М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

Үңғыма сағасының үстіне жөндеу жүмыстары жүріп 
жатқан  уақытта қаж етті  биіктікте  көтергіш  қүрылым 
(мүнара немесе діңгек) және көтергіш механизм (меха- 
никаландырылған шығыр) орнатылады. Қүбырлар баға- 
насын бүрау арқылы жүретін жүмыстар кезінде үңғыма 
сағасының үстіне, бүрғылау кезіндегідей, ротор орната- 
ды.
Үңғыма оқпанын қүмды тығындардан тазалау. Кей- 
де забойда қүмды тығындардың түзілуінен үңғымалар- 
ды қалыпты пайдалану бүзылады.
Қүмды тығындар түзілген үңғымаларды пайдалану- 
ды қайтадан  қалпына келтіру үшін жиналған  қүмның 
бәрін аластау керек. Терең емес үңғымалардағы аздаған 
қалы ңды қтағы   қүмды  тығындарды,  негізінен,  науа- 
шықтармен тазалайды. Кәдімгі науашық дегеніміз диа- 
метрі 75-100 мм болатын төменгі үшында тәрелкелі не- 
месе ш арикті клапаны бар,  жоғарғы жағында арқанды 
бекіту үшін  имегі бар қүбыр болып табылады.  Мүндай 
қүбырдың үзындығы 8-12 м-ден  аспайды.
Науашықты үңғымаға арқанмен түсіреді. Тығынға дейін 
10-15 м қалған кезде, моторист шығырдың тежеуішін бо- 
сатады, сол кезде науашық өзінің салмақ күшінің өсері- 
нен  қүмды  тығынға  үрылады.  Бүл  кезде  клапан  ашы- 
лып, қүмның біршама мөлшері науаш ыққа енеді. Науа- 
шықты  көптеу  толтыру үшін  қүмды  тығынға  бірнеше 
рет соққылайды.
Науашықты босату үшін оны клапанымен бүрғылау 
еденіне бекітілген қандай да бір өткір өзекке қою керек, 
сол кезде клапан ашылып, науашықтан барлық лас қо- 
қыстар  шығады.
Қарапайым науашықтан басқа поршеньдік өсері бар 
науашықтар  қолданылады, оларда үңғыманың забойы- 
нан қүмды шығару поршень жоғары  қозғалғанда  оның 
жүмыстық қуысында вакуум жасау нөтижесінде жүреді. 
Сондай-ақ,  автоматтық науашықтар да  қолданылады, 
олардың өсер ету принңипі үңғыма забойында жөне на- 
уашықтың жүмыстық қуысында қысымның күрт өзге- 
рістерін жасауға  негізделген.
207

Үңғыма оңпанын  құмды тығындардан науашықтар- 
мен тазалау -  ұзаң жөне тиімділігі аз операция: науашық- 
тың өрбір рейсі кезінде жоғарғы бетке құмның азғантай 
ғана мөлшері шығарылады. Сонымен ңатар, бүл кезде ар- 
қан тозады, эксплуатациялық бағанаға арқанның үйке- 
луінен ол бүзылады. Қүмды тығынды үңғымадан жуу ар- 
қылы шығару тиімдірек болады.
Үңғымалардағы  ңұмды  тығындарды  сумен  немесе 
мұнаймен  шығару төсілдерінің мәнісі  төмендегідей. 
Үңғымаға тығынға дейін жуғыш құбырлар бағанасын 
түсіреді. Осы қүбырлармен немесе ңұбырдан тыс кеңістік 
бойымен қысым арқылы сұйыңтық айдалады. Ағын әсе- 
рінен тығын шайылып кетеді. Шайылып кеткен жыныс 
сұйықтың ағынымен  эксплуатациялық бағана мен жу- 
ғыш қүбырлар бағанасы арасындағы сақиналық кеңістік 
бойымен немесе тікелей құбырлар бойымен көтеріледі.
Жуғыш сүйықтық құбырларға айдалатын, ал шайыл- 
ған жыныстар мен сұйықтық қоспасы шеген бағана мен 
жуғыш  құбырлар  арасындағы  құбыраралың  кеңістік 
арқылы жоғары шығарылатын жуу тәсілі  тікелей жуу 
деп аталады.
Кері жуу кезінде жуғыш сұйыңтың эксплуатация лық 
бағана мен жуғыш құбырлар арасындағы сақиналық ке- 
ңістікке айдалады, ал жуылған жыныс көтергіш құбыр- 
лармен көтеріледі.
Жуғыш құбырлар ретінде әдетте көдімгі сорғы-ком- 
прессорлық ңұбырларды пайдаланады.
Үңғымаларды жуу үшін автомашинада немесе трак- 
торда  бекітілген  жөне  олардың  қозғалтқыштарымен 
жұмыс жасайтын қозғалмалы сорғыларды пайдаланады. 
Мүндай қондырғыларды жуғыш агрегаттар  деп атай- 
ды.
Жұмыстар кезінде агрегатты тікелей үңғымаға орна- 
тады,  ал  сұйықтықты беруді оның қозғалтқышының 
жылдамдығын өзгерту арқылы реттеп отырады.
Үңғымаларды капиталдық жөндеуге арнайы жабдық- 
тарды бүрғы  станоктарын, турбобүрғыларды, бүрғылау 
құбырларын, цементтеуші агрегаттарды, т.с.с. қолдану-
208

ды қаж ет  ететін жерасты  жөндеу жүмыстарының  күр- 
делі түрлері жатады.
Үңғымаларды капиталдық  жөндеуге төн жүмыстар- 
ға жөндеу-оқшауландыру,  жөндеу-түзету,  үстау жүмыс- 
тары жатады.
Жөндеу-оқшауландыру жүмыстары үңғымаға бөтен 
сулардың  (пайдаланатын  мүнай  горизонтына  немесе 
қатшаларға қатысты жоғарғы немесе төменгі сулардың) 
енуін жою болып табылады.  Үңғымаға бөтен сулардың 
енуін берілген аралықтағы үңғыма оқпанын ңементтеу 
жолымен жояды.
Ж оғарғы сулар енген кезде, қүбырдан тыс кеңістікті 
қысыммен ңементтеу жүргізіледі. Табан суларының енуі 
кезінде оқшауландырудың өр түрлі төсілдерін қолдана- 
ды:  сүзгі аймағын жоғары ж атқан қабатқа көтеріп, үң- 
ғыманың астын кәдімгі ңементтеу; қатқа ңементтік ері- 
тінділерді беру; қаттың гидроүзілуін болдыру; содан соң 
қат суымен өрекеттескенде су өткізбейтін аймақ түзетін 
реагентті қатқа беру, т.с.с.
Цементтеудің барлық түрінде де бүрғылаудағы сияқ- 
ты,  сапасы  да сондай  тығындау ңементін  пайдаланады. 
Цементтің қатуы кезінде пайдаланылатын судың мөлшері 
әдетте қүрғақ ңемент салмағының 40-50% қүрайды. Әрбір 
цементтеу алдында айдауға қажетті цементтік ерітінді мен 
судың қажетті мөлшерлерін алдын ала есептейді.
Жөндеу-түзету жүмыстары:  бағаналардагы майысу- 
ларды, сынықтар мен жарықш ақтарды түзету жөне ба- 
ғананың бүзылған бөлігін ауыстыру.
Эксплуатация л ық бағаналард ың зақымдану ының се- 
бептері түрлі болады.  Бағана  қандай да бір учаскесінде 
қабырғасының қал ыңдығының азаюынан немесе бүран- 
далық қосылымдардың ақауларынан өлсізденуі мүмкін. 
Осы жерлерде міндетті түрде судың қысымының неме- 
се жыныс қысымының бүзу өсері болады.  Үңғымадағы 
сүйықтық  деңгейінің  күрт  төмендеуі,  соның  салдары- 
нан бағанаға сыртқы қысымның рүқсат етілген мөлшер- 
ден  асып  кетуі  багананың  зақымдануына  алып  келуі 
мүмкін.  Сонымен  қатар,  үңғыманың забой маңы айма-
14-148
209

ғынан  оны  пайдалану  кезінде қүмның  көп  мөлшерін 
шығару, қүрғатылатын қаттан жоғары жатқан  жыныс- 
тың опырылуын тудыруы мүмкін, ол да бағананың май- 
ысуына және сынуына алып келуі мүмкін.
Бағананың майысқан учаскелері үңғымаға бүрғылау 
қүбырларымен түсірілғен  түзету қашауларымен  неме- 
се арнайы түзеткіштермен түзетіледі.
Еғер бағанадағы ақауды қашаумен жоя алмаса, май- 
ысқан учаскені жазық немесе конустық  фрезерлермен 
айналдыра жонады.  Түзетілғен учаскені  ңементтік  са- 
қинамен бекітеді,  ол үшін қысым астында бағана сыр- 
тына ңементтік ерітіндіні айдайды.
Капиталдық жөн деу кезінде үзілғен қүбырларды жөне 
қүлаған қүралдарды алып шығу үшін үстау жүмыстары- 
ның орны ерекше. Ең күрделі жүмыстар қүбырларды үс- 
тап алу жөне оны шығару болып табылады, себебі үңғы- 
маға қүлаған сорғы-компрессорлық қүбырлар бағанасы 
забойға қүлағанда бүкіл өне бойымен майысып, эксплуа- 
тациялық бағанада қыстырылып қалады. Сонымен бірғе, 
кейде  қүбырлар  забойға  үрылып,  соғылғанда  бірнеше 
жерінен сынып, үңғымада қатарласып орналасады. Қү- 
бырлар еғер үңғымада тығын болса, онда оған кіріп кетуі 
де мүмкін.
Қүлаған қүбырларды үстау жөне алып шығу үшін көпте- 
ғен түрлі үстау қүрал-саймандары болады (қармаңтар, тор- 
лар,  қоңыраулар,  қүбыр үстағыштар,  таңба салғыштар, 
т.с.с.).
Үңғымада қалған қандай да бір қүрал-сайманмен үстап 
алынған қүбырларды алып шығу үшін, көбінесе, көп күш 
жүмсау қажет болады. Сондықтан да, үстау жүмыстары 
кезінде үзілуге, сынуға төзімді қалың қабырғал ы бүрғы- 
лау қүбырларын пайдаланады.
Үңғымаларды  эксплуатациялауды  тоқтатқаннан 
кейін де жүргізілетін үңғымаларды жою жүмыстары да 
капиталдық  жерасты  жүмыстарына  жатады.  Мүндай 
үңғымаларда түсірілген шеген қүбырларды кеседі жөне 
алып шығады, ал үңғыма оқпанын цементтейді, үңғыма- 
ның  геологиялық  ерекшеліктеріне  байланысты  сазды 
ерітіндіні қүяды немесе сазбен толтырады.
210

3.8. Кәсіпш ілдік ж инау ж әне мүнай мен газды 
дайындау
М үнай мен газды  кәсіпш ілдік ж инау ж әне тасымал- 
даудың сызбалары. Мүнай үңғымаларының өнімі мүнай, 
газ жөне қатты ң минералданған суының қоспасы болып 
табылады. Әдетте мүнай мен суды қарқынды араластыр- 
ғанда, майда үсақталған су там ш ы лары  мүнай ортасын- 
да ж үзгінді күйінде болатын қоспа -  эмульсия  түзіледі, 
сондықтан олар түнбайды  жөне өзара бірікпейді.
Газ үңғымаларында, газдан басқа, тамшылар жөне су 
буы түрінде сүйық фаза болуы мүмкін, ал газ-конденсат- 
тық үңғымада,  сондай-ақ  сүйық  көмірсутектер де бола- 
ды. Газ бен сүйықтықтан басқа, үңғыма өнімдерінде меха- 
никалы қ кірмелер -  қаттан шығарылатын қүм ж әне саз- 
дың бөлшектері болады.
М үнай  мен  газды  ж инау,  оларды  тасы м алдау,  бір- 
бірінен айыру жөне бөтен кірмелерден босату үш ін, сон- 
дай-ақ  өндірілетін  өнімдерді  өлш еу үш ін  кәсіпш ілдік 
территориясында  қүбы рларды ң,  аппараттарды ң  ж әне 
қүрылымдардың жүйесі салынады, оларда мынадай опе- 
рациялар орындалады:
1)  үңғы м алар өнімдерін ж инау ж әне өлшеу;
2)  мүнайды газдан бөліп алу (сепарация);
3)  мүнай мен газды судан жөне м еханикалы қ кірме- 
лерден ажырату;
4)  мүнайды  ж инау  ж әне  өлш еу  қонды рғы лары нан 
көсіпш ілдік қоймалардың парктеріне жөне газды ком- 
прессорлық станцияларға немесе газ бөлетін тораптарға 
тасымалдау;
5)  мүнайды  сусыздандыру  (деэмульсациялау) жөне 
кейбір ж ағдайларда оны түзсыздандыру жөне түрақтан- 
дыру, яғни одан жеңіл көмірсутектерді бөлу;
6)  газдан қажетсіз қоспаларды бөлу жөне оны бензин- 
сіздендіру;
7)  өндірілген мүнай мен газды есептеу жөне тасымал- 
I 
дау мекемелеріне өткізу.
Көсіпшілдік жинау, мүнай мен газды тасымалдау жөне 
өңдеудің біртүтас өмбебап сүлбасы болмайды. Барлы қ бар
211

сызбалар жергілікті жагдайларга (көсіпшілдіктің геогра- 
фиялық орналасуына, үңгымалар арасындагы арақашық- 
тыққа, өндіру көлеміне, үңгымаларды пайдалану төсілі- 
не,  өндірілетін  мүнайдың  сапасына,  оның  сулану  дөре- 
ж есіне, т.т.) байланысты өзгертіліп отырады.
Соган қарамастан,  қазіргі замангы  мүнай мен газды 
ж инау, тасымалдау жөне өңдеу сызбалары жалпы негізгі 
принципке  -   ж ең іл   фракциялардың  шыгынын  ескер- 
туге, мүнайдың атмосферамен байланысуын болдырмау 
ж өне  мүнайдан  газды,  суды ж өне  механикалық  қоспа- 
ларды толық бөлуді қамтамасыз етуге -  сәйкес келуі ке- 
рек.
Бүл  принциптерге  берілген  мүнай  ауданындагы  бір 
немесе бірнеш е кен орындарындагы үңгымаларына қыз- 
мет  етуге  есептелген  м үнай-ж инау  пункттерінде  орта- 
лықтандырылган көп сатылы айыру (сепарациялау) қон- 
дырғылары  бар  қысымдық  ж үй е  толығырақ  ж ауап  бе- 
реді.  Бүл ж үйеде үңгымалардың өнім і сағадағы  қысым 
(0,6-дан  1,0 МПа дейін  ж өне одан да жогары) өсерінен 
топтық айыру-өлшегіш қондырғылары (ТАӨҚ) арқылы 
(қажет болган жагдайда) қүрама жинағыш коллекторга 
келеді,  одан  өрі  мүнайды дайындау  қондырғыларымен 
(МДҚ),  тауарлық  паркпен  (ТП)  ж өне  кей  жағдайларда 
газ өңдейтін зауыттармен  (ГӨЗ) бір территорияда орна- 
л асқан  орталы қтанды ры лған  айы ру  қондырғысына 
(ОАҚ) келеді. Бүл объектілердің бөрі мүнай-газ кешенін 
(МГК) қүрайды. ОАҚ-да  үш   немесе төрт сатылы айыру 
ж үр еді.
1  саты  айырғыштан  (сепаратордан)  газ  салқындаған- 
нан соң, газ қүбырына бағытталады ж өне өз қысымымен 
түтынатын жеріне дейін тасымалданады, ал келесі саты- 
лардағы газ газ өңдейтін  зауытқа ГӨЗ түседі.  51-суретте 
мүнай мен газды көсіпшілдік жинаудың сызбаларының 
бірі  көрсетілген,  оны  қажет  болған  жағдайда өзгертуге 
немесе  үңғымаларды  пайдалану ж өне  кен  орнын  қазу 
жағдайларына бейімдеуге  болады.  Мысалы,  оны  сулан- 
ған  ж әне  суланбаған  мүнайларды немесе  екі түрлі  сорт 
мүнайларын ж еке арналар бойымен жинау жөне тасымал-
212

дау үшін  пайдалануға,  үңғымаларды  газлифттік  пайда- 
лану кезінде газды дайындау ңондырғыларымен толық- 
тыруға болады және с.с.
51-сурет. Мүнай мен газды көсіпшілдік жинау және 
дайындаудың қысымдың жүйесі:
1 — мүнай құбырлары;  2 — газ құбырлары;  3 -  ағын  су 
құбырлары; 4 — жинақтау жүйесінің технологиялық  элемент- 
терінің шартты шекаралары
Сызбада мүнай үңғымадан (1) шығарылатын ңүбырлар- 
мен топтық өлшегіш ңондырғыларға (2) бағытталады, ол 
жерде мүнай  мен газдың өнімділіктері жеке үңғымалар 
үшін  бөлек-бөлек  өлшенеді.  Қандай  да  бір үңғыманың 
өнімділіктерін өлшеу кезінде басқа үңғымалардың өнімі 
жинаңтаушы  коллекторға бағытталады,  онымен  мүнай 
мен газ қоспасы айыру ңондырғыларына (3) дейін немесе 
сығатын сорғы станңияларына (За) (ССС) (олар да мүнай- 
ды  мөжбүрлеп  айдайтын  айыру  қондырғысы) дейін  та- 
сымалданады.  ССС жүйедегі  қысым  мүнайды өрі қарай 
соңғы  айыру қондырғыларына дейін  тасымалдау үшін 
жетпеген  жағдайларда  қолданады.
Соңғы айырғыштар (сепараторлар) (5) тікелей мүнай- 
ды дайындаудың орталың пунктінің (МДОП) территория-
213

сында орналасады.  Онда 
мұнай 
газдан  атмосфералың 
қысымға 
жаңы н  ңысым 
кезінде толың ажыратылады. 
Мүнай соңғы сепараторлардан мүнайды дайындау қон- 
дырғысына (6),  одан тауарлық қоймаларға (7) жөне әрі 
қарай тауарлық мүнайды беретін автоматтандырылған 
қондырғыға (8) түседі. Егер тауарлық қоймаларда мүнай 
кондицияланбаған болса, онда ол (8) қондырғыдан авто- 
матты түрде қайта өңдеуге (6) қондырғыға бағытталады.
Газ айыру қон дырғыл арынан компрессорлық станция- 
ның компрессорл арының (9) қабылдауына түседі, ол жер- 
ден газ-бензиндік зауытқа (11) қайта айдалады.
Өндірістік сулар айыру қондырғыларынан,  мүнайды 
дайындау қондырғыларынан жөне резервуарлардан жи- 
налады да, ңүрғатымды жолдармен суды дайындау қон- 
дырғыларына (10) бағытталады, ол жерде мүнай мен ме- 
ханикалық қоспалардан тазартылып,  айдама үңғымаға 
айдалады.
Технологиялық көрсеткіштері бойынша мүнай,  газ 
жөне суды жинақтау жөне дайындау сүлбасының барлы- 
ғын мынадай элементтерге бөлуге болады: I —
 жинақтау- 
өлшеу қондырғылары; II -  бірінші сатыдағы айыру қон- 
дырғысы жөне сығатын сорғы станциясы;  III -  екінші 
жөне үшінші сатыдағы соңғы айырғыштар кіретін мүнай- 
ды дайындау мен берудің орталық жинаңтау пункті (егер 
ол технологиялық цикл бойынша қажет болса), мүнайды 
дайындау қондырғылары, резервуарлар паркі, мүнайды 
автоматты түрде беретін қондырғылар; IV —
 газды жинақ- 
тауға арналған компрессорлық станциял ар жөне газ-бен- 
зиндік зауыт; V -  қатты сумен толтыруға арналған суды 
дайындау пункті.
Мүнай мен газ жинаудың технологиялық жүйесінде 
айыру қондырғыларды сүйықтықты газдан бөлу үшін, 
сүйық өрі газ фазаларының шығынын өлшеу үшін, газ 
өңдейтін зауытқа жөне басқа түтынушыларға газды ком- 
прессорсыз беруге,  сондай-ақ газбен қаныққан мүнай- 
ды қондырғы немесе сорғылардың  қысымымен  мүнай 
мен газды жинау мен дайындаудың орталық пунктіне 
беру үшін қолданады.
214

Бірінш і сатылы айыру жөне соңғы айыру қондырғыла- 
рының бірнеше типтері жасалған.  52-суретте бір буферлік 
сыйымдылығы  бар ғидроциклондық  айырғыш   қүрылғы- 
сы  көрсетілғен.  Газ  ағы ны   буф ерлік  сы й ы м ды лы қты ң  
жоғарғы бөлігіне бағытталады, ол жерде тамшыүстағыш- 
тардан  13  жөне екі таратуш ы  тордан  14  түратын  кассета 
болады. Буферлік сыйымдылықтың жоғарғы жағында тор- 
ш алар ғаз ағынының жылдамдығын оны аппараттың бүкіл 
қимасы  бойымен  тарату жолымен  теңестіру үш ін  қаж ет 
жөне тамшыүстағыштармен бірге сүйықтық там ш ы лары н 
қосы м ш а үстау қы зм етін  атқарады .
2
8 
9
52-сурет. Бір буферлік сыйымдылығы бар 
гидроциклондық айырғыш:
1  -  үңғымадан келетін мүнай-газды қоспа;  2 -  кіретін келте 
қүбыр;  3 — бағыттаушы келте ңүбыр;  4 — гидроциклон корпусы;
5 -  асқын ағын секциясы;  6 -  төгетін сөрелер;  7 -  деңгейді 
механикалық реттегіш;  8 -   мүнайдың шығатын жері;
9 -  жапқыш;  10 -  люк;  11 -  көбік-үстағыш;  12 -  корпус;
13 -  тамшы-үстагыштар;  14 -  торлар;15 -  газдың шығатын 
жері тамшыларын қосымша үстау қызметін атқарады
215

Газбен ңаныңңан мүнай төгетін сөрелерге (6) келеді 
жөне  өрі  ңарай  ңабырга  бойымен  сыйымдылыңтың 
төменгі бөлігіне барады. Төгетін сөрелер мүнайдың сый- 
ымдылыңңа бір ңалыпты  келуін  ңамтамасыз  етеді,  ол 
көбік түзілуді азайтады. Сыйымдылықңа деңгейдің ме- 
ханикалың реттегіші (7) орнатылады, ол айыргыш сепа- 
ратордан кейін мүнай жолында орнатылған  атқарғыш 
механизммен -  жапқышпен (9) байланысқан. Реттегіш, 
мүнай коллекторына бос газдың өтуін тоқтататын, сый- 
ымдылықтағы сүйықтықтың қажетті деңгейін  қамта- 
масыз етеді.
Гидроциклондың бас (53-сурет) -  сепаратордың негізгі 
элементі —
 мүнай-газ қоспасын тангенциалды қосатын (1) 
тік  орнатылған  аппарат.  Гидроциклон  корпусы  ци- 
линдрлік бөліктен (2) жөне фланецтермен (4)  қосылған 
иілген қүбырдан (3) түрады. Иілген қүбыр (3) ішінде үста- 
ғыш (5)  және  козырек (6) орналасқан.
Гидроциклондық баста мүнайдан  газды бөлу былай 
жүргізіледі.  Газ-мүнайлы ағын кіретін келте қүбырмен 
тангенциалды түрде еніп, бағыттаушы келте қүбыр (7) 
маңында айналмалы жөне осьтік қозғалыстар  тудырып, 
төмен қозғалатын ңүйын түзеді. Мүнай газға қарағанда 
тығыздығы жоғары болғандыңтан,  орталықтан тепкіш 
күшпен гид роциклонның қабырғасына жабысады, ал газ 
қүйыны айналып,  орталықта қозғалады.  Орталықтан 
тепкіш күштің өсерінен мүнай пленкасынан газ фазасы- 
ның қарқынды бөлінуі жөне сонымен бірге оның сүйың- 
тықтан тазаруы  жүреді.
Гидроциклон төменгі бөлігінде асқын ағын секциясы 
(8)  болады,  ол ағындардың қозғалысының бағыты тік 
қозғалыстан жазыққа өзгергенде, газ бен мүнайдың ара- 
ласуына кедергі жасайды. Мүнайдың бір бөлігі жоғары- 
дан төмен қозғалғанда, үстағыш (5) жанынан өтеді жөне 
тікелей бағытын тік бағыттан  жазың горизонтальдыға 
өзгертеді. Ал басқа бөлігі козырекке (6) түседі де, оны- 
мен иілген қүбырдың төменгі бөлігіне ағады. Үстағыш 
(5)  козырек бойымен қозғалған  кезде,  мүнайдың газға 
енуіне кедергі жасайды.
216

Газ ағыны үстағыш ішімен өтіп, ол да өзінің қозғалы- 
сын тік боймен көлденең жазы қты ққа өзгертеді.  Гидро- 
циклон басынан бөлінген газды жөне мүнайлы ағындар 
буферлік  сыйымдылыққа түседі.
Мүнай  мен  газ  жинау жүйелерінде бір  буферлі сый- 
ымдылықты  гидроциклондық  айырғыштардан  басқа, 
жоғарғы жөне төменгі сыйымдылықтардан түратын екі 
сыйымдылықты  айырғыштар  қолданылады.  Бүл  жағ- 
дайда  гидроциклондық  бас  жоғарғы  сыйы мдылыққа 
еніп орнатылады.
Барлық бір сыйымдылықты жөне екі сыйымдылықты 
айырғьпптардың бірнеше түрлі өзгерістері бар, олардың па- 
раметрлері өнімділігі бойынша  750-ден  5000 м3/төулігіне 
сүйықтық жөне айыру қысымы бойынша 0,6-дан 4 МПа-ға 
дейін болады.
Газ  айырғыштардың  барлық  типтері  үшін  мыналар 
қарастырылған:  сүйықтық  деңгейін  автоматты  түрде 
реттеу; апаттық жағдайда деңгей немесе қысым кетеріл-
217

генде қондырғыны автоматты түрде өшіру; алаттық да- 
былдарды диспетчерлік пунктке (телемеханика жүйе- 
лері бар болганда) жеткізу.
Айыргыш арқылы өтетін сүйықтық шыгынын өлшеу 
үшін  негізінен  тахометриялық немесе турбиндік есеп- 
тегіштер қолданылады.
М үнайды кәсіпшілдік дайындау. Мүнай мен суды ара- 
ластырганда, қиын бөл інетін ол сүйықтықтардың қоспа- 
сы —
 мүнай  эмульсиясы  түзілетіндігі белгілі. Үңгыма- 
ларды пайдаланганда мүнай эмульсиялары пайда болуы 
үшін өте ыңғайлы жағдай болады, өйткені мүнай өнімді 
қаттан соңғы айырғыш  қондырғыларға дейінгі барлық 
жолында қат суымен қарқынды араласады.
Көсіптік практикадағы көп жағдайларда, "мүнайдағы 
су"  типті эмульсиялар көп кездеседі. Ондай эмульсия- 
лардың ерекшелігі  сол, су өте үсақ тамшылар түрінде 
мүнайдың ішінде болады.
Мүнай эму л ьсиял арының көп жағдайда түрақтылығы 
жоғары  болады.  Қарапайым  түндыру  арқылы  суды 
мүнайдан бөліп алу мүмкін емес, ол үшін эмульсияны 
арнайы өңдеу қажет.
Мүнайды өңдеу үшін оны дайындау үдерісін шартты 
түрде екі операцияға бөледі:  сусыздандыру (деэмульса- 
ция) жөне түзсыздандыру. Сусыздандыру кезінде мүнай- 
дағы судың мөлшерін 1-2% -ға дейін, түзсыздандыру ке- 
зінде 0,1%-дан іздері ғана қалғанша жеткізеді.  Оның 
үстіне, бүл үдерісте түздар да аластатылады. Оны мүнай- 
ды түщы су қабаты арқылы өткізеді, нөтижесінде мүнай- 
дағы бар түздар еріп, сумен бірге аластатылады.
Мүнай эмульсияларын бүзуды екі кезеңге бөлуге бола- 
ды: біріншісі —
 диспергирленген судың тамшыларының 
бірігуі, екіншісі -  үлкейген су тамшыларының шөгуі. Бүл 
үдерістерді  жылулық,  химиялық  немесе  электрлік 
төсілдермен жүзеге асыруға болады.
Жылулық немесе термиял ық төсілде мүнай эмульсия- 
сын 45-80°С-қа дейін қыздырады. Содан кейінгі бірнеше 
сағат бойы түндыру кезінде су мүнайдан ішінара бөлінеді 
жөне түндырғыш ыдыста шөгеді, одан канализациялық 
жүйеге шығарылады.
218

М үнайды   д е э м у л ь с а ц и я л а у д ы ң   ж ы л у л ы қ   т ә с іл і 
эмульсияны  қы зды рғанда оның  түтқырлы ғы  төмендеу 
судың там ш ы лары  бір-бірімен қосылу ж әне түну прин- 
ципіне негізделген. Эмульсияны резервуарларда, ж ы лу 
алмасты рғы ш тарда  немесе  қүбырлы  пештерде  қызды- 
рады.
Х им иялы қ тәсіл  эмульсияның қүрамды бөліктеріне — 
мүнай  мен  суға хим иялы қ реагенттермен  — деэмульга- 
торлармен әсер етуге негізделген.
Деэмульгаторлар ретінде этилен оксиді негізінде дай- 
ындалатын әр түрлі ионогенді емес беттік-активті заттар 
(ОП-ІО, проксанолдар, дипроксамин, дисольван және т.б.) 
қолданылады.
Эмульсиялық мүнайға деэмульгаторды енгізгенде, ол 
екі ф азада да еритіндіктен, іш кі ф азаға емін-еркін етеді 
де, эмульгатор пленкасын бүзады, су-мүнай шекарасын- 
дағы беттік керілуді азайтады,  оның бөрі эмульсияның 
ыдырауына  көмектеседі.
Эмульсияны бүзудың  электрлік  төсілі  судың  әрбір 
тамш ысының қарама-қарсы жағында өр түрлі электрлік 
зарядты ң пайда болуына, ол тамш ыларды ң өзара тарты- 
луы на жөне эмульсия ағыны на түсірілген электродтар- 
ға айнымалы немесе жоғары кернеудегі түрақты токтың 
әсерінің  нәтиж есінде  осы  там ш ы ларды ң  арасы ндағы 
мүнай пленкасы ның бүзылуына  негізделген.  Мүнайды 
әлектрлік деэмульсациялау кезінде темір ыдысқа ыдыс- 
тың қабырғаларынан оқшауландырылған электрод енгі- 
зіледі,  одан бірнеше  мың вольт  кернеудегі электр тогы 
жүреді.  Екінш і электрод -  жерсіндірілген жөне кернеу 
трансформаторына қосылған ыдыстың қабырғалары.
Эмульсияны жоғары кернеулі ток өтетін электродтар 
арасымен айдағанда, эмульсия бүзылады, босаған су там- 
шылары бірігіп, үлкенірек бөлшектер береді де, су бір- 
тіндеп ыдыс  түбіне шөгеді.
Мүнайды  эмульсациялауды ң  жоғарыда  көрсетілген 
төсілдері өдетте, жеке қолданылмайды. Өдетте, деэмуль- 
сацияны қүрама төсілмен, мысалы, ж ы лулы қ өсерді хи-

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: