«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ^РДен
- ТҮС ДЕРЕКТЕРІ МЕН НЕГІЗДЕРГ
- Ф р ей д 3. Толкование сноведений: П еревод с немецкого. Минск- "Попурри", 1997, с. 173—288.
ның ең
қайғылы ж ағд ай ы н таңдаған. Соған ңарамастан, тусте діынайы си яқты болған, өте жақсы көрген баланың Қаоірі басында да, ү з а қ уақыт көрмеген профессорға деген нәзік сезімін баса алмаған. Ьіделу б ар ы сы н д а өзінің тапқырлығы, үшқыр ойы, өмфге деген қүш тарлы ғы м ен ерекшелінетін тағы да бір ^мделушінің о сы ған ү қсас түсіне мен басқаша түсінік ердім. Бүд ханым түсінде өзінің жалғыз 15 жасар қызы- ЫЧ Қайтыс болып, үлкен қорап ішінде жатқанын көрген. л өзінің түсін
үлгісімен, тілектердің орын- ^алУЬі жөніндегі м енің ілімімді жоққа шығару үшін пай- Ааланды. Бірақ, қ о р а п т ы ң болуы түсті болжаудың басқа °лын көрсететінін сезген36. іалдау б ар ы сы н д а алдыңғы кеште оның бір ортада олғаньі ойына түсті. Онда ағылшынша "box" сөзінің түрлі ағьгналары: қорап, жәшік, қаңылтыр, шапалақ ж еу т.б. олатыиы ж ай лы әңгім е қозғалған. Түстің өзге қүрамы егізінде м ы н ад ай қорытынды шығаруға болатын еді: ғНлшынның "box"
і мен немістің "Buchse" (қаңылтыр) ®3Шің үқсасты ғы ж ә н е "Buchse" сөзінің ауызекі тілде иелдердің ж ы н ы с мүшесінің атауы екені есіне түскен. опографиялық анатом ия саласындағы біліміне кешірім- ^лікпен қарап, о н ы н "қораптағы" баланың ана қүрса- ьЩдағы баланы білдіретінін болжауға болады. Мүнымен елісе отырып, к ө р г е н түстің өзінің бір тілегімен сәйкес келетщщ ж о қ қ а ш ы ғарған жоқ. Көптеген жас әйелдер әРізді, од ж ү к ті болғаны на аса қуана қоймаған және ^аланың өлі
тілегенін мойындады. Бірде күйеуімен Ренжіскен соң,
ол баланы өлтірмек болып, ішін ^ҮДырықтаған. Ө лі бала расында да оның тілегені, бірақ тілегі осыдан 15 жыл бүрын болған. Мүндай тілектің
көзге түспегені д е түсінікті. Осыншама уақыт ішінде еп нәрсе өзгерді. 91
Жақын адамдардың өліміне байланысты түстің соңғы екі тобы толығырақ қарастыруды қажет етеді. Бірақ оны бір үлгідегі түстерді зерттеуге дейін қалдырамын. Ондағы көитеген мысалдар арқылы түстердің жағымсыз мазмүнына қарамастан, тілектің орындалуын білдіретінін көрсете аламын.
Емделушім емес, жақсы танысым — зиялы заңгер тілек- тердің орындалуына байланысты ілімді тоқтату мақса- тында төменгі мазмүндағы өз түсін әңгімеледі:
"Әрине, жоқ", — деп, мен онымен келісуіме тура келеді. Мүмкін, сіз өзіңізді не үшін түтқындағысы келетінін білетін шығарсыз?" "Ия, бала өліміне байланысты болса керек". "Бала өлімі үягін? Мүндай қылмысты, нәрестені өлтіруді — ана ғана істеуі мүмкін екенін сіз білесіз ғой". "Ия, сіздің а й т қ а н ы ң ы з дүрыс"1'. "Ал бүл түсті қандай жағдайда к ә р д ің із ? К еш е кешке сіз не істедіңіз?" "Мен бүл женінде айтқым к елм ейді, себебі бүл жайсыздау мәселе". "Өзіңіз біліңіз, бірақ мен сіздің түсіңізді ж орудан бас тартуы ма тура келеді . Ендеше тыңдаңыз, мен үйде емес, кәп жыл бойы кездесіп жүрген бір ханымның үйінде қонған өдім. Тан ата мен қатты үйықтап кеткен екенмін, өзіңізге айтқан түсті сонда көрдім". "Ол әйел түрмыста ма?" "Ия". “Сіз оның бала әке- луін қалайсыз ба?" "Жоқ, жоқ, ол біздің қүпиямызды ашып қояр еді . Сіздердің Coitus қалыптан тыс болар?" "Ия, біз coitus interruptus қолданамыз". "Егер мен сіздер осы түні осындай coitus бірнеше рет қолданып, бала тууы мүмкія деген қорқыныш се зім ім е н үйықтап кеттіңіз десем, қате- лесер ме едім?" "Мүмкін". “Ендеше сіздің көрген түсіңіз — тілепңіздщ орындалуы, соның арқасында сіз тыныш- талдыңыз: сіздің балаңыз болмайды немесе,
аитқанда, сіз ол баланы өлтірдіңіз. Есіңізге т ү с ір ің із ш і: біРнеше күн бүрын жүкті болудан с а қ т а н д ы р а т ы н
К|0лланУ РҮҚсат етілетінін, ал жүмыртқа мен ттУ"а „КеЗАесш’ ¥РЬІҚ пайда болған соң қолданған жасанды л а н я ™ ^ ^ - Ш есептелетіні және заңды түрде жаза- ка жан . nJ HbIHAa аитк^ б ы з . Осыған байланысты үрық- есмізге^үгһтН1^ аИЫНЛа °Рта .ғасыРДағы бір даулы мәселе болғдн г і А
аның өлтірілуі жөнінде пікіріміз пайда біп ленгрйго а^аны ӨЛТІРУ мен жүкті болудан сақтануды Р Д ңгеиге қоиган атақты Ленаудьщ елеңін, әрине, білегін 92
боларсыз". "Ленау туралы бүгін таңертең есіме алған едім". "Бүл да сіздің көрген түсіңіздің бір тармағы. Енді мен түсіңізден тағы да бір орындалған тілегіңізді табуға тырысайын... Сіз үйіңізге бір ханымды қолгықтап, жақын- дап келесіз. Түнді оның үйінде өткізудің орнына, сіз оны өз үйіңізге ертіп әкеле жатыршз. Сіз көрген түстің негізгі пунктін қүрайтын тілегіңіздің орындалуы осындай жағым- сыз түрге ие болды, және оның бірнеше негізі бар сияқты. Қорғаныш неврозының этиологиясы жөніндегі, менің мақаламда айтылғанындай, coitus interruptus-ті невро- тикалық қорқыныштардың пайда болу себептерінің бірі ретінде есептейтінімді сіз білесіз. Осындай coitus-тан соң сіздің бойыңызда қорқыныш сезімі пайда болып, түсіңіздің бір бөлшегін қүрағанына таңырқайтыны жоқ. Осы сезімді сіз орындалған тілегіңізді жасыру мақсатында пайдаланып отырсыз. Бірақ баланы өлтіру мүнымен ғана түсін- дірілмейді. Бүл әйелдерге тән қыдмыс сіздің ойыңызға қалай келген?" "Осыдан бірнеше жыл бүрын менің осыған үқсас бір іске қатысым болып еді: бір бойжеткен менімен байланысының салдарынан қауіптеніп, бойына біткен үрықты алдырған еді. Мен, әрине, онын ісіне қатысым болмағанымен, үзақ уақыт бойы істің жария болу мүмкіндігінен қауіптеніп жүрдім". "Бүл еске түсіру сіздің сәтсіз
coitus interruptus жайындағы ойларьщыз жағымсыз сезімдерге әкелуінің екінші бір себебі болғаны әбден түсінікті". Менің дәрістерімде түс жайлы естіген бір жас дәрігердің қьізығушылық танытқаны сондай, келесі түні осыған үқсас, бірақ мүлде басқа мазмүнда түс көреді. Бірде ол магист- ратқа өз табыстары жайында мәлімет тапсырады: табысы, шынында да, аз болғандықтан, оның көрсеткен мәліметі шынайы еді. Түсінде комиссия мәжілісіне қатысқан бір танысы келіп, барлық басқа мәліметтер дүрыс деп таны- лып, тек оның тапсырған мәліметтері сенімсіздік тудыр- ғанын айтады. Осыған өте үлкен айып төлеуге укім шыға- рылады. Бүл түс оның үлкен табысы бар дәрігер болғысы келетін жасырын тілегінін көрінісі. Бүл бір жас қыз жаилы белгілі түсті еске түсіреді, оған өте қызба жігітке күйеуге шығуынан айнытып, ол кейін некеде оны үрып-соғуға баратынын айтқан. Қыз тек: “Соғып көрсін", деп жауап берген. Оның күйеуге шыққысы келгені соншалық, ол өз ін
болашақта некеде күткен қайғылы жағдайға көніп, тіпті оны қалаған. Менің іліміме тікелей қайшы келетін, жиі қайталанатын, мазмүны бойынша орындалмаған тілек не қалаусыз жағдайдьщ болуын меңзейтін түстерге көз салып, олардың 93
екі қағидаға негізделетінін байқауға болады. Олардың біреуі адамның түсінде де, өмірінде де маңызды рөл атқарса да, ол жайында еш жерде айтпаған едім. Мүндай түстердің бір себебі — менің қателесуімді қалау. Пациенттер емделу барысында маған іштей қарсы ласқанда, мен оларға тілектердің орындалуы жөніндегі өз ілімімді тәптіштеп түсіндіру арқылы мүндай түстерді жасанды түрде шақырта аламын38. Оқырмандар арасында менің қателескенімді тілеп, өз түстерінде кез келген тілектен бас тартуға баратын түстер көруінде таңғаларлық еш нәрсе жоқ. Өз туыстары мен жақын адамдарының ақыл-кеңестеріне көнбей, маған келіп емделген бір жас қыздың осыған үқсас көрген бір түсінен мысал келтірейін. Ол қыз өңіндегідей түс көрген: Үй іші оның маған келуіне тыйым салды. Ол қиын жағдай туса, менің тегін емдеуге сөз бергенім жайлы уәдем ді есіме салады. Ал мен ақша мәселесінде еиікімге де жеңілдік жасай алмайтынымды айтамын. Бүл түстен тілектің орындалуын байқау, әрине, қиын, бірақ бүл жағдайларда бір жүмбақтың шешімі екіншісін табуға мүмкіндік береді. Түсінде мен айтты деген сөзді ол қайдан алған? Мен, әрине, мүндай сөздерді ешқашан айтқан емеспін, бірақ оған өзгелерден беделі жогары бір ағасы мен туралы осындай пікір айтқан. Қыз көрген түсі арқылы ағасының айтқанын дәлелдеуге тырысады: аға- сының әділеттігін ол түсінде ғана емес, өңінде де қорғауға бар. Бүл оның бүкіл өмірінің мақсаты және ауруынын бір себепшісі де. Бір дәрігер ( ІІІтерке ) алғаш қарағанда көп қиындық тудыратын түс көріп, оны тілектің орындалу ілімінде жорып берген. Мен өзімнің сол жақ қолымдағы сүқ саусағымның соңғы фалангасында пайда болған сифилистік жараны көремін". ізд1, әрнне, мүндай түс мазмүнының айқындылығы және аиланыстылығы оны жорудан бас тартқызар. БіраҚ Қиындықтарынан қорыкпағдн ЖРкҒЛ ДТЯЛ Д "л д ГЯТТТРСШ Т .
,, puma attektio" (алғашқы махаббат) сөзіне үқсас естіледі. Сөйтіп, жиіркенішті жара, Штеркенін пікірінше, "күшті аффектімен байланысты тілектің орын- далғанын" білдіреді39. Жайсыз жайттардың орындалуын суреттейтін түстер- дің өзге себептерінің айқын болуы соншалық, оларды баиқамай қалуға болмайды. Көптеген адамдардың сексуаД' ды конституциясында мозахистік компоненттер байқалады, олар садистік компоненттерді өзіне қарама-қарсы қоюға оаиланысты туады. Мүндай адамдарды "идеялық" моза- хистер деп атайды, себебі олар ләззатты өздері жасайтын
дене ж арақаты нан емес, ж ан қиналысынан іздеиді. Сондықтан мүндай адамдар орындалмаған тілектерш іл діретін түстер көреді, бірақ оларды орындалған тілек р тінде қабылдап, мозахистік қабілетінвд қанағаттануы деп біледі. Мен бүл жерде мынадай түсті келтірпм кезінде өзі ағасын гомосексуалдық мақсатпен көп қ жас адам, кейінгі жылдары мінезі түбірімен өэгерген кезд , төмендегі мазмүнда үш бөлімнен түратын тү р •
"жалықтырып жүр. ■ . . . суалъды мсщсатпен екі ересек адам сүиіспеншілі 9Р түр. 3. Жігіт өз ағасының болашақта басқарам де
. J? мекемесін сатып жіберіпті. Көрген түстщ соңғы • с
TvrJ оның мазмүны орындалған тілекті білдіреді. ¥ - жору мынаны білдірген болар еді: көРсетке^ .упыс үшін ағам менің мекемемді сатып жазалаған ғ Алдыңғы мысалдар мен түсіндірулерден ^^йсьіз мүнды түстердің де орындалған в л а п &МФ түсіндіру болған шығар деп үміттенемін. Бүд түстерд Д йтін кезінде біздің өрдайым адамдардың аитқы береті- тшгі ойлағысы да келмейтін мәселелерге а у ы д а .берот
німіз кездейсоқтық емес. Түстерде қаиталанып Р жайсыз сезімдер тілектің бар екенш алмайды: әрбір адамның өзгелерге жария.^ ш^н бүл мойындамайтын тілектері болады. Еюнші 0ЙларДың түстердегі тілектердің орындалуы ж а™ • караСтыру терең жасырыну себебі ондағы мәсел<елеРА й Түс-
жайына тілектердің қанағаттанбауынан ТУ цензура
тердегі ақиқаттың бүрмалануы берген тал- қызметін атқарады. Жайсыз түстердін гһоомүланы Дауын ескере отырып, түстің негізі жөнінд
төмендегідей өзгертеміз: Түс көру дегені
уы«> шілектің (жасырът жапщан, шеттелген) о р 9
келТі- . Әңгіменің алдын ада, Отто Ранетын ж о г а р ^ ^
рілген формула бойынша кеңеитілген * ң зімнен шыға- лендірілген пікірін келтіреиін: Түс пайдаланып, рылған инфантилді-сексуалды а*паРа к(«бояүшылық өзекті әрі, әдетте, эротикалық тілектш
және таңбалық түрі" (“Өзін-өзі тал^ аи^
0дар жайсыз Енді қалғаны — қорқынышты түстер, ондағы
мазмүндағы түрлі түстердін бір түрін ҚҮР ' Ke3jrepi тілектердің орындалуы көптеген қарсыл-Қ ^ ҢІЛі себебі белгілі. Қорқынышты түстерді түсшддрУ vriHV туралы мүнда әңгіме невротикалық қорқыныш * мазмүнына ?ана жүргізіледі. Түсте көрген қорқьшыш оның ма байланысты емес. Бүл мазмүнды жоруда біз қандай да бір фобия алдындағы қорқыныш осы фобия көрінісіне байла нысты бола бермейтінін байқаймыз. Бірақ, мысалы, адам терезеден қүлап кетуі мүмкін, сондықтан терезеге жақын- даудан қорқады, ал неге мүндай фобия қорқынышының зорлығы соншалық, ауру терезеге мүлдем жақындай алмайды. Фобиялар мен қорқынышты түстер үшін түсінік бір. Екі жағдайдағы да қорқыныш ере жүретін елестерге қосылады және мүлде басқа негізге сүйенеді. Түс қорқыныштарын қарастыруда невроздар қорқыны- шына жүгіну және екеуінің өзара байланысын ескеруіміз керек. Шағын бір мақаламда мен "невроз қорқынышына" (
, 1895) қаты сты : невротикалық қорқыныш сексуалды өмірге негізделеді ж әне қанағат- танбаған, бүғып жатқан либидоға байланысты дегенмін41. Сол кезден бері бүл формула ж оққа шығырылған жоқ. Бүдан қорқыныш түстері сексуалды мазмүнды түстердін мәні деп қорытынды шығаруымызға болады: ондағы либидо қорқынышқа айналады. Төменде біз невротик- тердің түстерін талдау арқылы мүны дәлелдей аламыз. Келешекте түс көру теориясымен кезіккенде, мен бүл түстерді тілектердің орындалуы түрғысынан талдануына әлі де тоқталамын.
Ирмаға инъекция жасау жайлы түсті талдау арқылы олардың орындалған тілекті білдіретінін
сон,
біз түстердің бәріне ортақ қасиетін аштық па деген ойға қалдық. Бүл талдау барысында пайда болған өзге ғылыми қызығушылықтарды уақытша тежеген едік. Енді алға қойған мақсатқа қол жеткізген соң, біз түс көру мәселесін зерттеудің бастапқы сатысына оралуымызға болады. Түстерді біздің әдіспен жоруды үйренісімен, олардын өзектілігі жағынан мазмүнын ашып, тереңге бойлайтын
мағьшасын аштық. Енді біз түс көрудің жеке мәсе- лелерін қайтадан қарастырып, мазмүны анык, емес кездегі қол жетпес болжамдар мен қарама-қайшылықтардын шешілуін байқаймыз.
96
Біз бірінші бөлімде түс көру деректері жайлы және де ғалымдардың түс көру мен ояу кездегі байланысы жөніндегі пікірлерін толық баяндадық. Түс көру мәселесін шешуде біздің көп қарастырған, бірақ әлі де түсініксіз болып отырған, есте сақтаудың негізгі үш ерекшелігіне тоқталайық: 1.Түстердің өткен шақтағы алған әсерге байланысты болуы
2.Адамның есте сақтау қабілеті түс көру барысында негізгі және маңызды мәселені емес, керісінше, болмашы, екінші кезектегі дүниені сақтайтыны хақ. 3.Бала кездегі баяғыда үмыт болған оқиғалардьщ елеусіз бөлшектерін қалпына келтіруі; ол сол уақыттың біз мүлде үмытңан, ояу кезде ескермейтін үсақ бөлшектерін еске түсіреді42. Түс көруге байланысты жиналған деректердің осы ерекшеліктерін барлық зерттеушілер атайды. &) Түс көрудегі жаңалык, және бейжайлық. Егер мен түс мазмүнының түрлі бөлшектерінің пайда болуы жөнінде көмекке өз тәжірибеме сүйенсем, әр түстің алдыңғы күнмен байланысын табуға болатынын айтар едім. Өзімнің немесе басқа адамның қандай түстерін алсам да, өз пікіріме дәлел табамын. Осы жағдайды еске ала отырып, мен түсті түсін- Діруді өткен шақтағы адамның алған әсерін анықтаудан бастаймын: көпшілік жағдайда — бүл ең қысқа жол. Алдыңғы бөлімде жан-жақты талданған 2 түсте де (Ирмаға инъекция беру ж әне жирен сақалды менін нағашым жайында) олардың күндізгі әсермен байла- ныстылығы дәлелдеуді қажет етпейді. Мүндай байла- ныстың түрақтылығын көрсету үшін мен өз түстерімнен бірнеше мысал келтіремін. Бүл түстерді олардың шығу көзін анықтау мақсатында қолданамын. 1. Үйіме келсем, мені кіргізбейді, т.с.с; көшеде мені бір әйел күтіп түр. Көрү негізі: кешке жақын бір туыс әйелмен оған қажетті нәрсені алғанша
қажетгілігі жайында болған әңгіме, т.с.с. 2. Мен бір өсімдік жайлы монография жаздым.
таңертең кітап дүкенінің терезесінен цикла мен жайлы монография көргенмін. 3. Мен көшеден екі әйелді, анасы мен қызын көрдім, соңғысы менде емделеді.
менің бір емделушім алдыңғы кеште маған келіп емделуіне анасының қарсылық білдіріп жүргені жайында хабарлаған. 4. С. және Р. кітап дүкенінде мен жылдық бағасы 20 р. түратын мерзімді баспасөзге жазылып жатырмын. 7— 1530 9 7
Көру негізі: әйелім айлық шығысқа бөлген ақшаға менің 20 р. қарыз екенімді есіме салған. 5.Мен социал-демократиялық комитеттен хат аламын, одан мен осы партияның мүшесі екенімді білемін.
мен либералдық сайлау кабинетінен және ө зім мүшесі саналатын гуманитарлық одақ п р ези ди ум ы н ан циркуляр алдым. 6.Теңіз ортасындағы
бір
а дам ды көрдім. Ландшафты Беклин табиғатын еске түсіреді. Көру негізі: Сайтан аралындагы дрейфус, Англиядағы туыстарымнан дәл осы кезде алынған хабар және т.с.с. Осыған орай мынадай сүрақ туындайды: түс көру әрқашан алдыңғы күндердің оқиғаларымен байланысты ма әлде соңғы уақыттың аралығындағы әсерлер негізінде көріне ме? Бүл сүрақты ң, әрине, ерекш е қагидалы мағынасы жоқ, дегенмен түс көруге
күн
оқиғаларының әсері бар дер едім. Әр уақытта түс көруімнің негізі екі-үш күн бүрынғы әсерлерім негізінде деп ойлап, анықтап қарастырғанымда бүл әсердің жақын арада тағы қайталанғанын көремін. Сонымен, оны керген күн мен эсер алған күннің арасында алдыңғы күнде орын алған қозу бар екені анық. Сонымен бірге мен әр уақытта ерте уақыттағы әсерлер негізіндегі қайта жаңғырулардың ж аңа себептерін анықтаймын. Менің бар қалауыма қарамастан, түс шақырушы эсер мен оның түсте көрінуінің арасында биологиялық мағынадағы бар біркелкі аралық бар екенін тағайындадым.
осы сияқты бірінші аралықты 18 сағат деп есептейді)43- Осы сауалға көңіл бөлген Г.Эллис "кезеңдерді ескер- геніне қарамастан" ез түстерінде ешқандай кезеңдердін байланысын байқамаған. Ол маған өз түсінін мазмүнын айтты: ол Испанияда жүріп Дараус, Вараус немесе Царауске бармақшы. Оянған соң ол жер атауын есіне түсіре алмай, түсіне қайтып көңіл қоймаған. Бірнеше ай өткен соң, ол Цараус атауын тауып алады: бүл Сан-Себастьян мен Бильбоа аралығындағы станция екен, ол түс керуден 250 күн бүрын соның жанынан поезбен өткен. Сонымен^ әр түс "көруден кейін бірде-бір түн өтпей" сол түсті уайымдаудың қатарына жататын өзіндік қозғау- шы күш болады. Кез келген ерте кездегі әсерлерге қара- ғанда, түстің мазмүнына түс көргенге дейінгі күннің еш қатысы жоқ. Түс өмірдің кез келген кезеңінен деректерді таңдаи алады, тек алдыңғы күн әсерлерінен (жаңа әсерлер) u L ! f nre ои Сдбақтайды. Ж аңа әсерлердің артық рөлі БгеР біз жоғарыдағы түстердің біреуін теи талдасақ, осыған байланысты кейбір болжам- 98
дар жасауға болады. Монография жайлы түсті алайық. Түстіц мазмүны: Мен бір өсімдік жайлы монография жаздым. Кітап менің алдымда жатыр ,
кестелерді қарастырып отырмын. Кітапта өсімдіктердің гербарий тәрізді кепкен түрлері бар. Талдауы. Таңертең мен бір кітап дүкенінің сөресінен "Цикламен" атты жаңа кітап көрдім. Бүл өсімдіктер жайлы монография болса керек. Цикламен — менің әйелімнің
Мен ол жақсы көретін
өзімді кінәлаймын. Гүл сыйлау ж айлы ойлағанда, мен жақында бір достар арасында, қорытындымды дәлелдеу үшін, үмыту — үмыту- шының жасырын ойы жөнінде болжам жасауға мүмкіндік беретін бейсаналық ниеті деп айтқаным еске түседі. Жылда туған күніне күйеуінің гүл сыйлауына үйренген бір жас келіншек биыл үстелден гүлді көрмей — жылаған. Күйеуі оның көз жасының себебін "Бүгін менің туған күнім" дегенінше — түсінбейді. Санын бір-ақ үрған күйеуі: "Кешір, мен мүлде үмытып кетіппін", — деп, гүл
келмек болады, бірақ әйелі жүбана қоймайды, өйткені
бүл
үмыту оның бүрынғыдай өзі жайлы ойламайтынынын дәлелі деп түсінеді. Сол П. ханымды менің әйелім жақында кездестіріпті, ол оған өзін жақсы сезінетінін айтып, менін денсаулығым туралы сүрапты. Бірнеше жыл бүрын ол менде емделген болатын. Жаңа ой ағымы: шынымен, мен бірде өсімдік жайлы "кока"
қасиетін зерттеп, монография жазғанмын, осы кокаиннің жансыздандыру қасиеті
назарын ретінде аударған. Мен оның бүл қасиеті жайлы өз жүмысымда айтқанмын, өсімдік зерттеушісі оған қызығу- шылық танытқанша, оны терең зерттемеген. Түс көрген соң ертеңінде (түсті мен тек кешке жори бастадым) өңінде болған оқиға сияқты кокаин жөнінде ойлап жүргенім есімде. Егер мен ақыл-есімнен айрылып, Берлиндегі өз жолдасыма операция жасатсам, бірақ өз атымды жолдасым сілтеген дәрігерге айтпасам деп ойладым. Кімге операция жасап ж атқаны н білмеген дәрігер, мүмкін, кокаинге байланысты операция жасаудың жеңілдегені жөнінде айтар еді; мен бүл жаңалықтың ашылғанында өз үлесім бар екеніне сыр бермес едім. Бүл қиялға тағы дәрігердш әріптес
көмек сүрауға ыңғайсызданатыны қосылады. Мені білмейтін Берлин офтальмодогыньщ қьіз- метіне, әрине, төлемақы бере алар едім. Менің ойыма оүл өңімдегі түс кірген соң, мен оның астарында бір уаиымым жайлы естелік түрғанын байқадым. Киллердің жаңалығы ащылған соң,
үзамай менің әкем глоукомамен ауырып қалды, оған өзінің досы доктор Кенигштейн операция жасады;
оған кокаин беріп, бұл операцияда кокаиннің жансыздандыру қасиетінің ашылуына медицина мәңгілік қарыздар болатын адамдардың бар екенін айтты. Менің ойларым әрі қарай бағытталады, кокаиннің оқиғасын соңғы рет қашан есіме түсіріп едім? Осыдан бірнеше күн бүрын оқушылардың оқытушылары мен зертхана меңгерушісінің мерейтойына арнайы шығарған алғыс білдірген үжымдык, лебіздерін көргенімде есіме түскен. Осы зертхананың игіліктерін атағанда кокаиннін жансыздандыру қасиетін де
ашқандығы жайлы оқыдым. Менің түсім алдыңғы күн кешіндегі оқиғалармен байланысты болғандығы, әрине, түсініксіз. Мен доктор Кенигиітешді үйіне шығарып бара жатып, қозғаған сайын әрқашан мен аса қызығушылықпен кірісетін бір мәселе жайлы әңгімені бастадым. Оның есігіне жетерде біз проф. Гертнерді44 жас жүбайымен кездестірдік. Мен екеуінің жаішаған ажары жайлы қошемет сөз айтпай қала алмадым. Проф.
Гертнер — мен жаңа ғана айтқан үжымдық енбек авторларының бірі; ол жайлы менің есіме салған сол болса керек. П. ханымның, мен жоғарыда айтқан, туған күнінде болған кел.еңсіз жағдай да менің
болған әңгімемде қозғалған — бірақ, әрине, өзге жөнінде. Мен түсімнің өзге бөлшектерін де түсіндіруге тыры- самын. Монографияда өсімдіктердің кепкен түрлері болған, ®ҮЛ ; анық
Гербариймен менің гимназиядағы өмірім байланысты. Бірде гимназия директоры жоғары сынып оқушыларына біздің ботаника кабинетінін герба- рийің көріп және тазалап қоюларын тапсырды. Онда кіш- кене
кітап қүрттары пайда болған. Директор маған сенім арта алмаса керек, сондықтан маған бірнеше беттерін ғана берді. Менің осы күнге дейін есімде, ол крестгүлділер бөлімі болатын. Мен ешқашан ботаникаға ерекше сүйіспен- шілікпен қараған емеспін. Бүл сабақ бойынша емтиханда да маған осы крестгүлділерді анықтау қажет еді, ал мен оларды танымадым. Егер менің теориялық білімім болмаса, мен мүмкін, қүлап қалар едім. — Крестгүлділерден мен көпгүлділерге көшемін. Негізінде артиш октар да — көпгүлділер ғой, ал артишоктар
маған қарағанда асылтектілеу әйелім базардан оларды жиі сатып әкеледі.
М^ Н жазған монография. — Мүнын да өз Кеше_БеРлиндегі менің бір досым: "Сенің түс
л
Ита ыц мені Қаттьі қызықтырады, оны тіпті такт Е
^ көРеш н' мен оның беттерін ашып отырған мын ,
деп жазыпты. Мен оның көріпкелдігіне 100
/ясновидение/ қызықтым! Егер мен ол кітапты дайын күйінде елестете алсам гой! Түрлі түсті қүралған кестелер. Студент кезімде мен медицинаны оқулы қтан емес, кейбір жеке моногра- фиялардан оқуға тырысатынмын. Шамалы ғана мүмкін- дігіме қарамастан, менде медицина атластары көп болган- дықтан, көз алдымда үнемі түрлі түсті кесте болды. Мен өзімнің тереңдетіп оқуға деген талпынысымды мақтан ететінмін. Кейін жаза бастағанымда кестелерді өзіме де салу керек болды. Бір жолы менің әріптесім нашар шыққан кестеме ішегі қатып күлгені есімде. Осыған, қалай екені белгісіз, ертедегі балалық шағымның естелігі қосылды. Әкем маган ж әне менің үлкен қарындасыма бояулы кестелері бар кітапты (Персияға сапары суреттелген) жыртып ойнауға берді. Педагогикалық түрғыдан бүл ессіздік екені рас. Мен ол кезде бес жастамын, ал қарындасым үш жаста, біз қуана-қуана кітапты жыртып болғандағы сол кезден бір гана көрініс (артишоктар, бет- бетінде) анық есімде қалыпты. Кейін студент кезімде мен кітап жинауға (монография бойынша білім алу, бүл — қызығушылық, түс көруде цикламен мен артишок ретінде көрінеді) деген қүмарлыгым пайда болды. Мен кітап қүрты болдым (гербарий). Ес білгелі өмірдегі алғашқы құмар- лығымды мен сол балалық әсеріммен байланыстырамын. Бүл бала кездегі оқиға менін кейінгі библиофилиямның45 "жасырын естелігі". Әрине, барлық қызығушылықтардың өзіндік жағымсыз жақтары бар екендігіне менің ертерек көз жеткізуіме тура келді. Мен 17 жаста едім, кітап сату- шысына төлей алмайтындай қарызға баттым. Ал әкем, ақшаны басқа дүниелерге емес, кітаптарға жүмсағаныма қарамастан, мені кешіре алмады. Бүл балғын кезімдегі оқиға досым доктор
болған әңгімені есіме түсіреді. Түс көрудің алдындағы әңгіме де сол менін жиі болатын
ңызығушылықтарым жайлы еді. Бүған қатысты емес себептерге байланысты бүл түсті жоруды жалғастыр- маймын, тек оның сүлбасын белгілеймін. Түсті жору барысында мен доктор
әңгімемді тек бір себепке байланысты есіме түсірген жоқпын. Мен онымен не жайлы әңгімелескенімді есіме түсірсем, түстін мағынасын үғамын. Ж оғарыда аталған барлық бөлшектер: менің әйелімнің және менің мүдделерім, кокаин, әріптестерімде емделудің ыңғайсыздығы, монографияларға қызығу және Шлымның кейбір салаларына, мысалы, ботаникаға деген немқүрайды қатынасым — барлығы бірігіп, өзінің жалғасын табады. Түс, алғашқы Ирмаға инъекция жіберу туралы түс сияқты, тағы ақтау сипатында болады, менің 101
қүқығымды қорғайды, тіпті одан сайын — ол алдыңғы түстегі тақырыпты жалғастырады ж әне оны екі түстің ортасында өзім қабы лдаған ж аң а деректер арқылы көрсетеді. Түс көрудің немқүрайды нүсқасының да өзіндік мағынасы бар: қалай дегенмен де бағалы зерттеу (кокаин жайлы) жазған адаммын, осы сияқты жоғарыда өзімді ақтап: мен дегенмен қабілетті және тиянақты студентпін; екі жағдайда да: мен осылай істеуге қүқым бар деймін. Осы жерде әрі қарай түсті жорудан бас тарта аламын, бүл түстерді мысалға келтіріп, жариялауыма түстер және алдыңғы күнгі әсерлердің байланысын түсіндіру үшін пайдаландым. Мен түстің осы уақытқа дейін тек мазмүнын білетінмін. Түс тек бір әсермен байланысты болса керек: талдаудан кейін сол күнге тән тағы бір негіз табылды. Түс байланысқан алғашқы эсер негізгі емес. Мен сөредегі кітапты көріп, оның атауын оқимын, бірақ оның мазмүны мені қызықтырмайды. Екінші әсердің жоғары психикалық қүндылығы бар. Мен бір сағатқа ж уы қ офтальмолог досыммен әңгімелестім, оған бір мәселе жайлы маңызды түсіндірулер жасадым, осыған байланысты есіме бүрын үмыт болған естеліктер түсті. Біз таныстарымызды кездестіргендіктен, бүл әңгіме үзілді. Бүл екі эсер менің түсіммен өзара қалайша байланысады? Түс көрудің мазмүнында немқүрайлы әсерге сілтеу табамын. Сондықтан түс көру мазмүнына көбінде екінші кезектегі әсерлер қалыптасады. Түс ж оруда барлығы негізгі және басты уайымдарға нүсқайды. Егер түсті талдау арқылы оның жасырын мазмүнын ашсам, негізгі ең жана қорытындыға келер едім. Ж үмбақ шешілді, түс сергек кездегі өмірдің болмашы үзінділерімен айналысады. Сергек кездегі адамның жаны түсте жалғаспайды және түс көру адамньщ психикалық қызметін түкке түрмайтын заттарға жүмсаиды деген анықтауға қарсымын. Менің анықтауым, керісінше: күндіз біз не туралы ойласақ, түнде ойымызды сол иеленеді. Біз түсімізде тек күндіз ойлауға негіз берген дүниелерді ғана көреміз. Менің түсіме немқүрайды жағдай енгенде, түстің өзі үлкен және маңызды оймен байланысады. Бүл сын қызметін атқаратын ерекше психикалық күші бар, түс көрудің бүр- малаушы қасиетімен түсіндіріледі. Түсімде сөреден көрген ЯҒа естелік жазуым әріптесіммен арамызда ан әңпмені баяндайды — "түтінге қақтау", "түтінге лосось" бүл бойжеткенмен кешкі ас ішу тіле- м ^ ц° Р, ^ АаЛМІУЫН алмастырған. Тек әріптесіммен әңгі- олапділи^” огРаФиялармен қандай байланыста екендігі, Р Ң зара баиланыстары түсініксіз. Болмай қалған 102 кешкі ас жайлы мысалда бәрі түсінікті; "түтінге қақталған лосось" — қыздың сүйікті тагамы, түс көруші жолдас қыздың жеке басына байланысты алған әсерлеріне жатадь. Біздің жаңа мысалымызда екі бір-бірінен алшак, әсеР ^ Р жайлы сөз болады. Олар бір-бірімен тек бір КҮ болғандықтан ғана байланысады. Мүны талдау бар дағы ж ауап төмендегідей: бүл екі әсердш ф У
салдарынан өңінде орындалмаған тілек бірінші екінші түс мазмүны арасында орындалған. Мен д р қызықтыратын бөлшектер туралы талдау қорыты А айтып өткенмін. Монография жөнінде таңеРте^ р -м.
сыртқы әсерлерсіз тек мына ойды баиланыстыр Р • цикламен — менің жүбайымның сүйікті гүлі және . . ■ '
мүмкін, П. ханымның көңілінін қалуы жаилы естел ойымша, бүл ойлар түс қүрылу үшін жеткшксі . . “Бізге оны айту үшін рухтың қабірден түруыньщ қ жоқ"46, — деп "Гамлетті" оқимыз. Кеиет, талА^У Ү есіме біздің әңгімемізді бүзған адамнын фамил ’
мен оның әйелінің гүлдеи жаинап JP .
. байқағанмын. Енді біз әңгімемізде менщ емделушие^миш біріне тоқталғанымыз есіме түсті. Онын аты әд ника
болатын. Менің осы бөлшектердің көмегш өзара
төңірегіндегі немқүрайлы және мағыналы е келіп
байланыстырғаным күмәнсіз. Бүған өзге ч я н г а с в келш жүктеу/скачать 17,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|