дағы саздың бөлшектілік дәрежесіне  байланысты. Түт-

2.4.3. 
Су н егізін дегі ж угыш сцйы цт арды ц 
п ай д алан у  сап алары н  ж ацсарт уды ң хи м и я л ы ц  
әдіст ері
Үңғыманы бүрғылағанда сазды ерітінді бүрғыланған 
жыныс  бөлшектерінің,  түщы  және минералданған  қат 
суларының,  температура  мен  қысымның әсеріне  үшы- 
райды,  ол  ерітіндінің  параметрлерінің  нашар  жағына 
өзгеруіне  алып  келеді  және  одан  әрі  қарай  бүрғылау 
сәйкес шараларды қолданбайынша жалғастыру мүмкін 
емес. Бүлай болмас үшін сазды ерітіндіге химиялық ре- 
агенттер қосады.  Оларды шартты түрде үш топқа бөледі: 
су беруді төмендететін реагенттер, түтқырлықты төмен- 
дететін реагенттер жөне арнайы тағайындалған реагент- 
тер. Әр топтың көп тараған реагенттерін қысқаша қарас- 
тырайық.
Су беруді төмендететін реагенттер. Бүл реагенттердің 
ішінен  ең  көп  қолданылатыны  көмірсілтілі  реагент 
(КСР), сульфит-спиртті барда (ССБ) және карбоксиметил- 
ңеллюлоза (КМЦ).
Көмірсілтілі реагентті қоңыр көмір мен  каустикалық 
содадан (ЫаОН) алады, олардьщ реакңиялары нәтижесін- 
де гумин қышқылдарының натрий түздары — натрий гу- 
маттары түзіледі, ол каустикалық соданың артық мөлше- 
рімен бірігіп реагенттің активті заттары болып табылады. 
Каустикалық соданың артың болуынан сазды бөлшектер 
ыдырайды  (пептизацияланады).  Сазды ерітіндіде  әрқа- 
шанда  болатын  физикалық  байланысқан  су  қайтадан 
түзілетін бөлшектерді қаптап алуга жөне бүрын бар гид- 
ратты  қабаттарды қалыңдатуға жүмсалады,  ол су беруді 
азайтуға алып келеді. Осымен қатар сазды бөлшектер бет- 
терінде  натрий  гуматының адсорбциялануы жүреді,  ол 
гидратты қабаттардың қалыңцауына алып келеді.  Нөти- 
жесінде сазды  бөлшектердің жабысып қалу  қабілеті өте 
төмендеп, ыгысудың статикалық кернеуі азаяды. Сондық- 
тан да көмірсілтілі реагентпен көп өңделген сазды ерітін- 
ділер, сазды бөлшектердің жогары бөлшектілігіне байла- 
нысты түтқыр, бірақ қүрылымсыз болып қалады.
62

Сондыңтан да, ерітіндіні КСР өңдеген кезде тұтңыр- 
лыңтың жөне ығысудың статикалық кернеулері көрсет- 
кіштеріне мән беру қажет.  Бүл  реагент сүйықтың тем- 
пературасы  шамамен  140°С-ңа  дейін  болғанда  жаңсы 
нөтижелер береді.
Сульфит-спиртті барда -  целлюлоза өндірісінің ңал- 
дығы.  Онда  болатын  лигносульфон  қышқылдары  мен 
олардың түздары минералданған қаттық сулардың әсе- 
ріне үшырайтын  сазды  ерітінділердің  су беруін  едәуір 
томендетеді.  ССБ  су беруді  төмендеткіш  ретіндегі  ак- 
тивтілігі оның ерітіндідегі  молшеріне тура пропорцио- 
налды.  Реагенттің  шығымы  өте  көп  және жүмсалатын 
ерітіндінің көлемінің  50%  жетеді.  ССБ минералданған 
суы жоқ сазды ерітіндіге әсері өте тиімсіз болады. Бірақ 
та, су беруді бірқатар төмендету кезінде,  түтңырлыңты 
да бірге кемітуді түщы ерітінділерді  өңдеген  кезде ңол 
жеткізуге болады.
Соңғы  уақытта  конденсирленген  сульфит-спиртті 
барданың (КССБ) бірнеше маркалары кең қолданылады. 
Бүл  реагент  -   ССБ,  формалин,  фенол,  хромат,  күкірт 
қышқылдарының, одан әрі  ЫаОН бейтараптандыратын 
конденсациялану өнімі.  Ол түщы (түтқырлығын да ке- 
мітеді)  жөне  минералданған  ерітінділердің  су  беруін 
төмендетуге қолданады.  КССБ маркаларына байланыс- 
ты температурасы 130-180°С болатын ерітінділерді өңдеу- 
ге қолданады.
Карбоксиметилцеллюлоза (КМЦ) күшті минералдан- 
ған сазды ерітінділерді  оңдеуге  арналған,  алайда  ңүра- 
мында түзы жоқ сазды ерітінділердің су беруін төменде- 
туге де табысты қолданылып келеді.  Бүл реагент целлю- 
лозалы-гликоль қышқылының натрий түзы болып табы- 
лады және ағашты өңдеу кезінде алынады. Су беруді едә- 
уір төмендетеді және түщы ерітінділердің түтңырлығын 
арттырады, бірақ минералданған ерітінділердің су беруін 
төмендетіп,  түтңырлығын  күрт  кемітеді.  Ерітіндінің 
минералдану дөрежесі  жоғары  болған  сайын,  реағентті 
соғүрлым көп қосу керек.  КМЦ -  сазды ерітіндінің бар- 
лың параметрлерін дерлік активті жақсартатын өмбебап
63

реагент.  КМЦ-мен  өңделген  ерітінді  температураның 
ұзаң өсер ету жағдайында 160-180°С-ңа дейін өзінің ңаси- 
еттерін саңтайды.
Түтқырлықты төмендететін реагенттер. Бүл реагент- 
тердің ішінен ең көп қолданылатындары окзил,  нитро- 
лигнин және сунил.
Окзил -  ңышқылдық ортада ССБ мен хромпиктің әре- 
кеттесу онімі.  Ол  түщы  және  минералданган  ерітінді- 
лердің  түтқырлығын,  сонымен  қатар  түщы  ерітінді- 
лердің су беруін жорары активті төмендетуші. Оны саз- 
ды,  гипсті,  ангидридтерді,  аргиллиттерді бүргылау ке- 
зінде ңолдану тиімді.  Барлық  белгілі  су беруді төмен- 
деткіш реагенттермен жаңсы үйлеседі. 200°С-қа дейінгі 
температураның өсеріне түраңты.
Нитролигнинді  гидролиздік  лигнинді  азот қышқы- 
лымен әрекеттестіріп алады. Алдын ала су беруді төмен- 
дететін  реагенттермен  өңделген  минералды  ерітінді- 
лердің  және түщы ерітінділердің  түтқырлығын  едәуір 
төмендетеді.
Сунил -  нитролигнинді күкірт қышқылының түзда- 
рымен өрекеттестіру өнімі, суда жаңсы ериді. Түщы су- 
лардың да,  минералданған  сулардың да түтқырлығын 
пәрменді төмендетеді.
Арнайы  тағайындалған  реагенттер  -   каустикалық 
сода,  кальңинирленген  сода,  сүйық  шыны,  ас  түзы, 
өктас, хроматтар мен бихроматтар.
Каустикалық сода ЫаОН  негізінен КСР, ССБ, нитро- 
лигнинді жөне басқаларды даярлау үшін қолданылады.
Кальңинирленген сода Ка2С03 сазды ерітінділерді да- 
ярлағанда саздың бөлшектелуін жаңсартуға арналған, 
сонымен бірге ерітіндінің су беруін, түтқырлығын жөне 
ығысуының статикалық кернеуін  төмендетеді.
Сүйық шыны Ыа28 і0 3 түтңырлық пен ығысудың ста- 
тикалық  кернеуін  кең  аралықта өзгертуге  мүмкіндік 
береді.  Егер ығысудың статикалық кернеуін аздап арт- 
тыру керек  болса,  онда сүйық  шыныны сазды ерітінді 
көлемінің 0,75% -нан аспайтындай етіп ңосу керек. Саз- 
ды  ерітіндіге  2,5-3%  сүйық  шыны  қосқанда,  жүтылу-
64

мен  күресуге  ж ар ам д ы ,  ы ғы суды ң стати кал ы ң   кернеуі 
көп болатын ж оғары  тү тқы рл ы  ерітінді алуға болады.
Ас  түзы   ЫаСІ  к ө м ірсілтіл і  реагенттерм ен  қ а н ы қ қ ан  
ерітінділердің ы ғы суы ны ң стати к ал ы қ кернеуін айтар- 
л ы қтай   артты руды  қам там асы з етеді.
Сөндірілген  өкті  аздап  қосқан н ы ң  өзінде  (5%  дейін) 
тү тқы рл ы қ пен су беруді күрт артты рады .
Х роматтар мен бихроматтар сазды ерітінділердің тем- 
пература өсеріне  төзім ділігін  артты рады .  Ол  қою лану- 
ды болды рмай,  сазды ерітінділерді сүйы лтады ,  өсіресе, 
150-200°С  тем ператураларда  сүйы лтады .  Б ү л   реагент- 
терді қолдануды ң м індетті ж ағдай ы  -  өңделетін ерітін- 
ділерде сілтілік реагенттердің КСР, ССБ, КССБ жөне бас- 
қаларды ң ж е тк іл ік ті м өлш ерінің болуы.
Эмулсиялық  сазды ерітінділер. Эмулсиялық сазды ері- 
тінділердің  негізгі  компоненттері -   су беру  мен  түтқыр- 
л ы қ т ы   тө м ен д ететін   р е а ген т те р м ен   ө ң д елген   с азд ы  
ерітінді ж әне сазды ерітінді көлемінің 8-15%  мөлшерінде 
болатын мүнай (немесе дизельдік отын)  болып табылады.
М үндай қоспаны  белсенді араласты рған кезде эмуль- 
сия түзіледі, онда эмульгатор рөлін сазды бөлш ектер мен 
сазды ерітіндіде болатын реагенттер (КСР, КССБ, КМ Ц, 
т.б.) атқарады .
М үнайды (дизельдік отынды) сазды ерітіндісі бар бүр- 
ғы лау сорғы ш тары ны ң  қабы лдау сы йы м ды лы қтары на 
қосады. Қ оспаларды ж ақсы  араластыру оны ңиркуляңия- 
л ы қ   ж үйе бойынш а екі-үш   цикл  айдаганнан  кейін  же- 
теді.
Э м ульсиялы қ сазды ерітіндімен ж уу арқы лы  бүрғы- 
л ау   ү ң ғы м а   қабы рғасы нда  тү зіл етін   сазды   қ аб ы қты ң  
қалы ңды ғы  мен ж абы сқақты ғы н  кем ітуге м ү м кін ш іл ік 
береді,  ендеш е  үңғы м а  қабы рғасы на  бүрғы лау  бағана- 
сының жабысу (үсталып қалу) қаупін азайтады жөне оны 
пайдалануды ң ж ағдайы н ж ақсартады . Қ аш ауды ң үңғы- 
м а забойында ж үм ы с істеудің де  қолайлы  ж ағдайлары  
ж асалы п, ол үңғым адағы қаш аулар санын кемітуге жөне 
бүрғылау ж ы лдам ды ғы н артты руға ж ағдай  ж асайды .
5-148
65

Алайда, бүл ерітінділердің кемшіліктері де бар, олар: 
ңүнының жоғарылығы, мүнаймен турбобүрғы және сор- 
ғыштардың резеңкелік бөлшектерінің бүзылуы, алына- 
тын жынысөзекке кері өсер етуі, өртке ңауіптілігі, бүр- 
ғының ластануы.
2.4.4. Сусыз  негіздегі  жугыш  сцйыцтыцтар
Аргиллиттерді,  таңтатастық саздарды, түзы бар тау 
жыныстарын  үңғыманы су негізіндегі сүйықтармен 
ерітіндіден сүзілген судың әсерімен жуып бүрғылаған- 
да, әдетте жыныстард ың қүлауы, шашылуы жөне түзды 
жыныстардың еруі болады. Мүндай жағдайларда сусыз 
негіздегі жуғыш сүйықтықтарды пайдаланған жөн. Бүл 
сүйыңтарды сонымен бірге өнімді ңаттарды бүрғылау 
кезінде пайдалану керек, себебі коллекторлардың сүзіл- 
ген сумен ластануын болдырмас үшін қажет.
Сусыз негіздёгі жуғыш сүйыңтыңтар —
 күрделі көп ком- 
понентті жүйе,  ондағы дисперстік  орта  сүйық  мүнай 
өнімдері, сирек дизельдік отын болып табылады. Сондың- 
тан да оларды көмірсутектік негіздегі ерітінді лер деп атай- 
ды.
Олардың ішінде көп тарағаны —
 әк-битумды ерітінді- 
лер (ӘБЕ),  олардың қүрамына дизельдік отын,  битум, 
кальций оксиді, беттік активті зат жөне судың аз мөлшері 
кіреді. ӘБЕ тығыздығын арттыру үшін (егер ол ңажет бол- 
ған жағдайда) ерітіндіге жоғары тығыздықтағы баритті 
қосады.
Көмірсутектер негізіндегі ерітінділер тіпті ңысым өте 
төмен түскен кезде де, іс жүзінде сүйық фазаны сүзбейтін 
ерітінділер болып табылады. Бүрғыланған жыныс бөлшек- 
тері, оның ішінде сазды жыныстар да,  мүндай ерітінді- 
лерде шашырац кетпейді, түзды  жыныстар бөлшектері 
ерітіндінің сапасына өсер етпейді. Олар өнімді горизонт- 
тар коллекторларының өтімділігін нашарлатпайды.
Алайда, көмірсутектік негіздегі ерітінділер темпера- 
тураға сезімтал болады, сондықтан олардың рецептура- 
сы  үңғыма забойындағы болатын температураны есеп- 
ке алып таңдалуы тиіс.
66

К өм ірсутектік  негіздегі  ерітінділерм ен  үң ғы м ан ы  
ж уу  арқы лы   бүрғылау  өрт  қауіпсіздігінің  барлы қ  ере- 
желерін қатаң сақтауды қаж ет етеді, ал ж үмыс орында- 
рыны ң  мүнаймен  ластануы на  байланысты  жүмысш ы- 
ларды ң  еңбегін  қорғау  ш аралары на  қойы латын  талап- 
тар да өседі.  Мүндай ерітінділермен ж уу арқы лы  бүрғы- 
лау кезінде  үңғымада электрометриялық  жүмыстарды 
ж ү ргізу   ж ағдайлары   наш арлайды .  К өм ірсутектік  не- 
гіздегі ерітінділер  сазды ерітінділерге қарағанда  әлде- 
қайда қымбат түрады.
2.4.5. Ж угы ш  сцйы цт ьщ т арды   д а й ы н д а у  жэне 
т а з а л а у
Ж уғыш  сүйықтықты дайындау. Егер үңғымад а колло- 
идтық саздың қалыңдығы болатын болса, онда бүрғылау 
кезінде  ж уғы ш   сүйы қты қ  өздігінен  түзіледі.  М үндай 
жағдайда үңғымаға жіберетін су қаш ау бүрғыланған саз- 
ды  бөлш ектейді де,  сазды  ерітінді  түзіледі.  Үңғымада 
алынған ерітінді қасиеттері ерітіндідегі судың мөлшерін 
өзгертумен және химиялы қ реагенттерді қосумен ретте- 
леді.  Ж уғы ш  сүйықтықты осылай дайындау өдісі ең ар- 
зан жөне ең оңай әдіс.
Егер үңғыма қимасында қажетті сападағы саз ж оқ бол- 
са,  онда сазды  ерітіндіні  бүрғылау жүмыстарын  жүргі- 
зетін  ауданда орналасқан бүрғылау  немесе  саз  зауытта- 
рының механикалық немесе гидравликалық араластыр- 
ғыш тарында дайындалады.  Соңғы  жағдайда сазды  ері- 
тінді бүрғылауға саз қүбырымен жеткізіледі.
Бүрғылау ауданында немесе сазды зауыттарда сазды 
ерітіндіні  дайындау  үш ін  бүрғы лау  ауданы на  ж ақы н  
жердегі саз карьерлерінде өндірілетін табиғи сазды  не- 
месе арнайы зауыттардан  алынатын  сазды үнтақтарды 
пайдаланады.
А раласты рғы ш тарда  сазды  ерітіндіні  саз  бен  суды 
белсенді араластыру жолымен алады. Қаж ет жағдайлар- 
да  ерітіндіге  алдын  ала  ж асалған  реңептура  бойынша 
кейбір реагенттер қосады.
67

Жуғыш сұйықтықтарды тазалау. Жуғыш сұйықтық- 
ты  бұрғыланған  жыныстардан  тазалау  үшін  жуғыш 
сұйықтықтарды  соратын, үңғыма сағасынак бүрғылау 
сорғыштарының сыйымдылықтарына қарай ұзындығы 
50-70 м, үңғыма сағасынан 0,01 -0,015° еңістікте болатын 
науалық жүйе қойылады. Науалар ені әдетте 0,8 м-ге, ал 
биіктігі 0,4 м-ге тең болады.  Жуғыш сүйықтықтардан 
бұрғыланған жыныстардың бөлшектерін жақсылап бөлу 
үшін науада өрбір 6-8 м сайын биіктігі шамамен 30 см 
болатын далдалар орнатады. Бүрғыланған жыныстардың 
жинақталуына қарай науаны тазартып отырады.
Жуғыш сүйықтықтарды бүрғыланған жыныстардан 
тазалауды тек науалық жүйеде жүргізу қажетті нөти- 
жені бермейтінін практика көрсетіп берді. Егер сүйық- 
тық қозғалу жолына науа жүйесінен басқа, сұйықтық- 
тан бүрғыланған жыныстарды мөжбүрлі түрде бөлетін 
механизм дер (електі-гидроциклонды қондырғы) қоятын 
болса, онда ерітінді едөуір жақсы тазартылады.
2.4.6. Үңгымаларды ауамен (газбен)  урлеу
Үңғымаларды ауамен үрлеудің мөнісі, забойды тазар- 
ту,  бүрғыланған жыныстарды сыртқа шығару,  қашау- 
ды суыту үшін жуғыш сүйықтықтың орнына газ төрізді 
агенттерді -  қысылған ауа, табиғи газ -  айдайды.
Үңғыманы ауамен үрлеу кезінде бүрғыланған жыныс- 
тарды шығару төмендегідей жүргізіледі. Компрессордан 
қысылған ауа немесе газ айдайтын құбыр арқылы бүрғы- 
лау қүбыршегі мен вертлюг арқылы бүрғылау баганасы- 
на жөне одан өрі қашау тесігі арқылы үңғыма забойына 
беріледі.  Ауа немесе  газ  ағыны  забойдан  бүрғыланған 
жыныстың  кесектерін  өзімен  бірге  ілестіреді  жөне 
құбырдан тыс кеңістік бойымен үңгыма сағасына дейін 
көтереді.  Содан  соң,  ауа  немесе  газдың  бұрғыланған 
жыныспен қоспасы алып шығатын сызыққа бағыттала- 
ды,  оның соңына шламүстағыш  орналасады.  Адамдар 
мен  жабдықтарды  ұңғымадан  шығатын  шаңдардан
68

қорғау  үш ін  үңғыма  сарасын  арнайы  қүрылғылармен 
қымтайды.
Үңғыманы ауа немесе газбен үрлеуді қолдануды сүйық- 
тықпен жуумен салыстырғанда бірқатар артықшылықта- 
ры бар:
1. Үңғыма забойын бүрғыланған жыныстардан жақ- 
сылап тазартудың, сүйықтық бағанының гидростатика- 
лық қысымының болмауы жөне қашауды суыту жағдай- 
ларының  жақсаруы  есебінен  үңгілеудің  механикалық 
жылдамдығы жөне қаш ауға үңгілеу артады.
2. Ж арықшақты жөне кавернозды жыныстарда үңғы- 
маны бүрғылау жағдайлары жақсарады, оларда үңғыма- 
ны  жуу кезінде  ңиркуляңияның  ішінара немесе толық 
жойылуынаалып келетін жуғыш сүйықтықтар сіңіріледі.
3. Сусыз аймақтарда үңғыманы бүрғылау жағдайла- 
ры  жеңілденеді.
4.  Өнімді  горизонттың (өсіресе,  қаттық  қысымы  аз) 
жақсы  сақталуы  қамтамасыз  етіледі,  өйткені  мүндай 
жағдайда  бүрғылау  сүйығының  қат  кеуектеріне  теріс 
өсері болмайды.
5.  Жыныстардың жуғыш  сүйықтықтармен ластану- 
ыныңболмауына байланысты, геологтардың көтерілетін 
жынысөзекті жөне шығарылатын  жыныс  бөлшектерін 
дүрыс бағалауы үшін жағдайлар жасалады.
Алайда,  үңғымаларды  үрлеуді  барлық  геологиялық 
жағдайларда қолдануға болмайды, бүл үңғыма забойын 
тазалаудың  осы өдісін қолдануды шектейді.
Егер сүйықтық бағанасының гидростатикалық қысы- 
мы  артқанда  компрессорлар жүмысының  жағдайы  на- 
шарлайтын болса,  онда  судың келуі көп болатын сулы 
горизонттарды  бүрғылау  үдерісінде  үңғыманы  үрлеу 
кезінде ең көп қиыншылықтар туындайды. Үңғыманың 
қабырғасына  жабысып  қалуға  жөне  бүрғылау бағана- 
сында  тығыздама (сальник) түзуге бейім түтқыр жыныс- 
тарды (саз типті) бүрғылау кезінде де көп қиыншылық- 
тар  кездеседі.  Забойды  ауамен  үрлеу  арқылы  мүндай 
жыныстарды бүрғылау кезінде бүрғылау бағанасының 
үсталып қалуы мүмкін.
69

Су ағыны бар болса, ңүлайтын жөне сусымалы жыныс- 
тардан өткенде, забойды ауаланған сазды ерітінділермен 
(ауа ағынына су қосады) жууды қолданады. Үңғымалар- 
ды тазалаудың  мүндай әдісі,  үңғымаға судың белсенді 
түрде ағуынан және жыныстардың  қүлауынан  қүтылу 
үшін, өтетін қаттарда қажетті қарсы қысымды оңай ор- 
натуға мүмкіндік береді.
Егер өтетін жыныстарда жанғыш газдар болатын бол- 
са, қопарылыс пен өртті болдырмас үшін табиғи газбен 
үрлеуді қолдану орынды болады.
2.5.  Бүрғылау режимі
Бүрғылау режимі  және қашау жүмыстарының көр- 
сеткіштері туралы түсініктер. Егер салыстырмалы түрде 
аздаған  қаржы  шығынымен  жоғары  жылдамдықта 
бүрғылауды  жүрғізетін болса,  онда бүл үңғыма табыс- 
ты бүрғыланған деп есептелінеді, ал шын мәнінде оның 
оқпанының кескінінің жобалық кескіннен мәнді айыр- 
машылығы болмайды. Бүған қашауларды, турбобүрғы- 
ларды,  бүрғылау бағанасын  тиімді  пайдаланған  және 
үңғыма забойын бүрғыланған жыныстан жақсылап та- 
зартқан жағдайда қол жеткізуте болады. Сондықтан қан- 
дай да бір берілген жынысты бүрғылау режимінің тех- 
нологиялық ерекшеліктерін  жобалағанда  оған  сәйкес 
қашаудың  түрін  таңдап  алып,  бүрғылау  тәсілі  мен 
бүрғылау  бағанасының  қүрылысын  еске  ала  отырып 
мына параметрлерді:  1) забой жүктемесін Р;  2) қашау- 
дың айналу жиілігін п;  3) жуғыш сүйықтық шығынын 
<5 анықтайды.
Бүрғылаудың  оңтайлы режимін  жоғарыда көрсетіл- 
ген  параметрлердің  үйлесуі  кезінде  бүрғылаудың  ең 
жоғарғы көрсеткіштеріне жеткенде ғана алады.
Егер  параметрлерді  қашау  жүмысының  жоғарғы 
көрсеткіштеріне жету мақсатында емес,  арнайы техно- 
логиялық мөселелерді шешу (мысалы, үңғыманы қажетті 
бағытқа қисайту, жынысөзекті жаңсылап алуды қамта-
70

масыз ету, т.б.) үшін таңдап алынған болса, онда мүндай 
бүрғылау режимі  арнайы  депаталады.
Қашаудың жүмыс тиімділігі келесі көрсеткіштермен 
бағаланады:
1) ңашауға үңгілеумен һ, м;
2) үңгілеудің орташа механикалың жылдамдығымен 
V  , м/сағ:
Һ
рЩй
мүндағы і -  бүрғылау уаңыты, сағ;
3) 1  м үңгілеудің ңүны, теңге.
Бүрғылаудьщ түрлі тәсілдерінің режимінің технология- 
лық ерекшеліктері. Бүртылау режимін таңдауда параметр- 
лердің біреуін гана озгерту арқылы үңгілеудің механика- 
лық жылдамдығын және қашауға үңгілеуді ылғи да арт- 
тыруға  болмайтынын  білу  керек.  Әрбір  жыныс  үшін 
ңашауға жүктеменің, қашаудың айналу жиілігінің және 
жуғыш  сүйықтықтың шығынының белгілі бір оңтайлы 
үйлесімі болады.
Турбиндік бүрғылау кезінде бүрғылау режимінің па- 
раметрлері өзара байланыста болады.  Забойға жүктеме 
түрақты  болганда  жуғыш  сүйықтықтың  шығыны  арт- 
қан сайын турбобүрғының (ңашаудың) білігінің айналу 
жиілігі п тура пропорңионалды түрде артады. Мысалы, 
(? екі есе артқанда айналу ж иілігі п  де 2 есе артады. Егер 
забойға жүктеме артса, ал жуғыш сүйықтықтың шығы- 
ны  түрақты   болса,  онда  турбобүрғының  (қаш аудың) 
білігінің айналу ж иілігі азаяды.
Бүрғылау практикасында жуғыш сүйықтықтың шы- 
ғынын турбобүрғы жүмысының жөне бүрғыланған жы- 
нысты шығарудың оңтайлы  жағдайларын  қамтамасыз 
етуді есепке алып  анықтайды.  Үңғыма тереңдеген  сай- 
ын оның диаметрінің азаятынына байланысты бір ара- 
лықтан екінші бір аралыққа өткенде жуғыш сүйықтық- 
тың шығынын азайтады. Жуғыш сүйыңтықтың шығы- 
ны  шамамен  бірдей  болатын  аралықтың үзындығы  өр 
түрлі болады: бірнеше жүздеген метрден 2000 м-ге дейін, 
тіпті одан да көп болады.

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: