«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ТҮСТІ БҮРМАЛАУ ӘРЕКЕТІ*
сер ги тін кез
келді! ^ Барлық мүмкін болған жағдайда, өз мазмүнын жасыр- маитын, тілектері аса айқын көрінетін түстерді сипаттауда осы мысалдар жеткілікті болар. Бүл зерттеушілердін назарын өзіне аударатын, шиеленіскен, жалғанбалы түс- терге қарағанда, қысқа әрі қарапайым түстер. Әйтсе де осындан қарапайым түстер әлдеқайда тереңірек қарас- грЛо™ т¥РаРлык<- Түстердің ең қарапайым түрлері, ере- к,аРағанла психикалық әрекеттерінің күрделілігі г>н^тмтт,°ЛйаНАЫК'Тан' ^алаларда болуы керек сияқты. Менің лдрі-т ^ а ' нсихологиясы ересектерге төменгі саты- ғы л я тл^иУарЛарАЫҢ ҚҮРыдымы мен дамуын және жоғар- жаса^ра қ ҮРЫлымын зерттеуге ыңғайлы жағдай балалйп п™ ? ЛалЫ' Бф ақ осыған дейін, өкінішке орай,
74
далуын айқын көрсетеді, сондықтан ересектердің түсте- ріне қарағанда қызықсыз болып табылады. Олардың мазмүнында шешімі қиынға соғатын ешбір жүмбақ жоқ, бірақ түс өзінің бар мәні мен тілектердің орындалуынан түратындығының аса қүнды дәлелі болады. Мен өз бала- ларымньщ бірнеше түсін келтіре кетейін. Аса әсем мекен — Гелльштатқа серуен (1896 жылдың жазы) екі түсте кезікті, бірі — менің сол кездегі сегіз жасар қызыма, екіншісі — бес жасар үлыма. Түсіндіре кетейін, біз биыл жазда Аусзейде түрдық, ауа-райы жақсы күні ол жерден Дехштейннің тамаша көрінісі ашылатын. Дүрбіден Симонигют те жақсы көрінетін. Балаларым қаншалықты көре алғандарын білмеймін; сол жаққа жиі көз салушы еді. Серуен алдында мен балаларыма Геллыитаттың Дехштейннің етегінде орналасқандығын әңгімелегенмін. Серуенге барарда олар қатты қуанатын. Гельштаттан біз, балаларымды өзінің өзгермелі пейзажымен таңгалдырған, Эшерентальға өттік. Тек менің бес жасар үлым еркелей бастады; алдымыздан ж аңа бір тау көрінісімен: "Бүл Дехштейн бе?"— деп сүрайды. Менің "жоқ" деп жауап беруіме тура келді. Осы сүрағын бірнеше рет қойғаннан кейін, ол наразылык, танытып, үндемеді. Сарқырамаға жақындағанда ол жүруден бас тартты. Бала шаршаған екен дедім. Келесі күні таңертең ол жайраң қаға жаныма келіп: "Бүгін түнде, мен түсімде Симонигютте болдым", деді. Мен оны түсіндім: ол Гелльштатқа сапарда жол- жөнекей балалардан жиі естіп жүрген тауын көреміз деп күткен екен. Тауды көрмейтінін, кішкене төмпешік пен сарқырамаға қанағаттану керек екенін түсінгеннен кейін оның көңілі қалады. Түс осы үшін оны марапаттады. Оның түсін нақтылай сүрастыра бастадым. Бірақ ол аз ақпарат берді. "Оған алты сағат жүру керек" дегенді естіп, кетіп қалды. Осы серуен кезінде менің сегіз жасар қызымның пайда болған тілегі де түсінде қанағаттандырылды. Гелльштатқа біз көршілеріміздің он екі жасар үлын да өзімізбен бірге апарғанбыз, ол кішкене қыздың бар сезімін жаулап алған рыцарь тәрізді еді. Келесі күні таңертең қызым маған өз түсін айтты: "Түсімде Эмиль менің ағам екен, ол сендерге "папа", "мама" дейді ж әне бізбен бірге үлкен бөлмеде түрады екен. Бір кезде бөлмеге мамам кіріп, төсегіміздін астына бір уыс көк және жасыл қағаздарға оралған шоколад кәмпиттер тастады". Түқым қуалау арқылы түс жору қабілеті берілмеген оның ағалары қызымның түсін дәл біздің авторлардай түсіндірді: бүл түс — мәнсіз. Қыз тіпп болмаған соң, түсінің бір бөлігінің мәнділігін жақтады, 7 5
невроздар теориясы үшін қай бөлігі екендігі қызықты болар: "Эмиль туралы түс көргендігім түк емес, бірақ кәмпит туралысы маңызды". Мен өзім де соңғысын түсінбедім. Бірақ жүбайым бүл ж ағдай туралы түсінік берді. Вокзалдан үйге келер жолда балалар автоматтардың жанына тоқтап, шоколад алу үшін аналарының тиын салуын өтінген екен. Аналары бүл күн, онсыз да, қалау- ларының орындалуына толы болды деп есептеп, осы тілектерінің орындалуын түскі уақытқа қалдырыпты. Мен бүл көрініске мән бермеген болатынмын. Қызымнын өзі бас тартқан түсінің бөлігін мен еш түсініктемесіз түсіндім. Жолда кішкене Эмильдің өзі "мама мен папаны күтейік" дегенін естігенмін. Оның отбасьш ы зға б үл уақытша қатысын қызым түсінде үзақ уақытқа бала қылып алуға айналдырды. Шоколад кәмпиттердің неге төсек астына тасталғанын баланы қосымша сүрастырмай түсіндіру, әрине, мүмкін емес болды. Менің үлымның түсіне үқсас түсті мен бір досымнан естігенмін. Оның сегіз жасар қызы бар. Әкесі, бірнеше балаға Рорергюттені көрсету ниетімен, Дорибахқа серуен үйымдастырады; күн кешкіріп кеткендіктен олар мақсат- тарына жете алмады, әкесі оларды келесі жолы апаруға сөз береді. Қайтар жолда олар Гамоға жол көрсеткен белгінің ж анынан өтеді. Сол сәтте балалар Гамоға аттанғысы келеді, бірақ әкелері бүл серуенді келесі күнге қалдырады. Келесі күні таңертең сегіз жасар қызы әкесіне: Папа, бүгін менің түсімде сен бізбен бірге Рорергютте және Гамода болдың", — деді. Осылайша, оның шыдам- сыздығы әкесінің берген сөзін орындауын түсі арқылы оздырып жіберді. Менің сол кездегі 3 жасар кішкене қызым да осы сияқты мағынада түс көрген. Қыз бала бірінші рет суда жүзеді, оүл судағы серуен оған өте қы сқа көрінді. Ж ағаға жақындағанымызда, ол қайықтан түспеймін деп ңатты жылады. Келесі күні таңертең ол түсінде келде қ а й ы қ п е н жүргендігін айтты. Осы түсіндегі серуені оны ә л д е қ а й д а көбірек қанағаттандырған болар. Менің сол кездегі сегіз жасар үлкен үлымның түсінде і *«ЯЛЫ 1СКе асыРылДьі. Ол Ахиллмен бірге арбамен 0НЫ жҮРг13ген Диомед. Осының алдында ол әпкесіне тырғанҒаН К1ТаПТағЫ гРек миФологиясын таңдана қарас- мәселрн5н«Л! РАЫҢ Ө3 ^ ^ Р * туралы әңгімелері түс көру ж.инактАРя« а қатысты десеңіздер, мен өзімнін Біоле ^
бірін баяндай аламын. ол кезДеп 19 айлық қызым, таңертеңнен қүса бастады, сондықтан оны күні бойы ашықтырып, диетада үстадық. Аштық күнінен кейінгі түнде оның "үйқысыраған" дауысы естілді:
Сол кезде ол өз есімін өзіне қаты сты етіп, бай қата қолданды ; тамақтардың тізімі, әрине, нені жегісі келгендігін қамтиды; екі түрлі жидектің болуы үйдегі санитарлық полицияға қарсылығын байқатады, оның негізі — күтушісі оның денсаулығының нашарлауын шектен тыс жидек жеуімен байланыстырған мәнсіз бір жағдайда; осындай өзіне тиімсіз жағдай үшін ол түсінде өш алуда24. Егер балалар әзірше сексуалды қүмарлықты білмейді десек, түс тудырушы түрткі ретінде өмірлік мәні бар басқа қажеттілік бола алатындығын үмытпауымыз керек. Бүған тағы бір мысал. Менің 22 айлық жиенім туған күніме жылдьщ сол мерзімінде енді ғана шыға бастаған бір кәр- зеңке шие сыйлауы керек еді. Оның: "мүнда шие" деп қайталай беруіне қарағанда, бүл міндет оған оңай тимеген тәрізді. Оның қолынан кәрзеңкені алу мүмкін емес болды. Әйтсе де ол өзін марапаттай алды. Сол күнге дейін ол күнде таңертең анасына "мен түсімде ақ әскерді көрдім" дейтін, ол — кезінде көшеде көрген гвардия офицері. Менің туған күнімде жасаған сыйлығынан кейінгі күні таңертең ол: "Ге(р)ман барлық шиені жеп қойды" деп қуа- нышты оянды25. Ж ануарлардың түсіне не енетінін мен білмеймін26. Маған қарағанда бүл мәселеде ж ақсы бағдарланатын тыңдаушыларымның бірі "Қаздың түсіне не енеді? деген сүраққа "Жүгері" деп жауап беретін неміс мақа- лына назар аударған екен27. Түстің тілектерді сипаттай- тындығын көрсететін теорияның мәні осыдан көрінеді. Сонымен, егер біз жалпы қолданылатын сөз оралым- дарын пайдаланған болсақ, түстің жасырын мағынасы туралы білімімізге әл д еқ ай д а қы сқа ж олм ен ж ету мүмкіндігі көрініп түр. Халық даналығы кейде ғылыми көз- қарасты қүгггап, т у с —
теңіз көбігі (Тгаите sind Schaume), лей келе, түстерді жоққа шығарады. Бірақ халық аузында, әдетте, түс — қалаулы тілектердің орындалуы деп беріледд. Бүл менің түсіме де кірген емес" дегенді болған жағдаи өзінің күткенінен әлдеқай да асып түскенін басынан өткерген адам айтады. ТҮСТІ БҮРМАЛАУ ӘРЕКЕТІ* "Тілектер жайлы түстерден" басқа ешқандай түстер болмайды. Тілектердің орындалуы
түстің мәні деп бекіте айтатын болсам, қарсылықтарға кезігерімді күні бүрын болжай аламын. Алдымен маған: "Тілектердің орындалуын сипаттайтын түстердің болары жаңалық емес, бүл туралы көптеген авторлар (Радешток, 137 —
Фолькельт, 110 —
М.Симон, 42-6. айдаудағы барон Тренкт ін ашариіылық түстері және Гризенгердегі бір жері, 111-6.)28 жазған деп айтар едіңіздер. Бірақ мағынасы жағынан тілектердін орындалуын бейнелейтін түстерден басқа түстердін болмауы тағы да қателескен жалпылық бағыттардың бірі гана. Ал мүны теріске шығарудың ешбір қиындығы жоқ. Көбінесе, өте жағымсыз мазмүнды, қандай да бір тілек- тердің орындалуынан алшақ түстер кездеседі". Пессимист- философ
тілектердің орындалу теория- сына қарсы шығады. Өзінің "Санасыздық философиясында"
,
ол былай дейді: ‘Түс дегеніміз — үйқы жағдайына сергек өмір элемент- терінің алмасуы. Алмаспайтыны — тек мәдени адамды өмірмен байланыстыратын — ғылыми қызығушылық пен эстетикалық қанагаттану...” Бақылаушылар, мысалы
,
т.б^, түстің қанағаттануға қарағанда наразы- лықты сипаттайтындығын көрсеткен. Тіпті әйелдер -— Соре і
пен
— түсте наразылық сезімінін басым болатындығының сандық көрсеткіштерін берген. Олар түстерінің 58%-ын жағымсыз, тек 28,6%-ын ғана жағымды деп бағалаған. Сергек өмірдегі жағымсыз сезімдерінің жалғасы ретінде пайда болатын түстерден басқа, қор- қынышты түстер де болады, онда барлық жағымсыз сезім- дердің ең ауыры жинақталады. Қорқынышты түстер әсіресе тілектердің орындалуын өте қалайтын балалардын түсше кіреді (Дебакерден қара Uber den Pavor nocturnus). Қорқынышты түстер, біздің алдыңғы тарау мысалдарын келе шығарған қорытындымызды, жалпылау мүм- абсу^д1 шығарМеН Ж0к,к,а ШЫІ,аРатын тәрізді; бәлкім, бүл ^йтсе Ае осындай әділетті көрінетін көзқарастарды ығару қиын емес. Біздің ілім түстің нақты " Попу^фи^' ^ j
^
Перевод с немецкого. Минск: 78
мазмүнын қарастыруға емес, жорудан кейін гана таныла- тын іпткі мазмүнын ашуға бағытталатындығын ескеруіміз керек.
қүрасты- райық. Нақты мазмүн ең жагымсыз сипаттағы түстерде болатындығына еш күмән жоқ. Осы түcrepjxi жорып, ішкі мазмүнын ашпақ болғандар бар ма? Егер болмаса, жоға- рыда аталған екі қарсылық өз-өзінен жоқ болады. Мүны ескере келе, қабылданбаған түстер де, қорқынышты түстер де жорығаннан кейін тілектердің оры ндалуы болып шығатындығын үсына аламыз29. Екі жаңғақты бірден жару тәсілінін тиімділігі сияқты, ғылыми жүмыстарда да, белгілі мәселелерді шешуде қиын- дыққа кезіксе, оның шешімін табу үшін мына мәселені қо- сып қарастырады. Ал біздің алдымызда түрған мәселе қабылданбаған түстер мен қорқынышты түстердегі тілек- тердің орындалуы қалай болады? Бірақ біз, жоғарыда жинақтаған материалдарымызға қатысты, осы мәселені басқа қырынан да қоя аламыз: индифферентті мазмүнды түстер жорудан кейін тілектердің орындалуына айналып, өзінін бүл мағынасын таба алмау себебі неде? Әр бөлімі тиянақты талданған Ирма жайлы түсті алайық. Ол жағымсыз түс емес және жорудан кейін тілектің орындалуының нағыз өзі болып шықты. Жорудың қажеті неде? Түс неге өз мағынасын тура көрсетпейді? Ирма жайлы түсте де үйқыдағы адамның тілектерінің орындалуы анық көрінбейді. Мүны не оқырман, неменің өзім де, толық талдау жасамайынша, түсіне алмадым. Егер біз түстің өз материалдарына деген бүл қатысын түстегі бүрмалану деп атайтын болсақ, түске бүрмалану қайдан пайда болады деген сүрақ туады. и Бүл сүраққа әр түрлі жауап беруге болады. Мысалы, үйқы кезінде адам өз ойларына тиісті бағыт бере алмайды Деп айтуымызға болады. Бірақ кейбір түстердің талдауы түстің бүрмалануына басқа түсінік беруге мәжбүр етеді. Мен мүны екінші түсімнің талдауы арқылы дәлелдеп көрейін. Бүл талдау тағы да менің ішкі сырымды ақтарып салуыма м әж бүр етеді, әйтсе де осы қүрбандығыма марапат ретінде мен көтеріп отырған мәселенің толық шешімін қоямын. Ллдын ала баяндау. 1897 жылдың көктемінде біздің университеттің екі профессоры мені экстраординарлы профессор етіп тағайындауға үсыныс жасаған болатын. Бүл хабар мен үшін күтпеген жерден болды және ғүлама екі ғалымның маған деген достық көнілдерін білдіруі мені Қуантты. Сол сәтте осы жағдайға қатысты үмітімнің де болмағандығьш ойладым. Соңғы жылдары халыққа білім беру министрлігі мүндай үсыныстардың бірқатарын қайтарып 7 9
тастаған. Сіңірген еңбектері менімен парапар, жасы менеи әлдеқайда үлкен бірнеше әріптесгерім көп жылдан бері осы қызметке тағайындалуын күтіп отыр. "Менің жағдайым олардан жақсы болар" деп ойлауға менде ешқандай себептер болмаған. Осыған орай, ештеңені үміт етпеу керек деп шеиггім. Мен атаққүмар емесган және дүркіреген атақсыз да өзімнін, дәрігерлік қызметіммен сәтті айналысудамын. Мәселе жүзімнін маған үнаған-үнамағандыгъшда емес, оның қалай болғанда да тым жоғары ілінгеншде. Бірде кешке, тағдыры профессорлыққа тағайындалу үмітінен бас тартуға мәжбүр еткен, әріптестерімнің бірі келді. Ол көптен бері профессорлыққа кандидаттар қата- рында. Бүл лауазым біздің қоғамымыздағы дәрігерді жартылай қүдай ететінх белгілі; ол маған қарағанда қара- пайым адамға жатпайды, сондықтан оқтын-оқтын өзінін қызметке тағайындалуын жеделдету үшін министрдікке барып түрады. Соңғы барысынан кейін ол маған келді. Бүл жолы ол жоғары қызметтегі бір адамды қыспаққа альш, өзінің тағайындалуына тек діни түсініктер кедергі жасай- тындығы қаншалықты екендігін сүрағандығын айтты. Әрине, жоғары мөртебелінің көңіл-күйіне қатысты қазір ол бүл істі шеше алмайды т.с.с. жауаптар алыныпты. "Тым болмағанда, мен енді мәселе неде екендігін білемін",— деп, менің досым өз әңгімесін аяқтады, Соңғы сөздер мен үшін жаналық болған жоқ, ол тек менің үстанымымды
Дәл сол діни түсініктер менің де жолымда түрған еді. Осы кездесуден кейін таңға жуық қүрыдымы жағынай P тҮРді түс көрдім; ол бір ой мен бір бейне бірін-бірі алмастырып отыратын екі ой мен екі бейнеден түрды. Мен оүл жерде тек бірінші белімін ғана баяндаймын, себебі келесі бөлімі менің түсімді баяндап отырған басты мақ- сатыма сәйкеспейді. /.
тартамын. өте өзгеріп кетті. Жагы кірген; менің көзіме үлкен сары сақалы түседі. 9 f - IAaH соң келесі екі бөлім кетеді, тағы да ой және тағы ла оеине, мен мүны тастап кетемін. Ьүл түсімді мен былайша жорыдым. есіме тҮсіргенде күлкім келді. Мен: дейін ойымнд13Л1К- ~ деп ойладым. Бірақ түс менің кешке бірі өз
т ^ п Т ПеИ:т,ӨЗ' ӨЗІме: "ЕгеР сенің пациенттеріңнін ыза болітп пл ' Қ„андай мәнсіздік!" — десе, сен оған келмейді лргрн қ?нлаи ла біР жасырын ойын айтқысы жасаіьш Tv Z 0ИРаЗ алаР ?АЩ. Ал сен өзің дәл содай ' Ү
мәнсіз дегенің — іштей түсіңді жорығын 80
келмегені. Бұл сенің көзқарастарыңа сәйкес келмейді" демейінше мазамды алды. Сөйтіп, мен жоруға кірістім. "Р. — менің нағашым". Бұл нені білдіруі мүмкін? Менің тек бір ғана — Иосиф30 деген нағашым бар. Ол қайғылы бір жағдайға үшыраған. Содан бері отыз жылдан астам уақыт өтті. Бірде ол көп ақша табуға қүмарланып, заңмен қатты жазаланатын іс істеді, соңында тиісті жазасын алды. Сол кезде бірнеше күн ішінде-ақ шашы ағарып кеткен әкем, кейіннен Иосиф жаман адам емес, ол тек "ақымақ" дегенді жиі айтатын. Әкемнің жиі қолданатын сөзі сол еді. Егер, осылайша, әріптесім — менің нағашым Иосиф болатын болса, менің P. — ақымақ дегенді айтқым келген шығар. Мүның мүмкіндігі аз және өте жағымсыз жағдай. Осы кезде менің есіме түсімде көрген адамның бет-әлпеті түсті, екі жагы кіріңкі, сары сақалды адам. Менің нағашымның да беті осындай, созыңқы, қалың, арасын ақ аралаған сақалы бар. Әріптесім Р. қара торы еді, бірақ кәрілік келіп, шашына ақ түскенде қара торы адамдар жастық шағындағы сүлулығы үшін айып төлейді. Олардың қара шаштары сәнсіз метаморфозаға үшырайды: алдымен сарғаяды, одан сары -буры лға айналады, содан кейін ғана ағарады. Әріптесім Р-дің де сақалы ағарудың осы деңгейінде; жақында байқап, бір күрсінгенмін, себебі менікі де сондай. Түсімде көрген бет-бейне менің әріптесіме де, нағашама да үқсас. Р. отбасылық үқсастықтарды анықтау үшін, Гальтонның аралас фотосы тәрізді, бір пластинкаға бірне- ше адамды фотоға түсіруге бүйрық берген. Қызметтесім дәл менің нағашым сияқты "ақымақ" деп ойлайтыныма ешбір күмән жоқ. Мен қарсылығымды білдіре отырып, бүл үқсатуды қан- дай мақсатпен жасағанымды әзірше түсінбеймін. Үқсату тым үстірт жасалған, себебі нағашым қылмыскер, ал әріптесім Р. болса, сотқа еш қатысы болмаған адам. Бірде ол велосипедпен келе жатып, бір баланы қүлатып алғаны үшін жауапкершілікке тартылған. Осы қылығы үқсатуға себеп болды ма екен? Бірақ бүл менің түсімнің шынымен мәнсіз болғандығын көрсетер еді ғой. Кенеттен, менің есіме осыдан бірнеше күн бүрын дәл осы тақырыпқа әңгіме- лескен тағы бір әріптесім — Н. түсті. Мен Н-ді көшеде кезіктірдім: ол да профессорлыққа кандидат; ол маған ж асалған үсынысты естіп, мені қүттықтады. Мен ол қүттықтауды қабылдамадым. "Дәл сіз бүлайша қалжың- дамасаңыз керек еді, сіз мүндай үсыныстардың қүнын білесіз ғой". Ол: “Білмеймін, білмеймін. Маған қатысты салмақты қарсылықтар бар. Сіз білмеуші ме едіңіз, бірде 6—1530
81 маған қарсы бір әйел соттық іс көтерген. Іс шиеленіске дейін жетті, бүл түкке түрғысыз деңгейдегі жемқорлық ретінде қарастырылды. Соңында, мен өзім айыптаушымды әділет- сіз жала жапқандығы үшін ж ауапқа тартудан араша- лауыма тура келді. Министрлікте мүны білетін болар және белгілі дәрежеде соған көңіл қояды ғой. Сізде ондай оқиғалар болған жоқ қой", — деді. Міне, менің алдымда қылмыскер ж ән е түсімнің жорылуы. Менің нағашым Иосиф өз бейнесінде профессор- лыққа тағайындалмаған екі қызметтесімді біріктіреді, бірін "мақүлық", екіншісін "қылмыскер" сипатында. Мен енді бүл үқсатудың мақсатын да түсіндім. Егер менің қызметтестерім Р. мен Н-нің профессорлық қызметке тағайындалуын кейін- ге қалдырудың себебі "діни түсініктер" болса, онда менің де тағайындалуыма үлкен күмән келеді; егер екеуінің де тағайындалмау себептерінің маған қатысы болмаса, менің әлі де үміттенуіме болады. Менің түсім олардың бірін Р-ді ақымаққа, екіншісін — Н-ді қылмыскерге айналдырды; мен біріншісі де, екіншісі де емеспін; біздің мүдделеріміздін бірлігі бүзылды, мен өзімнің жақын арадағы бітіміме қуана аламын, әріптесім Р-дің жоғары қызметтегі адамнан алған жауабының маған қатысы жоқ. Мен осы түсімнің ж оруы н тоқтатуы м керек. Ол, сезуімше, әзірше жеткілікті аяқталған жоқ. Өзіме профес- сураға жол ашу үшін, қүрметті екі қызметтесімді жеңіл- желпі қарастыруым мені әлі де мазалайды. Бүл қылықтың нені білдіргендігін түсінгеннен кейін, өзіме деген наразылығым бәсеңдеді. Мен әріптесім Р-ді ақымақ деп және Н-ге тағылған ж аланы әділетті деп есептеуден үзілді-кесілді бас тартамын. Мен Оттоның пропил пре- паратымен жасаған инъекциясынан Ирманың қауіпті аУРУға шалдыққандығына сенбегенмін; мүнда дәл сол сияқты, көрген түсім
білдіреді. Менің тілегім іске асырылатын бітім оірінші түске қарағанда екіншісінде абсурдты; мүнда ол физикалық бастауыш нүктелерді қолдаудың әлдеқайда көркем түрін таңдаған — менің әріптестерім туралы пікіршнің ақиқаты бар еді — Р-ге кезінде үлы маман- Қарсы ш ыққан, ал Н. өзін айыптайтын ратты өзі берді. Қайталап айтамын, менің ойымша, түс
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|