М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
| Бейімделістің кездері. Бейімделіс əсер^енісі нақтылы физио-логиялық механизмдермен байланысты бірнеше кезден тұрады. Бейімделістің бастапқы, кезі тітіркендіргіштер əсер еткен алғаш-қы сəттен басталады. Мүнда əртүрлі бағытталған қүрама əсерле-ніс байқалады. Бірінші қүрама əсерленіс бағдарлау рефлексіне байланысты. Бұл рефлекс пайда болғанда, осыған дейінгі іс-əре-кетті тежейді. Жалпы тежеуші əсерленіс күшті тітіркендіргіштің бəріне жауап ретінде туады.
Екінші құрама əсерленіс — қозу түрінде жүзеге асырылады. Мұнда жүйкелік нəрлендіру (трофикалық) ықпалдары белсенді-ріледі жəне ағзалардың қызметі күшейеді. Бұл əсерленістерді симпатоадреналин жүйесімен бірге орталық жүйке жүйесі атқа-рады. Алайда бейімделістід бастапқы кезінде, олар өзара үйлесім-сіз болуы мүмкін. Сонымен қатар бұл Ісезге организмнін эмоция-лық өзгерістері де қатысады. Бейімделістің келесі сатысы — өтпелі кез. Мұнда орталық жүй-ке жүйесінің ҚОЗРЫШТЫҒЫ төмендейді, гормондардың белсенділігі азаяды, алғашқы əсерленіске қатысқан жүйелердің ықпалы тыйы-лады. Ол кезде организмнің икемделу механизмдері тканьдерде тереңдей түседі. Бейімделістің тиянақты кезі — организмнің жəне оның құра-мына енетін ағзалардың, жүйелердің жаңа жағдайларға мұқият икемделу сəтін көрсетеді. Олардьвд қызметі үйлесімді келеді. Ор-ганизмнің бейарнамалы тезімділігі көтеріледі жəне əркелкі ар-найы бейімделістің механизмдері дамиды. Бұл кез физиология-лық құбылыстарды үнемді атқарады жəне энергия шығындар.ын азайтады. Бейімделістің бұл кезін ұдайы тұрақты, өзгермейтін жағдай деп қарауға болмайды. Организмде оның ауытқулары, тербеліс-тері жиі болуы ықтимал. Өйткені оған əралуан қосымша жанама түркілер əсер еткенде, ол өзінің тіршілік күйінің шығыны мен қайта қалыптасуына байланысты туатын гомеостаздың жаңа дең-гейін үнемі сақтауға тиіс. Сондықтан бүкіл физиологиялык əре-кеттер зор күш салу арқылы жүзеге асырылады. Ол организмнің энергия шығынын ұлғайтады, иммуналық жəне гормондық қосал-қы қорын азайтып, ақыры бейімделістің бұзылуына — дизадапта-цияға əкеліп соғады. Дизадаптация кезі организмнің əрекеттік қоры сарқылуы нə-тижесінен немесе нейрогормондық жəне зат алмасуының өзара байланысы бұзылғандықтан пайда болады. Бұл жағдайда бейім-делістің бастапқы кезі сияқты іс-əрекеттің тұрақты көрсеткіште-рінің ауытқулары пайда болады. Олар үйреншікті тітіркендіргіш- тер шамадан тыс немеее кездейсоқ түрткілер кеп уақыт əсер ет- кенде туады. Организм бейімделіс тудырған əсерлерден құтылған жардай-да, соның салдарынан пайда болған құрылымдық жəне əрекеттік ерекшеліктерден біртіндеп арылады. Алайда онын, жойылған икемделу əсерленістрі сол бейімдеуші түрткілер тағы да əсер етсе, қайтадан калыптасуы мүмкін. Мүны қайта бейімделіс (реадапта-ция) деп атайды. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|