М инистерство образования и науки республики казахстан

высококвалифицированной рабочей силой  [1].  Поэтому одним из стратегических 
направлений  модернизации  образования  в  Казахстане  является  развитие 
функциональной грамотности.
В  условиях  социально-экономической  модернизации обществу  необходим 
человек,  функционально грамотный, умеющий работать на результат,  способный 
к определенным, социально значимым достижениям.
Программная  цель  развития  образования  в  РК  формирование  в  вузе 
интеллектуального,  физически  и  духовно  развитого  гражданина  Республики 
Казахстан,  удовлетворение 
его 
потребности  в 
получении  образования, 
обеспечивающего 
успех 
в 
быстро 
меняющемся 
мире, 
развитие 
конкурентоспособного 
человеческого 
капитала 
для 
экономического 
благополучия страны.
Задачи развития образования:
1.  Осуществление  перехода  на  кредитное  обучения  с  обновлением 
содержания образования.
2.  Решение проблемы региональных вузов.
3.  Усовершенствование системы инклюзивного образования в вузе.
В  Международном  казахско-турецком  университете  имени  Х.А.  Ясави 
проводится  экспериментальная  деятельность  по  построению  многопрофильной 
обучения  в  условиях  новой  модели  западных  вузов  на  основе  индивидуальных 
учебных  планов  студентов.  Наш  университет  является  одной  из  флагманов, 
вошедших  в  международное  сообщества  вузов.  Для  успешной  реализации 
экспериментальной 
деятельности 
ректоратом 
была 
разработана 
модель 
многопрофильной  обучения,  которая  предполагает  поэтапную  реализацию 
структуры  модели,  состоящую  из  пропедевтической  подготовки  с  1-го  курса, 
предпрофильной  подготовки  с  2-го  курса,  многопрофильного  образования  в 
старших  курсах  по  индивидуальным  образовательным  программам.  Мы 
исходили  из  того,  что  результатом  педагогического  проектирования  новой 
модели 
произойдет  изменение 
воспитательно-образовательного 
процесса, 
которая будет успешно реализована, если:
-  создать необходимое ресурсное обеспечение реализации модели;
-  осуществить  мотивацию  продуктивной  инновационной  деятельности 
профессорско-преподавательского  коллектива  по  достижению  цели  реализации 
модели  посредством  создания  в  образовательном  учреждении  мотивирующей 
среды;
- предусмотреть  включение  субъектов  воспитательно-образовательного 
процесса  в  рефлексивную  деятельность  для  соотнесения  реального  состояния 
воспитательно-образовательного процесса с исходным замыслом  с последующей 
корректировкой,  совершенствованием  и  дальнейшим  развитием  действующей 
модели воспитательно-образовательного процесса.
При  построении  учебного  процесса  в  рамках  эксперимента  приобретает 
значение  проектная  деятельность  студентов  -   как  фактор  формирования 
функциональной грамотности обучающихся.
В  настоящее  время  проектную  деятельность  в  вузе  можно  рассматривать 
как  перспективное  средство  методического  развития учебного  процесса  именно 
потому,  что  она  является  эффективным  инструментом  формирования  самых 
различных  видов  компетенций,  а  также  полной  совокупности  компетенций  -  
функциональной грамотности.
Ф ормирование  клю чевы х  компетенций  назы вается  вы ращ иванием  
функционально грамотной личности -  «личности,  способной использовать все

постоянно  приобретаемые  в  течение  жизни  знания,  умения  и  навыки  для 
решения максимально широкого диапазона жизненных задач в различных сферах 
человеческой деятельности,  общения и социальных отношений».
Формирование 
функционально 
грамотных 
людей, 
инициативных, 
умеющих 
находить 
нестандартные 
решения, 
творчески 
мыслить, 
определившихся  в  правильном  выборе  своей  будущей  профессии,  готовых 
обучаться в течении всей жизни -  одна из важнейших задач современного вуза.
Совершенно  очевидно,  что  работа  по  внедрению  любой  инновации в  вузе 
невозможна  без  повышения  профессиональных  компетенций  педагога.  Поэтому 
для  преподавателей  были  проведены  обучающие  семинары  по  внедрению 
проектной  деятельности,  мастер-класс.  Преподаватели  постоянные  участники 
всех семинаров,  которые  проводит НКАОКО.  Для преподавателей  были  неодно­
кратно  проведены  семинары  методистов  из  Турции.  Обучение  -   процесс 
динамичный  и  непрерывный.  Поэтому  оно  должно  быть  комплексным  и 
непрерывным.  Всё чаще приходится говорить о том, что традиционный подход к 
обучению  не  оправдывает  себя,  что  студенты  способны  в  основном  только  к 
воспроизведению  знаний,  переданных  им  преподавателем,  а  реализовать  их  в 
практической  жизни  они  не  в  состоянии.  Самым  слабым  местом  оказалось 
умение  интегрировать  знания,  а  также  применять  их  для  получения  новых 
знаний.  В  университете  создано  образовательное  пространство,  где  результатом 
деятельности  является  готовность  студента  к  интеграции  познав ательных  и 
практических умений.
Разработано и реализуется краткосрочные курсы.  Эти курсы проводятся по 
выбору студентов, способом погружения в разновозрастных учебных группах.
Для  формирования  ключевых  компетенций  необходимы  механизмы.  В 
качестве  такого  механизма  мы  определили  для  себя  проектную  деятельность 
студентов.
Что понимается под словом «проект»?
В  словаре  Ожегова  проект  определен  как  «разработанный  план 
сооружения  какого-либо  механизма,  устройства»,  или  «предварительный  текст 
какого-либо документа», или «замысел, план»  [3].
Проект:
- 
это  одна  из  форм  исследовательской  работы.  В  педагогике  под  методом 
проектов  понимается  совокупность  приёмов,  операций,  которые  помогают 
овладеть  определённой  областью  практических  или теоретических  знаний  в  той 
или иной деятельности.  Поэтому, если мы говорим о  методе проектов, то имеем в 
виду  способ  достижения  дидактической  цели  через  детальную  разработку 
проблемы, которая завершится практическим результатом.
Что  такое  проект  для  студента?  Это  возможность  творчески  раскрыться, 
проявить  себя  индивидуально  или  в  коллективе.  Проект  -   это  деятельность, 
направленная  на  решение  интересной  проблемы,  сформулированной  самим 
студентами.
Что такое проект для преподавателя? Проект -  это  дидактическое средство 
обучения,  которое  позволяет  развивать  умение  проектирования.  Проект  даёт 
студентам  опыт  поиска  информации,  практического  применения  самообучения, 
саморазвития, самореализации и самоанализа своей деятельности.
Структура и методика проекта:
Рассмотрение  задачи,  которую  в  дальнейшем  предстоит 
решить  студентам.  Выбор  темы.  Проблема,  которую 
должны  решить  студенты,  должна  быть  актуальной  и 
интересной.  На  данном  этапе  формулируется  тема  и
108

определяется результат, продукт.
Проектирование
Формирование цели, идей по реализации проекта.
Поиск информации
Сбор  информации.  Основные  инструменты:  интервью, 
опросы, наблюдения, эксперименты
Продукт
Оформление  конечных результатов деятельности.  Анализ, 
синтез,  оценка.  Экспертиза,  выводы,  выдвижение  новых 
проблем исследования.
Презентация
Защита  проектов  в  различных  формах.  Развитие  научной 
речи,  возможность  продемонстрировать  свои достижения, 
пополнение  знаний.  Оценка  креативности,  эстетики 
оформления проекта.
Портфолио
Применение  результатов  проекта  в  повседневной  жизни, 
иначе  для  чего  было  создавать  проект.  Для  студентов 
значимость  собственной  деятельности,  является  большим 
стимулом для выполнения следующих проектов.
Проектная деятельность способствует развитию общеучебных навыков.
Первое -  это социальные навыки.  Умение работать в группе, сотрудничать, 
умение  принимать  и  выполнять  определённую  роль:  быть  лидером  или 
исполнителем,  умение  выстраивать  свои  отношения  с  людьми,  которые  тебя 
окружают.
Следующие навыки -  коммуникативные:  учиться не только говорить,  но и 
важно  научиться  умению  слушать,  принимать  другое  мнение  и  спокойно 
отстаивать своё.
Навыки,  которые  формируются  в  ходе  проектной  деятельности  -   это  и 
мыслительные  навыки.  Студенты  учатся  анализировать,  обобщать,  сравнивать, 
классифицировать и т.д.
Навыки,  тесно  связанные  с  мыслительными  -   это  исследовательские 
навыки: 
учиться  проводить  исследование,  уметь  наблюдать, 
выявлять, 
соотносить.
Типы проектов по доминирующей деятельности студентов:
• 
практико-ориентированные;
• 
исследовательские;
• 
творческие;
• 
информационные.
Классификация проектов может основываться по профилю знаний:
• 
монопроекты  -   в  рамках  одного  учебного  предмета.  При  этом 
выбираются  наиболее  сложные  темы  или разделы  программы; укладываются  в 
аудиторно-урочную систему;
• 
межпредметные  -  по  двум  или  более  предметам;  чаще  выполняются  во 
внеурочное время;
• 
надпредметные -  выходят зарам ки предметов.
Если проекты основываются на уровне контактов, то они могут быть:
• 
внутригрупповые -  проекты,  проводимые в одном группе;
• 
внутрифакулътетовские  -   проекты,  организуемые  внутри  одного 
факультета,  на уроках по  одномупредмету,  илимеждисциплинарные;
• 
региональные  -  проекты,  организуемые меж ду  вузами,  университетами 
внутрирегиона,  внутри одной страны.
Классификация проектов может основываться по числу участников:
• 
индивидуальные  (личностные);

• 
парные;
• 
групповые.
По продолжительности проекты могут быть:
• 
краткосрочные  (1 урок,  максимум 3 -6 уроков);
• 
среднесрочные -  мини-проекты  (1-2месяца);
• 
долговременные  (до года).
Особенно  большое  значение  имеют  практико-ориентированные  или 
социально-значимые  проекты.  Эти  проекты  содержат  чётко  обозначенный 
результат деятельности студентов,  ориентированный на социальные  запросы  его 
участников.
Исследовательские  проекты  совпадают со  структурой реального  научного 
исследования.  Это  актуальность  темы,  проблема,  объект  исследования,  цель  и 
задачи исследования, гипотеза, методы исследования, результат, выводы.
Творческие  проекты  не  имеют  детально  проработанной  структуры  -   она 
только намечается и развивается в соответствии с требованиями к форме и жанру 
конечного результата.
Информационные  проекты  направлены  на сбор  информации о  каком-либо 
объекте, её анализ, общение
Следует  отметить  результаты  студентов  на  республиканском  уровне. 
Макпал  Торебек  -   3  место  в  республиканском  конкурсе,  Жазира  Аширбек  2 
место  в  республиканском  конкурсе.  В  номинации  «Лучший  студенческий 
проект» областного конкурса отмечены 3  проекта.
Сегодня  внутри  университета  появились  механизмы,  которые  ставят 
студента в  ситуацию  выбора,  поиска собственной жизни,  осознания собственной 
ответственности  за  себя  самого. 
Компетентность  —  этим  словом  мы 
характеризуем новый взгляд на результат обучения.
Будущее  начинается  сегодня.  И  оттого,  каких  мы  будем  готовить 
выпускников, зависит будущее Казахстана.
Создание  многопрофильной  системы  обучения  обеспечит  повышение 
качества образования,  где одной из важной является проектная деятельность,  как 
фактор  развития  функциональной  грамотности.  Все  это  положительно  скажется 
на  интеллектуальном  и  духовном  развитии  студентов,  поможет  им  в  выборе 
будущей профессии, придаст им уверенность в завтрашнем дне.
Литература:
1.  Государственная 
программа 
развития 
образования 
Республики 
Казахстан на 2011  -  2020 годы.  -  Астана, 2010. -  85  с.
2.  Послание  Президента  Республики  Казахстан  -   Лидера  нации 
Нурсултана Назарбаева народу Казахстана «Стратегия «Казахстан-2050» -  новый 
политический курс состоявшегося государства» от 14.12.2012 г.
3.  Ожегов  С.И.  Словарь  русского  языка:  Под  ред.  Н.Ю.  Шведовой.  -   М.: 
Русский язык,  1987. -  749 с.
Сердалы Б.К.
ЖОО студенттерінің зерттеу жобалары
Көп  жағдайда  дәстүрлі  білім  беру  өзін-өзі  ақтамай  жатады,  студенттер  тек  пэн 
оқытушысы  берген  білімді  ғана  місе  тұтып,  өз  бетінше  ізденуден,  практикалық  дағды 
қалыпгастырудан  қашқақтайды.  Мақалада  білім  беруді  қалай  интеграциялауға  болатыны, 
алған жаңа дағдыны қалайша іс жүзіне асыру қажеттігі сөз болады.
Кілт  сөздер: 
жаңашыл  әдістер,  құзыреттілік,  жоба,  әлеуметтік  дағдылар,  жоба 
классификациясы.

Serdaly B .K  
Research projects  students
Increasingly  have  to  say  that  the  traditional  approach  to  learning  is  not justified,  that  the 
students are able to basically just to reproduce the knowledge transferred to them by the teacher, and 
to implement them in real life they are not able.  The article discusses how to integrate knowledge and 
apply them to generate new knowledge, the willingness of the student to the integration of cognitive 
and practical skills.
Keywords: 
innovative methods, expertise, project, social skills, the classification of projects.
ӘОЖ:  004:159.928
Д ай ы р беко в  C.C. -  педагогика гылымдарының кандидаты, доцент,
«Сырдария» университеті 
Д осы бекова Ш .К . -  ага оқытушы, 
«Өрлеу» біліктілікті арттыру үлттық орталыгы Акционерлік қогамы филиалы 
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің
біліктілігін арттыру институты 
E -m ail:
  shinarai_77@mail.ru
К О М П Ь Ю Т Е Р  М Ү М К ІН Д ІК Т Е Р ІН  П А Й Д А Л А Н У  А Р Қ Ы Л Ы  
Д А Р Ы Н Д Ы  Б А Л А Л А Р Д Ы Ң  О Қ У ІС -Ә Р Е К Е Т ІН  Б А С Қ А РУ
Аннотация. 
Бұл мақалада білім берудің жаңа бағыты ретінде дарынды балалардың оқу 
іс-эрекетін  компьютерді  пайдалану  арқылы  басқару  жолдары  жэне  компьютерлік  оқыту 
құралдарын жасақтаудың ұстанымдары қарастырылады.
Кілт 
сөздер:  дарынды бала, оқу іс-эрекетін басқару, компьютерлік оқыту құралы
Қазіргі  қогамның  жаһандануы,  ақпараттық-коммуникациялық  технология 
саласындагы  үлкен  өзгерістер,  қолжетімді  жэне  алуан  түрлі  ақпаратқа  көшу, 
бүқаралық  ақпаратіық  қүралдар  мен  технологиялар  ықпалының  артуы  сияқты 
білім  беру  саласындагы  инновациялар  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді 
жүйелі жаңарту қажеттілігін туындатты.
Қазақстан  Республикасындагы  қайта  қүрулар,  экономиканы  дамытудагы 
жаңа  стратегиялық  багдарлар,  қогамның  ашықтыгы,  оның  жедел  ақпараттануы 
мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды да түбегейлі өзгертті.
Білім  беру  мазмүны  мен  ортасын  жаңарту  жэне  күтілетін  білім  беру 
нэтижелерін  нақтылау  уақыт  талабы.  Бүл  талап  жаңа  эдістер  мен  тэсілдер 
арқылы  оқыту,  объективті  багалау  жүйесін  қолдану,  мектеп  басқарудың 
инновациялық жэне  ашық  жүйесін жасау,  ягни «өмірлік білім  алудың»  орнына 
«өмір бойы білім алу» парадигма өзгерісіне алып келді.
Әлемдік  білім  беру  тәжірибесінде  болып  жатқан  өзгерістерге  дайын  болу 
үшін  орта  білім  берудің  жүйелі  жаңартылуы  жүзеге  асырылуда.  Біздің 
мемлекетімізде,  білім  беру  үрдісі  21-гасырдың  өмір  талаптарына  оқушыларды 
сапалы  даярлау  багытында  қалыптасып,  осы  саладагы  жүргізілген  өзгерістер 
элемдік деңгейдегі болып жатқан жаңашыл бастамалармен үндесіп отыр.
Сонымен  бірге 
білім 
мемлекеттің  интеллектуалдық  жэне  рухани 
ресурстарының  сарқылмас  бүлагы  ретінде  адамзат  капиталының  сапасын 
арттыруда басты рөл  атқаратыны да белгілі.  Сондықтан жалпы  орта мектептерде 
білім  берумен  бірге  дарынды  балаларды  анықтау,  оларды  оқыту  барысында 
шыгармашылыгын 
дамыту 
да 
өзекті. 
Мектеп 
жасындагы 
балалардың 
дарындылыгына  арналган  теориялық  пікірлердің,  модельдердің,  түжырым-

дамалардың көптігіне қарамастан,  оның элі күнге дейін түрақты терминологиясы 
қалыптаспаған,  ғалымдар  осы  қүбылыс  жайында  ортақ  бір  пікірге  келмеген, 
ортақ  қүрылымдары,  даму  заңдылықтары  бар  болса  да,  «дарындылықтың» 
анықтамасы нақтыланбаған:
1.  Дарындылықтың  ең негізгі  факторы,  жоғары  ақыл-ой  көзі  -  жеке түлға- 
ның  шығармашылық  табиғаты  болып  табылады  (Б.Г.  Ананьев  В.К.  Дружинин,
B.C.  Юркевич, В.Д.  Шадриков т.б.);
2.  «Дарындылық»  түсінігінде  -   түлғаның  жеке  өзгешеліктерін  жэне 
шығармашылық  мүмкіндіктерін  түсінуге  мүмкіндік  беретін  «жеке  түлғаның 
элеуеті»  деген  түсінігі  қалыптасқан  (Дж.  Гилфорд,  Дж.  Рензулли,  С.Л. 
Рубинштейн, А.И.  Савенков т.б.);
3. Дарынды бала -  белгілі бір іс-эрекетті сэтті орындау кезінде өзін корсете 
алатын, жас ерекшелігімен салыстырғанда интеллектуалды жэне шығармашылық 
элеуеті мейлінше жоғары дамыған бала (Л.  Нарықбаева).
Осы  көкейкесті  мэселелер  бойынша  зерттеулер  жүргізілгенмен,  дарынды 
балалардың  іс-эрекетін  басқаруда  қандай  тэсілдерді  пайдалануға  болатындығы 
жеткілікті  қарастырылмаған  жэне  бүл  жөнінде  эдебиеттер  де  жоқтың  қасы. 
Сонымен  бірге,  дарынды  баланың  оқу  іс-эрекетін  басқаруда  компьютерлік 
педагогикамен  айналысатын  зерттеушілер  оқытуды  дараландыру  мүмкіндігін 
баяндағанымен,  бүл мүмкіндікті іске асыру жолдарын толық ашып көрсетпеген.
Оқу  үдерісін  дараландыру  мэселесін  шешуде  компьютер  көмегіне  жүгіну 
негізгі  бағыттардың  бірі.  Ал  дарынды  балаларды  компьютер  мүмкіндіктерін 
пайдалану арқылы түлғаға бағдарланған оқытумен үйлестіре оқыту жаңа бағыт.
Еліміздегі  жаңа  білім  беру  жүйесінде  жеке  түлғаны  дамытуға,  оның 
қабілетін  басқаруға  жэне  үнемі  жаңарып  отыратын  маңызды  ақпаратты  өз 
бетімен меңгеруге деген  қажеттілік,  оқытудың дэстүрлі түрғысын инновациялық 
эдістермен үштастыра қарастыруды талап етеді.  Сондықтан мектептердегі  оқыту 
үрдісінің  мазмүны  түлғаны  дамытушылық,  іс-эрекеттік,  түлғалық  бағдарлы 
түрғыдан  қарастыру  өзекті  жэне  инновациялық  эдіс  ретінде  компьютер 
мүмкіндіктерін  пайдаланып  оқушылардың,  оның  ішінде,  дарынды  балалардың 
оқу іс-эрекетін басқару -  оқу үдерісін дараландыруға мүмкіндіктер береді.
Оқу  үдерісін  дараландыру  -   компьютерлік  оқыту  бағдарламаларын 
білімдік информация  мен информациялық технологиялардың жиынтығы ретінде 
корсету.  Бэрінен  бүрын  оқыту  бағдарламалары  пэнді  оқыту  мақсаттарында 
қолданылатын  информациялық  негізгі  білімдерге,  мэселен,  информатика  пэнін 
біртүтас  ғылым  ретінде  қарастыруға  заманауи  техникалық  қүралдар  жэне 
бағдарламалық  қамтамасыздандыру  туралы  білімдер  жүйесіне,  информациялық 
жүйелермен  жүмыс  істеу  бейімдігіне,  телекоммуникациялық  жүйелерде  жэне 
заманауи  техникалық  қүралдар  жэне  бағдарламалармен  іс-тэжрибеде  жүмыс 
істей  білу  дағдыларына  қатысты.  Оқытудың  бүл  қүраладарын  пайдалану  оқу 
үрдісін  информациялық  қолдау  болуымен  бірге,  білімдерін  іс-тэжірибеде 
қолданудың заманауи машықтандырушысы да болады.
Біздің  ойымызша,  компьютерлік  оқыту  бағдарламаларын  оқу  үдерісін 
дараландыру  арқылы  жасау  оларды  қажетті  мазмүнмен  жэне  эдістемелік 
материалдармен қамтамасыз етумен бірге, төмендегі талаптарды қамтуы қажет:
-  анықтама-ақпарат  файлдары  (оқу  жоспарлары,  бағдарламалар,  оқу 
үрдісінің кестесі т.б);
- 
оқу-эдістемелік 
қамтамасыздандырудың 
электронды 
үлгілерінің 
файлдары  (лаборатория,  бақылау  жүмыстарына  нүсқаулар  мен  ережелер 
жиынтығы);

- оқыту жүйелерінің файл-бағдарламалары;
-  файл-тесттер (лездік бақылау, қорытынды бақылау).
Оқу  материалын  меңгерудің  көптеген  қүралдары,  тәсілдері,  жолдары 
үйғарылады.  Оқытудың  ассоциативті  эдісіне  сэйкес  мүғалім  білім  ортасының 
қүрылымдарын  үйымдастырады,  ал  оқушы  онда  жүмыс  істеу  жолдары  мен 
алгоритмдерін  анықтайды.  Мүғалімнің  рөлі  білім  берудің  қандай  да  бір 
жолдарын  таңдауда  емес,  білімді  қүрастыру  тэсілдері  мен  үйымдастыруда 
анықталады.
Осы  сипатталған  компьютерлік  оқыту  бағдарламаларын  оқыту  үрдісінде 
пайдалану  оқушының  дайындық  деңгейіне,  психологиялық  ерекшеліктеріне 
байланысты  оқыту  сапасын  жоғарылатуды  қамтамасыз  етеді.  Өйткені  оқушы 
өзінің жүмыс  жасау,  қалыптасу  заңдылықтарын,  қүрылымын  анықтайтын  оқыту 
жүйесіне тэуелді.
Екінші 
жағынан, 
оқыту 
жэне 
оқу 
заңдылықтары 
бірдей 
емес. 
Компьютерлік  оқытудың  «оқушы-компьютер»  жүйесіндегі  оқу  үдерісі  -   оқыту 
жүйесінен  салыстырмалы  түрде  тэуелсіз.  Өйткені  бүл  жүйедегі  оқушыны  оқу 
барысында  өз  іс-әрекеттерінің  қожасы,  белгілі-бір  деңгейде  өзінің  өмірлік 
мүддесін  іске  асыра  алатын  және  оқу  үдерісіне  өзіндік  көзқарасы  қалыптасқан 
объект  деп  қарастыруға  болады.  Ол  мүғалімнің  компьютер  арқылы  беретін  оқу 
эсерлерін,  өзінің  өмірілік  мүддесіне  сай  келгендіктен  ғана  қабылдап,  оқу 
тапсырмаларындағы  өз  мүдделеріне  жету  үшін  қажетті  іс-эрекеттерді  ғана 
орындайды.
Шындығында,  нақты  өмірдің,  яғни  қүбылыстар  мен  іс-әрекеттерінің 
бейнесі  ретіндегі  білім  жекелеген  іс-әрекеттерінен ты с  өмір  сүре  алмайды.  Ал, 
ол  -   іс-эрекеттер  басқару  қүралы.  Олай  болса,  іс-эрекеттер  орындалу 
нәтижесінде  қалыптасатын  біліктіліктер  оқыту үдерісінің  ең басты  нэтижесі.  Ол 
оқушының  игерген іс-эрекеттері  мен  білімін  қажетті  жағдайларда пайдаланудың 
материалданған немесе ақыл-ой жүйесіндегі көрінісі.
Бүл  жүмыста  компьютерлік  оқыту  қүралдары 
(КОҚ)  өзінің  оқу 
үдерісіндегі  атқаратын  рөліне,  білім  игеру  процедурасының 
иерархиялық 
қүрылымына сай  анықталды.  Мүндағы:
1-деңгей  -   бағдарламаланатын  оқу.  Үлгі  бойынша  оқу.  Арнайы  код  қай 
кезде, не істеу керектігін корсету арқылы оқу үдерісін басқарады.
2-деңгей  -   жаттау  арқылы  есте  сақтау.  Әрбір  ахуал,  осы  ахуалда  іске 
асырылуы  тиісті  іс-эрекеттермен  бірге  жатталынады.  Мүнда  оқушының  іс- 
эрекеті  егер,  жаңа  ахуалда жақсы  шешім  таба  алса,  марапатталу,  ал  таба  алмаса 
жазалану арқылы басқарылады.
3-деңгей  -   статистикалық  есте  сақтау.  2-деңгейдің  жетілдірілген  түрі. 
Мөлшері 
жеткілікті 
дэрежедегі 
жағдайлар 
талдана 
отырып, 
ахуалдар 
сүрыптамасы,  яғни  белгілі  бір  анықталған  іс-эрекетгерге  сай  компоненттер  есте 
сақталынады.
4-деңгей  -   мысалдар  көмегімен  білім  игеру.  Жүйе  мысалдар  көмегімен 
білім игере алады. Яғни оның жалпылау қабілеті бар.
5-деңгей  -   жаңа  білімдер  игеру  арқылы  оқу.  Оқу  мүғалімсіз  жүргізіледі. 
Оқушы  дедуктивті  ой-түжырымдар  негізінде және  индуктивті  тэсілдер жолымен 
жаңа ахуалдар туғыза алады.  Жаңа болжамдар мен түжырымдар жасай алады.
Иерархиялық  қүрылымнан  көрініп  түрғандай,  6
ірінші
  дeңгeйдeгi  КОҚ, 
басқа да оқыту қүралдарымен  бірге мүғалімнің дэстүрлі  эдістемесін іске  асыруға 
қолқабыс жасай отырып,  білім жүйесіне  айтарлықтай эсер  ете  қоймайды.  Ол оқу 
үдерісіндегі  педагогикалық  мэселелерді  оқьпудың  дэстүрлі  түрлері  мен  эдістері 
ауқымында шешудің көмекші қүралы рөлін атқарады.

Біз  КОҚ  жасақтауды  жалпы,  оқу  үдерісінің  тиімділігін  жоғарылату 
проблемасын  зерттеу  стратегиясының  қүрамдық  компонент^  ретінде  дидактика 
жэне  компьютерлік  оқыту  технологиясымен 
к 6 Ш 6 н д і  
түрде  бірге  қарастырамыз. 
Ө й т к 6 н і  
компьютерлік оқыту  бағдарламасы  берік психологиялық-педагогикалық 
жэне  технологиялық  негізге  сүйенуі  тиіс.  Ең  алдымен  оқыту  үдерісі  толығымен 
технологияландырылып,  содан соң ғана ол  информациялық технологияның жаңа 
мүмкіндіктері  негізінде  компьютер  арқылы  іске  асырылуы  қажет.  Осылайша 
дидактика  мен  оқыту  эдістемесін,  эдістері  мен  түрлерін,  функционалдық  жэне 
үйымдастыру  қүрылымдарын  жетілдіру  арқылы  оқушыларды  білімділендіру 
үдерісінің екінші, үшінші жэне төртінші деңгейлерін қамтитын бесінші  (жоғары) 
деңгейдегі КОҚ жасақталынуы тиіс.
Жоғары 
деңгейдегі 
КОҚ 
жасақтаудың 
негізгі 
психологиялық 
проблемалары  дарынды  баланың  оқу  қызметін  оңтайлы-эдістемелік  басқарудың 
негізгі  компоненттерінің  қаншалықты  дэл  анықталғандығына жэне  олардың  қай 
деңгейде  формальді  сипатталғандығына  байланысты.  Шэкірттің  компьютермен 
жүмыс  істеудегі  психологиялық  проблемалары  даралай  оқыту,  ягни  дарынды 
баланың  интеллектуалдық  моделін,  оқу  тарихын,  компьютердің  көмегімен  оқу 
қызметін  басқару  мэселелерін  қамтиды.  Ең  алдымен  компьютермен  оқу  жэне 
оқыту  қызметтеріне  қандай  нақты  функциялардың  берілетіндігі  жэне  оларды 
толық  іске  асыруда  қандай  дидактикалық  қүралдардың  пайдаланатындығы 
анықталынуы тиіс.
Жалпы, 
біздің  түсінігімізше,  КОҚ  жасақтау  -   түжырымдамалық, 
технологиялық, ic-эрекеттік жэне іске асыру деңгейлерінен түратын көп деңгейлі 
үдеріс.  Түжырымдамалық  деңгейдегі  оқыту  багдарламасының  моделі  екі 
і ш к і  
жүйеден 
түрады.  Жүйенің  барлық  компоненттері,  оқыту  мазмүнымен, 
эдістерімен  коса  осы  жүйені  қүрудың  жалпы  үстанымдары  түрғысынан 
қарастырылады.  Жүйе жасақтаудың бүл деңгейдегі басты проблемасы -  оқу жэне 
оқыту  қызметтерінің  арасындагы  қарым-қатынас.  Компьютерлік  оқыту  қүралын 
түжырымдамалық деңгейде сипаттау келесі эдістемелік үстанымдарга сэйкес іске 
асырылуы тиіс:
1)  Оқыту  қүралының  барлық  компоненттері,  таңбалық  жэне  техникалық 
қүралдармен  бірге,  мүгалім  мен  оқушының  ара  қатынасы  мэнмэтінінде 
қарастырылады.
2)  Ақпарат  мүгалім  мен  оқушының  ара  қатынасын  басқарудың  ерекше 
түрі, тетігі ретінде қабылданады.
Жогары  деңгейдегі  КОҚ  жасақтаудагы  негізгі  мэселе  -   оқушы  мен 
компьютер  арасындагы  қатынастың  педагогикалық  багыттылыгымен  жэне  бүл 
қатынаста  негізгі  психологиялық  талаптардың  қаншалықты  сақталынуымен, 
жүйенің  оқушы  ерекшелігіне 
бейімделуімен  бірге, 
оның  қандай  жеке 
ерекшеліктерінің 
есепке 
алынатындыгы, 
оның 
компьютер 
қүратын 
интеллектуалдық 
моделінің 
жеке 
ерекшеліктерді 
қаншалықты 
толық 
сипаттайтындыгы.  Ягни,  эр  деңгейдегі  КОҚ-тар  бір-бірінен  келесі  сипаттамалар 
бойынша ерекшеленеді:
а)  оқыту  кезеңдерінің  компьютерге  жіктелінуі  (оқу,  қайталау,  бекіту, 
бақылау);
3)  оқу  үдерісінің  дараландырылу  деңгейі  (оқушы  моделі  пайдаланыла  ма, 
элде КОҚ берілген тапсырманың орындалу нэтижесі бойынша басқарыла ма?)
б) оқушының оқу тарихының қалай пайдаланылатындыгы;
в) оқушы жауаптарының қай типтерде іске асырылатындыгы;
г) жүйеде  оқушы мен компьютер  арасындагы сүхбаттың қай типтерде  іске 
асырылатындыгы;

ғ)  жүйенің  оқушының  оқу  ic-эрекетін  басқаруды  қаншалықты  мүмкін 
ететіндігі  (сауалдар  қою,  оқулық  тапсырмалар  беру,  қажетті  көмекті  анықтап 
беру, оқыту стратегиясы және т.б.);
д)  жүйеде  басқарудың  қандай  типінің  іске  асырылатындыгы  (жауап 
бойынша ма, элде үстаным бойынша ма?);
е)  басқару үстанымы  бойынша іске  асырылатын болса,  онда оқу үдерісінің 
қай нүктесінде көмек көрсетілетіндігі.
Сонымен  біздің  жүмысымыздан  оның  өзегін  қүраушы  «тапсырма  арқылы 
оқыту»  мақсатының  жалпылама  сипатын  байқау  қиын  емес.  Олай  болса,  КОҚ- 
тың  интеллектуалдық  деңгейін  келтірілген  критерийлер  негізінде  оқушыны 
зерттеуге  баулу  эдістемесіне  оң  өзгерістер  енгізуге  болады  деп  есептейміз. 
Осылайша  «дарындылықтың»  анықтамасын  оқушыларға  қатысты  колданған 
кезде  эр  балаға  байланысты  элеует  мүмкіндіктері  дамуының  белгілі  бір  деңгейі 
жөнінде  айтылатын  «жеке  түлганыц  элеуетін»  қарастырған  жөн.  Дарындылық 
элеуеттің  негізгі  сипаты  -   іс-эрекет  үрдісі  кезеңінде  пайда  болатын  жэне 
дамитын мүмкіндіктер.  Барлық  арнайы  қабілеттіліктер  іс-тэжірибе  барысындағы 
нақты шарттардың эсерінен дамиды.
Демек,  оқу үдерісін дараландыру баланы оқытудың өзбеттілік үстанымы -  
өздігінен  білім  алуға  талпындыратын  өзіндік  таным  еркіндігі.  Сондықтан 
мүғалімнің  негізгі  мақсаты  оқушылардың  алатын  білім  сапасын  тереңдете  түсу 
үшін  өзбетінше  іс-эрекетті  дамыту.  Ол  баланы  оқытуда тэжірибе  жинақтауынан, 
оның ақыл-ой эрекетінде  болатын сандық жэне сапалық өзгерістердің жиынтығы 
ретінде  білімін  нығайтады,  байыптауды,  өздігінен  ойлауға  үйретеді,  демек 
ойлауды дамытады.
Сонымен,  дарынды  балалардың  оқу  үдерісін  дараландырудың  бірден-бір 
жолы  -   компьютер  мүмкіндіктерін  пайдаланып  олардың  оқу  іс-эрекетін  басқару 
болып  табылады. 
Өйткені, 
оқытудың 
басқа  техникалық 
қүралдарынан 
компьютердің  артықшылыгы  -   оныц  икемділігінде,  эрбір  оқушының  іс-эрекеті 
деңгейіне  сай  жүмыс  жасай  алатындығында.  Компьютер  мүмкіндіктерін 
пайдаланып  оқыту  -   белсенділендіруші,  дараландырылған  ізденіс  пен  зерттеу 
сипатын беру арқылы оқу үдерісін жоғары сапаға көтереді.
Әдебиеттер:
1. 
Әмірбеков  А.  Оқу  процесін  оптимальді-эдістемелік басқару негіздері.
-  Шымкент:  Полиграф.  1999. -  140 б.
2. 
Бабанский Ю.К.  Рациональная организация учебной деятельности  М.: 
Знание,  1981. -  96 с.
3. 
Гальперин  П.Я.  Методы  обучения  и  умственное  развитие  ребенка.  -  
М.,  1985. -   150 с.
4. 
Дайырбеков 
С.С. 
Қоғамдық-гуманитарлық 
бағыттағы 
мектеп 
оқушыларының  математиканы  оқу  белсенділігін  компьютер  арқылы  дамыту. 
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дэрежесін алу үшін дайындалган 
диссертацияныц авторефераты.  Шымкент, 2004.  - 40  б.
5. 
Қазақстан Республикасының  12 жылдық білім  беру  түжырымдамасы. 
Астана, 2007ж.
6. 
Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний. -  М., 1984. -  344  с.
7. 
Шадриков  В.Д.  Психология деятельности и способности человека.  2-е 
изд.  перераб.  и доп.  -  М.,  1996. -  557 с.

жүктеу/скачать 9,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: