Антикалық эстетикалық ойлардың тарихы (софистер, Сократ, Платон, Аристотель және т.б)

Ежелгі дәуірде дамыған эстетикалық ой. Біздің дәуірімізге дейінгі VII-VI ғасырлар аралығында Греция мен Римде V-VI ғасырлар алғашқы қауымдық жүйеде қалыптасқан мифологиялық идеялардың (мифологияның) қайнар көзі бола отырып, сол кездегі мәдениеттің ең жарқын көріністерінің бірі бола отырып, құл иеленушілік формация аясында пайда болады, өмір сүреді және құлдырайды. Эстетикалық идеялар үшін, сондай-ақ ежелгі дүниенің барлық көзқарасы үшін ерекше космологизм тән. Ғарыш, ежелгі, кеңістікте шектеулі болса да, үйлесімділікпен, пропорционалдылықпен және онда болып жатқан қозғалыстың дұрыстығымен ерекшеленетін, құрылымдық және ырғақты түрде безендірілген, керемет ұлылықпен ерекшеленетін, ең жоғары сұлулықтың көрінісі ретінде әрекет етті. Қалғанының бәрі сұлулыққа осы абсолютті үйлесімділікке жақындаған дәрежеде ғана ие болды, ал адам жасаған нәрсе табиғатқа еліктеу ретінде қарастырылды. Сезімдік - материалдық, көрінетін, естілетін, сезілетін ғарыш туралы мұндай идеялар ежелгі ойдың ерте, табиғи философиялық кезеңіне тән, оны от, эфир, жер, су, ауа сияқты физикалық элементтерден жасауға тырысады. Ежелгі грек кезеңінде сот ісі классиктер көбінесе қолөнерден өзіне тән техникалық ережелер жүйесімен бөлінбеді және өзіндік эстетикалық объект ретінде әрекет етпеді. Ежелгі грек үшін сот ісі-өндірістік және техникалық қызмет; techne сөзі содан кейін "қолөнер" және "сот ісі" дегенді білдіреді. Демек, объектілер мен құбылыстарға практикалық, утилитарлық және таза эстетикалық көзқарастың бөлінбейтін бірлігі. Сонымен, Гомердегі Ахиллес қалқаны-утилитарлық тұрғыдан ыңғайлы және сонымен бірге мінсіз суретші. Мифологиялық идеялардың қайнар көзі бола отырып, ежелгі эстетика пайда болады, гүлдену кезеңін бастан кешіреді және құл иеленушілік формация аясында құлдырайды, сол кездегі мәдениеттің ең жарқын көріністерінің бірі болып табылады. Ежелгі эстетика тарихында мынадай кезеңдер ерекшеленеді: 1) ерте классика немесе космологиялық эстетика (б. з. д. VI-V ғғ.); 2) орта классика немесе антропологиялық эстетика (б. з. д. V ғғ.); 3) жоғары (жетілген) классика немесе эйдологиялық эстетика (б.з. д. V-IV ғғ.); 4) ерте эллинизм (б. з. д. IV-I ғғ.); 5) кеш эллинизм (б. з. д. I-VI ғғ.).

1. 
   Космологизм ежелгі эстетиканың негізі ретінде. Эстетикалық идеялар үшін, сондай-ақ ежелгі дүниенің барлық көзқарасы үшін ерекше космологизм тән. Ғарыш, ежелгі тұрғыдан алғанда, кеңістікте шектеулі болса да, үйлесімділікпен, пропорционалдылықпен және ондағы қозғалыстардың дұрыстығымен ерекшеленеді, сұлулықтың көрінісі ретінде әрекет етті. Ежелгі ойдың ерте кезеңіндегі өнер әлі қолөнерден бөлінбеген және өзіндік эстетикалық объект ретінде әрекет етпеген. Ежелгі грек үшін өнер өндірістік-техникалық қызмет болды. Демек, объектілер мен құбылыстарға практикалық және таза эстетикалық көзқарастың бөлінбейтін бірлігі. Гректерде өнер ұғымын білдіретін "техне" сөзінің "тикто" - "мен туамын" деген түбірі бар екендігі таңқаларлық емес.
   
2. 
   Классикалық эстетика. Ең таза және тікелей түрінде мифологияда енгізілген ежелгі эстетика алғашқы қауымдық қалыптасу кезеңінде қалыптасты. II ғасырдың аяғы мен б.з.д. I мыңжылдықтың бірінші ғасырлары Грецияда эпикалық шығармашылық кезеңі болды. Гомердің "Илиада" және "Одиссея" өлеңдерінде жазылған грек эпосы ежелгі эстетика басталған қайнар көзі болып табылады. Гомердің сұлулығы құдай болды, ал басты суретшілер құдайлар болды. Құдайлар ғарыштың негізін өнер туындысы ретінде құрайтын ғарыштық принциптер ғана емес, сонымен бірге олар адам шығармашылығы үшін де болды. Аполлон мен мусс әншілерді шабыттандырды, ал Гомер әншісінің жұмысында басты рөлді әншінің өзі емес, құдайлар, ең алдымен Аполлон мен мусс ойнады. Сұлулықты Гомер ең жұқа, мөлдір, жеңіл зат түрінде, құйылатын, тірі ағын түрінде ойлады. Сұлулық заттарды орап, жатуға болатын жеңіл жарқыл сияқты әрекет етті.