М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан

Айыршық без жөне эпифиз.

1. 
   Тəжірибе жүзінде алынған деректерге жүгінсек, айырша без жыныс бездерінің дамуын тежейді. Айырша безі алып тасталған не шала жетілген жас малдың жынысы тез, мерзімінен бұрын же-тіледі, ондай мал өспей қалады, өссе де баяу өседі. Жас мал (тор-пак, баспақ т. б.) піштірілсе, айырша безі, оның тканьдері ұлғайып, дамып кетеді, ал безде кері даму процесі тежеледі. Айырша безі инволюцияға (кері дамуға) ұшырамаған адамның жіліктері үзар-ып ұлғаяды, мундай адам əдетте кестірілген (ендері альшьш тас-талған) адамдарға ұқсайды.
   
2. 
   Айырша без қызметі жыныс бездері қызметімен тығыз бай-ланысты екені жоғарыда айтылды. Мұнымен қатар ол қызметі жа-ғынан үдайы басқа да бездермен байланыста болады. Мəселен, бүйрекүсті безді алып тастаған жағдайда айырша безде инволюция болмайды (ол кері дамымайды), ал жіті ететін індет аурулар-дың, сондай-ақ кейбір төтенше факторлардьщ (жарақаттану, ауыр-сыну, суға шектен тыс хлор қосу, улану) əсерінен инволюция жіті өтеді. Демек, айырша без бен бүйрекүсті без де қызметі жағынан тығыз байланысты, байланыс сипаты көбінесе қарама-қарсы.
   
3. 
   Айырша без денеде кальций алмасуын реттеуге катысады, жануар денесіне инемен айырша без сығындысы енгізілсе, сүйек тканінде көп мөлшерде кальций жинала бастайды, оның есесіне қанда кальций азая түседі. Айырша безді алып тастаса, кері əсер туады, яғни кальций сүйекте азаяды да қанда көбейеді.
   
4. 
   Айырша без денеде стероидтар, нуклеин қышқылдары, С ви-тамині (аталған безде бул витамин өте көп, бұл жағынан ол бүй-рекүсті безден кейін екінші орын алады) алмасуын реттеуге қаты-сады.
   
5. 
   Соңғы он жыл ішінде іске асырылған түбегейлі зерттеулерге қарағанда айырша без адам (жануар) денесінде жүріп жатқан иммундық, қорғаныс, бейімделу реакцияларына да қатысады. Мə-селен, жаңа туған қозының (бұзаудың, торайдың т. б.) айырша бе-зін алып тастаса (тимэктомия) ол еспейді жəне қатты арықтайды (рантинг не вастинг — синдром, ағыл. гипі — бойдың өспеуі, \уаз-іиз — арықтау, жүдеу).