«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары



Pdf көрінісі
бет15/43
Дата03.04.2017
өлшемі17,69 Mb.
#11051
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   43

айты лғаны  

"ласты"  білдірсе, 



онда

  бурышгпа  туры п  алып,  төсекке 



жатуға  қарсыльщ  та  осығая  қатысты:

  кішкентай  кезінде 

ол  бірде  төсегін  былғап  алған,  оны  ж азалап  бүрышқа 

түрғызып  қойған  әрі  әкесі  оны  енді  жақсы  көрмейтін 

болады  деп  апайлары  оны  мазак  еткен  т.г.с.  Кітпкр.нтай

уыі.  — көк тасты  сырғаларды,  оның 

жезөкшелер тағады. Сонымен мүнда 

118


белгілі 

екі  ер  бала  туралы

  өлең  қосылады:  "Мария  атты 

басқа үл"  (яғни оның  қыз болғаны).  Түрған әйел:  үлдармен 

болған  эпизодтан  кейін  ол  Дунайдың  жағасына  серуенге 

барады,  бұл  жердің  оқшаулығын  пайдаланып, 

тақтай 

кориіаудың маңына

  дәретке  отырады.  Әрі  қарай  жүргенде, 

ол  жақсы  киінген,  жасы  үлкен,  оған  күлімдеп  амандасып, 

өзінің  адресін  бергісі  келген  бір  әйелді  кездестірді.

Түсте  әйел  адамның  түрысы  дәретке  отырғандай 

болғандықтан,  сөз  дәретке  отырған  әйел  туралы,  бүған 

қоса  шығып  түрған  қызыл  еттің  қорқынышты  "түрі" 

отырғандағы  жыныс  мүшелеріне  гана  қатысты  болуы 

мүмкін. Кішкентай кезінде көрген бүл көрініс тағы да қайта 

жаңғыруда 



“жабайы  ет",  "жара"

  болып  шығады.  Түс  көру 

кішкене  ер  баланы  кішкентай  қыздың  жыныс  мүшесін 

көруі  мүмкін  екі  себепті  біріктіреді: 



жерге жықңанда және 

дәретке отырғанда.

 Ол осы екі оқиғадан үлдың сексуалдық 

әуестігі  танылғандығы,  әкесінің  жазалау  туралы  ескерт- 

песін  әлі  есінде  сақтап  қалғандығы  білінеді.

ПІ.  Бір  фантазияға  әрең-әрең  қүрылған  балалық  әсер- 

лердің  түтас  жинагы  келесі  бір  жас  әйелдің  түс  көруінде 

байқалады.

Ол  сауда жасауға  өте  асығып  келеді.  Грабенде  ол кенет 

тәлтіректеп  барып, тізерлей қүлайды.  Оның маңайына топ 

жшала қалады, бірак, еижім көмек көрсетпейді. Ол түрмаққа 

үмтылады,  бірақ  бекер.  Әйтеуір  түрады.  Оны  үйіне 

жеткізетін  күймеге  отырғызады.  Терезесінен  оған  үлкен, 

іші толы себет лак,тырады (саудаға арналған себет сищты).

Түстің  бірінші  бөлігі  аттың  сүрінуіне  байланысты 

шынайы  түсіндіріледі,  түстің  "тәлтіректеу"  элементі  ат 

жарысын  нүсқайтын  сияқты.  Жеткіншек  кезінде  ол 



атқа 

мінетін,

  ал  ерте  бала  кезінде,  мүмкін,  өзін 



атпын

  деп 


елестеткен  шығар.  Қүлау  —  оның  он  жеті  жастағы  үлы 

Швейцардың  көшеде  эпилепсиялық  тартылудан  қүлап, 

үйіне  күймемен  жеткізілгенін  еске  түсіруіне  байланысты. 

Әрине,  ол  естісе  де,  бірақ  эпилепсиялық  тартылуды  және 



“күлауды"

  елестету  оның  фантазиясын  басып,  соңынан 

өзінің  үстамалы  ауруының  формасына  эсер  етті.  Әйелдің 

түсіне "ңүлау" кірсе, ол үнемі сексуалды мағынаға ие, себебі 

ол  Венадағы  жезөкшелер  жиналатын  жер  атымен  белгілі 

Грабенада

  қүлайды. 



Саудаға  арналған  себет

  болса  — 

жоруда  көп  нәрсені  білдіреді.  Себет  (Korb)  ол  ертеректе 

барілық  өзінің  жігіттеріне  сыйлаган  бас  тартуды  еске 

түсіреді  және  ақырында,  өзінің  ойынша,  оны  өзі  де  алған. 

Мүнда  ешкім  оған 



көмек  көрсеткісі

  келмейтіні,  оньіҢ 

ойынша менсінбегендікті көрсетеді. Саудаға арналған се  ет 

тағы  фантазиясын  түрмыс  жағдайы  өзінен  төмен  жігітке

119


шыққандықтан,  базарға  өзі  баратынын  еске  түсіреді. 

Соңында  себет 



малайлықтың

  атрибуты  ретінде  талқы- 

лануы мүмкін.  Мүнда  бала  кезіндегі  аспазшы  әйел  туралы 

еске  түсіруі  кіреді, 



аспазиіыны  үрлығы  үшін  жүмыстан 

шығарады,

  сонда әйел 



тізерлей

  қүлап кешірім сүраған.  Сол 

кезде  ол  12  жаста  еді.  Ж әне  бүл  еске  түсірулерге  атқос- 

шымен  байланысқан  күтуші  әйел  (аяғында  соған  күйеуге 

тиген)  кіреді.  Бүл  түсте  сөз  етудің  бастауы 

апщосиіылар 

туралы  еске  түсірулер  (көмек  көрсетпейтін).  Бізге  енді 

себетті  терезеден  лақтырудың  себебін  шешу  керек.  Бүл, 

кішкентай  стансаларда  түсетін  жолаушыларға  жүктерін 

терезеден  лақтыратыны,  бір  ер  адамның  таныс  әйелдің 

терезесіне  көк  өрік  жемісін  лақтыруы,  өзінің  кішкентай 

сіңілісінің  бір  қайырш ының  терезеден  қарағаны нан 

қорыққаны  сияқты  елестерді  еске  түсіреді.  Мүның  бәрінің 

соңынан  "боннасы"  туралы  көмекші  елес  еске  түседі,  ол 

олардың үйінде түрып малаймен байланысы болғандықтан, 



“есіктен  лақтырылган”

  (түсте  керісінше).  Бүл  оқиғаға  біз 

басқа  да  жолдармен  қайта  жаңғырта  алдық.

Менің  коллекциямда  мүндай  түстер  өте  көп.  Олардын 

талдауы  көмескі,  кейде  тіпті  үмытылып  кеткен  балалық 

шақ,  кейде  3  жасқа  дейінгі  еске  түсірулер  болып  келеді. 

Бірақ  бүдан  түс  көру  теориясының  анықтамасын  шығару 

қажет  емес.  Барлығында  сөз  невротиктер  мен  истериктер 

туралы  және  олардың  түстеріндегі  балалық  еске  түсіру- 

лердің  рөлі  олардағы  невроздың  болуымен  түсіндіріледі. 

Бірақ өзімнің түсімді жоруда,  аурудың белгісінен болмаған, 

күтпеген  жерден  түстің  жасырын  мазмүнында  балалық 

көрініске  жиі тірелемін,  кейде  түстің толық  қатары  қандай 

да  бір  балалық  әсердің  түсіндірумен  қабылданады.  Бүған 

мысал  келтіргенмін;  болаш ақта  тағы  олардың  толық 

қатарын  айтуым  керек.  Мүмкін,  бүл  бөлімді  өзімнің  бір- 

неше  түстерімді  (онда  жаңа  әсерлер  бүрын  үмытылған 

балалық  әсерлермен  бірге  көрнекті  рөл  ойнайды)  баяндау- 

мен  тамамдасам  дүрыс  болар.

Қаланы  кеп  кезіп,  төсегіме  шаршап  әрі  аш  жатқанмын, 

түсімде  өмірлік  қажеттіліктер  өздері  туралы  білдіреді: 

асханаға  барып  маған  жейтін  бір  нәрсе  беруді  сүраймын. 

Онда  түрған  үиі  әйелдің  бірі

— 

иесі,  ол  қолында  бір  нәрсені 



айналдырып  түр,

  клецки 



дайындайтындай.  Ол маған  дайын 

болғанша  күт е  түр  дейді  (оның  сөзі  аньщ  емес).  Мен 

шыдамсызданып,  асханадан  ренжіп  шығып,  пальтомды 

киемш;  бірақ  бірінші

 кимек 


болғаным

  — 


тым  үзын.  Мен  оны 

шешт, 


жағасының  теріден  тігілгеніне  таңданамьш.  Келесі- 

сшде  түрік

  матасынан  узын 



белбеу.  Беті  сопакша  келген, 

кіиікентай  сақалы  бар  бөгде адам  пайда  болып, маган киюге

120


кедергі  жасайды,  ол  палыпонын  өзінікі  екендігін  айтады. 

Мен пальтоныц  түрік  оюларьшен  тігілгенін  көрсетемт.  ил 

сүрайаы:

 

"С іздің  т үрік  өрнект ерінде  (белбеулері  мен 



оюларында) шаруаңыз кояша?" Бірак, соная соң біз бір-бірімізі е 

өте сьтайылық  танытамыз.

Бұл  түсті талдау  кезінде  маған аяқ астынан  13 жасымд 

оқыған  роман  ойыма  келеді.  Мен  оны  бірінші  томыньщ 

соңынан  бастағанмын.  Бүл  романның  аты  мен  авт  р 

білмейтінмін,  бірақ  немен аяқталғаны жақсы есімде.  ^  

кейіпкер  жынданып,  өмірдегі  бар  бақыт  пен  бар  қ 

екелген  үш   әй ел д ің   есімдерін  қайталаи  б е р е т і

.

  Ү 


есімдердің бірі — Пелаги.  Бірақ ол кезде бүл есю^£Ү  У 

дауымда  қандай  рөл  атқаратынын  білмегенмін. 



 



бүл  3  әй ел   менің  ойымда  үш   адам^ тағдырын  шре  ^  

парктерге  айналады  ж әне  мен  оның  бірі 

тү^ 

тамак 


өмір  сыйлайтын,  кейде  (маған  сияқты)  алғ 

Қ 

беретін  ана.  Ә йелдін  кеудесінде  махаббат 



тоғысады.  Анекдоттағы  әйел  сүлулығына 

тін ін


жігіт  бірде  емізуші  әдемі  әйел  жайлы  сөз  б°л 

на 



оның  кеудесінде  ж атқан  кезін  пайдасы наүс 

отты


өкінішті  екен ін   а й т қ а н .  Мен  әдетте  ос 



ушін 

психоневроз  механизміндегі 



кешігу

  кезеңін  ТҮ 

^олында 

қолданамын.  Парканың  бірі  клецки  жасаиты  д 

іс  _

бір  нәрсені  айналдырып  түр.  Парка 



-Y 

балалық


түсіндіруді талап  етеді.  Мен түсіндіруде Т1 

Р  .  шешем 

естеліктерді  табамын.  Ж асым  6-да  болғанд 

өлгенде 


оқытып  жүрді,  ол:  біз  топырақтан  ж

бүл 


үнамай, 

де топыраққа айналамыз деп аитқан еді. М 

Л үлна  иесі

сенбестігімді 



білдіргенмін  Сонда  ол  түсшд 

(айырма.

сияқты  (клецки  жасаитын)  қолын  б

і р

эптермаяьщ 

шылығы  оның қолында қамыр жоқ еді)  м 

жерден

қара  б ө л ік ш ел ер ін   к ө р ееткен   еді.  Ол  м а г а я * Р  ед. 



шықтық  деген  ойды  көрнекі  түрде  КӨР 

еді  және

Бүған  менің 

ad  oculos

  таңдануымнын  ш 

6V, aH:  "Сен 

мен  бүл  сенімді  ж аттап   алдым,  кеиінн 

Соны- 


табиғатқа  өліммен  міндеттісің"  деген  СӨЗА* 

п апкаларға 

мен асханаға  бара жатып,  мен шын мәнінд 

.  ас  үйге 

барамын.  Бала  күнімде  аш ы ққанда  м 

Ү 

^   дайын 



баратынмын,  пештің  жанында  түрған  ан 

х

 

ңің  »клец- 



болғанша  күте  түруымды  с¥РаиТ.ь11*;  я , уЫ'ма  мүмкіндік 

килерт!"

  Менің 


гистологиялық  б ы м

,У  сӨЗІмен  бай- 

берген  проф ессорларды ң  бірінш  кп 

^  адамнын

ланысы бар.  Оның шығармаларын иеМД 

rpcjH 

и емденіп 

фамилиясы 



Кнедель

  болатын.  Біреудш 

Р 

біреудін 



алУ  бізді  түстің  екінші  бөлігіне  апарад  • 

ыт бойы 


пальтосын үрлағалы  жатқандаймын.  ьүл ү

121


университеттің  алдында  студеттердің  пальтосын  ұрлап 

жүрген  ұрыны  есіме  түсірді.  Мен  "



плагиат"

  (біреудікін 

иемдену)  сөзін  байқаусыз  айтқанмын,  ал  енді  оның  түстің 

жасырын  мазмүнына  қатысты  екенін  байқаймын.  Себебі 

бүл айқын мазмүнның ж еке  бөліктерінің арасындағы  көпір 

бола  алады.  Ассоциация: 



Пелаги

  — 


плагиат

  — 


плагияс- 

томдар

  (акулалар)  —  мен  оқыған  романды  Кнедельдің 

ісімен,  пальтом ен  (

uberziener

)  (сексуалды қ  техникаға 

қатысы  бар)  байланыстырады.  Бүл  расында,  тым  созыңқы 

әрі мағынасыз салыстыру,  бірақ сергек сезім,  егер ол дайын 

күйінде түс көруде берілмесе,  байланыстыра  алмайтын еді. 

Оның дәлелі ретіндегі мүндай байланыстырулар шексіз көп 

болатын.  М аған  қы м бат  атау  

Брюкке

  (көпір),  оқушы 

ретінде  ең  бақы тты   ш ақтары м ды ,  өзіме  тым  керексіз 

өткізген  бір  институтты  есіме  түсіреді  ("So  wird's  Euch  an 

der  W eisneit  Brusten  mit  jedem  Tage  mehr  gelusten").  Ол 

түсім де  мені  қи най ты н   т а р ш ы л ы қ қ а   қ ар ам а-қ ар сы . 

Фамилиясы  жейтін  тағаммен  байланысты  (Fleische  Knodel 

сияқты)  маған  қымбат  тағы  бір  мүғалімім  жайлы  есіме тү- 

седі;  басқа  мүңлы  көрініс  — 

эпидермис

  бөлшектері  (ана  — 

асхана  иесі)  мен  ж ан   ауруы   (роман)  ж ә н е   латындық 

асхананың

  аш ты   то й д ы р аты н   тә сіл і  —  к о к аи н   рөлін 

ойнайды.

Осылай,  ойдың  шатасқан  амалы  жалғаса  беруі  мүмкін 

ж ә н е   мен  та л д ау   ар қы л ы   тү стің   бар  м азм үны н  аша 

алармын.  Бірак,  бүдан  бас  тартамын,  себебі  өзіндік  ҚҮР' 

бандығым  тым  үлкен.  Мен  осы  хаостың  негізінде  жатқан 

бір  ойға  апаратын  жалғыз  жіпті  қолданамын.  Сопақ  бетті 

қысқа  сақалды,  маған  киінуге  кедергі  болған  бөгде  адам, 

маған  Спалатодағы  бір  саудагерді  есіме  түсіреді.  Одан 

менің  әйелім  көп 

түрік

  матасын  алған.  Оны 



Поповик

  деп 


атайтын  —  бүл  күдікті  фамилия  сықақшы  Штеттенгеймге 

мы сқылды   ескерту  ж а са у ға   себеп  болды   ("Ол  маған 

фамилиясын  айтып,  қы зарып  кетіп,  қолымды  қысты"). 

М үнда  да  ж оғары дағы дай:  П елаги,  Кнедель,  Брюкке, 

Флейшль  —  фамилияға  қиянат  етумен  кездесеміз.  Мүндай 

өз  есімдерімен  ойнау  балалы қ  тентектік  екеніне  ешкім 

күмән  келтірмейді  деп  ойлаймын.  Бірақ,  егер  мүнымен 

айналыссам,  ол  —  кек  алу.  Себебі  өз  фамилиям  осындай 

ақы лсы з  қ алж ы ң н ы ң   қ ү р б ан ы   бо л ған .  Б ірде  Гердер 

фамилиясына  мынаны  арнап  ш ығарғанда:  "Der  du  von 

Gottem  abstammst,  vom  Goten  oder  vom  Kote"  —  "So  seid 

mr  Gotterbilder  auch  zu  Staub",  Гете  адамның  өз  фамилия- 

сына  сезімталдығы  оған  терімен  бірге  біткендей  деген  еді.

амилияларға  қиянат  жасаудан  бізді  тек  осы  аянышқа 

даиындау керектігін байқаймын. Спалатода жасалған сауда

122


К аттародағы   б асқ а   саудан ы   еске  түсіреді:  ақшасын 

шығармаймын деп, жақсы затты сатып алу сәтінен айрылып 

қалды.  Аш  үйықтағанда  келетін  ойдың  бірі  —  еш  нәрсені 

жібермеу,  тиесілі нәрсенің бәрін алу керек.  Бүл кезде біраз 

қателік  жіберсең  де,  уақыттан  үтылмау  керек,  өмір  тым 

қысқа,  өлімнен  қашып  қүтылмайсың.  Осы  ойдың  сексуал- 

дық  мағынасы  болғанды қтан,  бүл  "сагге  diem"  сынға 

үшырамай,  түс  көрумен  ж асырылуы  керек.  Үйқыдағы 

адамның  қарама-қарсы  ойларына,  тоқ  кездегі  естеліктер, 

үлкендердің  өсиеттері  мен  үрейлі  сексуалды  қарғыстары, 

қорқытулары  жатады.

1. 


Келесі  түс  алдымен  толық,  нақты  баяндауды  талап 

етеді.


Мен  Аусзеяға  бармақшы  болып,  батыс  вокзалға  аттан- 

дым,  б ір ақ  И ш льге  бара  ж атқан   поездың  перронына 

шықтым.  Ол  ж ер д е  Ишльде  императорға  бара  жатқан 

граф  Тунді  көрем ін.  Ж ау ы н ға  қарамастан,  ол  ашық 

күймемен  келіп,  бірінші  болып  перронга  шығып,  оны 

танымай қалып,  билетін  сүраған күзетшіні үнсіз  ишарамен 

итеріп  тастады.

Ишльге  поезд  жүріп  кетеді,  менің  перроннан  қапырық 

залға  оралуыма  тура  келді.  Әрең  дегенде  қалуға  рүқсат 

алдым.  Уақытымды  кім  қолдау  арқылы  купені  бірінші 

алмақгцы,  соны  аңдумен  өткізудемін,  керек  болса  өзімдікін 

дәлелдеп  үрыс  шығармақшымын.  Сол  уақытта  мен  жай 

әндетіп  жүргенмін,  ол  "Фигароның үйленуінен”  ария  екен:

“Егер  граф  билегісі  келсе,  ия  билегісі,

Тезірек  айтсын  оны  маган,

Мен  ойнап  беремін  оған”.

(Мүмкін,  бөтен  адам  әуенін  түсінбес  те  еді.)

Кеш  бойы  мен  көтеріңкі  көңіл  күйде  болдым,  атқосшы- 

ларды,  жүмысшыларды  мазақ  етіп  жүрдім.  Бірақ  онымен 

ешкімді  ренж іткен  жоқпын.  Менін  басыма  фигаронын 

түрлі  сөздері  және Бомарше  комедиясы  жайлы еске түсіру 

батыл  революциялық  ойлар  әкелді.  Pendant,  оны 

Сотеаіе 

Francaise

  де  көргенм ін.  М енің  есіме  "дүниеге  келуге 

еңбектенген1'  жоғары  түлғалар  туралы  сөздер;  Айнавивтін 

Сусаннадан алып  пайдаланбақшы болған қожайын хүқығы 

түседі.  Менің  есіме  ж әне  де  оппозициялық  тілшілердщ 

граф  Тунді, 



"Nichtsthun"

  (жалқау)  деп  мазақ  еткендері  де 

түседі.  Менің оған қызғанышым жоқ,  оның миссиясы ауыр. 

Негізінде  ол  граф  



Nichtsthun,

  мен  саяхатқа  аттанамын. 

Менде  қазір  бос  уақыт  ж әне  неше  түрлі  қызықты  жос 

парлар  бар.  Маған  бір  мырза  келген:  мен  оны  білемін,  ол 

өкіметтік  депутат,  медициналық  факультеттің  емтихан- 

Аарында  іс-әрекетімен  өзіне  "өкіметтік  қүйыршық  лақап

123


атты  ие  қылған  адам.  Ж оғарғы  лауазымына  арқа  сүйеп, 

ол  өзіне  бірінш і  к л астан   ж а р ты   ку п ен і  тал ап   етеді, 

басты қтарды ң  бірі  екінш ісіне:  "Мына  м ы рзаны   қайда 

отырғызамыз?"  деп  сүрағанын  естіп  түрмын.  Айқын  артық 

көру  екен!  Мен  бірінші  кластағы  орынға  толы қ  төлеп, 

ақыры  өзіме  де  купе  алдым.  Бірақ  өтпелі  вагоннан  емес. 

Сондықтан  түн  бойы  алдындағы  дәретханадан  қүтылдым. 

Менің  шенеунікке  ренішім  аяқсыз  қалды,  басқа  жолау- 

шыларға  ыңғайлы  болсы н  деп  купенің  еденінде  тесік 

жасауды  үсындым.  Түнгі  3-те  расымен  де  дәретханаға 

барғым  келіп  ояндым.  Оның  алдындағы  түсімде:

Студенттер  жиналысы.  Өтінішке  орай,  немістер  ту­

ралы  өз  пікірін  білдіру  үшін  граф  (Тун  мен  Таафф)  сөйлеп 

түр.  Ол  кекеткен  ишарамен  оларды  ақтүяқтардың  сүйікті 

гүлі деп жасыл жапырак,ты  анығырак, жапырак,тан қалғанын 

ілгегіне  ілді. Мен  өзімді  үстай  алмауым  сондай,  бфақ  өзімнін 

германофильскілік  көңіл-күйіме  т аңғаламын.  Әрі  қарай 

күңгірт көремін: мен дәрісханадамын, шығатын  есік бос емес, 

маған  қашу  керек.  Мен  қою  қызыл  жиһазы  бар  бөлмелер 

катары  арқылы қашып, әйтеуір, жасы үлкен, толық

 қсщпашы 

әйел 

отырған  дәлізге  шығамын.  Мен  онымен  сөйлесуден 

қашып түрсам, ол мені бүл жермен өтуге хақылы деп ойлаған 

болу керек, менен  "шаммен жарьщ түсірейін бе?" деп сүрайды. 

Мен оған сатыда түра берейін деп, өзімнің бақылаудан қалай 

қүтылып  кеткен  қулығыма  таңданамын.  Мен  төмен  түсіп, 

иіүғыл 


жоғары  көтерілетін  тар  жолды  тауып,  сонымен 

жүріп  келемін.

Тағы  да  бүлыңғыр  көремін: 



Енді  маған  дәрісханадон 

иіыққандай,  қаладан  шығып  кетуім  керек.  Мен  күймешіні 

үстап,  оған  "вокзалға"  дедім.  Оның  өте  шаршадым  дегенін 

естіп:  “Әрі  қарай  сізбен  бармаймын

",— 


деймін.  Бірақ  онымен 

темір  жолмен  жүретін  жолдьщ  жартысын  жүріп  қойған 

сияқтымыз. Вокзал  бос  емес. Мен  Креймске ме  әлде  Цнаймға 

барайьт  ба  деп  ойланып  түрмын.  Бірак,  ол жерде резиденция 

барын есіме алып, Грацқа кетуге бел будым. Мен трамвайдікі 

сияқты  вагонда  отырмьт,  ілгегімде  бәрінің

  к


өзіне  түсетін, 

қалың матадан  тігілген,  бір түрлі  үзын  сабақты қызыл қою 

фиалка.

  Осы  түста  түсім  үзіледі.



Мен  тағы  да вокзалдьщ  алдьшдамьт. Жанымда қарттау 

адам  бар. Мен  байқаусыз қалудьщ  амалын  ойластырудамьш, 

бүл жоспарымньщ іске асып жатқаньт байқаймын. Бүл жерде 

ои  мен  бастан  кет ірулер  бет т есіп  кет кен.  Менін 

сапарласымньщ  бір  көзі  соқыр,  мен  оньщ  алдында  дәретке 

отыратын  ыдысты  (оны  қаладан  сатып  алуымыз  керек 

оолатын  әлде  сатып  алып

  қойдық 



па?)  үстап  түрмын. 

исылаииіа, мен санитармын әрі ыдысты үстап түруым керек,

124


себебі  ол  соқыр.  Егер  кондуктор  бізді  осы  күйімізде  көрсе, 

бізге  елеусіз  к е т уге рүқсат   беруі  керек.  Бүл  кезде  мен 

сапарласым  дәрет   алып  түрғанда  оның  жыныс  мүиіесін 

көремін.

  Мен  оянып  кеттім:  дәретханаға  барғым  келіп 

жатыр  екен.

Бүл 


түстердің

  барлығы  үйқыдағы  адамды  1848  жылғы 

революцияға  апаратын  фантазия  сияқты  эсер  қалдырады. 

1898 жылғы мерейтой, менің Вахаудағы серуендеуім, бүрын 

қателікпен  студенттер  қозғалысының  басшысы 

Фишгоф 

жерленген 



Эмерсдорфты

  көруім  сол  туралы  естеліктерді 

тутызады.  Сосын  ассоциация  мені  Англиядағы  адамның 

үйіне  апарды,  ол  әйелін 



"Fifty years  ago"

  деп  мазақтайтын. 

Әдетте  балалары  оған: 

“Fifteen  years  ago"

  Теннисонның 

өлеңінің  бөлім  атауы,  — деп  жауап  беретін.  Граф  Тупаның 

бейнесі  —  итальян  шіркеулерінің  сыртқы  көрінісіндей, 

бүған  қатыссыз  ойлармен  байланысқан  фантазия  үзілген, 

ақаулары,  жекелеген  бөліктері  бар.  Ж екелеген  бөліктері 

түсініксіз  әрі  ішкі  мазмүнның  элементтерімен  бөлінген. 

Түстің  біріншісі  бірнеше  көріністерден  қүралған,  оларды 

мен бөлшектей аламын. Графтың тәкаппар күйі  15 жасымда 

болған  гимназиялы қ  көріністі  есіме  түсіреді.  Бізде  бір 

сүйкімсіз  мүғалім  болған;  біз  оған  қарсы  астыртын  сөз 

байластық,  оның  басшысы  содан  бері  өзін 



Генрих  VIII 

Англискийдей

  көрген  менің  бір  досым  еді.  Негізгі  соққыны 

беру  менің  үлесіме  тиді,  гимназистердің  ашық  ренішіне 

Австрияға Д



унайдың

 қатысы жайлы дау себеп болды. Біздің 

қастандығымызға  сыныптағы жалғыз  ақсүйек те  (бойының 

үзындығынан 



“жираф"

  атанған)  араласқан.  Біздің  мектебі- 

міздің  ти раны   — 

неміс  тілінің

  мүғалімі  оны  тақтаға 

піығарғанда,  ол  өзін  түстегі  граф  сияқты  үстаған  еді. 

Сүйікті  гүл  туралы  айтылу  ж әне  графтың  ілгегіне  гүл 

сияқты нәрсені қоюы 

Шекспирдің

 король  трагедиясындағы 



оқ

 ж әне 


алқызыл рауиіан

  гүлдерінің ашылуымен азаматтық 

соғыс бір көрініске қатты үқсады.  Бүл туралы еске түсіруге 

Генрих  Vin  туралы  ой  себеп  болды.  Раушан  гүлдерден  ақ 

және  қызыл  қалампырлар  да  алые  емес.  (Күтпеген  жерден 

талдауға  екі  өлең  араласады,  бірі 



немісиіе,

  бірі 


испаниіа: 

"Раушангүлдер,  қызғалдақтар,  қалампырлар — солады бар- 

лык, гүлдер"  — Isabelita,  no  elores  que  se  marchitan  las  flores. 

Фигародағы  испандық  өлең).  Ақ  қалампыр  біздің  Вена- 

Да  — 

антисемиттердің

  ерекшелік  белгісі,  ал  қызыл  — 



социал-демократ т ардікі.

  Бүдан  тамаш а  С аксонияға 



(англосакстер)

  бір  сапарымдағы  антисемиттік  қылығым 

тур ал ы   естелігім  шығады.  Бірінші  ж ағдайды ң  пайда 

болуына  себеп  болған  үшінші  көрініс  менің  студент  кезіме 

қатысты.  Бір 

неміс

 студенттерінің  отырысында  философия

125


мен  жаратылыстану  арасындағы  қарым-қатынас  туралы 

пікірталас  болды.  Мен  —  жас  бозбала  —  материялық  тео- 

рияның сенімді жақтаушысы  бір  жақты көзқарасты қорғай 

бастадым.  Менен  соң  —  кейін  көпшілікті  үйымдастырушы 

әрі  саясатшы  ретінде  қабілеттерін  танытқан,  фамилиясы 

бір жануардың атын  еске түсіретін  бір  жолдас түрып,  бізді 

жақсылап  түрып  орнымызға  қойды.  Ол  да  ж ас  күнінде 

"шошқа  баққан",  артынан  өкініп,  туған  үйіне  оралған. 



Мен 

өзімді

  үсяіай 



алмай

  (түстегі  сияқты ),  оған 



қатты  сөз 

щйырдым (Saugrob)

 және оның шошқа баққанын біліп,  онын 

сөзіндегі 

үніне  таңғалмайтынымды

  айтты м .  Барлығы 

наразылық  білдіріп,  маған  сөзімді  қайтып  алуды  үсынды. 

Мен  бас  тарттым.  Қ орланған  тым  ақылды  еді,  ол  өзіне 

бағытталған  қарсылықты  қабылдамай,  ж аны нда  болып 

жатқанға  мән  бермеді.

Түстің  бірінші  ж ағдаятының  қалған  элементтері  тым 

терең  қатпарлануға  қатысты .  Графты ң  “ақтүяқты лар" 

туралы  сөзінің  қандай  қатысы  бар?  Ақтүяқты  —  немісше 

“Huflattich"

 — 


lattica

 салат 


Salathund

 (бүл біздің:  "Байдың асын 

байғүс  қызғанады"  деген мақалға үқсас).  Осыдан боқтықтар 

да  алые  емес: 



жираф,  иіоиіқа,  ит;

  мен  ж оғары да  айтқан 

жолдасымның  фамилиясын  басқадай  "есек"  деген  үрыс 

сөзбен  теңестіруіме  болатын.  Бүл  бірақ  бір  профессорды 

қорлаған  болар  еді.  Әрі  қарай  мен  дүрыс  аударамын  ба  — 

ақтүяқты —



Huflattich

 — француздық 



"pisse

 — 


еп-lif'

 мен мүны 



Золяның  “Жерминаль"

  романының  негізінде  жасаймын,  онда 

балалар  осы  шөпті  әкеледі. 

Um-chien

  —  маған  адам  ағза- 

сыньщ басқа функциясымен үқсастығын елестетеді. Біз дазір 

бүл  сөздерді  түсіндіреміз,  таяп  келе  ж атқан  революция 

туралы  сүрақ  жазылған  сол  "Жерминальде"  газ  тәріздес 

эскреция  (



Flatus

 аталатын)  бөлінуіне  қатысты  өзіндік  жарыс 

суреттелген.  Менің  байқағаным,  испандық  флот  дауылмен 

шашылып  қалып, 



Изабел

  мен 


Фердинанд

  ж әне 


Англияға 

қарсы  су  әскерінің  күресіне  қатысты  ағылшын  тарихынан, 



г Үл9еРден,  испандық

  өлеңмен, 



flatus^a

  алыстан  орағытып 

келемін,  жеңіспен  аяқталғаннан  кейін  ағылшындықтар: 

Arrlavit  et  dissi pati  sunt”

  сөздерімен  медаль  соққан.  Егер 

түсінігімде  тарихты  емдеу  әдісіне  толық  есеп  бере  алсам, 

оүл  сөзді  мен  қалж ы ң  шыны  аралас  “Перепия"  бөліміне 

эпиграф  ретінде  алмақшы болғам.  Түстің  екінші  жағдайына 

цензуралық ойға байланысты мүндай толық түсіндірме бере 

алмаймын.  С ебебі  мен  м үнда  бір  ж о ғар ы   лауазы м ды  

адамның  орны нда  түрам ы н,  ол  да  қы р ан ға  қаты сты  

ж ағдаиларды   басынан  өткерген.  М енің  ойымша,  егер 

цензураны  айналып  өтпекші  болсам,  мен  қателесер  едім. 

дегенмен  бүл  оқиғалардың  көпшілігін  маған  бір 

гофрат

126


(дәрісхана,  Aula,  consiliarus 

aulicus)

  айтып  берген.  Түсімдегі 

бөлмелердің  қатары  жоғары  мәртебелінің  салон  —  вагоны- 

ның  әсерінен  болады.  Бірақ  бүл  қатар  түстерде  жиі  бола­

тын  әйелдерді 

(Frauen  zimmer)

  білдіреді.  Қақпашы  әйелді 

ақылды  мосқал  әйелге  үқсатамын,  оның  үйінде  естіген  көп- 

теген  қызықты  әңгімелер  мен  дайындаған  тағамдары  үшін 

сенімсіз  түрде  алғысымды  білдіремін.  Шаммен  жүру  мені 

Грильпарцерге

 әкеледі,  онда үқсас мазмүнды тамаша көрінісі 

(махаббат  пен 

теңіз  толқыны  —  армада  мен  дауыл

)  кейін 



“Геро

  мен 


Леандреде"

  қолданылған.

Мен  түстің  соңғы  екі  үзіндісін  толық  талдаудан  бас 

тартуым керек және олардан менің осы түсті көруіме себеп 

болған  балалық  екі  көрініске  ғана  қатысты  элементтерді 

аламын.  Оқырман  мені  бас  тартуға  итермелеп  отырған 

сексуалды материалдың болуы деп болжаса — әбден дүрыс 

ойлайды;  бірақ  бір  ғана  осы  түсіндірумен  қанағаттануға 

болмайды.  Адам  басқалардан  қүпия  сақтау  керек  нәрсе- 

лерінің  көпшілігін  өзінен  жасырмайды.  М үнда  әңгіме 

талдау  нәтижесін жасыруға  мәжбүр  етіп  отырған себептер 

жайлы  емес,  өзімнен  түстің  шынайы  мазмүнын  жасырып 

тү р ған   іш кі  ц ен зу р а   түрткісі  ж айлы   болып  отыр. 

Сондықтан  бүл жерде мен мынаны  айтуым керек:  түсімнің 

барлық  үш  бөлігінің де талдауы  ондағы  жағымсыз мақтан- 

шақтық  пен  күлкілі  өзімшілдікті  ашып  көрсетеді.  Соңғысы 

тіпті  түстің  мазмүнынан-ак,  айқын  көрініп  түр  және  осы 

түс  көру  алдындағы  кештегі  мінез-қүлқымды  түсіндіреді. 

Бүл  м ақтанш ақты қ  барлы қ  қатынаста  көрініс  береді. 

Осылайша  Грац  туралы  еске  алу  біздің  сөз  қозғауымызға 

түрткі болды. 

W askostet Graz? —

 мүны адам өзінде ақшанын 

кептігін  білдіріп  м ақтанған да  қолданады .  Кім  Рабле 

мәліметтерін, 



Гарганпиоа

  және  онын  үлы 



Пантагрюэльдің 

өмірі  мен  іс-әрекеттері  туралы  еске  алса,  сол  жоғарыда 

келтірілген  түстің  бірінші  үзіндісінің  мазмүнын  мақтан- 

шақтыққа  ж атқыза  алады.  Жоғарыда  айтылған  балалық 

екі  керініске  мыналар  жатады:  өзіме  саяхатқа  арналған 

жаңа  чемодан  сатып  алдым,  түсі  —  қып-қызыл.  Оның  бүл 

қанық  бояуы  түсімде  бірнеше  рет  көрініс  береді. 

Ж аңа 

нәрсенің  барлығы  елдің көзіне тез түседі

 деген  балалардын 

Жалпыға  белгілі  әдеттегі  нанымы.  Маған  бірде  әңгіме- 

ленген,  балалығымның мына көрінісі  еске алумен  алмасты- 

рылған.  Екі жасымда мен төсекке жіберіп  қоятынмын және 

әкемнің  үрысқанына  жауап  ретінде  оны  Н-дан  (ен  жақын 

үлкен  қала) 

жаңа,

  жақсы, 



қызыл

  төсек  жаймасын  сатып 

ЭДеремін  деген  уәдемен  жүбатпақ  болыппын.  Осы  уәдеде 

баланы ң  өзімш ілдігі  түгелім ен  көрініп  түр.  Баланын 

Дәретін  үстай  алмаудың  түстегі  маңызын  осыған  дейінгі

127


түстердің  бірін  талқылауда  ашып  көрсеткенбіз.  Сонымен 

қатар  невротиктердің  психоанализінен  зәрді  үстай  алмау 

мен  мінез  қыры  ретіндегі  өзімш ілдік  арасы нда  тығыз 

байланыс  бар  екенін  білдік.

Менің  7—8  жасыма  сәйкес  келетін  тағы  бір  өмірлік 

көрініс  есімде  жақсы  қалған.  Бірде  кешке,  үйықтар  алдын­

да,  ата-анамның  қарсылығына  қарамастан,  мен  өз  қажет- 

тілігімді  олардың  көзінше,  олардың  жататын  бөлмесінде 

қанағаттандырған  екенмін.  Әкем  маған  үрсып,  “Сенвн 

ештеңе  шықпайды"  деген  екен.  Бүл  менің  намысыма  қатты 

тиген  сөз  болса  керек.  Себебі  бүл  көрініс  туралы   еске 

түсірулер  менің  түсімде  жиі  пайда  болып  отырады  және 

әдетте  жетістіктерім  мен  сәттіліктерімді  тізумен  байла­

нысты  болып  келед і.  М ен  б ү л   ар қы л ы :  "Көрдің  бе, 

қайткенмен  де  менен  бірдеңе  ш ықты”  дегенді  білдіргім 

келетіні  анық.  Бүл  балалы қ  көріністе  рөлдер  кек  алу 

мақсаты мен  араласты ры лы п,  түстің  соңғы 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   43




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет