М. Б. Салқынбаев қазақ және араб әдебиеті (Типология, генезис және аударма мәселелері) ОҚУ ҚҰралы астана
жүктеу/скачать 1,08 Mb. Pdf көрінісі
|
| Аллаһа, тәб арака уа тағала, халақа халқаһу бирахматиһи, уа мәннә ғал а
ғибадиһи бифадлиһи, уа разақаһум ма йақдир уна биһи ғала ислахи шә’ниһим уа мағаишиһим фи-д-дуния [119, 13 б.]. Осы келтірілген үзіндімен басталатын тарау Иранның Ислам дініне мойын сұнғанға дейін жазылған. Ал, кіріспе бөлімі Бисмилләһи-Рахмани-р-Рахим деп басталатын кіріспе бөлімнен кейінгі жоғарыда келтірілген үзінділер шығарманың өн бойынан табылады және олардың бәрі Ислам дінінің негізінде өңделіп жазылғандығын айғақтайды. Абдолла ибн Әл-Муқаффа өз аудармасын араби түрге айналдырып қана қойған жоқ, сонымен қатар, Құраннан да біраз үзінділер алып қосқан. “Калила мен Димна” кітабындағы Ибн Әл -Муқаффаның тарапынан жасалған мұндай өзгерістер И.М. Фильштинскийдің де назарынан тыс қалмаған [96 , 349 б.]. Осыдан кейін “Калила мен Димна” кітабын аударған әрбір қаламгер өз жанынан аударушыдан деп кіріспе бөлім қосып отырған. Енді “Калила мен Димна” кітабының түпнұсқасы мен С.Ғылмани жасаған аудармасын салыстыра зерделеп, ой таразысынан өткізуге тырысып көрейік. Біздің қолымызға түскен “Калила мен Димна” кітабының 1986 жылы Мысырда “Дәру-л-мағариф” баспасынан шыққан нұсқасы. С.Ғы лмани аударған жинақ 1910 жылы Ливанда жарық көрген. Кітаптың қазақ тіліндегі аудармасы мен түпнұсқа арасындағы айырмашылықтың бірі – шығарманың құрылысы. Араб тіліндегі жинақта кіріспеден кейін Абдолла ибн Әл -Муқаффа жазған “Кітаптың мақсаты” атты тарауы, Кисра Анушируанның Барзауейһиді Үндістанға жібергені туралы бөлімі, Бузурджимһир ибн Бахтаканның Барзауейһи дәрігер туралы жазған бөлімі, содан соң барып негізгі мәтінге көшеді [ 119]. Ал, С.Ғылмани аударған кітап тәржімашының кіріспе сөзі, Баһнудса ибн Ха уанның “Калила мен Димнаға” кіріспесі, Пайруздың немересі Қаббаздың ұлы Анушируан “Кисра” патшаның Барзауейһи Азһар баласын осы кітапты қолға түсіру үшін Һиндияға жібергені туралы бабы, Осы «Калила мен Димна» 113 кітабын парсы тілінен араб тіліне аударған Ғабд улла Муқаффа баласының “Кітаптың мақсаты” деген бабы, “Барзауейһи бабы” Бахтакан баласы Бұзар Жұмһар жазып қойған, одан әрі негізгі бөлім -“Арыстан мен өгіз” бабы болып жалғаса береді [112]. Мұнан көріп отырғанымыздай жинақтың құрылысы бойынша араб нұсқалар ының өзінде айырмашылықтар бар. Абдолла Ибн Әл - Муқаффаның жазған “Кітаптың мақсаты” атты тарауы мен Кисра Анушируанның Барзауейһиді Үндістанға жіберетін тарауының орны ауысып берілген. Біздің пікірімізше Мысырда басылған кітап дұрыс құрастырылған сияқты. Себебі, кітаптың жазылу тарихынан бергі кезеңдегі, оның әуелі пеһлеуи (кө не парсы) тіліне, содан араб тіліне аударылғанын есепке ала отырып, кітапты аударып жазған адамдардың да кімнің бірінші, кімнің екінші тұруы керектігін аңғару қиын емес. Шығарманы соң ынан аударып, кітапқа өз кіріспесін жазған адамның тарауы жинақтың алдында тұр уы заңдылық. Сондай-ақ, Ливанда шыққан кітаптың кіріспесін Баһнудса ибн Хауан жазса, Мысырда басылған нұсқаның кіріспесіне мысырлық араб әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі Та һа Хусейін өзінің қолтаңбасын қалдырады. С.Ғылмани тәржімалаған “Калила мен Димнаның” қазақ тіліндегі қолжазбасын түпнұсқамен салыстыра талдап көру мақсатында бірінші Абдолла ибн Әл-Муқаффаның “Ғарду-л-китаб” тарауын алдық. Һаза китабу калилата уа димната . Уа һуа мимман уадағатһу ғулама’и -л- Һинд мин әм сали уа-л-ахадиси әлләти илтәмәс у биһа әбләға ма йаджидуна мин әл-қаули. Фи-н-наһу әллази әрад у. Уа ләм йәзәл әл -ғуқала’у мин әһли замани йәлтәмисуна ән йуғқалә ғанһум [119, 3 б.]. Осы кітап “Калила Димна” деген кітап. Оны жазып шығарған Индияның ғалымдары. Олар кітабында өздерінің тілеген жолында сөзден ең өтімдісін алып, түрлі мысал, түрлі әңгімелер кіргізіп жазған. Сөзде өте шеберлікті қолданған. Әрбір жұрттың, әрбір тілдің ғалымдары өздерін сөздерінен а ңдасын деп тырысып, талап қылатын болды [1 12, 73 б.]. Екі мәтінді салыстыра келе, аудармашының түпнұсқа мәтінінің негізгі мазмұнынан ауытқымағанын байқадық. Жалпы аударма нұсқадағы сөйлемдердің ішінде бір сөздің қайталануы мен стиль дік үйлесімі жетімсіздеу секілді болғанымен, түпнұсқа мен мазмұны бірдей, дәлме-дәл немесе сәйкес аударма жасалғаны байқалады. Дегенмен, алғашқы сөйлемді бұл кітап “Калила мен Димна деп аталады” немесе бұл “Кітаптың аты – Калила мен Димна”, – деп, түпнұсқадағы екінші сөйлемді “ Үнді ғұламалары кітапқа түскен өздерінің мысалдары мен әңгімелерін ғибрат алу үшін жазған” деп аударуға да болар еді. “Кисра Анушируанның Барзауейһиді Үндістанға кітапты әкелу мақсатында жіберуі” атты тарауда “Уа қад джәғала Аллаһу ликулли шәй’ин сәбәбән. Уа жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|