М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Қанның физикалық жəне химиялық қасиеттері
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
Қанның физикалық жəне химиялық қасиеттеріСұйық зат ретінде қанға физикалық жəне химиялық қасиет-тер тəн. Қан қызыл түсті, оның құрамы өте күрделі. Қанның түсі, реңі эритроцит ішіндегі гемоглобинніқ əртүрлі газдармен, басқа да химиялық заттармен реакцияға түсіп, тиісті қосындылар құ-руына байланысты. Мəселен, артерия қаныньщ ашық қызыл түсі қанда оксигемоглобиннің (гемоглобинмен оттегі қосындысы ННвСЬ), вена канының күңгірт түсі карбогемоглобиннің (гемо-глобин мен көмір қышқылды газдың қосындысы — ННвССҺ) кө-<>ірек болуына байланысты. Адамға иіс тигенде гемоглобин иісті газбен қосылып карбоксигемоглобин (ННвСО) түзіледі де, қан-, ньщ түсі қызыл күрең (таңкурай түсті) тартады. Қүкіртсутек (№3) асерінен сульфгемоглобин түзілсе қан қарайып кетеді. Ге-моглобиннің оттегі мен хұрақты қосындысы метгемоглобин қо-•сындысынан қан қоңыр түске боялады. Қанның иісі оның құра-мындағы тез буланатын май кышқылдарына байланысты, дəмі тұзды, м. с. 1,050 — 1,060, плазманьщ м. с.-нан (1.025—1.035) жо-ғары, бірақ эритроциттікінен (1.090) темен. Есейген балаларға қарағанда жаңа туған нəресте қанының м. с. едəуір басым (1.060—1.080). М. с. негізінен қанда эритро-диттердің аз-көптігіне байланысты. Ол тұрақты көрсеткіштер-дің бірі, бірақ кейбір физиологиялық жəне патологиялық жағ-дайларға байланысты езгеруі мүмкін. Мəселен, адам бірнеше апта тауда болса, қанында эритроциттер саны көбейіп м. с. ар-тады. Жаздың өте ыстык, күндерінде адам қатты терлейді де, оның қаны қойылып салмағы артады. Қара жүмыс істеп, қатты терлесе {əсіресе ыстық цехта) қанының м. с. 1,070 — 1.077-ге жетуі мүмкін. Қанның қойылуы көбінесе ішек індеттері кезінде байқалады. Нау- ' кас адам жиі-жиі құсса не оның іші өтсе қанда су м-əлшері азая-ды. Адам қансыраса, оның қан тамырлары тканьаралық сүйық-тыққа толып кетеді де қан сұйылады, яғни оның м. с. азаяды. Қанның келесі физикальгқ касиеті оның тұтқырлыры. Ол к,ан түйіршіктері мен плазмадағы, əсіресе ірі молекулалы заттардың деңгейіне байланысты. Қан тұтқырлығы қанның қойылуына не сұйылуына қарай əрдайым өзгеріп отырады. Демек, қанның бұл қасиеті қан түйііршіктерінің, плазма белоктарының əсіресе гло-булиндердің мөлшеріне байланысты. Қанның тұтқырлығы əдетте сУДың тұтқырлығынан 4 — 5 есе артық. Плазманың тұтқырлығы 1>7 — 2,2. Жаңа туған нəресте денесінен су көп мөлшерде сыртқа шыға-ды, осыған орай оның қаны қойылып, эритроциттер саны кебей-еД' Де. Кан тұтқырлығы 10,0— 14,8-ге жетеді, бірақ 5—6 күннен кейін 8,6 — 8,8-ге дейін төмендеп, бір ай өткен соң есейген балані-жімен теңеледі (4,6 — 5). Қанның өте маңызды қасиеттерінің бірі — • осмостьщ қысымы. Қою жəне сұйық ерітіндіні қатар қойып, олардың арасына мем-'брана салса, еріткіш (су) сұйық ерітіндіден қою ерітіндіге өте бастайды. Жартылай өткізгіш мембрана арқылы ерітіндіні өткізе-тін күш осмостық қысьш деп аталады. Ол жарғақтың екі жағын- дағы (бетіндегі) ерітінділерде еріген электролиттер мен молекулалар санына, олардың арасындагы айырмашы-лыкка байланысты. Ерітіндінің осмостық концентрация-сы мен осмостық қысымының аз-кептігі еріген бөл-шектердің химиялық тегіне емес, жалпы санына байланыс-ты, еріген заттардың иондар саны неғұрлым кеп болса, оның осмостық қысьшы соғұрлым жоғары болады. Қанның ос-мостық кысымының 60%-і ас тұзы (МаСІ) иондарына байланыс-ты. Плазма құрамында белок көп (7,2—8,5%)- Бірақ оның моле-кулалары ірі болатындықтан саны бейорганикалық зат ионда-рының санынан аз, сондықтан қанньщ жалпы осмостық қысымы-ның 1/200 бөлігі ғана белок қысымына байланысты. Қанның ос-мостық қысымы оның қату температурасы арқылы анықталады. Əдетте канның қату температурасы Д (депрессия көрсеткіш) 0,56°—0,58°С. Бұл шамада канның осмостық қысымы 7,5—7,6 атмосфераға тең, ал СИ жүйесі бойынша 302—310 м.осм/л. Қан клеткалары мен плазманың осмостык қысымдары бірдей (тең). Қанның белок молекулалары тудыратын осмостық қысымы кол-лоидтық-осмостық қысым деп аталады. Ол 0,02—0,03 атмосфера-ға не сынап бағанасы бойынша 25—30 мм-ге тең. СИ жүйесі бойынша 2,0—2,1 м.осм/л. Онкотикалық қысьш аз, бірақ оның қан-ткань арасындағы су алмасу цфоцестерін реттеуде зор мəні бар. Белоктардың гидрофилдік (су ұстап тұру) касиеті өте жоғары. Бұл қысым белгілі бір деңгейге жетісімен плазма сұй- ықтығының сыртқа шығуы тоқтайды да тканьдегі судың қан та-мырына етуі үдейді, сондықтан тамырдағы қанның көлемі плаз-малық белок мелшеріне байланысты. Сумен бірге ондағы еріген заттар мембраналар арқылы қанға, лимфаға немесе кері қарай тканьге өтеді, яғни тіршілікке өте қажет сіңіру, сыртқа шығару процестері қандағы белок деңгейіне де байланысты. Осмостық қысымы қанның осмос қысымына тең тұз ерітіндісі изотониялык, ерітінді деп аталады. Мысалы жылы қандылар үшін 0,85—0,9% КаСІ ерітіндісі, салқын қандылар үшін 0,65%. Бұл ерітінділер физиологиялық ерітінді деп аталады. Қанға қа-рағанда тұзы аз болса — гипотониялық ерітінді дейді. Мұндай ерітіндіде су клеткаларға қарай өтетін болғаңдықтан олар ісіп кетеді. Тұз мөлшері қандағы тұз мелшерінен жоғары болса ги-пертониялық ерітінді дейді. Мұндай ерітіндіде клетка құрамын-Дағы су сыртқа шығады да клетка бүрісіп қалады. Сонымен ос-мостық, онкотикалық қысымдар, тіршілік процестердің барысы-на _тікелей əсер етеді. Клеткалар өлмей қалыпты қызмет атқару үшін осмостық қысым тұрақты болуға тиіс. Қанның құрамы Қан сарғылттау келген сұйық зат — плазмадан жəне оның ішінде жүзіп жүрген қан клеткаларынан, яғни формалы элемент-терден тұрады. Қан клеткалары қызыл түйіршіктер (эритроцит-тер) мен ақ түйіршіктер (лейкоциттер), қан пластиикалары жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|