М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Қарындағы сөл шығуының реттелуі
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
Қарындағы сөл шығуының реттелуіСəл қ-арыннан, əсіресе тамақ ішкен сəтте көп болып шығады. Оның мөлшері, ондағы ферменттердің сапасы мен құрамы тағам-дағы қоректік заттардЫң түріне (белок май, көмірсу) ас кесегі-нің физикалық қасиеттеріне қарай ұдайы өзгеріп отырады. И: П. Павловтың лабораториясында итке арнайы тəжірибелер жаса-лып, қарын сөлінің қашан, қалай, қанша мөлшерде бəлінетіні, кұрамындағы ферменттердің сапасы, қышқылдығы ет (белогі көп асқа), нан (көмірсуы көп асқа), сүт (майлы асқа) берген кезде қалай езгеретіні анықталды (46-сурет). Рационында ет көп болса, қарыннан сөл барынша көп шыға-ды, оның реакциясы қышқыл келеді, ал нан кеп болса, сел шыға-ру ұзақка созылады, сөлдің ыдырату күші мол болады, ал сүт кеп болса, сөл аз шығады, оның қышқылдығы орташа. Нан мен сутке қара"ғанда белогі кеп асқа пепсин əлдеқайда көп мөлшер-де шығады. Қарын бездерінің жеген асқа осылайша икемделуі, без кызметін реттеуде жуйке жүйесінің үлкен мəні бар екенін көрсетеді. Əдетте кезеген жүйке қарын бездерінің сөл шығару қабілетіч күшейтеді, ал симпатикалық жүйке, керісінше, сел шығуын те-жейді. Бірақ кейде, əсіресе карын бездершің сөл шығару қабілетін үдететін жағдайлар Ьсер етсе, симпатикалық. жүйке гланду-лоциттердің пепсин шығару қабілетін күшейтуі мүмкін. Қарын-ның сел шығару қабілетін күшейтетін не тежейтін химиялық. зат-тар (гормондар) бар, олар қан арқылы əсер етеді. Қарынның сөл шығару кезеңдері Сөл шығару процесі жүйке жəне қан арқылы реттеледі. Бұл екеуінің қайсысы басым екендігіне, астың ішек-іқарынның қай бөлігінде екендігіне қарай,. Оны шартты жəне шартсыз рефлекстік фазаларға . бөлуге болады. Тағамның түрі, иісі, ыдыс-аяқтың сылды.ры, дас-тархан жаю — бұлардың бəрі тамақ ішер алдында .адамға ұдайы əсер ететін факторлар. Бұл факторлардың əсерімен қарыннан шартты рефлекс жолымен сөл бөліне бастайды. Ондағы ферменттер өте күшті болады.' Тағам құрамындағы коректік заттарды тез ыдыратады (гидро-лиздейді). Тəбет сөлінің əсерінен қарын ас қорытуға даяр тұра-ды. Одан əрі қарында сөл шығуына бірден-бір күшті əсер ететін фактор — тағамның ауызға келіп түсуі. Ауызға келіп түскен ас ондағы рецепторларды тітіркендіріп, солар арқылы сопақша ми-дағы сөл шығару орталырын қоздырады. Бүл сел шығарудын. шартсыз рефлекстік фазасы. Қарын сөлінің шартты жəне шарт-сыз рефлекстер арқылы бөлініп шығуы жөнінде «жалған тамақ-тандыру» тəжірибесінде айтылып дəлелденген. Ас қарынға келіп түсісімен қарыннан көп мөлшерде сөл бөлі-не бастайды. Бұл процесс астың қарында біраз кідіруіне байла-нысты ұзаққа созылады. Сөйтіп, қарында сөл шығарудың екінші кезеңі — «қарын» кезеңі басталады. Сөл шығару механизміне қарай ол рефлекстік:механикалық . жəне гуморальдық-химиялык, деп аталатын екі фазаға бөлінеді белок ыдыраған кезде пайда болатын өнімдер мен экстрактивті (ет, көкөніс сорпасына шығатын) заттар үдетеді. Гастрир қанға сіңіп, ол арқылы қарын бездеріне жетіп, оларды тітіркендіреді. Əсері гастринге ұқсайтын екінші химиялық зат — гистамин. Ол қарын сөлінде тұз қышқылын молайтады. Гистамин қарынның шырышты қабығында гистидиннен түзі-леді. Қейбір пікірлерге қарағанда оны, медиатор деп те баға-лауға болады. Қалай болғанда да канда гастрин мен гистамин көбейсё, карынның сөл шығару қабілеті арта түседі. Қарында, ішек пен бауырда гистаминді ыдырататын фермент — гистамина-за болмайды, сондыктан қа(рыннан бөлініп шықкан гистамин ал-дьшен қанға сіңеді де қақпа венасына, одан бауырға өтіп, осы арадағы қан тамырларын айналып, қарын артериясына, оодан əрі карын бездеріне жетіп, оларға əсер етеді. Қарын сөлі бөлініп шығуының үшінші кезеці — ішек кезеці, ас оң екі елі ішекке келіп түскен сəттен басталады. Тəжірибе үс- тінде иттің ішегіне бүйір фистуласы арқылы экстрактивті заттар мен белок ыдырауынан пайда болған өнімдерді құйса, қарын сө- лі əдеттегіден əлдеқайда көп шығады, яғни сөл шығару процесі күшейеді. Аталған заттармен қатар, ішектің шырышты қабығын- да энтерогастрин. бомбезин гормондары бар, олар қан арқылы карын бездерін тітіркендіріп, сөл шығару процесін үдетеді. Ішек гормондарының ішінде қарында сөл шығуын тежейтіндері де бар (гастрон, энтерогастрон, ішек-қарынның ингибитор пептиді, пан- креозямин). і жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|