М. Ж. КӨпеевтің 155 жылдығына арналады
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
М. Ж. К пеевті 155 жылды ына арналады
| М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
заты жай емес, асыл тас екенін ескерсек, нұр сипаты жағынан содан не асқанын ашуға сауалдың бағытталғанын межелеуге болады. Сонда төрт шариардың бірі Әбубәкір /В.В. Радлов кітабында “Абу Бәкір“ деп берілген”-Г.Ж./ ең нұрлы деп намаз нұрын атаса, Омар да сол пікірді қолдайды. Ал, Әзірет Оспан, нұрлы деп Құранды бөліп көрсетсе, Фатима бабасының жүзін, яғни Мұхамедтің нұрын алады. Бұл жауаптар жеке-жеке алғанда, дұрыс көрінгенімен, Құдай әмірімен келген Жәбірәлі періште былай деп жауап береді: Нұрды тұр осы тастан Алла жолы, Бұл балдан Алла жолы тәтті болды. Құдайға құлшылық қып шықпағымыз, Жіңішке жалғыз қылдан маған қатты.[43] Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы Алланың алдымен нұрды жаратуын айтумен бірге одан әрі жарықты- иманға, ал жарық көзі шамды /канадилді/ көкірекке балайтынын бейнелеген: Екінші кітап қалған бір кеңеске, Адам-тау, көкірек канадил сол емес пе?! Болғанда жарық-иман, аруағы-ағаш Ақылды оған қосып май демес пе?! Бұл арада иман жетекші болса, ал ақыл себепші, көмекші ретінде келтірілгенін байқауға болады. Адам өлгенде, алдымен қабір ішінде Алла нұры болуын тілеу ХШ ғасырда жазылған Қожа Ахмет Иассауидің кітабында орын алған:”Алла нұры қабір ішін жарық қылғай// Періштелер өңірінен сәуле құйғай”.[44] Осы орайда ең алдымен не жаралды дегенде, нұрмен не тайталаса, не одан бұрын орын алған суға назар аударған жөн деп санаймыз. Ертедегі Грек ғылымы тарихында үлкен орын алатын Фалес Милетский /Б.э.д. УІ ғ./ тірліктің судан бастау алғанын [45] жазған. Фалес Милетский бұл пікірді қайдан алған десек, көпес ретінде шығыста көп болған оның Шығыс мифологиясына сүйену мүмкіндігі [46] көңіл бөлерлік. Ал, “Шан Шу” деп аталатын Көне Қытай туындысында /Б.э.д. І мыңжылдық басында/ “Бірінші бастау -су, екінші -от, үшінші -ағаш, төртінші -металл және бесінші -жер”,-деп берілген екен. [47] Сондай-ақ ертедегі Месопотамия, Шумер, Вавилон тұрғындарының әлемнің бір кезде ұшы-қиыры жоқ Мұхит қоршауында болғаны… туралы ұғымы [48] да ой саларлық. Сонымен қатар судың бар тіршілік бастауы болғаны туралы ілімнің ертедегі Үнді мифологиясына да орын алғаны да көңіл бөлерлік.[49] Зерттеуші С.Талжанов отқа табынудың көне заманнан келе жатқанына назар аудартады: “Осы күнгі совет ғалымы Г.Н.Румянцев те: “Түріктің, монғол, буряттың отқа табынуы өте ескі дін, сондықтан тек Иран әсері деу де өте қиын, әрине, ықпалы да бар шығар“,[50]-деп ескертіп өтеді. Әлем жаратылысы, жер мен көк арақатынасындағы су мәні хақында көне аңыздарда осы іспетті пікірлер орын алса, Мәшһүр-Жүсіп дастанында да суға ерекше мән берілген: Бар құдай салды назар сонда суға, Су қайнап айналасы толды буға. Буынан сонда судың көкті жасап, Білдірді өз құдіретін жас пен қуға. Мәшһүр-Жүсіп үшін жер-әлемнің бір бөлшегі. Ол жердің пайда болуын айтпас бұрын алдымен әлем жаратылысына, онда жер тәрізді тіршілік бастаулары көп екеніне ден қойғызады. Халықта “жеті қабат көк“ ұғымы ежелден келе жатқаны белгілі. Ал, Мәшһүр-Жүсіпте көктің жетеу болуымен бірге жердің де жеті түрі бар екені айтылады: Жеті көкке қойыпты жеті есікші, Өтірік айтар емеспін мен өсекші. …Жеті көк ғарыш күрсі, тоғыз аплақ, Құрайын енді кеңес жеті жерден. Осы орайда “жеті“ сөзімен қатар Мәшһүр- Жүсіпте “жетпіс мың“ тіркесі де біраз қолданылғанына да назар аудартқымыз келеді. “Неге жеті көк, жеті жер және жетпіс мың арқан?“ деген сауалдарға жауап беруді ғарышты зерттеу ғылымының кейінгі даму үлесіне қалдыра отырып, мына жорамалды айтқымыз келеді /жорамалдың бәрі ғылым болмаса да, оның бәрі жарамсыз санала бермейтіні де белгілі –Г.Ж./. Біздіңше, “арқан “ деген сөзде әзірше көзге де көрінбейтін, көруге арналған арнайы приборға да ілінбей жүрген тартылыс негізделген “тартылыс жібі“ дейміз бе, әйтеуір бір ұзын да алып белдік аталуы да мүмкін. Сондай-ақ мына жолдардағы: Басқышы, тірегі жоқ, Ғарыш қылды, Қисапсыз ол Ғарышқа айлық берді. Арасы аяқтарының сондай алыс, Құс ұшса, отыз жыл мың жүрер жолды. “аяқ“ деп отырғаны біздің ұғымдағы адамның, не малдың, не тіпті алып бір прибордың таянышы, аяғы емес, тағы да жай көзге көрінбейтін, кейін ғылым дәлелдеуге тиіс, тартылысты негіздеп |