтер бірізділігі тізбектері ажырасқан ДНҚ –нысанамен қосылады; 2)қозғалғыш элемент (ген) репликацияланады, ал ДНҚ –нысана репликацияланбайды. Осылайша қозғалғыш элементтердің бір көшірмесі ДНҚ –нысана молекуласына жалғанады, ал екіншісі өз орнында қалып қояды. Қозғалғыш элементтердің 2 түрі белгілі: 1) кішкентай инсерциялық бірізділіктер (iS) және 2)үлкен, ірі ( мың нуклеотидтерден де көп) транспозондар (Тп). Транспозондарда (Тп) транспозицияны қамтамасыз ететін гендермен қатар жасушаның маңызды қасиеттерін қалыптастыратын гендер де болады, мысалы. Тп -3, оның өлшемі 4957 н.ж. және онда ампицилинге төзімділікті қалыптастыратын - лактамаза ферментін кодтайтын ген болады. Тп және iS- лардың негізгі қызметтері – өздерінің қыстырылып орналасқан жерлеріне жақын орналасқан гендердің экспрессиялануын реттеу, яғни кейбір гендердің экспрессиялануын активтендірсе, кейбіреулерін керісінше – активсіздендіреді. Сонымен қатар, олар ДНҚ - нысана молекуласын бірнеше бөлшектерге нақтылы, дәл кесу немесе қалпына келтіру қабілеттеріне де ие. Тп-дар инверсия немесе делеция типті мутациялардың пайда болуының себебі де болуы мүмкін. жүктеу/скачать 0,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|