*  АВТ  -   вакуумдық  фракцияға  арвалған  түтікті  қондырғы

оЗ
п
• Н
о
ов > .
• *Н
»=С һ
5
•н
Гп
са Ю
щ
РЭ
■ а
сб
з
ч
Ен
3
со
сб
Ен
>*
М
со
о
я*
3 6 6
74
-с
у
р
ет
. 
К
ү
к
ір
т
т
і 
м
үн
ай
ды
 
от
ы
н
ды
ң
 
н
үс
қ
а 
бо
й
ы
н
ш
а 
тү
сс
із
 
м
үн
ай
 
ө
н
ім
д
ер
ін
 
ж
оғ
ар
ы
 
е
м
е
с
д
ең
ге
й
м
ен
 
ал
ы
п 
өң
де
уд
ің
 
сы
зб
а
сы

даланылады.  Ауыр  газойлді  фенол  мен  фурфуролмен 
өңдегенде  кейін  алынған  сығынды  техникалың  көмір- 
тек алу үшін тамаш а ш икізат болып табылады.
Катализдік крекингпен қатар,  вакуумдық дистиллят- 
тарды өңдеуге гидрокрекинг те қолданылады.  Егер ката- 
лиздік крекингте негізгі өнім әрқашанда бензин болса, ал 
гидрокрекингте бензиннің немесе орташа дистилляттар- 
дьщ шығымын арттырып, алынатын өнімдердің арақаты- 
насын өзгертуге болады. Ол мүнай өнімдеріне сүраныстың 
мерзімді өзгеруін қанағаттандьфуға мүмкіншілік береді.
Гудронды термиялық үдерістердің бірі -  кокстеу не- 
месе термиялық крекингіні қолданып өңдейді.  Гудрон- 
ды термиялық өңдегенде газ және дистилляттар алады, 
олардың жиынтығы катализдік крекингтен алғандарға 
үқсас.  Термиялық үдерістердің  бензинін  тауарлық  ав- 
токөліктік отынға берместен бүрын тереңірек гидроген- 
деу және  катализдік  риформинг үдерістерін  қолданып 
жақсарту керек. Ж еңіл газойль газтурбиндік, моторлық 
немесе  пештік  отындардың  компоненті  ретінде  пайда- 
ланылады, гидротазартудан кейін дизельдік отынға жі- 
беруге болады.
Кокстеу жөне катализдік крекинг қондырғыларының 
газ ағындарында қанықпаған көмірсутектер болады және 
сондықтан  бірінш ілікті  өңдеудегі  мен  риформингтің 
қаныққан газ ағындарынан бөлек өңделеді. Ол  ағындар- 
дан бөлінген пропан-пропилендік және бутан-бутилендік 
фракциялар полимерлеу жөне алкилдеу өдістерімен жо- 
ғары сапалы бензиннің қосымша мөлшерін алу үшін пай- 
даланады.
Отынды-майлы нүсқасы бойынша мүнайды өңдеу сыз- 
басы. Бүл сызба бойынша (76-сурет) АВТ қондырғыларын- 
да,  аш ық дистилляттардан  (бензиндік,  керосиндік,  ди- 
зельдік) бірнеше вакуумдық дистилляттар  жөне гудрон 
алады. Содан соң өрбір дистилляттар: а) шайырлы-асфаль- 
тендік компоненттерден таңдамалы тазартудан, б) депара- 
финдеуден, в) ағартқыш саздармен толық тазартудан не- 
месе гидротазартуды қолданып, толық тазартудан өтеді.
367

37
0
Газ, бензиндер,  керосин фракциясы
Шикі мұнай 
+ 
~
Түзсыздындыру жөне атмо- 
сфералық-вакуумдық айдау
Дизель фракциясы
Мүнайды атмо- 
сферал ық айдау 
кезінде алынған 
фракцияларды 
өңдеу
Женіл дистилл ат
Орта дистиллат 
Ауыр дистиллат
Гудрон
Деасфальтизат
Гудронды
деасфальттау
Битум
өндірісі
Асфальт
Майлы фракцияларды селективті тазалау
Жеңіл рафинат
Терең
депара-
финдеу
Орта рафина г
I Ауыр рафинат 
♦  
♦ 
Калдық
Экстрактор
Петролатум 
Гач
Депарафиндеу 
1
1
1
Гидротазалау немесе контактылы тазалау
Аролшт--  
ты көмір 
сутектер
Авто-
бензин
Қалдык компонент 
\уы р компонент
Ірта. компонент'
Женіл компонент
Керо-
син
Дизель- 
Іді отын
[МПС
і і
Төмен 
қататын 
майлары
V V V
Индустр.
майлары
Гачты жөне
перолатумды
майсыздау
^ 
▼ 
щ
Гидрота- 
залау не- 
месе пер- 
коляция
Мотор
майлары
Пара-
фин
Цере-
зин
Би-
тум
6-сурет. Отынды-майлы нүсқа бойынша мүнайды өңдеу
Қ
ос
па
ла
р

1.  Аметов И.М., Байдиков Ю.Н., Рузин Л.М., Спириди- 
нов Ю.А. Добыча тяжелых и высоковязких нефтей.  -  М.: 
Недра, 1985.
2.  Ахмадеев Р.Г., Даюшевский В.С. Химия промывочных 
тампонажных жидкостей. -  М.: Недра, 1981.
3.  Антониади  Д.Г.,  Гарушев А.Р.,  Ишханов  В.Г.  На- 
стольная книга по термическим методам добычи нефти. -  
Краснодар: Сов.Кубань, 2000.
4.  ГамзатовС.М. Применениевяжущихвеществвнефтя- 
ных и газовых скважинах. -  М.: Недра, 1985.
5.  Глебова Е.В., Глебов Л.С. Курс экологии. -  М.: РГУ 
нефти и газа, 2000.
6.  ГрейФ. Добычанефти. -М.: ЗАО"Олимп-Бизнес", 2001.
7.  Добыча, подготовка и транспорт природного газа и кон- 
денсата: Справочноеруководство.  -  М.: Недра, 1984.
8.  ЖелтовЮ.П. Разработканефтяных месторождений. 
-  М.: Недра, 1986.
9.  ЗайцевЮ.В., БалакиревЮ.А. Добычанефти игаза. -  
М.: Недра,  1981.
10. Иванова М.М., Дементьев Л.Ф., Чоловский И.П. Неф- 
тегазопромысловая геология и геологические основы разработ- 
ки месторождений нефти и газа. -  М.: Недра, 1985.
11. Ибрагимов Г.З., Хисамутдинов Н.И. Справочное по- 
собие по применению химических реагентов в добыче нефти. 
-М .: Недра, 1983.
12. Нефтепромысловое оборудование: Справочник. -  М.: 
Недра, 1990.
13. Силаш А. Добыча и транспорт нефти и газа. -  М.: Не- 
дра,  1980.
14. Середа Н.Г., Муравьев В.М. Основы нефтяного и газо- 
вого дела. -  М.: Недра, 1980.
15. СыромятниковЕ.С., Андреев А.Ф. Научно-техничес- 
кий прогресс в бурении нефтяных и газовых скважин. -  М.: 
Недра, 1991.
16. Щуров В.И. Технология и техника добычи нефти. -  
М.: Недра, 1983.
17. Суербаев Х.А. Добыча и транспорт нефти и газа. -  
Алматы: Қазақ университеті, 2002.
18.  Суербаев Х.А.  Введение в нефтехимию.  -  Алматы: 
Қазақуниверситеті, 2002.
Пайдаланылған  әдебиеттер
371

Мазмүны
ШРІСПЕ................................................................................3
1-ТАРАУ. МҮНАЙ МЕН ГАЗ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНПС
1.1. Мүнай мен газдың өлемдік ңоры. Қазаңстанның 
негізгімүнайгаздыаймақтары  ............................................  5
1.2. Мүнай-газкөсішнілік геологиясының негіздері......... 8
1 .2 .1 . Литосфераның тау ж ы ны стары .......................................   8
1.2.2.Шөгіндітаужыныстарыныңжатысформалары  ... 12
1.3. Мүнай жөнегаз кен орындарының геофизикалық 
сипаттамалары................................................... . 
16
1.3.1. Тау жыныстарының кеуектілігі мен өтімділігі  ..... 16
1.3.2. Мүнайлы жөне газды шоғырлардың типтері мен 
эдементтері...................................... .................. ................ 20
1.3.3. Мүнаймен газкен орындары...................................24
1.3.4. Мүнайлы жөне газды қаттардың қысымы мен 
температурасы..................................................................... 26
1.4..Мүнай мен газдың физикалық қасиеттері.................30
1.5. Мүнай мен газ кен орындарын іздеу және барлау..... 39
2-ТАРАУ. МҮНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ҮҢҒЫМАЛАРЫН 
БҮРҒЫЛАУ
2.1. Үңғымалардыбүрғылаутөсілдері  ..............................43
2.2. Бүрғылау қашаулары.................................................. 50
2.3. Бүрғылау бағанасы......................................................54
2.4. Үңғымаларды жуу жөне үрлеу.................................... 56
2.4.1. Жуғыш сүйықтықтардың тағайындалуы жөне 
жіктелуі............................... ............................................... 56
2.4.2. Су негізіндегі жуғыш сүйықтықтар  ....................... 57
2.4.3. Су негізіндегі жуғыш сүйыңтардың пайдалану 
сапаларын жақсартудың химиялық әдістері.....................62
2.4.4. Сусыз негіздегі жуғыш сүйықтықтар  .................. 66
2.4.5. Жуғыш сүйықтықтарды дайындау жөне
тазалау............................ ............................. ....................6 7
2.4.6. Үңғымалардыауамен(газбен) үрлеу...................... 68
2.5. Бүрғы лау режимі.................................................... .  70
2.6. Тік жөнекөлбеу үңғымалар............................. .......7 4
2.7. Шеген бағана элементтері. Шеген бағананың жүмыс 
істеужағдайлары. Шеген бағаналардыцементтеу..... ....7 5
2.8. Үңғымаларды бітіру........................ ..........................86
2.9. Бүрғылаудың инновациялық технологиялары  ........97
2.10.Бүрғылауқондырғылары   
.................. ...........101
372

3-ТАРАУ. МҮНАЙ МЕН ГАЗДЫ ӨНДІРУ
3.1. Мүнай жөне газ шоғырларына өсер ететін
ңаттъщ энергия мен күш тер............................................... 105
3.2. Мүнай жөне газ шоғырл арының режимдері............ 107
3.3.  Мүнай жөне газ кен орындарын өңдеудің
гидро жөне газдинамикалың негіздері............................ 112
3.4. Мүнай, газ жөне газконденсаттың кен орындарын 
ң а з у ........................................................................................120
3.4.1. Қазу жүйелері........................................................... 120
3;4.2. Мүнай кен орындарын ңазу.................................... 124
3.4.3. Газ кен орындарын ң а з у ......................................... 125
3.4.4.Газконденсаттыңкенорындарынңазу   
127
3.4.5..Мүнай шоғырындаңат ңысымын үстап түру 
әдістері.................................................................................. 132
3.4.6.  Қаттардың мүнайбергіштігін жөне 
газбергіштігін арттыру өдістері  ........................................ 138
3.4.6.1. Қаттарға жылулың өсер етудің өдістері............ 139
3.4.6.2. Химиялың өдістер  ...............................................142
3.5. М үнай жөне газ үңғымаларын пайдалану төсілдері  154
3.5.1. Мүнайлы үңғымаларды пайдалану.......................155
3.5.2. Газ жөне газконденсаттың үңғымаларды 
пайдалану............................................................................ 171
3.6. Үңғыманың забой маңы бөлігінің өтімділігін 
арттыруәдістері...................................................................173
3.6.1. Химиялың өдістер...................................................175
3.6.2. Механикалың өдістер............................................ 195
3.6.3. Жылулың өдістер.................................................... 204
3.7. Үңғымалардыжерастыжөндеу................................. 206
3.8. Кәсіпшілдік жинау жөне мүнай мен газды 
дайындау  ............................................................................. 211
3.3.Мүнайөндірукезіндегітүзшөгінділеріменкүрес  ...  225
4-ТАРАУ. МҮНАЙ МЕН ГАЗДЫ ТАСЫМАЛДАУ
4.1. Мүнайдыңүбырларментасымалдау  ........................ 237
4.2.  Жоғары түтңырлы мүнайды өндіру мен тасымалдау 
кезіндегі асфальт-шайырлы жөне парафинді 
шөгінділермен күрес  ...........................................................246
4.3. Табиғи газды тасымалдау  ......................................... 250
4.3.1. Табиғи газд ы тасымалдауға д айындау................. 250
4.3.2. Магистральдың газ ңүбырлары............................. 265
4.3.3. Табиғи газды өндіру мен тасымалдау кезіндегі 
гидраттүзілумен күрес........................................................270
373

4.3.4. Мүнай жөне газ көсіпшілік жабдықтарының, 
мүнай қүбырлары мен газ қүбырларының коррозиясымен 
күрес   ................................................................................. 277
4.3.4.1. Көсіпшілік жүйенің коррозиялық 
сипаттамалары................................................................. 279
4.3.4.2. Коррозия ингибиторлары................................. 281
4.3.4.3. Қүбырларды коррозиядан қоргау  .....................282
5-ТАРАУ. МҮНАЙ МЕН ГАЗДЫ ӨНДІРУ МЕН 
ТАСЫМАЛДАУДА ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
5.1. Мүнай мен газ өндірудің экологиялық мөселелері..  289
5.2. Мүнай мен газды тасымалдаудың экологиялық 
мәселелері.............. ....................................... ................. 296
6-ТАРАУ. МҮНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ХИМИЯ ЛЫҚ ҚҮРАМЫ
6.1. Мүнайларды классификациялау  ............................ 307
6.2. Мүнайдыңфракциялыққүрамы..............................309
6.3. Мүнайдың химиялың ңүрамы..................................310
7-ТАРАУ. МҮНАЙДЫ ӨҢДЕУ
7.1. Мүнайды өңдеудің түрлері................................. ......328
7.2. Маңызды мүнай өнімдері. Сипаттамасы жөне 
қолданылуы....................... ................................... ...........329
7.2.1. Мүнай өнімдерінің маңызды түрлері  ................... 329
7.2.2. Карбюратор қозғалтқыштарының отындары..... 338
7.2.3. Ауа-реактивті қозғалтқыштар отындары............345
7.2.4. Дизель отындары  .................................................. 350
7.2.5. Мүнай майлары. Майлардың арнайы
қоспалары......... .............................................................. 353
7.3. Жаңа заманғы мүнай өңдеу зауыттарының негізгі
технологиялық сүлбалары.............................................. 362
Пайдаланылған өдебиеттер.............................................371

"Кдсіптік білім"  сериясы 
Суербаев Хакім Абдрахимүлы
М ҮНАЙ-ГАЗІСІНІҢ Н ЕГІЗДЕРІ 
Оқульіқ

Редакторы   Заңғар  Тілеуғазыұлы  
Т ехни калы қ редакторы  Рауш ан Түрлынова 
Көркемдеуші  редакторы  Ж ең іс Қазанқапов 
К орректоры  Бақы т М үқыш ева 
Компьютерде  беттеген Д инара Кенжебекова
Басуға 30.04.08. қол қойылды.
П іш імі 84x108 х/   .  Қағазы офсеттік.  Офсеттік басылыс. 
Ш артты баспа табағы  23,5.
Тапсырыс №   1 4 8 /2 1 3 1 .  Таралымы  1000 дана.
І5ВЫ 9965-35-386-7
9  789965  353864

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: