«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары

"кетуді"  білдіреді.  Ол  ж оқ  болу,  кетіп  қалу  немесе  өлім 

қалай  болатынын  ажырата  алмайды.  Баланың  күтүшісін 

тартып  алса  немесе  оны  жүмыстан  шығарып  тастаса  және 

аз  уақыттан  кейін  оның  шешесі  өліп  қалатын  болса,  онда 

есінде  осы  екі  жағдай  бірінен  кейін бірі  кезектесіп  қалады. 

Баланың  ж ақы н   адамдарының  жоқтығын  сезбейтіні  әр 

анаға  таныс:  үзақ  саяхаттан  үйіне  оралғаннан  кейін  ол 

әрқашан:  "балалар  бір  рет  те  аналарын  есіне  алған  жоқ" 

дегенді  қайғыра  естиді.  Шын  мәнінде  "қайту  ж оқ  күшті 

әлемдердің  біріне"  қоныстанған  анасын  алғашқыда  мүлде 

үмытып,  кейін  ғана  өлген  анасын  есіне  ала  бастайды.  Егер 

балада  осылайша  басқа  бала  болмасын  деген  тілек  болса, 

мүндай өлім туралы түстер қайталана береді. Шын мәнінде 

мүндай өлім туралы түске қатысты психикалық реакциялар, 

балалардың  қалауының  өзгешелігіне  қарамастан,  ересек- 

тердің  тілегімен  үқсас  келетінін  көрсетеді.  Бірақ,  егер 

баланың  аға-әпкелері  өліп  қалсын  деген  тілегін  эгоистік 

сезім деп түсіндірсек,  ата-анасының өлімін тілеуіне не себеп 

болады?  Дәл  сол  ата-анасы  оның  еркелігіне,  қажеттілігіне 

Қүлақ  асады  емес  пе?  Мақсат  көзі  соларда  емес  пе?  Бүл 

жағдайды түсіндіру үшін мына жағдай көмектеседі: көбінде 

ер  баланың  түсіне  әкесінің  өлімі,  қыз  балаға  інешесінің 

өлімі кіреді. Мен бүл қатып қалған заң деп отырғаным жоқ, 

алайда  көп  жағдайларда  осылай  болады.  Өйткені,  дөрекі 

айтқанда,  ер  балалар  —  әкесінен,  қыздар  шешесінен  өз 

махабаттарына  күндестікті  көреді.  Сол  себепті  оларды 

ығыстыру  тиімді  жағдай  деп  есептейді.

Бүл  түсіндіруге  бірден  қарсы  шықпай  түрып,  ата-ана 

мен бала арасындағы қарым-ңатынасқа талдау жасаған жөн 

болады.  Б ал а  мен  ата-ан а  арасы нда  ж еккөруш ілікке 

әкелетін  бірнеше  ж ағдайлар  бар.  Бірінші  әке  мен  бала 

арасындағы  қарым-қатынасқа  тоқталайық.  Тіпті  алғашқы 

қауымдық  қүры лы с  кезінде  отбасында  әке  басқарушы 

болып,  қаталдығымен  ерекшеленетін.  Әрбір  балада  әке- 

сінің орнын басып,  өзі басқарғысы келу сезімі пайда болады. 

Әкесінің  өлімінен  кейін,  ер  балада  бостандық  сезімі  паида 

болады.  Қызы  өсіп,  өзінін  сексуалды  бостандығын  алар 

кезде  қыз  бен  шеше  арасында  қақтығыс  пайда  болады. 

Қьізының  ж етілуі  шешесіне  жыныстык,  қатынастан  бас

тартуы  туралы  ой  әкеледі.

Мүның  барлығы  түсінікті.  Алайда  бүл  ата-анасының 

өлімі 

туралы  түске  жаппай  осылай  түсінік  беру  деген  сөз 

емес.  Ата-анасының  өлімі  туралы  тілекке  көрініс  беретін 

түстер  ерте  балалық  шақпен  де  байланысты.

Кішкентай  кезінде  ер  баланың  сексуалды  қажеттіліп 

шешеге,  қыздікі  әкеге  бағытталады.  Сексуалды  объект

151

таңдап  алу  ата-анаға  байланысты  болады.  Сегіз  жасар  қыз 

бала психологиясьш ашып көрсететін мьшандай фраза айтқан 

ед:  "Енді 

мен

 мама  боламын:  —  Карл, 

тағы

 тамақ  ішесің  бе?" 

"Мамам  өлсін де,  папам маған  үйленсін,  енді мен  оның  әйелі 

боламын".  Ер  балаға  әкесі  ж оқ  кезде  шешесінің  жанында 

жатуға  тура  келеді.  Осы  кезде  балада  әкесі  өліп  қалса  екен 

деген  тілек  пайда  болады.  Өйткені  шешесінің  қасында  өзі 

болғысы  келеді.  Оның  ойы нда  өлген  адам дар  қайтып 

оралмайтьшы  туралы  хабар  бар.  Баланың  кішкентай  кездегі 

мүндай  тілегі  ата-анасын  жақсы  көрмейді  деген  сөз  емес.

Бірде  маған  бірнеше  психикалық  жағдайларды  басынан 

кешірген  ж ас  қы зға  бақы лау  ж үргізудің  сәті  түсті.  Ол 

пациентімде  шешесіне  деген  жеккөрініш   сезімі  жоғары 

болды,  шешесі  оның  төсегіне  жақындаса  болғаны,  қызы 

оны  маңайлатпауға  тырысты,  ал,  керісінше,  әкесіне  деген 

көзқарасы  ж ақсы   болып,  оның  айтқанына  көніп  жүрді- 

Осыдан  кейін  пациентімде  үзақ  уақыт  апатия  мен  үйқы- 

сының  бүзылуы  пайда  болды.  Дәл  осы  фазада  мен  оны 

емдеуді,  түсіне  талдау  ж асауды   бастадым.  Ол  түсінде 

біресе  егде  әйелдің  жерлеуінде,  біресе  әпкесін  қайғылы 

жағдайда көріп жүреді.  Соңғы кезде истериялық фобиялар 

пайда  болды.  О ларды ң  іш інде  ең  қиы ны   —  шешесіне 

бірдеме  болып  қалады  деген  қорқыныш.  Ол  қайда  жүрсе 

де,  шешесіне  бірдеме  болып  қалмасын  деп  үйіне  асығумен 

болады. Осы жағдай үшін ол истериялық күйге тап болады.

Бүл  ж ерде  Эдип  патшасы  туралы   аңы зға  тоқталуға 

болады.  Фиван патшасы Лая үлы Эдип дүниеге келген соң, 

оны  тастанды  етеді.  Өйткені  оған  Оракул:  “Сенің  өлімің 

үлыңнан  келеді"  деген  еді.  Эдипті  өзге  біреулер  асырап 

алып,  бала  басқа  патшалықта  өсіп  жатады.  Ержетіп,  ол 

О ракулден  өзі  ш ы ққан  тегі  ж айлы   сүрайды ,  анығына 

жеткен  соң,  Эдип  өз  әкесін  өлтіріп,  шешесінің  күйеуі  болу 

керектігін  түсінеді.  Ол  әкесі  Лаяны  өлтіріп,  Иокастаға 

патша  болып  сайланып,  шешесіне  үйленеді.  Өз  шешесінен 

2  үл,  2  қызы  болады.  Көп  уақыттан  соң  елде  оба  ауруы 

жайылады.  Халық  тағы  Оракулмен  хабарласуға  мәжбүр 

болады .  Осы  ж е р д е   С о ф о к л   трагед и ясы   б асталады . 

Оракул:  "Елден  Лаяны  өлтіруші  қуылғанда  ғана  барып, 

оба басылады" деген.  Эдип осыны есгіген соң,  өз Отанынан 

безіп  кетеді.  Оракулдің  айтқаны  орындалады.

Эдип  патша"  —  трагедиялы   оқиға.  Оның  қайғылы 

әрекеті  қүдай  мен  адамдарды ң  қарсы ласуы нан  пайда 

болды.  Қүдайдың  еркіне көну,  адам санасының  әлсіздігі — 

тр агед и яд а  осы ған  көз  ж е т к ізу   к ер ек .  О дан  кейінгі 

жазушылар  да  басқа  жолдармен  өз  шығармаларында  осы 

мақсатқа  жетпек  болды.

152

Эдип  сияқты,  біз  де  моральға  қарсы  тілектерімізді 

ұғынбай,  санасыз түрде өмір сүреміз.  "Эдип патшаға" үқсас 

Шекспирдің  Тамлетін"  келтіруге  болады.  "Эдипте"  бала 

тілегі  орындалып,  өз  дегеніне  жетсе,  ал  "Гамлетте"  ығыс- 

тырылған  күйде қалады.  Бүл трагедияда  басты  кейіпкердің 

мінезі  тіптен  белгісіз,  анық  емес.  Драманың  негізгі  қүры- 

лымы  —  Гамлет  кек  алуға  бел  буады,  бірақ  оның  түрткісі 

ж айлы   мәтінде  еш  нәрсе  айтылмайды.  Гете  бойынша, 

"Гамлет"  өнерпаздың  энергиясы  ойдың  жоғары  дамуымен 

параллель  келетін  адам  типі  болса,  кейбір  талқылаулар 

Шекспир  —  әлсіз,  өз-өзіне  сенімсіз,  неврастенияға  бейім 

адам  типін  жасаған  дейді.  Бірақ  драма  фабуласы  Гамлет 

сондай  қорғансыз  деп  көрсетпейді.  Біз  екі  ж ерде  оның 

әрекетін  көреміз:  бірінші  рет  —  ол  кенеттен  болған  аф- 

ф ектпен  партердің  артынан  тыңдап  түрған  Палонияға 

пышақ сүғып өлтіреді,  екінші рет — ол әдейілеп екі адамды 

өлтіреді.  Әкесінің  айтқанын  орындауға  оған  не  себеп 

болды? Гамлет бәріне барса да,  өз әкесін ығыстырып,  шеше- 

сінің  қасында  қалған,  ол  өзінің  ығыстырылған  балалық 

тілектерін  орындаған  адамнан  ешқашан  кек  алмас  еді.  Кек 

алуш ы лы ққа  әкелетін  жеккөрініш  сезімі  оның  бойында 

өзін-өзі  кінәлау,  намысына  тию  сезімімен  алмасып,  оған 

кісі өлтірумен еш жақсы емессің дегенге дейін әкелген. Егер 

біреулер  Гамлетті  истерик  деп  ойласа,  бүл  тек  қана  менің 

талқылауларымнан  шыққан  қорытынды  дер  едім.  Офелия- 

ның  аузымен  айтылатын  сексуалды  жеккөрушілік  бүл 

жерде  басты  шешуші  рөл  атқарады.  Бүл  сексуалды  жек- 

көруш ілік  Ш експирдің  өз  басынан  өткен.  'Тамлетте" 

Ш експирдің  өз  оқиғасы  ж азылады.  Георг  Брандостың 

Шекспир  туралы  кітабынан  бүл  трагедия  оның  әкесінің 

өлімінен  кейін  ж азы лғаны н  білеміз.  Шекспирдің  ерте 

қайтыс  болған  үлының  аты  Гамлет  болғаны  белгілі.  Мен 

бүл  жерде  Шекспирдің  өмірімен  байланыстырғым  келеді.

Мен  жоғарыда  бала  жанының  эгоизмі  туралы  айтқан 

едім,  қазір  де  сол  тақырыпқа  оралайын деп  отырмын.  Бала 

түсінде  эгоизм  көрініс  беріп  отырады.  Олардың  барлық 

түстерінде  қымбатты  "Мен"  деген  позиция  сақталады,  тіпті 

ж о қ   дегеннің  өзінде  ж асы ры н  формада  көрінеді.  Бүл 

талдауды  жасау  үшін  бірнеше  мысалға  тоқталайық.

1. 

Терт  жасар  ер  бала  түсінде  үлкен  тостағанда  қуы- 

рылған  еті  бар асты  көреді.  Бір  кезде  ол  етті  кім  екені  бел- 

гісіз,  біреу  келіп  жеп  кетеді.

Бүл белгісіз адам кім болды?  Түстің мағынасы  неде?  Бүл 

түс  бір  күн  бүры нғы   оқиғам ен  байланы сты .  Балаға 

дәрігерлер  бірнеше  күнге  сүт  диетасын  жазып  береді:  түс 

көретін  күні  ол  тентектік  жасап,  жаза  ретінде  кешкі  астан

153

айрылады.  Ол  бүрын  да  осындай  жағдайды  басынан  кеші- 

ріп,  әрқашан  ер  мінезділік  көрсетеді.  Қанша  қарны  ашса 

да,  өзінің  аштығын  білдіртпеді.  Тәрбиелеу  оған  өз  әсерін 

тигізе  бастады;  ол  түсінде  бүрмаланған  қалыпта  көрініс 

бере  бастады.  Ол  түсінде  көрген  кісі  өзі  екеніне  еш  күмән 

жоқ.  Ол  өз  кінәсін  білді  де,  тіпті  түсінде  де  тамақ  жеуден 

бас  тартты.

2.  Бірде  менің  түсіме  әдетте  өзім  сатып  алып  жүрген 

кітаптың  ж аң а  сериясы н  кітап  д үкенінің  терезесінен 

көргенім  кірді.  Ж аңа  серия  "Атақты  шешендер"  деп  ата- 

лады  екен  және  бірінші  шығарылым  Лехер  деген  дәрігерге 

арналыпты.

Түске  талдау  жасау  кезінде  парламенттегі  неміс  обст- 

рукциясында  үзақ  сөйлеуде  рекорд  жасаған  Лехер  мені 

қызықтырғаны  есіме  түсіп,  таңғалдым.  Шындығында  да, 

мен  түс  көруден  біраз  күн  бүры н  бірнеш е  пациентті 

психикалық  емдеуді  бастаған  едім.  Сондықтан  да  маған 

тәулігіне  10—12  сағаттан  сөйлеуге  тура  келді.  Осылайша 

мен  өзім  сөйлеу  үзақтығынан  рекорд  жасайтын  болдым.

3.  Тағы  бір  түсімде  маған  университеттегі  үстазым 

былай  деді:  "Менің  үлым  —  Мисп".  Осыдан  кейін  бірнеше 

сүрақ-жауап  кетеді.  Мен  оның  үлдарының  бірі  екенмін. 

Осыдан кейін өзімді ж әне өз үлдарымды көрдім.  Бүл түстің 

мазмүнын  ашу  үшін  (профессор  М.)  менің  ж ән е  үлкен 

үлымның  бейнесін  жасырғаны  қосымша  емес.  Бүл  түске 

мен  келесі  жолдары  тоқталатын  боламын.

4.  Нағыз эгоистік сезімге мына бір түс мысал бола алады.

Түсіме  Отто  деген  жолдасым  жаман  болып  кіріп  жүр-

Отто  біздің  отбасылық  дәрігер,  мен  оған  өте  қарызбын, 

өйткені  ол  балаларымды  емдеуде.  Сонымен  қатар  оларға 

әркез сыйлык, жасап жүреді.  Түс көрер алдында Отто біздін 

үйде  болған  еді,  сонда  әйелім  оның  ш аршап  жүргенін 

байқап  қалған.  Түсімде  ол  “базедово"  ауруымен  ауырып 

жүр деймін.  Түсті менің ілімім бойынша талқыламайтындар 

мені  "жолдасының  денсаулығына  алаңдап  жүр,  бүл  түс 

соған  байланысты"  деуі  мүмкін  еді.  Бірақ  олай  болса, 

мынаны  түсіндірсінші:  "Неге  мен  Оттода  міндетті  түрде 

"базедово"  ауруы н  көріп  жүрмін?"  Мен  тіпті  ол  ауру 

туралы  мүлдем  хабарсызбын.  Неге  дәл  осы  ауру  көрінді? 

Бүны  талдауға  осыдан  6  жыл  бүрын  болған  көрініс  көмек 

береді.  Бірде  профессор  Р.  ж әне  тағы  біраз  адамдармен 

бірге  орманда  арбамен  келе  жатқан  едік.  Біздің  көшіріміз 

айылға  ие  бола  алмай,  арбадан  жапырыла  түгел  қүладық. 

Бақытымызға  орай,  аман-есен  қалдық  та,  жақын  жердегі 

қонақ  үйге  қонуға  мәжбүр  болдық.  Бізге  сол  жерде  бір 

мырза  қол  үшын  беруге  келіскен  еді.

154

Ол  мырзада  "базедово"  ауруының  белгілері  бар  екен. 

Профессор  Р.  одан  түнде  жатқанда  киетін  көйлегін  сұрап 

еді,  ол  "өкінішке  орай,  бере  алмаймын"  деп  жауап  берді.

Т алдау  ж асауды   ж алғасты ра  отырып,  менің  есіме 

"Базедов”  тек  дәрігердің  ғана  емес,  атақты  педагогтің 

фамилиясы  екені  есіме  түсті.  Оттодан  егер  маған  бірдеме 

болып  қалса,  балаларымның  физикалық  дамуын  қадаға- 

лауды сүраған едім (үйықтау үшін сүраған іш көйлек осыған 

байланысты).  Түсімде  Оттоны  науқас  ретінде  көріп  жүр~ 

генім,  жоғарыда  айтылған  мырзаны  еске  түсіреді.  "Егер 

маған  бірдеңе  болса,  ол  қазір  қанша  мейірімділік  танытса 

да,  сол Л.  мырза тәрізді  еш  қайыр жоқ". Бүл түстің эгоистік 

тенденциясы  айдан  анық.

Дәрігер Эрнест Джонс Америкада түстегі эгоизм көрінісі 

жайында  ғылыми дәріс оқығанда,  бір  оқымысты әйел  оған 

қарсы  шыққан  еді.  Әйел:  "Ондай  жағдай  тек  австралия- 

лықтарда  болуы  мүмкін,  америкалықтардың  түсі  туралы 

олай  айтуға  хақыңыз  жоқ",  деген  еді.

М үнда  тілектің  орындалуы  қай  түста?  Әрине,  менің 

түсімде  қызгандырмайтын  рөлді  ойнаған  Оттоның  кегінде 

емес.  Бүл жерде тілектің білінуі мүлдем басқада.  Бүл түсте 

Оттоның  орнында  профессор  Р-мен  болған  өз  персонамды 

көремін.  Өйткені  мен  Оттодан  талап  еткенімді  профессор 

Р-дан  да,  бірақ  басқа  іс  жөнінде  сүрағанмын.  Профессор 

Р.  маған  университетте  карьера  жасап  берді.  Бірақ  менің 

әлі де  профессор  атағын  алғым келеді.  Тіпті  "егде  тартқан" 

кездің  өзінде  бүл  тілектер  көрініс  беріп  жатыр.

ж) 

Емтихан  тапсыру туралы  түс.

  Әрбір  емтихан  тап- 

сыратын  адам  алдында  соған  байланысты  түстер  көреді. 

Түстерінде  тапсыра  алмай  келесі  жылға  қалдырылгандарын 

айтып  жатады.  Академиялық  диплом  алушыларда  бүл  түс 

басқа  нәрсемен  алмасады:  ол  түсінде  емтиханды  жақсы 

тапсырып түр және қиындықтарга қарсы түра алады. Өйткені 

оньщ  бүрыннан  бергі  тәжірибесі  бар,  приват-доцент  екенін 

айта  отырады.  Мүның  барлығы  —  бала  кезімізде  жасаған 

теріс  қылықтарымыз  үшін  біз  тартатын  жазалар,  осы  сезім 

бізде 

‘ dies іпса,  dies ilia"

 емтиханы арқылы  қайта көрініс беріп 

жатыр.  Невротиктерде  болатын  "емтихан  қорқынышы"  бала 

кездегі  қорқынышпен  байланысты  болады.  Біз  бала  жастан 

шығып  кеттік,  енді  бізді  жазалаған  ата-аналар,  тәрбиеші- 

лерден  қатыссыз  өмір  бізді  әрі  қарай  өз  тәрбиесіне  алды. 

Сондықтан  біз  бір  ісгі  жузеге  асырар  алдында,  қорыққанда 

немесе  ойлар  іске  аспай  қалғанда,  гимназиялық  немесе 

университеттік  емтихандар  түске  кіреді.

Емтихан  туралы   түске  қатысты  бір  қызметтесімнің 

ғылыми  жүмысында  айтқан  пікірін  келтіргім  келеді.  Оның

155

пікірінш е,  ем тихан  ту р а л ы   түс  о дан   ж а қ сы   ш ыққан 

адамдарға ғана кіреді,  ал қүлап қалған  адамдарға  кірмеген. 

Емтихан  туралы  түс  үнемі  қорқынышпен  бірге  жүреді.

Мысалы,  мен  студент  кезімде  сотты қ  медицинадан 

емтихан  тапсы рғанда  қ үлап   қалды м.  Бір  қызығы,  бүл 

көрініс  менің  түсіме  кірмеген  еді.  Керісінше,  химия,  зоо­

логия,  ботаникадан тапсырар  кезде түс көрдім.  Алайда мен 

олардан  қүлаған  ж оқ  едім.  Менің  бір  пациентім  офицерлік 

атаққа  тапсырғанда  ол  туралы  мүлдем  түс  көрмепті,  ал 

гимназиялық  емтихан  түсіне  жиі  кірген.  Осыдан  кейін  ол 

офицерлікке  тапсырғанда  қүлап  қалған  екен.

Емтихан туралы түске талдау жасау басқа түстер тәрізді 

қиынға соғады.  Түсті талдауға қаж ет болатын ассоциативті 

материал сирек кезде  ғана  жеткілікті  болады.  Бүл  түстерді 

талдаудың  ең  тиімді  ж ағы   —  мысалдарға  сүйену.  Мен 

ж уы қта  "Сен  докторсың  ғой"  деген  ф разада  жүбатумен 

қатар,  кінәлау  да  бар  екенін  түсіндім.  Соңғы  фразада  "сен 

енді  үлкенсің,  өмірлік  тәжірибең  бар,  осылай  бола  түра, 

кішкентай  баланың  ісін  істейсің"  деген  жасырын  кінәлау 

бар.

Ж о ға р ы д а   ай тқ ан   қы зм еттесім   (В енадағы   доктор 

Ш тенель)  "егде"  деген  сөздің  екі  мағы налы ғы на  зейін 

аударады.  Оның  бақылауы  бойынша,  кәмелеттік  аттеста- 

тын  алудағы  емтихан  жайлы  түстер  келесі  күні  сексуалды 

"бастан  кешірулер"  күтіп  түрғанда  ж иі  кіреді.  Бір  неміс 

әріптесі  бүл  пікірге  қарсы  болды.  Бірақ  бүл  қарсылық 

толығымен әділ,  өйткені  бүл емтихан неміс тілінде басқаша 

айтылады  —  "Abiturium".

Аналогиялық  көзқарастардьщ  арқасында  поезға  кешігу 

туралы   түсті  осы  топқа  ж атқ ы зу ға  болады.  Бүл  түсті 

талқылау  мына  мағынаны  береді:  түсте  жүбату,  "өлімнен 

Қорқу"  мағы насы   бар.  "Кетіп  қ ал у "  елім н ің   белгілі 

символдары  екені  белгілі.  Түсте:  "Қорықпа,  сен  қүла- 

майсың"  деген — дәл емтихан туралы түстегідей,  "Қайғыра 

берме,  сен  өлмейсің",  — деп жүбатады.  Бүл түсті түсінудш 

қиыншылығы  мынада  —  қорқыныш  сезімі  міндетті  түрде 

жүбатумен  қатар  жүреді.  Түстегі  өлім  белгілері  туралы 

Штекель  Түс  тілі"  кітабында  анық  айтқан.

Tie  ауруы   ту р ал ы   түстерге  та л д ау   ж а са у  да  маған 

жүмбақ  нәрселер  көп  кездесті.  Маған  көптеген  пациент- 

терімнің осындай түстеріне талдау жасауға тура келді. Мен 

ақырында бүл түске түрткі болатын нәрсе — ер адамдардын 

егде  тартқан  кезінде  болатын  онанистік  қажеттілік  екеніне 

көзім  жетті.  Бүл  жерде  екі  түстің  талдауына  тоқталамын. 

үл  екі  түсті  де  гомосексуалдыққа  бейімдік  байқалған  бір 

ж т т т е н   естіген  едім.

156

Бірінш і  түс:  "Ол  операда  “Фиделионы"  тыңдап 

отырады;  оның  жанында  партерде  Л.  орналасқан.  Оны 

бүрыннан  өзі  үнатып  ж үр  екен.  Бір  кезде  ол  партьердің 

үстінен  үшып  барып,  қолын  аузына  салып,  өзінің  екі  тісін 

жүлып  алады".

Өзінің үшқанын ол осылай түсіндіреді:  'Ъіреу мені ауаға 

лақты ры п  ж іберген  тәрізді.  Бүл  сезім  сол  операдағы 

жолдармен  байланысты  болуы  керек.  Бүл  жерге  жазу- 

шының  "Кімде  болған мүндай  сүлу" деген  жолдары  сәйкес 

келеді.

Бірак,  "сүлу  қызға  ие  болу"  менің  пациентімнің  тілегіне 

қатысты  емес,  оған  "Өз  досына  дос  болу  қай  бақыттының 

тағдырына  жазылған  екен"  деген  жолдар  сәйкес  келетін 

сияқты.

Субъектіге оны суға лақтырып жіберген түс кірген екен. 

"Wurf"  өлең де  екі  мағынаны  білдіреді.  Бірінш іден  — 

"лақтыру",  екіншіден  —  сөздің  жасырын  мағынасында  — 

"сәттілік".

Осы  "W urf1 сөзінде  түс  мағынасы  жатыр.  Ол  өз  тілегін 

білдіруде  бірнеше  рет  лақтырылып  қалған  еді.  Ол  тағы 

осылай  болады  деп  қорқып  қалған.

Келесі түсінде оны мен емес, екі атақты профессор емдеп 

жүр екен. Біреуі оның бірдеңесімен айналысуда. Ал келесісі 

тісін  жүлып  жатыр.

Бүл  түстің  сексуалды  мағынасы  түсінікті.  Шын  мәнінде 

ешқашан  еркекпен жыныстық  қатынасқа  түспеген  әйелдің 

түсіне  мастурбация  кіреді.

Менің  ойымша,  тіс  ауруы  туралы  әр  түрлі  модифи- 

кациялы қ  түстерді  аналогиялы қ  ж олмен  талқы лауға 

болады.  Түсініксізі  —  тіс  ауруы  арқылы  болатын  тітіркену 

қандай мағынаны жасырып түр? Мен бүл жерде  "төменнен 

жоғарыға"  деген  қағидаға  назар  аударамын.  Бүл  процесс 

сексуалды  элементтерді ығыстырғанда  байқалады.  Дененің 

әрбір бөлігінде истерия кезінде жыныстық сфераға қатысты 

сезімдер  пайда болады.  Ауыз,  ерін — сүйықтықты,  бастағы 

шаш  —  жыныс  мүшелеріндегі  өсінділерді  белгілейді.  Тек 

тіс  қ ан а  —  тең еуге  келмейді,  сонда  да  ол  сексуалды 

элементтерді  ығыстыруға  байланысты  көрінеді.

Түсте  тістің  ауруы  міндетті  түрде  онанизммен  байла­

нысты  демеймін.  Алайда  мен  өзім  бүлай  екеніне  еш  күмән 

келтірмеймін.

Ж ігіттің  түсінде  ауада  қалқығаны,  қүлағаны  түстің 

келесі  тобына  жатады.  Бүл  түс  не  магына  береді?  Бүган 

жалпылай  жауап табу  қиынға  түсер.  Олар әр  жағдайда  әр 

түрлі  мағына  береді.

Психоанализге  сүйенсек,  бүл  түстер  балалық  шақтағы

157

балалар  ойынымен  байланысты  деуге  болады.  Үлкендер 

көбіне  балалармен  "үшу"  ойынын  ойнайды.  Балаларға  бұл 

ойын  әсіресе  қорқынышпен,  аздаған  бас  айналумен  қатар 

ж үрсе  —  өте  үнайды.  Бүл  ойындар  бірнеше  ж ы л  өткен 

соң  түсте  қайта  көрініс  береді,  бір  айырмаш ылығы  — 

оларды  үлкендер  үстап  қалмайды,  керісінше,  өздері  ауада 

үшып  ж үреді.  Кейіннен  циркте  гимнастикалы қ  немесе 

акробатикалық  ойындарды  көргенде  осы  ойындарға  деген 

б алал ы қ   қ ү ш т а р л ы қ т ар ы   естер ін е  тү сед і.  Осындай 

ойындарда  балаларды ң   сексуалды   сезім дері  ж иі  ояна 

бастайды.

Бір  жас  әріптесім  маған  былай  деген  еді:  "Мен  өз  тәжі- 

рибемнен  білемін,  кішкентай  кезімде  әткеншек  тепкенде, 

әсіресе  артқа  қарай  тербелгенде,  менің  жыныстық  сфе- 

рамда  бір  қызық,  бірақ  жағымды  сезім  пайда  болатын".

М ен  көп  пациенттерім нен  естуім  бойынш а,  оларда 

бірінші  эрекция  ағашқа  өрмелеуде  байқалған  екен.

Менің  тағы  бір  емделушім  түсінде  аяғы  ж ерге  тимей, 

көше  бойлай  үшып  ж үр  екен.  Оның  бойы  кішкентай  еді. 

Сондықтан  да  ол  басқа  адамдармен  қарым-қатынаста  өз 

репутациясын  бүзып  алудан  қорқатын.  Осы  түс  арқылы 

оның  ж ерден  көтеріліп,  өзгелерден  биіктеуі  сынды  екі 

тілегі  көрініс  береді.  Ал  тағы  бір  пациент  әйелдің  "үшу" 

туралы  түсі  оның  басқа  тілегін  білдіреді,  оны  көбінде  өзі: 

"Шіркін,  мен  қ ү с  болсам  ғой",  —  деп  айтып  ж үретін. 

Кейбіреулері  түстерінде  періште  болып  жүреді,  өйткені 

оларды  шын  емірде  ешкім  бүлай  атап  көрмеген  еді.

П .Ф едерннің  ойынша,  үш у  туралы   түстер  көбінесе 

әйелде  эрекцияға  байланысты  болады.

Қ ү л ау   туралы   түстер  көбінде  қорқы ны ш   сезімімен 

қатар  жүреді.  Әйелдердің  “қүлау"  туралы түсін  талдау  еш 

қиындық туғызбайды,  оларға бүл үнемі эротикалық сезімге 

байланысты  кіреді.

Өрт  туралы  түсті  талдау  —  балаларға  отпен  ойнауға 

тыйым  салуға  байланысты.  Балалық  кезеңдегі  сезімдер  де 

көрінеді.  "И стерияларды   талдау"  кітабы нда  м ен  бүл 

түстерге  толық  талдау  берген  едім.

1.  Түстерді көбірек талқылаған  сайын,  ересектер түсінін 

көбі  олардың  сексуалды  сипатын,  эротикалық  тілегін  көр- 

сететініне  көз  жеткізуге  болады.  Шындығында  да,  бүған 

тек түске толық талдау  жасайтын  адам  көз  жеткізе  алады. 

Аның  м азм үнны ң  астары н да  үнемі  ж асы ры н   мағы на 

жатады: анық мазмүн ешқашан түстің сексуалдық сипатын 

ашып көрсете  бермейді.  Түсті  талқылау  кезінде  сексуалды 

кешендерді  ешқашан  естен  шығармау  қажет.

2.  К ейбір  тү стер д ің   тал д ау ы   б и сек су ал д ы лы қ ты

158

көрсетуі мүмкін.  В.Штекель 

(“Язык  сновидения  ,

А.Адлер  түсті  бисексуалды лы қ  мазмүнда  талқ 

'

Алайда  кейбір  түстерде  эротикалық  мағына  емес,  қаж 

тіліктер  —  ш өлдеу,  аш ты қ  тағы  басқа  КӨР 

Жупеді 

Штекель  кейбір  түстерде  өлімнен  қорқу  да 

Р Ү

 

десе,  Адлер  әрбір түс көруде  "әйелден еркек қ 

Р 

ТУ

табылады"  деген. 

.  .  А^о-гтінр

Көп  түстерден  эротикалық  тілектер  көрі 

Р 

біз  жоғарыдағы  мысалдар  арқылы  көз  жеткі  д  • 

үсақ,  мағынасыз түстерді талқылаған кезде үс  қ 

У

қажеттіліктер  көрініс  береді. 

т„ гл.яГ,лыктын

Талқылауға  дейін  келесі  түсте  сексуалды  қү  Р 

болатынын кім  алдын  ала  білген?  Субъект 

Эйелім

сарайдың  арасында  кішкентай үй түр:  e o n * ^абнқ. ^ и е л ш

мені  көше  бойымен  алып  келе  жатыр,  үиг 

жүктеу/скачать 17,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: