М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

нан  жоғары  болатындай  етіп,  таңдап  алынады.  Су не- 
гізіндегі жуғыга  сүйықтыңты  қолданған  жағдайда,  су 
әрқапіанда қатқа сүзіледі. Сүзілген судың мөлшері жу- 
ғыш  сүйықтықтың  су  беруіне,  өнімді  горизонттардың 
онымен жанасу үзақтығына, қаттардың ңүрғақтық (дре- 
наждау) дөрежесіне және гидростатикалық жөне қаттық 
қысымдардың айырмашылықтарына байланысты бола- 
ды.
Көптеген  зерттеулер  забой  маңындағы  аймақтың 
өтімділігіне және үңғыманы игеру үдерісіне судың зи- 
янды әсері болатынын көрсетті.
Забой маңы аймағының өтімділігінің қатқа су енуі- 
нен төмендеуі бірнеше себептерден болады.
Кейбір  зерттеушілер  мүның  себептерінің бірі — қат 
кеуектеріне жуғыш  сүйықтықтан  сүзілген  судың өтуі 
кезіндегі капиллярлық қысымның  забой маңы аймағы- 
ның өтімділігіне зиянды  әсерінен деп  есептейді.  Қатқа 
енген су капиллярлық қысым тудырады, ол Лаплас заңы 
бойынша беттік  керілуге тура пропорңионал,  ал капил- 
ляр радиусына кері пропорционалды болады. Нәтижесін- 
де кеуек  арналарының қабырғаларында қабыршаңтар- 
дың  және  су тамшыларының  шөгуінен  олардың  қима 
ауданы  айтарлықтай  азаяды да,  капиллярлық  күштер 
пайда болады. Қат кеуектерінде мүндай тамшылардың көп 
екендігін ескерсек, онда олардың үңғыманы игеру бары- 
сы мен одан кейінгі қат жүмыстарына әсері түсінікті бо- 
лады.
Қаттан  суды үңгымаға ығыстыру  кезінде,  көбінесе, 
қаттық  қысымнан  аз  ңысым  қажет  болады.  Бірақ  та, 
қысымның күрт төмендеуін жасау кезінде, алдымен кең 
кеуекті арналары судан босайды, ал тар кеуекті арналар 
суға толған  күйінде  қалады.  Шындығында,  мүнай  ке- 
дергісі аз жолды таңдап,  судан босаған кең кеуекті ар- 
налармен  қозғалады.  Суға толған  күйінде  қалған,  тар 
кеуекті арналармен мүнай тіпті қозғалмайды. Нөтиже- 
сінде сүзілген суды қаттан толық жоймағандықтан, диа- 
метрі аз болатын арналар мүнай ағыны өтуі үшін жабық 
күйінде  қалады.  Үңғыма  айналасындағы  забой  маңы
86

аймағында қат арналары бойымен мүнайдың өтуіне ке- 
дергі жасайтын өзіндік сулы кедергі түзіледі.
Қатқа су енуінің өсерінен забой маңы аймағының өтім- 
ділігінің төмендеуінің  екінші  бір  себебі — өнімді  қатта 
болатын  сазды  бөлшектердің  ісінуі  болып  табылады. 
Нөтижесінде кеуектің ішінара тығындалуы жүріп,  қат- 
тың өтімділігі азаяды.
Қатқа жуғыш сүйықтықтан сүзілетін судың өтуі нөти- 
жесінде болатын қат өтімділігінің төмендеуінің үшінші 
бір себебі -  забой маңы аймағында шөгінділердің түзілуі 
болып табылады. Бүл қат суында болатын еритін түздар- 
дың сүзілген суда әрқашанда болатын еритін түздармен 
өрекеттесуімен  түсіндіріледі.  Нөтижесінде  онімді  қат- 
тың кеуектерін тығындайтын жөне оның коллекторлық 
қасиеттерін  наш арлататын  қатты  болшектер  түнбаға 
түседі.
Өнімді горизонттың коллекторлық қасиеттерінің  на- 
ш арлауы  болдыратын  себептердің  бәрін  жою  мүмкін 
еместігін  практика  көрсетті.  Дегенмен  олардың  қатқа 
көрсететін кері өсерлерін төмендегідей шараларды қол- 
дану жолымен төмендетуге болады.
1. Өнімді қатты бүрғылағанда қатқа қарсы қысымды 
қауіпсіз минималды мәнге дейін, яғни ашық бүрқақта- 
ну болмайтындай мәнге дейін азайту керек.
2.  Өнімді қатта бүрғылау,  қатты зерттеу,  пайдалану 
бағанасын цементтеуді алдын ала жасаған жоспар бой- 
ынша жылдам бітіру керек. Ол жуғыш сүйықтық забой 
маңы ндағы  үңғыма  қабырғасымен  ж анасу  уақытын 
азайтуға мүмкіндік береді.
3. Өнімді қатты ашқанда жоғары сапалы су беруі ми- 
нималды сазды  ерітінді  немесе  көмірсутектер  негізін- 
дегі жуғыш сүйықтықтарды қолдану қажет.
4. Геологиялық жағдайлары қолайлы кен орындарын- 
да өнімді ңатты бүрғылағанда үңғыманы ауа немесе газ- 
бен үрлеуді үсыну керек.
Өнімді горизонтты зерттеу. Өнімді қаттың коллектор- 
лық қасиеттері,  жатыс  жағдайы жөне пайдалану сапа-
87

/ Ч
^ 1 2  
І - . - П  
- 1 0
сы  зерттеу  ж ұм ы стары ны ң  ж иы н ты ғы н   ж үргізгеннен 
соң  аны қталуы   м үм кін.  Оның  көлем і  пайдалану  ж әне 
барлау үңғы м алары нда өр түрлі.
Өнімді горизонттарда пайдалану үңғы м алары н бүрғы- 
лауда  өдетте,  ш ламдарды  зер- 
делеум ен  ж өне  ү ң ғы м а  оқпа- 
н ы н ы ң   а зи м у т ы   м ен  к ө л б еу 
б ү р ы ш ы н , 
ө н ім д і  қ а т т ы ң  
қалы ңды ғы н  ж әне  ж аты с  ара- 
лы қтары н,  оның  кеуектілігін, 
өтімділігін аны қтау маңсатын- 
да бірқатар геофизикалың зерт- 
теулер  нәтиж елерім ен  ш екте- 
леді.
Б а р л а у  
ү ң ғ ы м а л а р ы н д а  
өнім-ді горизонттар жете зерде- 
ленеді,  сондықтан  да бүл  жағ- 
дайда зерттеулер кешені үлғая- 
ды.
Алайда, зерттеудің геология- 
л ы қ  ж әне  геоф изикалы қ  әдіс- 
тері  пайдалану нысандарының 
өндірістік мәнін анықтай алмай- 
ды,  себебі  олар  қатты ң   мүнай 
беруі туралы толық мөліметтер 
бермейді,  қаттардың сынаушы- 
лары деп аталатын арнайы меха- 
низм дер  қар асты р ы л ған   ара- 
л ы қ т а р д ы   н егізд еп   та ң д а у га  
қажетті  мөліметтерді ғана қам- 
тамасыз етеді.
Қ аттарды   сы науш ы ларды ң 
өр түрлі конструкциялары қол- 
данылады,  бірақ  олардың бөрі 
де  қ а т   — б ү р ғы л а у   б аған асы  
ж ү й е с ін д е   қ ы с ы м н ы ң   к ү р т  
түсуінің өсерінен ңаттан мүнай- 
ды ң  а ғы н ы н ы ң   ш ы ғуы н а  не-
II
ш
%
7 / .
22-сурет. Қат сынаушы 
ГрозУфҒЗИ* -  СҚСЖ 
үңғымадағы орналасу 
сызбасы
88

г із д е л г е н .  2 2 -с у р е т т е   ү ң ғ ы м а ғ а   б ү р с ы м н ы ң   к ү р т  
тү су ін ің   өсерінен  қаттан   м ұнай ды ң   ағы н ы н ы ң   ш ығу- 
ы на  н егізделген.  22-суретте  ү ң ғы м аға  бүрғы лау  баға- 
насымен түсірілетін қаттарды  сы н ауш ы н ы ң  ГрозУфаҒ- 
ЗИ*- С Қ СЖ  ү ң ғы м ад а орналасу сызбасы көрсетілген.
М анометрлер  (3) орналасқан  бүқты рм а (1) мен сүзгі 
(4) арасы нда бүрғылау қүбырларын орнатады. Б үрғы лау 
қ ү б ы р ы н ы ң   ү зы н д ы ғы н   ү ң ғы м а ғ а   қ а т   с ы н ау ш ы сы н  
түсіргеннен соң, сүзгі өнімді қ а тқ а  қарсы  орналасатын- 
дай  етіп  таңдап  алады .  С үзгінің  үстіне  м еталды қ  сүйе- 
ніш   пен  резең келік элементтен  түраты н  пакерді  (5) ор- 
натады .
Зерттелетін қатты  сенімді етіп бөліп түру мақсатымен 
пакерді түрақты  ж ы ны старға қарсы орналастырады. Па- 
кердің  ж о ғар ғы   ж ағы н а  яссты   (6),  төменгі  клап ан ды қ 
түйінді (7), манометрі бар арнайы ауысты рғыш ты (8) ор- 
наластырады.  Ясс  қаж етті  ж ағдайда пакерді жы ныстан 
бөліп  алу  м ақсаты мен  бүрғы лау  бағанасын  қозғалтуға 
м ү м кін ш іл ік  береді.  А уы сты рғы ш   (8)  үстіне  бүрғылау 
қүбырларын (9), жоғарғы  клапанды қ түйін (10) ж әне ма- 
нометрі бар ауыстырғыш  (11) орналастыры л ған .
Қ а т  сү й ы қ ты ғы н   ш ы ғар у   б ы л ай ш а  ж ү зе ге   асады . 
Б ү рғы л ау  бағанасы н  түсірудің  соңында  бүқты рм ам ен 
ү ңғы м а забойына ж еткенде  қүбы рды ң салм ағы м ен  сы- 
н ауш ы ға ж үктем е ж асайды .
Ж үктем ен ің  әсерінен тексерудің р езең келік элементі 
үзы нды ғы  бойынш а қы сқары п,  диаметрі бойынш а үза- 
рады да, үңғы м а қабы рғасы на қы сы лады ,  пакер  астын- 
дағы   өнімді  қатты   үңғы м аны ң  басқа бөлігінен оқш ау- 
лайды .
Осы  кезде  төменгі  клап ан ды қ  түй ін н ің   кір гізу   кла- 
паны  аш ы лады  да,  қат  сы науш ы  өнімді  қат жүйесінде 
қ ы сы м д ы   кү р т  түсіреді  ж ән е  қ а т   сү й ы қ ты ғы   қ а тта н  
сүзгі, пакердің тесігі, төменгі клап ан ды қ түйін, арнайы
*  Грозный  жөне  Уфа ғылыми-зерттеу  институттары  конструкция- 
лаған  сынау  қүрал-саймандар  жиынтығы
89

ауыстырғыш арқылы бос бүрғылау ңүбырына (9) ңозға- 
лады. Кіргізу клапанының ашылу сәтінде сүзгідегі және 
арнайы ауыстырғыштағы (8) манометрлер  ңысымньщ 
күрт азаюын, содан соң бос бүрғылау ңүбырының (9) толу 
үдерісінде  ңысымның  жылдам  өсетінін  көрсетеді. 
Төменгі клапандың түйіндегі кіргізу клапанын ашңан- 
нан  кейін  біраз  уаңыттан  кейін  жоғарғы  клапандың 
түйіндегі кіргізу клапаны ашылады да,  сынаушыдағы 
ңысымның ңат ңысымының шамасыңа дейінгі ңалпы- 
на жылдам  келтіреді.  Содан соң бүрғылау сүйыңтығы 
ңат сынаушысының үстінде орналасңан бүрғылау ңүбы- 
рына (12)  келе бастайды. Ауыстырғыштағы (11) мано- 
метр жоғарыда орналасңан бүрғылау ңүбырына сүйың- 
тыңтың ңозғалуынан болатын ңысымды көрсетеді. Қат- 
тан  ңат сүйыңтығын  алу уаңыты оның келуінің ңар- 
ңындылығымен  аныңталады  (20  минуттан  2  сағатңа 
дейін жөне одан да көп).
Қатты сынау  аяңталған  соң,  жоғарғы  клапандың 
түйіндегі жапңыш клапанды бүрғылау бағанасын айнал- 
дыру арңылы (15-20 айналымға) жабады. Қаттан судың 
келуі тыйылады.  Содан соң бүрғылау бағанасын керіп 
тартады, сол кезде кіргізу клаланы жабылады, ал төменгі 
клапандың түйінде болатын теңгергіш клапан ашыла- 
ды.  Нөтижесінде  пакердің үстіндегі және астындағы 
ңысым теңгеріледі де, ңат сынаушысы жөне ңат сүйың- 
тығы бар бүрғылау бағанасы үңғымадан көтеріледі.
Білтелердің бүрандаларын босатып, ңат сүйыңтығы- 
ның  сынымасын  алады да,  оны  зертханаға  зерттеуге 
жібереді. Қаттар сынаушысын көтергеннен кейін мано- 
метрлердің көрсеткіштері жазылған диаграмманы ала- 
ды, ол өнімді ңаттың физикалың  параметрлерін  аның- 
тау маңсатымен үңыпты зерттеледі.
Үңғыманың забой маңы бөлігінің ңүрылымын таңдау 
үңғыманы бүрғылауды бастамас бүрын шоғырдың орны- 
на,  ңаттың төбесі мен табанында суы бар горизонттар- 
дың болуына және басңа факторларға байланысты жүзе- 
ге асырылады.
Отандың бүрғылау практикасында үңғыманың забой- 
лың бөлігінде мынадай ңүрылымдар ең көп тараған.
90

1. Ү ңғыманы өнімді ңаттың төбесіне дейін бүрғылайды. 
П ай д ал ан у   б аған асы н   түсір еді  ж ән е  оны  ц ем ен ттік 
ерітіндіні банімақ арқылы көтеріп цементтейді. Содан соц 
цементтейтін  тығынды,  тірегіш  сақинаны  бүрғылайды 
және үңғыманы өнімді қаттың табанына дейін тереңдетеді.
Егер қат түрақты тау жыныстарынан түрса және қүлай- 
тын саздың қабатшалары болмаса, онда үңғыманың оқпа- 
нын аш ық қалдырған тиімді (23 а-сурет).
Егер қат борпылдақ жыныстардан түрса, онда пайдала- 
ну бағанасьгаа қүмның түсуінен сақтандыру үшін өнімді 
қаттың қарсысына сүзгі қояды. 23 ә-суретте сүзгі-қүйрық- 
шаның бергішпен пайдалану бағанасының төменгі бөлігіне 
бекітілуінің  қолданылуы көрсетілген.  Кей  кезде сүзгіні 
қондырудың  23  б-суретте  көрсетілгендей басқа  нүсқасы 
қолданылады. Б үл жағдайда өнімді қат диаметрі жоғары- 
да  ж атқ ан   горизонттардың  қаш ауы ны ң  диаметріндей 
қашаулармен  бүрғыланады,  төменгі жағы сүзгімен  жаб- 
дықталған пайдалану бағанасы түсіріледі жөне манжеттік 
тәсілмен қат төбесін жоғарырақ етіп цементтейді.
Екі жағдайда да саңылау төрізді (23 ө,б-сурет), металл- 
керамикалы қ,  қүмды-пластмассалық немесе гравийлік 
(қиырш ы қ тасты) сүзгілер қолданылуы мүмкін.
Бүл сипатталған үңғыманың забойлық бөлігінің қүры- 
лымдары қатта, оның төбесі мен табанында суы бар гори- 
зонттар ж оқ болғанда қолданылады.
2. Үңғыманы өнімді қаттың табанынан аздап төмендеу 
етіл  бүрғылайды,  пайдалану бағанасын түсіреді,  оны бір 
сатылы  немесе  екі  сатылы  төсілмен  цементтейді.  Це- 
менттік ерітінді қатайғаннан кейін өнімді  қатқа  қарсы 
бағананың  қабырғасьга жөне цементтік сақинаны пайда- 
лану бағанды қатпен жалғастыру үшін  перфорациялай- 
ды  (24  а-сурет).  Кей  кезде пайдалану  бағанаға  қүмның 
түсуінен қорғау мақсатымен сүзгі қояды (24 ө-сурет).
Үңғыманың забойлық бөлігінің келтірілген қүрылымы 
мүнайы бар қүмдар саздармен жөне суы бар ғоризонттар- 
мен қабаттасқанда,  сондай-ақ  өнімді  горизонттың төбесі 
мен  табанында суы бар қаттар болғанда қолданыл ады. Бүл 
қүрылым бүрғылау практикасында ең көп таралғанымен,
91

24-сурет. Цементтелген пайдалану бағанасы бар 
үқғыманық забойлық бөлігінің қүрылымы:
1 -  мүнайлы қат; 2 -  газды қат; 3 -  сулы қат;
4 -  пайдалану бағанасы; 5 -  сүзгі-қүйрықша; 6 -  пакер; 
7 -  перфорацияланган тесіктер
23-сурет. Забойы ашық жөне цементтелмеген пайдалану 
бағанасы бар үңғыманың забой маңы бөлігінің қүрылымы:
1 —
  пайдалану бағанасы; 2 —
 цементтік ерітінді;
3 -  сүзгі-қүйрықша; 4 -  сүзгі-пайдалану бағанасының 
жалғасы;  5 —
 манжетті орнату орны; 6 -  бергіш
оның үлкен кемшіліктері бар:  цементтік ерітіндінің теріс 
өсерінен қаттың коллекторлық қасиеттерінің нашарлауы, 
қаттың қоректену ауданының азаюы, т.б.
а) 
ә)
92

Забойлық аймақта бүл  қүрылымның  көп  қолданыла- 
ты нды ғы   сол,  бүрғы лау  п р акти к асы н д а  асты нда,  не 
үстінде суы бар горизонттар біртекті емес  қаттар жиі кез- 
деседі.
Үңғыманың сагасын  жабдықтау.  Пайдалану  бағана- 
сынан тыс ңементтік ерітіндіні көтеру биіктігін  анықта- 
ғаннан соң, шеген баганаларды сағаға іліп,  оларды өзара 
қүбырдан тыс кеңістікті ңымтайтын бағананың басымен 
таңады.
25-суретте  бір  бағаналық үңғыманың  сағасын  жабу- 
дың сызбасы көрсетілген.  Бағананы ң басы кондукторға 
(3)  бүралып  қойылатын  фланңтан  (2)  жөне  пайдалану 
б аған асы н ы ң   ж о ға р ғы   ү ш ы н а  бүралы п   ң ой ы л аты н  
түғырдан (1) түрады.  Вентилі (5)  бар бақылап шығару- 
шы  (4),  газды  ңүбырдан  тыс  кең істікке  ш ы ғару үш ін 
ңызмет  етеді.
25-сурет. Бір бағаналы үңғымаға сағасын жабудың 
сызбасы
93

Пайдалану бағанасын қатпен жалғастыру. Цементтел- 
ген пайдалану бағанасы бар үңғыманың забойлық бөлі- 
гінің қүрылымын қолданғанда, пайдалану бағанасын қат- 
пен жалғастыруды бағанада, оны қоршаған цементтік са- 
қина мен қат жынысында арнайы аппараттар перфоратор- 
лар көмегімен тесіктер жасағаннан кейін ғана жүзеге асы- 
рады.
Үңғыманы игергеннен кейін мүнай мен  газ қаттан 
пайдалану бағанасындағы тесіктер арқылы келеді. Тесік- 
тердің диаметрі мен 1 м-дегі тесіктер санын (перфорация 
тығыздығын) мүнай мен газдың қаттан келуі максимал- 
ды болатындай етіп есептейді.
Перфораторлардың бірнеше типтері болады: кумуля- 
тивтік, торпедалық жөне оқтық. Ең көп таралғаны -  ку- 
мулятивтік перфораторлар, олар болаттан жасалған ше- 
ген қүбырларда, цементтік тастар мен тесіктерді куму- 
лятивтік ағынмен тесуге жөне забой маңы аймағындағы 
қатта арналар жасауға мүмкіндік береді (26-сурет).
Кумулятивтік ағын зарядтың қопарылысы кезінде соққы 
толқындарының зарядтың мыс қаптауышын жан-жақтан 
қысу салдарынан түзіледі. Соққы толқындарының өсері- 
нен мыс қаптауышының ішкі беті балқиды да, тығыздыгы 
жоғары өте жүқа металдық ағын түзіледі. Ол болса қопары- 
лыстың газ тәрізді өнімдерімен бірге қаптауыштың орта- 
сынан шеген бағанаға радиалды түрде 8000-10000 м/с жыл- 
дамдықпен шығарылады.  Осындай жылдамдықпен қоз- 
ғалған сүйық металл ағыны шеген бағананың қабырғасына 
шамамен 30 ГПа қысым тудырады да, онда тесіктер жасай- 
ды. Осы кезде жыныста тереңдігі 300 мм-ге дейін жөне одан 
да терең арналар түзіледі.
Кумулятивтік перфораторлар қалың қабырғалы болат- 
тан жасалған қымталған қүбырдан түрады, оның бойы- 
мен кумулятивтік ағын жүруі үшін спираль бойынша 
тесіктер жасалған. Кумулятивтік зарядтар перфоратор- 
дың  корпусында тесіктерге  қарсы  орналастырылады. 
Зарядтар дүмпуші пілте (шнур) арқылы электрокабель- 
мен байланысқан жарылғыш патроннан іске қосылады, 
сол арқылы перфораторлар үңғымаға түсіріледі.
94

26-сурет. Кумулятивтік ағынның тосқауылға өсері: 
1 —
 кумулятивтік ағын; 2 —
 тосқауыл
Ш еген  бағаналарды ,  цементтік  сақинаны ,  тұрақты  
жыныстардан құралған қаттарды тесу үхнін айдау үңғыма- 
ларында торпедалық  перфораторлар қолданылады,  одан 
атуды диаметрі 22-32 мм жарылғыш снарядпен жүргізеді. 
Атудан кейін снаряд жыныстардың 200-250 мм тереңдігі- 
не дейін кіреді де, сонда жарылады. Жарылыс нөтижесін- 
де жыныста диаметрі 300 мм-ге дейін болатын қуыстылық 
пайда болады.
О қты қ  перф орация  перф орацияны ң  м ехан и калы қ 
қүралдарының (тесу) орнына келді.  Олар кумулятивтік 
перфораторларды ойлап тапқанш а қолданылды.
Оқтық перфорацияның негізгі кемш ілігі сол,  құбыр- 
дан тыс кеңістіктегі цементтік тасты ату кезінде жары- 
лып  кетуі  мүмкін.
Соңғы кезде  гидроқүмағындық перфорация деп ата- 
латын ж аңа өдісті қолдана бастады.  Бүл өдісте пайдала- 
ну  бағанасы на  түсірілген  сорғы ш ты -ком прессорлы қ 
қүбырлар үлкен қысыммен суды қүммен бірге айдайды. 
Қүбырдың үш ына ағын аппараты қойылған, одан үлкен 
жылдамдықпен  сүйықтық  қүммен  бірге  шығарылады. 
Ол  қоспа шеген бағананың,  цементтік сақинаның жөне 
жыныстың  жемірлік  бүзылуын  тудырады.
95

Гидроңұмағындық нерфорация кезінде шеген бағана 
жөне ңементті саңина жарылмайды. Сонымен қатар, бүл әдіс 
тесіктердің тереңдігі мен диаметрін реттеуге мүмкіншілік 
береді.
Қаттан мүнай немесе газ құйылымын шақыру. Пай- 
далану бағанасын қатпен ңосу жүмыстарын бітірген соң, 
ңаттан мұнай немесе газ қүйылымын шақыруға кіріседі.
Мүнайдың қаттан қүйылымын шақырудың бірнеше 
әдістері бар, олардың мәні қатңа қарсы қысымды азай- 
туға,  яғни  нәтижесінде үңғымадағы  гидростатикалық 
қысым қаттық қысымнан аз болатындай белгілі бір ша- 
раларды жүргізуге негізделген.
Қаттағы сүйықтық бағанасының қысымын азайтуды 
пайдалану бағанасындағы сүйықтың тығыздығын  азай- 
ту арқылы немесе бағанадағы сүйыңтық деңгейін азайту 
арқылы жасауға болады. Бірінші жағдайда эксперимен- 
талдық пайдалану бағанасына ңүбырларды түсіреді, онда 
қүбырлар үңғыманы пайдаланғанда да ңалады. Бүрқаң- 
тың қүбырлар мен пайдалану бағанасының арасындағы 
кеңістікке су айдайды,  ол болса  бүрқақтың қүбырдағы 
ауыр сазды ерітіндіні ығыстырады. Қаттың қысым жоға- 
ры болғанда,  сазды ерітіндіні  сумен аздап  ауыстырган- 
ның өзінде, үңғыма  бүрқаңтана  бастайды.
Егер сазды ерітіндіні сумен алмастыру ешқандай өсер 
бермесе, онда суды мүнаймен алмастырады. Егер бүл шара 
да көмектеспеген жағдайда, онда қүбырдан тыс кеңістік- 
ке бірден мүнай (немесе су) мен газды (немесе ауа) айдай- 
ды.  Қоспаны айдау үдерісінде біртіндеп айдалатын газ- 
дың (ауаның) мөлшері артады. Осылайша жайлап (ол осы 
төсілдің артықшылығы) забойға  қысым  азая береді,  ол 
болса қаттан үңғымаға  мүнай  қүйылымының артуына 
мүмкіншілік береді.
Мүнай қүйылымын қаттан шаңырудың осы әдісі өнім- 
ді  қаттары  борпылдаң  жыныстардан  түратын  көсіпші- 
ліктерде жақсы нөтиже береді.
Егер өнімді қаттар тұрақты жыныстардан тұрса, онда 
ұңғыманы игерудің компрессорлық әдісі қолданылады, 
ол кезде қүбырдан тыс кеңістікке жуғыш сүйықтықты
96

бүрңаңтық  қүбырға  ығыстыратын  газ  (немесе  ауа)  ай- 
дайды. Бүл әдісте үңғымада қысымның күрт түсуі бола- 
ды,  алайда  өнімді  горизонттың  түрақты   жыныстары 
үшін бүл қауіпсіз болады.
Пайдалану бағанасындағы жуғыш сүйықтықтың дең- 
гейін  төмендету  жолымен  мүнай  қүйылымын  шақыру 
қаттық қысымы төмен үңғымаларды игеру кезінде жүзе- 
ге асады.  Бүл әдісте бүрқақтық қүбырларға арқан арқы- 
лы үстінде үзын  келте қүбыры бар  поршеньді  түсіреді. 
Келте қүбьфдың жоғарғы жағында тіке клапаны болады. 
Поршень төмен қозғалғанда сүйықтық келте қүбырға кі- 
реді, клапанды көтереді де, бүрқақтық қүбырларға ағады. 
Поршеньді көтергенде клапан  жабылады да,  сүйықтық 
бүрқақтық қүбырларға ығыстырылады. Поршеньді бірне- 
ше рет түсіріп, көтеру пайдалану бағанасындағы сүйық- 
тық деңгейінің төмендеуіне,  ендеше,  өнімді қатқа бері- 
летін қысымның азаюына алып келеді.
Қаттан мүнай немесе газ қүйылымын шақырғаннан 
соң, үңғыманы қүйылым бойынша зерттейді де, өндіру 
нормасын анықтап, оны пайдалануға береді.
2.9. Бүрғы лауды ң и н н овац и ял ы қ технологиялары
Қазіргі  кезде үңғымаларды салудың бірқатар  жаңа 
технологиялары жасалуда жөне игерілуде. Оларды қол- 
дану ұңғымалардың өнімділігінің, төмен коллекторлық 
қасиеттері  мен  қатты қ  қысымы  бар  қаттардың  мүнай 
беруінің, өнімділігі аз көмірсутектер шоғырларын пай- 
далану рентабельдігінің өсуіне жөне теңіз  кен орында- 
рын пайдаланудың шығындарын азайтуға мүмкіншілік 
береді.  Бүл  ж аңа  технологиялар  ж азы қ,  көп  забойлы 
жөне  көп  оқпанды  үңғымаларды  кең  пайдаланумен, 
теңіз қайраңдары кен орындарын теңіз платформалары- 
на соқпай-ақ тікелей жағадан қазумен байланысты.
Ж азық (горизонталды) үңғымалар. Ж азық бүрғылау- 
дың технологияларын  мүнайшылар  (АҚШ  жөне басқа
7-148
97

да дамыған елдерде) кең қолданады.  Ол технологиялар 
пайдалану ұңғымаларының торларын  сирете отырып, 
қазуға үмтылған қорлардың бір уақытта артуын, қатқа 
депрессия төмендеуі, үңғымаларды  "сусыз"  пайдалану 
уақытын үлғайту, бүрын алынбайтын деп есептеліп кел- 
ген қорларды өнеркәсіптік тиімді қазу, сондай-ақ қатқа 
әсер ететін көптеген ескірген  әдістердің тиімділігін арт- 
тыруды қамтамасыз етеді.
Ж азық  бүрғылау  технологияларының жетістіктері 
мүнай  мен  газдың  шельфтік  кен  орындарын  қымбат 
теңіздік  негіздемелер  мен  платформалардың  қүрылы- 
сын соқпай-ық жағадан бүрғылауға мүмкіндік жасады. 
Алайда, жазық үңғымаларды бүргылау тік үңғымалар- 
ды бүрғылауға қарағанда жоғары техникалық қамтама- 
сыз  етуді  талап  етеді.  Мысалы,  мүнай  бүрғылаудың 
қажетті техникалық және технологиялық  элементтері 
болып табылатындар: бүрғылау ерітіндісінің шығымы- 
ның салыстырмалы түрде  көбірек  болуы,  жоғарғы  же- 
тек, алюминийлік бүрғылау қүбырлары, бүрғылау үде- 
рісіндегі олшеу жүйелері,  алмасты және поликристал- 
дық қашаулар, жүмыс істеу үзақтығы 150-300 сағат бо- 
латын көлемдік типті гидравликалық забой қозғалтқыш- 
тары  және  турбобүрғылар.  Үңғымаларды  бағыттауды 
түрақтандыру учаскелерінде бүрғылау бағанасы ылғи да 
10-20 айналым/мин. жиілікпен айналады, сондықтан да 
осындай бүрғылаудың қажеттілеріне арнайы түрақтан- 
дырғыштар мен гидравликалық итергіштер жатады.
Көп  забойлы   үңғы м алар.  Ж азы қ  немесе  көлбеу 
үңғымалардан  өнімді  қат  аймағында дренаж  көлемін 
арттыру мақсатымен бүрғылаудан көп забойлы үңғыма- 
лар түзіледі. Ол болса үңғыманың өнімділігін айтарлық- 
тай арттыруға да, мүнай беруді арттыруға да мүмкіндік 
береді.  Жетекші  шетелдік  қызмет  компанияларының 
қазіргі  кезде көп  забойлық  бүрғылауға  қажетті  техно- 
логиялар  мен  қүрал-жабдықтары  бар.  Тармақтарды 
бүрғылау жүйелері және оларды негізгі пайдалану баға- 
насының шеген қүбырларына қосу стандарттық шеген 
қүбырларды пайдалануды талап етеді. Тармақталу жүр-

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: