М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

Жуғыш  сүйыңтың  шығыны  түрақты  етіп  анықтал- 
ған аралықта бүрғылау кезінде бүрғылау режимінің үш 
параметрінің ішінде тек забой жүктемесін ғана өзгерту- 
ге болады,  сол арқылы қашаудың айналу жиілігін рет- 
тейді.
Роторлық бүрғылау кезінде бүрғылау  режимі  пара- 
метрлерінің айқын өзара  байланыстылығы  болмайды, 
ендеше,  олардың турбиндік бүрғылаудағы сияқты  бір- 
біріне өсері болмайды. Сондықтан роторлық бүрғылау- 
дағы оңтайлы режимді әрбір параметрдің ыңғайлы мән- 
дерін үйлестіріп алады.
Жуғыш сүйыңтықтың шығынын, негізінен  үңғыма- 
ның  забойын  сапалың  тазарту  жағдайларына  қарап 
анықтайды.  Забой  жүктемесі  мен  ңашаудың  айналу 
жиілігін,  әрбір геологиялық горизонт үшін өтетін жы- 
ныстардың қаттылығын ескере отырып,  анықтайды.
Электрлік бүрғылау  кезінде, турбиндік бүрғылау ке- 
зіндегі сияқты,  қашаудың айналу жиілігі көп  болады. 
Алайда, турбиндік бүрғылауға қарағандағы айырмашы- 
лығы,  электрлік  бүрғылауда  режим  параметрлерінің 
арасында  өзара  байланыс  жоң,  ал  қашаудың  айналу 
жиілігі өбден  анықталған. Бүл бүрғылау режимінің па- 
раметрлерін бақылауды және оларды оңтайлы деңгейде 
үстап түруды жеңілдетеді.
Қашаудың  забойда  болуының  үтымды  уақыты. Бір 
қашау үшін максималды үңгілеуді ңашау толық тозған 
кезде алуға болады, яғни оның забойда үзақ уақыт бойы 
жүмыс істеу кезінде,  ал үңгілеудің максималды  меха- 
никалың  жылдамдығын  -   ңашаудың забойда  болу  уа- 
қытын қысқартқанда алуға болады.
Сондықтан  қашаудың  забойда  болуының  үтымды 
уаңыты бір рейстегі үңгілеумен жөне үңгілеудің механи- 
калық  жылдамдығымен емес,  үңгілеудің рейстік  жыл- 
дамдығымен сипатталады. Ол мына формуламен анықта- 
лады:
Һ
Үр~ 1 + Т ’
72

мүндағы, һ -  ңаш ауға үңгілеу, м;  і -  забойда қаш ауды ң 
ж үмыс істеу уақы ты , сағ; Т — қаш ауды  түсіру мен көте- 
руге кеткен уақы т,  сағ.
Егер қаш ау ертерек көтерілсе, онда аз үңгілеудің сал- 
дарынан рейстік ж ы лдамды қ  томен болады;  забойдағы 
қаш аудьщ  болу уақытын арттырғанда, рейстік жылдам- 
ды қ өседі жөне аздаған і уақы т іш інде үлкен мөнге же- 
теді.
Б үрғы лау бағанасын түсіру. Забойға ж үктеме түсіру 
үш ін  бүрғылау бағанасының  төменгі  ж ағы н  қысылған 
күйге өкелу керек. Осы мақсатпен бүрғылау бағанасын, 
бүрғылау қондырғысының полиспастық ж үйесінің ілге- 
гінде,  ж үктем е  бүрғылау бағанасыны ң  салмағынан  аз 
болатындай етіп,  төмен қарай түсіреді.  Бүрғы лау баға- 
насының  ш ын  салмағы  мен  забойда  қаш ауды ң  жүмыс 
істеу кезінде көтергіш ілгекпен бірге қабылдайтын бүр- 
ғылау бағанасының салмағы арасындағы айырмашылың -  
забой жүктемесін  сипаттайды.  Бүрғылау  бағанасының 
қы сы лған  бөлігінің  қүры лы сы н  жөне  оның  салмағын 
біле отырып,  бағананың забойға қаж етті жүктеме қам- 
тамасыз ететін бөлігінің үзындығын аны қтауға болады.
Көптеген жағдайда бүрғылау бағанасын түсіру шығыр 
теж еуіш інің  көмегімен  бүрғышы  адам  арқылы  жүзеге 
асады. Егер шығыр барабанынан арқан тез есілетін болса, 
онда көтергіш ілгек пен  оған ілінген бүрғылау бағанасы 
тез  түседі.
Бүрғылау бағанасын түсірудің  қарқындылығы өтетін 
ж ы ны сты ң  қатты лы ғы на  ж әне  қолданылатын  қаш ау- 
дың жүмыс істеу  қабілеттілігіне байланысты болады.
Бүрғылау үдерісінде қаш ауды бірқалыпты түсірудің 
маңызы зор. Алайда, тіпті төжірибелі бүрғыш ының өзі 
оны  қолымен  істей  алмайды.  Сондықтан  да бүрғылау- 
дың аса маңызды мөселелерінің бірі — олардың көмегі- 
мен  қаш ауды   түсіруді  м ехани калан ды ру  ж өне  оның 
ж ыныстарға бірқалыпты енуіне қол ж еткізу мүмкін бо- 
латындай тиімді механизмдер  ж асау болып табылады.
73

2.6.  Тік  және  көлбеу үңғымалар
Үңғымаларды тік  және  көлбеу (қисайтып) бүрғылай- 
ды.  Бірінші жағдайда үңғымалардың қисаюын  ескерту- 
ге бағытталған шараларды қолданады, ал екінші жағдай- 
да алдын ала таңдалған кескін бойынша үңғыманы әдей- 
ілеп қисайтады.
Колбеу үңғымаларды бүрғылау тиімді болатын жағдай- 
ларға тән  мысалдар:  теңіздің,  көлдің,  өзеннің,  арнаның 
түбіне қарай;  шайылған бөгеттерде,  эстакадаларда,  қал- 
қыма кемелерде; батпақты және орманды аудандарда; жы- 
ралар, сайлар мен таулар астына қарай; қорықтар бар аудан- 
дарда;  өнеркәсіп нысандары мен түрғын кешендері асты- 
на қарай; үңғымадағы апат жойылмағанда жаңа оқпанды 
бүрғылау кезінде; жанғыш бүрқақтарды өшіру мен мүнай 
мен газдың ашық бөлінуін жою кезінде бүргылау.  17-су- 
ретте көлбеу үңғымалардың түрлі кескіндері берілген.
17-сурет. Көлбеу үңғымалар кескіндері (а-ғ):
1 —
 тік бөлікше; 2 —
 зенитті бүрышты үлкейту бөлікшесі; 
3 -  зенитті бүрышты түраңтандыру немесе оны азайту 
бөлікшесі; 4 —
 өнімді қалыңдықтағы тік бөлікше; 5 -  өнімді 
қаттағы жазық немесе жазық-тармақталған бөлікше
74

2.7.  Ш еген  бағана  элементтері.  Шеген  бағананы ң 
ж үмыс  істеу  ж ағдайлары .  Шеген  б ағаналарды  
ц ем ен ттеу
Шеген бағана элементтері. Қазіргі кездегі бар стандарт 
бойынша болаттан жасалған жапсарсыз диаметрі 114-тен 
508 мм-ге дейін болатын шеген қүбырлар шығарылады.
Әрбір  диаметрдегі  қүбырлар  қабырғалары  бірнеше 
қалыңдықта  ш ығарылады.  Мысалы,  диаметрі  146  мм 
болатын  шеген  қүбырлардың  қабырғаларының  қалың- 
дығы 6,5;  7;  8;  9;  10 және  11  мм болады.  Қүбырлардың 
үшында конусты бүрандасы қарастырылған. Үзындығы 
9,5-13  м болатын  қүбырлар  жалғастырғыштар  арқылы 
байланысады  (18-сурет).
18-сурет. Шеген қүбыр жөне оған қосатын 
жалғастырғыш:
' Б —
 қүбырдың сыртқы диаметрі;  б —
 қүбыр қабырғасының 
қалыңдығы; О -  бүранда үзындығы;
Бм -  қүбыр жалғастырғышының диаметрі
Шеген бағананы дүрыс түсіру жөне үңғыманы цемент- 
теу үшін  оның түбін төмендегідей  жабдықтайды  (19-су- 
рет):  бағыттаушы  тығын  1,  башмақ  2,  башмақты  келте 
қүбыр 3, кері клапан 4 жөне тірегіш сақина (суретте көрсе- 
тілмеген).
Цементтен  немесе  шойыннан  жасалған  бағыттаушы 
тығын  үңғымаға  шеген  бағанасын  түсіру  кезінде  оны 
бағыттау үшін қажет.
75

Цемент тығындар оңай  бүрғыланады,  сондыңтан да 
оларды  аралық  бағаналарды  түсіру кезінде  пайдалана- 
ды. Шойын тығындар соңғы жылдары кең қолданыс та- 
буда. Олардың бір орталық тесігі жөне төрт бүйір тесік- 
тері бар. Бүл тығындардың беріктілігі жоғары, сонымен 
қатар салыстырмалы түрде оңай бүрғыланады.
Башмақ қалың қабырғалы, үзындығы 300-600 мм бо- 
латын  болаттан жасалған келте қүбыр,  оның жоғарғы 
үшында  шеген  қүбырмен  байланыстыруға  арналған 
бүранда,  ал төменгі үшында -   шойын  бағыттаушы ты- 
ғынмен байланыстыруға арналған бүранда болады. Кей- 
де ішкі бөлігі теп-тегіс болады (це- 
мент бағыттаушы тығынды ңолдан- 
ған  кезде).
Башмақты  келте  қүбыр  үзын- 
дығы шамамен 1,5 м қалың қабырға- 
лы үштарында бүрандалары болатын 
шеген  ңүбырлардан дайындалады. 
Келте қүбырдың төменгі үшы баш- 
маңпен бүралады,  ал жоғарғы үшы 
ішіне кері клапан орналастырылған 
үзартылған жалғастырғышпен бүра- 
лады. Башмаңты келте қүбырдабүра- 
малар сызығы бойында тесік жасай- 
ды,  ол  шеген  бағанасынан  жуғыш 
сүйықтыңтың  жөне үңғыманы  це- 
менттеу кезінде цементтік ерітінді- 
нің шығуы үтттін қажет.
Кері клапан  сүйықтың жоғары- 
дан  төмен  бағытта  циркуляцияла- 
нуы үшін  қажет.  Шеген бағанасын 
түсіру кезінде үңғымадан сүйық ба- 
ғанаға өтпейді,  ол бүрандалық бай- 
ланыстарға, сонымен қатар бүйірлік 
жүйе  мен  мүнараға түсетін  жүкте- 
мені  азайтады.  Сондықтан  да  кері 
клапанды ауыр  шеген бағаналарды
19-сурет. Шеген 
түсіру  кезінде  пайдалану  қажет. 
бағана қүрылымы  Аралық, кейде пайдалану бағанала-
76

рында кері  клананды үңғыманы  цементтеп  болған  соң 
бүрғылау қажет. Сондықтан да кері клапанды шойыннан 
жасайды.
Кері клапан орнатылатын үзартылған жалғастырғыш- 
ға шеген қүбыр бүралады, ол келесі шеген қүбырмен стан- 
дартты жалғастырғыш арқылы байланысқан. Стандарт- 
ты жалғастырғышқа қалыңдығы 15-20 мм іш кі диаметрі 
шеген  қүбырының жалғастырғышының іш кі диаметрі- 
нен 60-80  мм аз болатын шойынды қажамайтын сақина 
орнатылады.  Қажамайтын сақина үңғыманы цементтеу 
үдерісіндегі шеген қүбыры бойымен қозғалатын цемент- 
теуші тығындарды үстап қалуға арналған.
Үңғымадағы  шеген  бағанасының  жүмыс  жағдайла- 
ры. Шеген бағана сыртқы диаметрі бірдей, бірақ өр түрлі 
іш кі диаметрлі шеген қүбырлардан қүралады,  яғни ше- 
ген бағананың бүкіл бойында түрлі қалыңдықтағы қабыр- 
ғалары бар шеген қүбырлардың бірнеше секциялары  бо- 
лады.  Оны  мүндай  бағана үзындығы бойынша  мәндері 
түрақсыз болатын  өр  түрлі  күштердің өсеріне  үшырай- 
тындығымен  түсіндіріледі.
Шеген бағананың жоғарғы бөлігі өзінің  салмағының 
өсерінен максималды созылу күшін  сезінеді. Әрине, бүл 
күштер тура сызықты заң бойынша кемиді жөне бағана 
түбінде нөлге тең болады (егер шеген бағана үңғыма за- 
бойына орналастырылмаса).
Шеген бағананың төменгі жағы (егер ол сүйықпен тол- 
маса) бағана сыртында болатын сүйық деңгейінің гидро- 
статикалық  қысымынан  максималды  жаншылу  күшін 
сезінеді.
20 а-суретте асылып түрған жөне сүйықпен толмаған 
шеген  бағанасында  АБ  созатын  жөне  сығатын  жүкте- 
менің өсерінен  (бағананың  жүмысының  өте  ауыр  жағ- 
дайлары)  туындайтын  кернеулердің  өзгерісі  көрсетіл- 
ген.
Шеген  бағана,  оның кез  келген  қимасындағы жалгас- 
тырғыштық байланыстарында  өзіндік салмақ өсерінен 
жарылу болмайтындай жөне бағанадан тыс орналасқан
77

а) 
О СОЗУтах 
ә)
А ___ С
Шектеу
зонасы
5,
°сығу  тах
20-сурет. Шеген бағана ңүрылымы
сүиыңтың деңгеиінің гидростатикалық  қысымы  кезін- 
де  қүбырлардың жаншылуы болмайтындай етіп  қүрас- 
тырылуы қажет.
Бүл шарттарды қанағаттандыру үшін,  шеген бағана- 
ны алдымен тек жаншылу жүктемесін есепке алып қүрас- 
тырады. Бүл мақсатта қабырғасының қалыңдығы мини- 
малды бх болатын шеген қүбырларының ене алатындай 
тереңдіктерін  I  анықтайды  (20  ә-сурет).  Одан  әрі есеп- 
теу  мәліметтері  негізінде,  жақын  аралықта қабырғала- 
ры  үлкен қалыңдықта 62  бола алатын, шеген қүбырла- 
рының түсе алатындай тереңдіктерін 12 анықтайды. Осы 
сияқты   қабырғасы  аса  қалың  63,  64  болатын  шеген 
қүбырларының ене  алатын  тереңдіктерін  13,  /4  анық- 
тайды. Нөтижесінде тек жаншылу жүктемесіне шыдай- 
тын шеген бағанасы  қүрастырылады.
Мүндай қүрылыстағы шеген бағанасының бүрандалы 
байланыстарының өзінің салмақ күші өсеріне беріктігін 
тексереді.  Ол үшін төменгі жағында ешқандай да бүран-
78

далың байланыстары бағананың өз салмаң күші әсерінен 
жарылмайтын шекаралың аймаңты табады. Осы аймаң- 
тың  жоғарғы  жағына,  бүрандалың  байланыстарының 
жоғары  беріктіғінің  арңасында  өзінің  салмаң  күшіне 
сенімді төтеп  бере  алатын,  ңабырғалары ңалың шеғен 
ңүбырларды орнату ңажет.
Қабырғасының ңалындығы 8^ болатын Іг үзындыңтағы 
шеғен ңүбьфларды ңабырғасының ңалыңдығы 82 болатын 
шеғен ңүбырмен ауыстьфғанда, созылу есептері шартта- 
рын ңанағаттандыратын жағдайлар да болуы мүмкін. Еғер 
ондай ауыстьфу жеткіліксіз болса, онда ңабьфғаларының 
ңалыңдығын 8^-ден 83*ке ауыстьфу ңажет. Осылай шеген 
ңүбырларының ңабырғаларының  ңажетті ңалыңдыңта- 
рын таңдай отьфып,  жаншылу және созу жүктемелерін 
ңанағаттандьфатын шеғен бағанасының ңүрылысын ала- 
ды (20 б-сурет).
Шеген  бағананы түсіруге дайындау.  Шеген  бағана- 
ны түсіргенге дейін  мыналарды  тексеру  ңажет:  шеген 
ңүбырларды,  бүрғылау мүнарасын,  бүрғылау жабдың- 
тарын, түсіру-көтеру ңүрал-саймандарын, т.б.
Шеген ңүбырларды мүңият ңарап шығу ңажет. Аңауы 
бар ңүбырларды іске жаратпай тастайды,  ал  бағананы 
жинаңтауға таңдалған ңүбырларды олардың үзындығын 
өлшегеннен соң, оларды үңғымаға түсіру реттілігіне кері 
реттілікпен мінбеге төсеп жинайды. Қүбырларды тексе- 
ру кезінде металдың ңабатталуына, ңүбьфлардың ңисың- 
тығына,  ңүбырлар мен жалғастырғыштардың деформа- 
ңиясына ерекше мән беру ңажет.
Сыртңы тексеруден кейін, барлың ңүбырлардың  ішкі 
бетінің тазалығын өрбір ңүбыр арңыл ы арнайы ңүрылым- 
дағы  шаблонды  өткізіп  тексеру  ңажет.  Қүбырларды 
мінбеге төсеу үдерісінде бүрандаларды ластан, кірлерден 
ңылшыңты щеткамен тазалайды жене керосинмен жуа- 
ды. Қүбьфлардың тазартылған үштарына саңтағыш са- 
ңина, ал жалғастырғыштарға ниппельдер бүрайды.
Мүнара,бүрғылау жабдыңтары, түсіру-көтеру ңүрал- 
саймандары  да  істен  шыңңан  бөлшектерін  табу  үшін 
мүңият тексеріліп шығуы ңажет.
79

Ш еген  ңұбырды  түсірмес  бүрын  үңғы м а  тереңдігін 
мүңият өлшеу қаж ет. Содан соң кейде үңғыма оқпанын 
ж аңа қаш аумен тексереді.
Шеген бағананы түсіру кезінде мыналар қажет:
1)  бүрғылау  бригадасының  әрбір  мүшесінің  міндет- 
терін қатаң бекітіп беру;
2)  қүбырларды  қолмен  бүрау қаж ет,  ал  бүрандалық 
байланыстарды маш иналық кілттермен бекітіп тығын- 
дау керек;
3) үңғымадағы жөне шеген бағанадағы жуғы ш  сүйық- 
ты қты ң сапасы мен деңгейін қадағалап отыру қаж ет;
4)  жүмысты  шеген  бағананың үңғымаға түсуі  жыл- 
дам жүретіндей етіп үйымдастыру қаж ет.
Шеген  бағаналарды  цементтеу.  Шеген бағананы це- 
м енттеудің  м ақсаты   — қүбы рдан  тыс  кең істікте  кон- 
центрлі орналасқан, берік цементті тас сақина алу үшін 
ж асай ды ,  ол  үң ғы м ам ен   аш ы л ған   с ің ір гіш ,  газ-су- 
мүнайлы горизонттарды сенімді түрде оқш аулайды.
Ш еген  бағаналарды   цементтеу  үш ін   ты ғы ндау  це- 
менті  мен  судан  дайы ндалған  цементті  ерітінділерді 
пайдаланады.  Тығындау цементі  мен  суды  араластыру 
арқылы сүйық жөне оңай ағатын масса алады.
Ж аңа дайындалған цементті ерітіндінің механикалық 
қасиеттері сазды ерітінділердің қасиеттеріне үқсас. Уақыт 
өте  келе цементті  ерітінділер қоюланып,  өзінің  қозғал- 
ғыштығын  жоғалтады.  Цементті ерітіндінің  қоюлануы 
деп  аталатын бүл үдеріс  цемент  пен  суды  араластырған- 
нан кейін  бірнеше сағат бойы жүреді. Ерітіндінің қоюла- 
нуының соңында цементтік масса қатаяды жөне цементті 
тас түзеді. Цементті массаның беріктенуі немесе қаттыла- 
нуы бірнеше  күнге созылады.
Шеген бағананы цементтеуге арналған цементті зерт- 
ханада  оның  ж арам ды лы ғы н  аны қтау  үш ін  ж әне  це- 
менттік ерітіндінің рецептурасын нақты лау үш ін мүқи- 
ят зерттейді.
Цементтік ерітіндінің сапасы көп жағдайларда оның 
қүрам ы ндағы   судың  м өлш еріне  байланы сты   болады. 
Судың  арты қ  болуы  кеуекті  жөне  берік  емес  цементті
80

тасты ң  түзілуін е  алы п  келеді.  Ц ем енттік  ерітіндіге 
судың жетіспеуі оның тез ңоюлануын болдырып, шеген 
баганаларды ңементтеуді жүргізуді ңиындатады.
Шеген  бағаналарды  ңементтеудің  қалыпты  жағдай- 
ларын  қамтамасыз  ету үшін  ңементтік ерітіндіні дай- 
ындау кезінде ңементтің салмағының  40-50%  су қосу, 
яғни әрбір 100 тонна цементке 40-50 тонна су қосу үсы- 
нылады.
Шеген  бағанасына айдалатын  цементтік  ерітіндінің 
сапасы жөнінде оның тығыздығы  бойынша  бағалайды, 
ол 1750-ден 1950 к г/м 3-ге дейінгі аралықта болуы қажет.
Ш еген  бағананы   цем енттеудің  сапасы  цем енттік 
ерітіндінің қоюлануының басталуы мен аяқталуына да 
байланысты болады.  Цементтік  ерітіндінің  қоюлануы 
бағананы  цементтеп  болғаннан  кейін  басталуы  керек. 
Цементтеу уақыты цементтік  ерітіндінің қоюлана бас- 
тайтын  м езгілінің  75% -ынан  аспау  қажет.  Цементтік 
ерітіндінің қоюлана бастауы мен аяқталуының арасын- 
дағы уақыт өте аз болуы керек.
Шеген бағаналарды цементтеу үшін төмендегі тыгын- 
дау цементтерін пайдаланады:
1) забой температурасы 40°С-қа дейін болатын "суық" 
үңғымалар үшін;
2)забойтемпературасы 75°С-қа дейінболатын "ыстық" 
үңғымалар үшін;
3)  забой  температурасы  100-120°С  болатын  терең 
үңғымалар үшін.
Кондукторды цементтеу үшін  көрсетілген тығындау 
цементтерінен  басқа,  25-30%  қүм  қосатын  арнайы  це- 
мент шығарылады.
Шеген  бағаналарды  цементтеудің ерекше  жағдайла- 
ры үшін ауырландырылған тығындау цементтері (тығыз- 
дығы 2200 кг/м 3-гедейін болатын жуғыш сүйықтықтар- 
ды қолданғанда), талшықты тығындау цементтері (аса ке- 
уекті қаттарға цементтік ерітіндініяң ену тереңдігін азай- 
ту үшін), гель-цемент (жуғыш сүйықтық жүтылатын ай- 
мақты цементтеу үшін) жөне басқа да цементтер шыға- 
рылады.
6-148
81

Зертханада дайындалған жөне тексерілген тығындау 
цементін  қажетті мөлшерде  арнайы  цементараластыр- 
ғыш  машиналарға салады жөне бүрғылау орнына жібе- 
реді. Бүл уақытта бүл жерге цементтейтін  агрегаттарда 
жеткізіледі.  Бүл  агрегаттыц қүрамына,  шеген  бағана- 
сынан  қүбырдан  тыс  кеңістікке  цементтік  ерітіндіні 
ығыстырып  шығару үшін  қажетті  қысымды  жасауға 
қабілетті, жоғары бергіш сорғыштар кіреді.
Цементтеуші  агрегаттар мен  цементараластырғыш 
машиналар бір-бірімен және шеген бағанасына орнатыл- 
ған цементтеу басымен қүбырлар арқылы жалғанады.
Цементтеу басталмас бүрын үңғыманы, оған айдала- 
тын  сүйықтықтың  тығыздығы  одан  шығатын  сүйық- 
тықтың тығыздығына тең болғанша жуады.
Шеген бағаналарды цементтеудің бір сатылы және екі 
сатылы тәсілдері кең тараған.
Шеген бағаналарды цементтеудің бір сатылы тәсілінің 
(21-сурет)  мәнісі  төмендегідей.  Цементтік  ерітіндіні 
шеген бағанасына айдағанға дейін, төменгі цементтеуші 
тығынды (21-сурет 2) түсіреді,  ол бағанада болатын жу- 
ғыш сүйықтықтан цементтік ерітіндіні бөлуге арналған. 
Төменгі тығында (2)  резеңке жарғақпен жабылған тесігі 
болады. Содан соң бағанаға ашық тесігі жоқ жоғарғы це- 
менттеуші тығыны (21-сурет,  4) бар цементтеу басы  (1) 
бүралып қосылады.
Содан соң цементтік ерітіндіні шеген бағанасына ай- 
дайды. Бүл ерітіндінің қажетті көлемі шеген бағанасын- 
да цементтеудің соңында цементтік ерітіндінің аздаған 
мөлшері қалу (цементтік стакан), ал шеген бағанасының 
сыртынан  цементтік  ерітінді берілген  биіктікке дейін 
көтерілу жағдайларымен  анықталынады.  Шеген  баға- 
насына  цементтік ерітіндіні  айдағаннан  соң,  жоғарғы 
(тесіксіз) цементтеуші тығынды (4) (21  ә-сурет) итереді 
жөне оның соңынан жуғыш сүйықтықты айдайды.
Төменгі тығын  тірегіш  сақинаға  жеткенде  (21  б-су- 
ретті  қараңыз),  ол  тоқтайды.  Тығын  үстіндегі  қысым 
күшейгендіктен, резеңке жарғақ жыртылады. Бағанаға 
жуғыш сүйықтықты одан өрі айдағанда, жоғарғы тығын
82

төменгі тығынға келіп, оның тесігін жабады (21в-суретті 
қараңы з).
21-сурет. Бір сатылы цементтеудің кезеңдері:
1 -  басы; 2 -  төменгі тығын; 3 -  тіреу сақинасы; 
4 —
 жоғарғы тығын; 5 —
 цементтік ерітінді
Гидравликалық соққы пайда болады. Цементтеу басын- 
дағы манометр қысымның күрт көтерілгенін  корсетеді.
Содан  соң  цементтеу  басы ның  крандары н  ж абады  
жөне  үңғыманы  цементтік  ерітіндінің  кондуктор  сыр- 
тында қатуы үшін 16 сағатқа, цементтік ерітіндінің ара- 
лы қ  жөне  пайдалану  бағаналарының  сыртында  қатуы 
үшін  24  сағатқа тыныш тықта қалдырады.
83

Терең үңғымалардагы шеген  бағаналарды цементтеу 
кезінде цементтік ерітіндінің ңатая бастау кезеңімен аның- 
талатын шектеулі аз уаңыт ішінде цементтік ерітіндінің 
және айдалатын сүйыңтықтың көп мөлшерін айдауға тура 
келеді. Мүндай жағдайда екі сатылы  цементтеу ңолданы- 
лады, бүл кезде цементтік ерітінді бағанаға айдалуы мен 
қүбырдан тыс кеңістікке ығыстырылуы екі бөлікпен жү- 
реді. Цементтік ерітіндінің бірінші бөлігі бағана сыртына 
башмақ көмегімен ығыстырылса,  ал екіншісі -  башмаң- 
тан едөуір қашық орналасқан  шеген бағанасына бекітіл- 
ген қүйғыш жалғастырғыштағы тесік арңылы ығыстыры- 
лады.
Қүбырдан  тыс  кеңістікті,  бағана башмағынан  жөне 
одан жогарыға дейін, цементтік ерітіндімен жабуды қам- 
тамасыз ететін, шеген бағаналарын цементтеудің сипат- 
талған өдістері кондукторлар мен аралық  бағаналарды 
цементтеу шарттарын қанағаттандырады,  бірақ пайда- 
лану бағаналарын цементтеу кезінде өрқашанда қолда- 
ныла бермейді. Кейде мүнайлы қатқа қарсы орналасқан 
қүбырдан  тыс  кеңістікті  цементтеудің  қаж еті  ж оқ, 
мүнда цементтік ерітіндіні оның төбесінің үстіне көте- 
руді жүзеге асыру қажет. Бүл жағдайда манжеттік  це- 
менттеу қолданылады.
Бүл өдіс кезінде үзындығы өнімді қат қалыңдығына 
тең пайдалану бағанасының төменгі жағы перфоратор- 
ланған  шеген  қүбырларынан  түрады.  Бағанадағы  пер- 
фораторланған  учаске үстіне  тіке  клапан,  ал  одан  сөл 
жоғары -   арнайы қүйғыш жалғастырғыш орнатады.
Сыртынан, тіке клапаннан сөл жоғары, брезентті ман- 
жет орнатылады.  Ол қүйғыш жалғастырғыштағы тесік 
арқылы бағанадан  цементтік ерітіндіні ығыстырғанда, 
үңғыма қабырғасына тығыз жиырылады да,  цементтік 
ерітіндінің қүбырдан тыс кеңістікпен  төмен қарай қоз- 
ғалуына кедергі жасайды.

2.8. Үңғымаларды  бітіру
Үңғымаларды  бүрғылаудың  соңғы  маңсатына  жету 
үшін дүрыс шешуді қажет ететін мәселелерді қарасты- 
райық:  ашылған өнімді қаттан  мүнай мен газдың мак- 
сималды көлемін ш ығару. Үңғыманы бүрғылау мен пай- 
далануға беру арасында бірқатар жүмыстар жасалына- 
ды, оларды үңғыманы бітіру деген үғымға біріктіреді:
1) өнімді горизонтта  бүртылау;
2) өнімді горизонтты зерттеу;
3) үңғыманың забойлық бөлігінің қүрылымын таңдау;
4) үңғыманың сағасын жабдықтау;
5) пайдалану бағанасын  қатпен  жалғастыру (перфо- 
рация);
6) қаттан мүнай немесе газ ағынын жасау жөне үңғыма- 
ны пайдалануға беру.
Үңғыманың  өнімділігі  мен  оның  пайдалылығы,  со- 
нымен  бірге  оны  пайдаланған  кездегі  аралық  жөндеу 
кезеңдерінің үзақтығы  осы  көрсетілген  жүмыстардың 
дүрыс орындалуына байланысты болады.
Өнімді горизонтта бүрғылау. Үңғыманы өнімді гори- 
зонттарға жеткен кезде игеру жөне пайдалану үшін жақ- 
сы жағдайларды жасау мақсатында мүнайлы немесе газ- 
ды  қаттардың коллекторлық  қасиеттерінің өзгерісі  ба- 
рьгаша минималды болуын қамтамасыз ету қажет.  Бүл 
жағдайда өнімді қаттар оларды бүрғылау кезінде табиғи 
жағдайларындағыдай күйде болады жөне олардан пайда- 
лану  кезінде  мүнайдың  немесе  газды ң  м аксим алды  
мөлшерін алуға болады. Сондықтан да өнімді горизонтты 
ашпас  бүрын,  қаттың  мүмкін  болатын  коллекторлық 
қасиеттерінің өзгерістерінің себебі мүқият зерттелуі тиіс.
Қат өнімділігінің төмендеуінің себептері өте көп жөне 
олардың  барлығы  толық  зерттелмеген.  Негізгі  себеп- 
тердің бірі — қатқа бөтен сүйықтар мен жыныс бөлшек- 
терінің  енуі  (көп  жағдайда  жуғыш  ерітіндіден)  болып 
табылады.
Үңғымаларды бүрғылағанда жуғыш сүйықтық, оның 
бағанасының гидростатикалық қысымы қаттық қысым-

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: